Մելոսի պաշարում

Մելոս (մանուշակագույն), Աթենական ծովային միություն (նարնջագույն) և Պելոպոնեսյան միություն (կանաչ)

Մելոսի պաշարում, տեղի ունեցել մ.թ.ա. 416 թվականին Պելոպոնեսյան պատերազմի ժամանակ, որը պատերազմ էր Աթենքի և Սպարտայի միջև։ Մելոսը կամ Միլոսը կղզի է Էգեյան ծովում մայրցամաքային Հունաստանից մոտավորապես 110 կմ արևելք։ Թեև մելոսցիները կապեր ունեին Սպարտայի հետ, թեև չեզոք էին պատերազմում։ Աթենքը ներխուժել է Մելոս մ.թ.ա. 416 թվականի ամռանը և պահանջել, որ մելոսցիները հանձնվեն և տուրք վճարեն Աթենքին, հակառակ դեպքում կոչնչացվեն։ Մելոսցիները մերժել են, ուստի աթենացիները պաշարել են քաղաքը։ Մելոսը ձմռանը հանձնվել է, բայց աթենացիները մահապատժի են ենթարկել Մելոսի տղամարդկանց և ստրկացրել կանանց ու երեխաներին։

Աթենացիների և մելոսցիների միջև մինչ պաշարումի բանակցությունների դրամատիկ պատմությունը և պաշարումը լավագույնս հիշատակվում են «Մելոսյան երկխոսություն» աշխատությունում, որը գրել է աթենացի դասական պատմաբան Թուկիդիդեսը։ Բանակցությունների ընթացքում աթենացիները իրենց արշավանքի որևէ բարոյական արդարացում չեն տվել, բայց փոխարենը կոպտորեն ասել են մելոսցիներին, որ Աթենքին Մելոսը պետք է իր նպատակների համար, և որ միակ բանը, որ Մելոսացիները կարող են անել, դա առանց կռվի ենթարկվելն ու ողջ մնալն է։ Այս դեպքը ուսուցանվում է որպես քաղաքական ռեալիզմի դասական դեպք՝ ցույց տալու համար, թե ինչպես եսասիրական և պրագմատիկ մտահոգությունները դրդում են երկրին պատերազմի մեջ մտնել։

Նախապատմություն

Պելոպոնեսյան պատերազմը տևել է մ.թ.ա. 431-404 թվականներին։ Պատերազմը ծավալվել է Սպարտայի գլխավորությամբ հունական քաղաքների դաշինքի՝Պելոպոնեսյան միության և Աթենքի գլխավորած դաշինքի՝ Աթենական ծովային միության միջև։ Աթենքն ուներ հզոր նավատորմ և վերահսկում էր Էգեյան ծովի գրեթե բոլոր կղզիները։ Մելոսը միակ նշանակալից կղզին էր Էգեյան ծովում, որը Աթենքը չէր վերահսկում։ Մելոսի ժողովուրդը դորիացիներ էին, նույն էթնիկ խումբը, ինչ սպարտացիները, բայց նրանք անկախ էին Սպարտայի կայսրությունից. աթենացիները հոնիացիներ էին։ Ընդհանուր առմամբ, մելոսցիները ձգտել են չեզոք մնալ պատերազմում, թեև կան հնագիտական ապացույցներ, որ 428-425 թվականներին Սպարտայի պատերազմին Միլոսը 20 մինա (մոտ 12,5 կգ) արծաթով օգնել է Սպարտային։   

