Յուրի Հովհաննիսյան

Յուրի Հովհաննիսյան; Юрий Оганесян
Ծնվել է	ապրիլի 14, 1933 (88 տարեկան); Դոնի Ռոստով, ԽՍՀՄ
Բնակության վայր(եր)	Դուբնա
Քաղաքացիություն	Ռուսաստան
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	միջուկային ֆիզիկոս
Հաստատություն(ներ)	Միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտ	Տրանսուրան տարր և Միջուկային ֆիզիկա
Անդամակցություն	Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա, Լեհաստանի գիտելիքների ակադեմիա և Սերբական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Ազգային հետազոտական միջուկային համալսարան
Կոչում	Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից-անդամ և Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամներ
Գիտական աստիճան	ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն և ռուսերեն
Գիտական ղեկավար	Գեորգի Ֆլյորով
Ինչով է հայտնի	Միջուկների հատկություններ և սինթեզ, միջուկային ռեակցիաներ և անջատում, արագացուցիչների ֆիզիկա, կիրառական հետազոտություններ
Ազդվել է	Գեորգի Ֆլյորով
Պարգևներ	Լիսե Մյիտների մրցանակ ԽՍՀՄ պետական մրցանակ Պատվո շքանշան Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան Ժողովուրդների բարեկամության շքանշան «Պատվո նշան» շքանշան Ի. Կուրչատովի անվան ոսկե մեդալ «Մոսկվայի 850-ամյակի հիշատակի» մեդալ Համամիութենական Լենինյան Կոմերիտմիության Մրցանակներ «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» II աստիճանի շքանշան Ernst Mach Medal? Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան մեծ ոսկե մեդալ honorary doctorate at the Johann Wolfgang Goethe University? Officer's Cross of the Order of Merit of the Republic of Poland? honorary doctor of the Yerevan State University? և honorary doctor of the D. Mendeleev University of Chemical Technology of Russia?
	Ծանոթագրություններ; Հայաստանի գիտություններ ազգային ակադեմիա
	Yuri Oganessian Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Յուրի Հովհաննիսյան (այլ կիրառումներ)

Յուրի Ցոլակի Հովհաննիսյան (ռուս.՝ Юрий Цолакович Оганесян, ապրիլի 14, 1933(1933-04-14), Դոնի Ռոստով, ԽՍՀՄ), ֆիզիկոս, ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր (1970 թ.), պրոֆեսոր ((1981 թ.), ՌԳԱ ակադեմիկոս (1997 թ., թղթակից անդամ՝ 1990 թվականից)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1956 թվականին ավարտել է Մոսկվայի ճարտարագիտաֆիզիկայի ինստիտուտը։ 1976-1989 թթ. եղել է Դուբնայի միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտի (ՄՀՄԻ) միջուկային ռեակցիաների լաբորատորիայի փոխտնօրեն, 1989-1997 թթ.՝ տնօրեն, 1997 թվականից՝ գիտական ղեկավար, միաժամանակ, 1971 թվականից՝ նույն լաբորատորիայի ծանր միջուկների հետազոտման բաժնի պետ^[3]։ 1969-1970 թթ.՝ Փարիզի համալսարանի պրոֆեսոր, Երևանի պետական համալսարանի, Ֆրանկֆուրտի (Գերմանիա), Մեսինայի (Իտալիա) համալսարանների պատվավոր դոկտոր։

Յուրի Հովհաննիսյանին նվիրված նամականիշ, 2017^[4]

2017 թվականին գործողության մեջ է դրվել Աշխարհահռչակ հայեր. Յուրի Հովհաննիսյան թեմային նվիրված «ՅՈՒՐԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ. YURI OGANESSIAN» նամականիշը (գինը՝ 70 դրամ, տպաքանակը` 40 000 հատ)^[4]։

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հրամանագրով Յուրի Հովհաննիսյանին շնորհվել է Հայաստանի քաղաքացիություն^[5]։ 2018 թվականին ՀՀ-ում մարվել է ֆիզիկոսին նվիրված հատուկ ծրար (ֆիլատելիստական արտադրանք), որի վրա պատկերված է 2006 թվականին Յուրի Հովհաննիսյանի կողմից հայտնաբերված Մենդելեևի պարբերական աղյուսակը համալրող նոր՝ 118-րդ քիմիական տարրը՝ oganesson (Og)-ը^[6]։

Անդամակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամ, թղթակից անդամ (1990 թ.), ակադեմիկոս (2003 թ.)
Սերբիայի Գիտության և գեղարվեստի ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ (2003 թ.)
ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ (2006 թ.)

Գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքները վերաբերում են փորձարարական միջուկային ֆիզիկային և արագացուցչային տեխնիկային։ Հովհաննիսյանի ղեկավարությամբ կատարվել են գերծանր քիմիական տարրերի սինթեզման բազմաթիվ փորձեր, մշակվել են այդ տարրերի հատկությունների հետազոտման փորձարարական ինքնատիպ կայանքներ։ Նոր տարրերի (104-108 ատոմային կարգահամարով) արհեստական սինթեզի բնագավառում կատարված 11 հայտնագործությունների համահեղինակ է։ Ղեկավարել է ծանր միջուկների արագացուցիչների ստեղծման աշխատանքները և հետազոտել այդ միջուկների ռեակցիաների մեխանիզմը, տրոհման շարժառիթները, էկզոտիկ միջուկների հատկությունները։