Մ.թ.ա. 426 թվականին Աթենքը 2000 հոգուց բաղկացած բանակ է ուղարկել Մելոսի բնակավայրերը արշավելու համար, սակայն մելոսցիները դիմադրել են և չեն ենթարկվել։ Մ.թ.ա. 425 կամ 424 թվականներին Աթենքը Մելոսից պահանջել է տասնհինգ տաղանդ արծաթի տուրք): Այս գումարով հնարավոր էր վճարել մեկ տրիրեմայի (ռազմանավ) անձնակազմի 15 ամսվա աշխատավարձ կամ գնել 540 մետրիկ տոննա ցորեն, որը բավարար էր մեկ տարվա ընթացքում 2160 մարդու կերակրելու համար։ Հաշվի առնելով Մելոսի հարաբերական մեծությունը՝ սա հուշում է, որ այն եղել է բարգավաճ կղզի։ Մելոսը հրաժարվել է վճարել։

Պաշարում

★

Մելոս կղզին և հին քաղաքի մոտավոր դիրքը

Մ.թ.ա. 416 թվականի ամռանը Սպարտայի հետ զինադադարի ժամանակ Աթենքը ուղարկել է առնվազն 3400 հոգուց բաղկացած բանակ՝ նվաճելու Մելոսը՝ 1600 ծանր հետևակ, 300 նետաձիգ և 20 հեծյալ նետաձիգ՝ բոլորը Աթենքից, գումարած 1500 ծանր հետևակ Դելիական լիգայի այլ քաղաքներից։ Այս բանակը տեղափոխող նավատորմն ուներ 38 նավ՝ 30-ը՝ Աթենքից, 6-ը՝ Քիոսից և 2-ը՝ Լեսբոսից։ Այս արշավախումբը ղեկավարում էին հրամանատարներ Կլեոմեդեսը և Տիսիասը։ Կղզում ճամբար դնելուց հետո աթենացիները ուղարկել են էմիսարներ՝ բանակցելու Մելոսի տիրակալների հետ։ Էմիսարները պահանջել են, որ Մելոսը միանա Դելիական լիգային և տուրք վճարի Աթենքին, հակառակ դեպքում կկործանվի։ Մելոսացիները մերժել են վերջնագիրը։ Աթենացիները պաշարել են քաղաքը և իրենց զորքերի մեծ մասը դուրս բերել կղզուց՝ այլ տեղերում կռվելու համար։ Մելոսացիները մի շարք հարձակումներ են կատարել՝ մի պահ գրավելով աթենական գծի մի հատվածը, սակայն չի հաջողվել ճեղքել պաշարումը։ Ի պատասխան՝ Աթենքը համալրում է ուղարկել Ֆիլոկրատեսի հրամանատարությամբ։ Աթենացիները նաև օգնություն են ստացել Մելոսում գտնվող դավաճաններից։ Մելոսը ձմռանը հանձնվել է։

Հետևանքներ

Աթենացիները մահապատժի են ենթարկել չափահաս տղամարդկանց, իսկ կանանց ու երեխաներին վաճառել ստրկության։ Նրանք այնուհետև կղզում բնակեցրել են 500 գաղութարարների։

Մ.թ.ա 405 թվականին., երբ Աթենքը պարտվել է պատերազմում, սպարտացի զորավար Լիսանդրը վտարել է աթենացի գաղութարարներին Մելոսից և վերադարձրել պաշարումից փրկվածներին։ Երբեմնի անկախ Մելոսը դարձել է սպարտական տարածք, ինչը կնշանակեր, որ այն ուներ սպարտական կայազոր և ռազմական կառավարիչ։

Մելոսյան երկխոսություն

«Պելոպոնեսյան պատերազմի պատմության» մեջ (Գիրք 5, գլուխներ 84-116) ժամանակակից աթենացի պատմաբան Թուկիդիդեսը ներառել է աթենացի հանձնակատարների և Մելոսի տիրակալների միջև բանակցությունների դրամատիզացումը։ Թուկիդիդեսը ականատես չի եղել բանակցություններին, քանի որ այդ ժամանակ եղել է աքսորի մեջ, ուստի այս երկխոսությունը վերաշարադրանքն է այն խոսակցության, որը նրա կարծիքով քննարկվել է։

Աթենացիները մելոսցիներին վերջնագիր են ներկայացրել, առաջարկել են հանձնվել և տուրք վճարել Աթենքին, կամ կործանվել։ Աթենացիները չեն ցանկացել ժամանակ վատնել՝ վիճելով իրավիճակի բարոյականության շուրջ, քանի որ իրենց իսկ խոսքերով, «ուժեղներն անում են այն, ինչ կարող են, իսկ թույլերը տառապում են դրանից»։

Մելոսցիները պնդել են, որ իրենք չեզոք քաղաք են և թշնամի չեն, ուստի Աթենքը նրանց գրավելու կարիք չունի։ Աթենացիները հակադարձել են, որ եթե ընդունեն Մելոսի չեզոքությունն ու անկախությունը, նրանք թույլ տեսք կունենան. և նրանց հպատակները կմտածեն, որ իրենք ազատ են թողել Մելոսին, քանի որ բավականաչափ ուժեղ չեն այն նվաճելու համար։

Մելոսցիները պնդել են, որ ներխուժումը կհանգեցնի մյուս չեզոք հունական պետությունների Աթենքին թշնամաբար վերաբերվելուն քանի որ կվախենան և կմտածեն, որ իրենց վրա էլ են հարձակվելու։ Աթենացիները հակադարձել են, որ մայրցամաքում գտնվող մյուս հունական պետությունները դժվար թե այդպես վարվեն, քանի որ նրանք ազատ են և անկախ և, հետևաբար, չեն ցանկանում զենք վերցնել Աթենքի դեմ։ Աթենքին անհանգստացնում է պոտենցիալ ապստամբություններն իր կայսրությունում դժգոհ ժողովուրդների կողմից, որոնք նրանք արդեն նվաճել են, ներառյալ կղզիները, որոնք սպառնում են նրա գերիշխանությանը ծովերում։ Մելոսը նվաճելը ցույց կտա Աթենքի ուժը և կհուսահատեցնի ապստամբներին։

Մելոսցիները պնդել են, որ իրենց կողմից ամոթալի և վախկոտություն կլինի առանց կռվի ենթարկվելը։ Աթենացիները հակադարձել են, որ մելոսցիներին արդար պայքար չի սպասվում, և եթե մելոսացիները պարտվեն, նրանք ոչ թե սոսկ կամաչեն, այլ կոչնչանան։

Մելոսցիները պնդել են, որ թեև աթենացիները շատ ավելի ուժեղ են, այնուամենայնիվ, հնարավորություն կա, որ մելոսցիները կարող են հաղթել, և նրանք կզղջան, որ իրենց բախտը չփորձեն։ Աթենացիները հակադարձել են, որ մելոսցիները չպետք է անձնատուր լինեն հույսով, երբ նրանց հաղթելու հավանականությունն ակնհայտորեն թույլ է, իսկ պարտության հետևանքները՝ սարսափելի կլինեն։ Եթե մելոսցիները դիմադրեն, նրանք, ամենայն հավանականությամբ, կպարտվեն և դառնորեն կզղջան իրենց անտրամաբանական լավատեսության համար։

Մելոսցիները պնդել են, որ նրանք կստանան աստվածների օգնությունը, քանի որ նրանց դիրքորոշումը բարոյապես արդարացի է։ Աթենացիները հակադարձել են, որ աստվածները չեն միջամտի, քանի որ իրերի բնական կարգն է, որ ուժեղները տիրեն թույլերին։

Մելիացիները պնդում են, որ իրենց սպարտացի բարեկամները կգան իրենց պաշտպանությանը։ Աթենացիները հակադարձել են, որ սպարտացիներին շատ չեն հետաքրքրված Մելոսով, հետևաբար վտանգի չեն ենթարկվի՝ նշելով, որ Աթենքն ավելի ուժեղ նավատորմ ունի։