Ղեկավարել է կիրառական նշանակության հետազոտություններ՝ միջուկային թաղանթների ստացման տեխնոլոգիայի, ռադիոբժշկական ախտորոշման համար մաքուր իզոտոպների արտադրության մշակման բնագավառներում, նախագծել և կառուցել է կոմպակտ էլեկտրոնային արագացուցիչներ (միկրոտոններ)՝ կարճ կյանքի տևողությամբ իզոտոպների արտադրության համար^[7]։

Մրցանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀամԼԿԵՄ մրցանակ, 1967
ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ, 1975
Ի. Վ. Կուրչատովի անվան ԽՍՀՄ ԳԱ մրցանակ, 1989
Գ. Ն. Ֆլյումրովի անվան Միջուկային Հետազոտությունների Միացյալ Ինստիտուտի մրցանակ, 1993
Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդթի անվան մրցանակ, 1995
Եվրոպական ֆիզիկայի ընկերության Լիզա Մեյթների անվան մրցանակ, 2000
Յուրի Հովհաննիսյանի պատվին Մենդելեևի պարբերական համակարգի 118-րդ տարրը անվանվելու է նրա անունով։ Առաջարկվել է «օգանեսոն» անունը Og նշանով^[8]^[9]
Պատվո շքանշան, 2016^[10]
Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշան, 2019^[11]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-615.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
↑ Большая золотая медаль РАН имени М.В. Ломоносова — Russian Academy of Sciences.
↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005
↑ ^4,0 ^4,1 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԻ, ԿԱՊԻ ԵՎ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐԻ 2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՐՏԻ 30-Ի ԹԻՎ 316-Ն ՀՐԱՄԱՆՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ, 2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 23-Ի ԹԻՎ 1182-Ն ՀՐԱՄԱՆՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ԵՎ ՓՈՍՏԱՅԻՆ ՎՃԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՆՇԱՆԻ ՆՄՈՒՇԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՈՒ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ԴՆԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
↑ Նիկոլ Փաշինյանը Յուրի Օգանեսովին ՀՀ քաղաքացիություն է շնորհել
↑ «Հատուկ ծրար՝ նվիրված հայազգի աշխարհահռչակ ֆիզիկոս Յուրի Հովհաննիսյանին»։ mtcit.am (անգլերեն)։ Վերցված է 2018-08-14
↑ Միջուկային ֆիզիկայի բնագավառում հայտնի գիտնական Յուրի Հովհաննիսյանը կհանդիպի ԵՊՀ ուսանողների հետ
↑ «Названия новых химических элементов 113, 115, 117 и 118» (ռուսերեն)։ ОИЯИ։ 2016-06-08։ Վերցված է 2016-06-08
↑ «Մենդելեևի աղյուսակի նոր՝ 118-րդ տարրը կանվանվի հայազգի պրոֆեսոր Յուրի Հովհաննիսյանի պատվին»։ tert.am։ 8 Հունիս 2016։ Վերցված է 9 Հունիս 2016
↑ «ՀՀ Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ [պաշտոնական կայք]»։ նախագահ.հայ։ Վերցված է 2016-09-20
↑ «Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշան՝ ակադեմիկոս Յուրի Հովհաննիսյանին»։ Հայաստանի Հանրային Ռադիո (հայերեն)։ Վերցված է 2019-09-24

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրի Հովհաննիսյանի կենսագրությունը Համահայկական լրագրողական ցանցի կայքում(չաշխատող հղում)

[_096bcaab7d2ac1d5-1] ttp://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-615.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12

[_7dafaadb00f45ed6-2] Большая золотая медаль РАН имени М.В. Ломоносова — Russian Academy of Sciences.

[3] Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005

[arlis-4] 4,0 ^4,1 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏՐԱՆՍՊՈՐՏԻ, ԿԱՊԻ ԵՎ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱՆԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐԻ 2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՐՏԻ 30-Ի ԹԻՎ 316-Ն ՀՐԱՄԱՆՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ, 2017 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 23-Ի ԹԻՎ 1182-Ն ՀՐԱՄԱՆՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ԵՎ ՓՈՍՏԱՅԻՆ ՎՃԱՐՄԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ՆՇԱՆԻ ՆՄՈՒՇԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՈՒ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ ԴՆԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

[5] Նիկոլ Փաշինյանը Յուրի Օգանեսովին ՀՀ քաղաքացիություն է շնորհել

[6] «Հատուկ ծրար՝ նվիրված հայազգի աշխարհահռչակ ֆիզիկոս Յուրի Հովհաննիսյանին»։ mtcit.am (անգլերեն)։ Վերցված է 2018-08-14

[7] Միջուկային ֆիզիկայի բնագավառում հայտնի գիտնական Յուրի Հովհաննիսյանը կհանդիպի ԵՊՀ ուսանողների հետ

[8] «Названия новых химических элементов 113, 115, 117 и 118» (ռուսերեն)։ ОИЯИ։ 2016-06-08։ Վերցված է 2016-06-08

[9] «Մենդելեևի աղյուսակի նոր՝ 118-րդ տարրը կանվանվի հայազգի պրոֆեսոր Յուրի Հովհաննիսյանի պատվին»։ tert.am։ 8 Հունիս 2016։ Վերցված է 9 Հունիս 2016

[10] «ՀՀ Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ [պաշտոնական կայք]»։ նախագահ.հայ։ Վերցված է 2016-09-20

[11] «Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշան՝ ակադեմիկոս Յուրի Հովհաննիսյանին»։ Հայաստանի Հանրային Ռադիո (հայերեն)։ Վերցված է 2019-09-24

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]