Աթենացիներն իրենց զարմանքն են հայտնել մելոսցիների իրատեսության պակասից։ Նրանք կրկնել են, որ ամոթ չէ ենթարկվել ճնշող մեծամասնությամբ ավելի ուժեղ թշնամուն, հատկապես նրան, ով առաջարկում է ողջամիտ պայմաններ։ Մելոսացիները չեն փոխել իրենց որոշումը և քաղաքավարի կերպով ետ են ուղարկել բանագնացներին։

Վերլուծություն

Թուկիդիդեսը բացատրել է, որ Մելոսը նվաճելու նպատակը Աթենքի ուժն ու խստությունը ցույց տալն էր, որպեսզի մյուս կղզիներին հետ պահեն ապստամբություններից։ Արդյո՞ք այն արդյունավետ էր ապստամբությունները կանխելու համար, անորոշ է։ Մելոսի գրավումից ընդամենը մի քանի տարի անց Աթենքը ջախջախիչ պարտություն է կրել Սիցիլիա կատարած ռազմական արշավախմբի ժամանակ, որից հետո ապստամբություններ են տեղի ունեցել ամբողջ կայսրությունում։ Ինչ օգուտ էլ բերած լիներ Մելոսի նվաճումը, այն ոչինչ է դարձել Սիցիլիայում տեղի ունեցած աղետի պատճառով։

Պատմաբանները երբեմն քննարկում են արդյոք Մելոսը իսկապես չեզո՞ք էր։ Թուկիդիդեսը գրել է, որ մ.թ.ա. 426 թվականին Նիկիասի արշավանքից հետո մելոսցիները «բացահայտ թշնամական վերաբերմունք» են ցուցաբերել, սակայն ո՛չ Թուկիդիդեսը, ո՛չ էլ դարաշրջանի որևէ այլ գրող չեն նշել որևէ կոնկրետ հանցագործություն, որ Մելոսը կատարել է Աթենքի դեմ։ Հնագիտական ապացույցներ կան, որ Մելոսը ժամանակին որոշակի գումար է նվիրաբերել Սպարտային (առնվազն 12½ կգ արծաթ), բայց անորոշ է՝ արդյոք այս նվիրատվությունը կատարվել է Նիկիասի արշավանքից առաջ, թե հետո։ Մելոսը սովորաբար համարվում է գիտնականների կողմից որպես աթենական իմպերիալիզմի անմեղ զոհ։

Էգեյան ծովի կղզիները արժեքավոր հարկային եկամուտներ էին ապահովում Աթենքի համար, բայց այն, ինչ հավանաբար ավելի կարևոր էր, ծովային մուտքն էր դեպի նրանց նավահանգիստները։ Այդ դարաշրջանի ռազմանավերը (տրիրմ) քիչ բան կարող էին տանել պաշարներով և անձնակազմի համար քնելու տեղ չունեին, և այդ պատճառով անհրաժեշտ էր ամեն օր կանգ առնել նավահանգստում՝ պաշար գնելու, կերակուր պատրաստելու և գիշերելու համար։ Տրիրեմները նույնպես առանձնապես գիշերելու համար պիտանի չէին, ուստի նավահանգիստների կարիք ունեին՝ անբարենպաստ եղանակից պաշտպանվելու համար։ Տրիերմը սովորաբար կարող էր ճանապարհորդել մոտ 80 կմ մեկ օրում, մինչդեռ Աթենքից Փոքր Ասիա ճանապարհորդությունը մոտավորապես 300 կմ։ Այսպիսով, Էգեյան ծովը վերահսկելու համար Աթենքին անհրաժեշտ էր ապահովել բացառիկ մուտք դեպի կղզիների նավահանգիստներ իր նավատորմի համար։ Եթե Մելոսը չեզոք լիներ, թշնամու նավերը կարող էին այնտեղ սպասարկել։:

Պելոպոնեսյան պատերազմի առաջին տարիներին և նախորդ պատերազմներում աթենացիները ողորմություն էին ցուցաբերել իրենց պարտված թշնամիների նկատմամբ։ Օրինակ՝ մ.թ.ա 429 թվականին ապստամբ Պոտիդա քաղաքը տապալելուց հետո աթենացիները խնայեցին փրկված պոտիդացիներին և թույլ տվեցին նրանց հեռանալ քաղաքից։ Պատերազմը ձգձգվելուն պես աթենացիները սկսեցին զգալ, որ ներողամտությունը իրենց թույլ տեսք է տալիս և խրախուսում ապստամբությունները։ Աթենացիների աճող դաժանությունը նույնպես պատասխան էր Սպարտայի դաժանությանը, որն ի սկզբանե ծայրահեղ էր։ Մասնավորապես, մ.թ.ա 429 թվականին Պլատեայում սպարտացիների կողմից իրականացված ջարդից հետո էր, որ աթենացիները սովորաբար կոտորում էին իրենց իսկ գերիներին։

Այնուամենայնիվ, մելոսցիների կոտորածը ցնցեց հունական աշխարհը, նույնիսկ աթենացիներին։ Աթենացի հռետոր Իսոկրատը, Աթենքի նվաճումների համար իր ներողություն խնդրելու մեջ, նշեց Մելոսի կոտորածը որպես Աթենքի դեմ քննադատության հիմնական կետ, բայց նա պնդում էր, որ դա անհրաժեշտ էր, և որ մյուս պատերազմող պետությունները նույնքան դաժան էին։ Աթենացի պատմաբան Քսենոֆոնը գրել է, որ մ.թ.ա. 405 թվականին, երբ սպարտական բանակը մոտենում էր Աթենքին, Աթենքի քաղաքացիները անհանգստանում էին, որ սպարտացիներն իրենց հետ կվարվեն նույն դաժանությամբ, ինչ աթենական բանակը ցույց տվեց մելոսցիներին։

Անմիջական ապացույցներ կան, որոնք ենթադրում են, որ մելոսցիները հանձնվել են միայն ծայրահեղ սովի դիմանալուց հետո. «մելոսյան սով» արտահայտությունը մտել է հունարեն՝ որպես ծայրահեղ սովի փոխաբերություն։ Այս արտահայտության առաջին հայտնի տեսքը Արիստոֆանեսի « Թռչուններ» պիեսում է (մ.թ.ա. 414), և թվում է, որ դրա օգտագործումը տևել է մինչև բյուզանդական դարաշրջանը, քանի որ այն հիշատակվում է 10-րդ դարի բյուզանդական հանրագիտարանում՝ Սուդայում։

Մ.թ..ա. 415 թվականի մարտին աթենացի դրամատուրգ Եվրիպիդեսը ներկայացրել է «Տրոյական կանայք» պիեսի առաջնախաղը, որն ուսումնասիրում է նվաճված քաղաքի բնակիչների տառապանքները։ Թեև Մելոսը հստակորեն չի նշվում Տրոյական պատերազմը շատ գիտնականներ դա համարում են Մելոսի կոտորածի մեկնաբանություն, բայց դա քիչ հավանական է։ Եվրիպիդեսը, հավանաբար, մշակել է իր պիեսը նախքան Մելոսի պաշարումը դեռ սկսվելը, և նրա անկումից հետո ընդամենը մեկ կամ երկու ամիս ժամանակ ուներ վերանայումներ անելու։ Նաև քիչ հավանական է, որ Եվրիպիդեսը համարձակվեր վիրավորել իր աթենացի հանդիսատեսին, հաշվի առնելով, թե որքան թանկ էր արտադրությունը։

Անորոշ է՝ Մելոսի ճակատագիրը որոշել է Աթենքի կառավարությունը, թե աթենացի զորավարները։ Աթենացի հռետոր Անդոկիդեսին վերագրվող պատմական կեղծ ելույթում ասվում է, որ պետական գործիչ Ալկիբիադեսը պաշտպանում էր մելոսցի վերապրած ստրուկներին Աթենքի կառավարության առաջ։ Հրամանագրի ամսաթիվը չի նշվում, ուստի այն կարող էր ստեղծվել՝ արդարացնելու վայրագությունները։ Թուկիդիդեսը չի հիշատակել որևէ նման հրամանագիր իր իսկ հաղորդագրության մեջ։

Մելոսցիների նկատմամբ վերաբերմունքը երբեմն համարվում է ցեղասպանության օրինակ հին աշխարհում։

Գրականություն

• Constantakopoulou, Christy (2007). The Dance of the Islands. Oxford University Press. ISBN 9780199215959.
• Crane, Gregory (1998). Thucydides and the Ancient Simplicity: The Limits of Political Realism. University of California Press. ISBN 9780520918740.
• Gardner, Percy (1918). A History of Ancient Coinage. Oxford at the Clarendon Press.
• Hanink, Johanna (2019). How to Think about War: An Ancient Guide to Foreign Policy. Princeton University Press. ISBN 9780691193847.
• Hanson, Victor (2005). A War Like No Other: How the Athenians and Spartans Fought the Peloponnesian War. Random House Publishing Group. ISBN 1400060958.
• Herodotus (1998) [440 BC]. Dewald, Carolyn (ed.). The Histories. Translated by Waterfield, Robin. Oxford University Press. ISBN 9780192126092.
• Hultsch, Friedrich (1882). Griechische und Römische Metrologie [Greek and Roman Metrology] (German) (2nd ed.). Weidmannsche Buchhandlung.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Law, Helen H. (1919 թ․ դեկտեմբեր). «Atrocities in Greek Warfare». The Classical Journal. 15 (3): 132–147. JSTOR 3287836.
• Loomis, William T. (1992). The Spartan War Fund: IG V 1, 1 and a New Fragment. Franz Steiner Verlag. ISBN 9783515061476.
• Meiggs, Russell (1972). The Athenian Empire. Oxford University Press Inc., New York.
• Meritt, Benjamin Dean; McGregor, Malcolm Francis (1950). The Athenian Tribute Lists. Vol. 3. ASCSA. ISBN 9780876619131.
• Oleson, John Peter (2008). The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World. Oxford University Press. ISBN 9780199720149.
• Rawlings, Louis (2007). The Ancient Greeks At War. Manchester University Press. ISBN 9780719056574.
• Renfrew, Colin; Wagstaff, Malcolm, eds. (1982). An Island Polity: The Archaeology of Exploitation in Melos. Cambridge University Press. ISBN 0521237858.
• Ringer, Mark (2016). Euripides and the Boundaries of the Human. Lexington Books. ISBN 9781498518444.
• Seaman, Michael G. (1997). «The Athenian Expedition to Melos in 416 B.C.». Historia. Franz Steiner Verlag. 46 (4): 385–418. JSTOR 4436483.
• de Ste. Croix, Geoffrey Ernest Maurice (1954). «The Character of the Athenian Empire». Historia. Franz Steiner Verlag. 3 (1): 1–41. JSTOR 4434378.
• Smith, William; Wayte, William; Marindin, G. E., eds. (1890). A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. John Murray (Albermane Street, London).
• Thucydides (c. 400 BC). History of the Peloponnesian War. Translated by Crawley, Richard (1914)

• The Melian Dialogue (original Greek)
• The Melian Dialogue (Rex Warner translation)
• The Melian Dialogue (Benjamin Jowett translation) Արխիվացված 2009-06-15 Wayback Machine

• Tritle, Lawrence A. (2002). From Melos to My Lai: A Study in Violence, Culture and Social Survival. Routledge. ISBN 9781134603640.
• Winiarczyk, Marek (2016). Diagoras of Melos: A Contribution to the History of Ancient Atheism. Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN 9783110447651.
• Zimmern, Alfred (1961). The Greek Commonwealth: Politics and Economics in Fifth-Century Athens (5th ed.). Oxford University Press.