Մասնակից:Մոնա/Ավազարկղ1

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մոնա/Ավազարկղ1

Տիաոյութայ կղզիներ (չինարեն՝ 钓鱼岛及其附属岛屿), կղզիների խումբ, որը գտնվում է Արևելաչինական ծովի հարավային մասում, Թայվանից և Յայամա կղզիներից հյուսիս, Օկինավա կղզու հարավային ծայրից հյուսիս-արևմուտք ընկած հատվածում: Կղզեխմբի մեջ են մտնում Տիաոյութայ, Հուանվեյ, Չվեյ, Նանսիաո, Պեյսիաո և այլ կզղիներ ու լեռներ, որոնց ընդհանուր մակերեսը 6.1636－7 կիլոմետր քառակուսի է: Տիաոյութայ կղզին զբաղեցնում է 3,82-4,38 քառակուսի կիլոմետր տարածք և ունի 363 մետր բարձրությու: Կղզիների հողաշերտը չունի հաստ մակերես, տեղանքում քամու ուժգնությունը մեծ է, ծովի ալիքները՝ հսկայական: Միայն Տիաոյութայ կզղին ունի քաղցրահամ ջրի պաշար, չնայած ներկայումս բոլոր կղզիները համարվում են անմարդաբնակ[1]: Չինաստանի Հանրապետությունը, Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը և Ճապոնիան իրենց հերթին պնդում են, որ Տիաոյութայ կղզիները պատկանում են իրենց տարածքին, ինչը մի շարք վեճերի պատճառ է դառնում: Չինաստանի Հանրապետությունը և Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը պնդում են, որ Տիաոյութայ կղզիները եղել են Չինաստանի տարածքը հնագույն ժամանակներից՝ հիմնվելով աշխարհագրության, պատմության և իրավական սկզբունքների վրա և հանդիսանում են Թայվանի հետ փոխկապակցված կղզիներ[2][3]: Ճապոնիայի կառավարությունը կղզիներն անվանում է Սենկակու, և պնդում որ դրանք պատկանում են Ճապոնիային, ըստ պատմության և միջազգային իրավունքի՝ կազմելով Հարավարևմտյան կղզիների մի մասը, առանց որևէ պաշտոնավորման հարցի[4]:

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիաոյութայ կղզու լուսանկարը վերևից (վերցված է Ճապոնիայի ենթակառուցվածքների, տրանսպորտի և զբոսաշրջության նախարարության կողմից 1978 թ.

Չինաստանի տարբեր վայրերում կղզիների անվանումները մի փոքր տարբեր են: Թայվանում, Հոնկոնգում և Մակաոյում կղզին անվանում են «Տիաոյութայ կղզիներ», մայրցամաքային Չինաստանի պաշտոնական մամուլն այն անվանում է «Տիաոյու կղզի և հարակից կղզիներ»: «Տիաոյութայ»ը կարող է վերաբերել միայն գլխավոր կղզուն, բայց չին ժողովուրդը կամ լրատվամիջոցները «Տիաոյութայ» են անվանում ամբողջ կղզեխումբը: Ճապոնիայում ամենագլխավոր կղզին՝ Տիաոյութայը, անվանում են «Յուտիաո»:

1845 թվականին բրիտանական նավատորմն ուսումնասիրեց կղզին: Էդվարդ Բելչերը՝ բրիտանական Սամարանգ ռազմանավի նավապետը, առաջին անգամ օգտագործեց «Pinnacle Islands» տերմինը (նշանակում է «սրածայր կղզիներ»), հարավային և հյուսիսային կղզիները նկարագրելու համար, որոնց գագաթները նման են եկեղեցու սրածայր գմբեթներին[1]: Այս անունները հետագայում օգտագործվեցին ճապոնական նավատորմի կողմից[5]: 1900 թվականին ճապոնացի բնագետ Ցունե Կուրոյվան իր «Սենկակու կղզիների արկածների մասին գրառումներ» հրապարակման մեջ նշել է, որ թեև կղզիները հայտնի են եղել Օկինավայի բնակիչներին հնագույն ժամանակներից և ունեցել են տարբեր ​​անուններ, սակայն դեռևս չկա անուն, որը կարող է ամփոփել ամբողջ կղզեխումբը: Այդ պատճառով Տիաոյու, Հուանվեյ և Ծիանթոու կղզիները միասին անվանվեցին «Սենկակու կղզիներ» [6]: Ճապոնիայում 1970-ական թվականներին կղզիները սկսեցին վերանվանվել «Սենկակու կղզիներ»[7]:

Ռյուկյու լեզվում կզղին ստացել է «Յուկունկուբա Ջիմա» անունը, որն առաջացել է հետևյալ բառերի իմաստային միաձուլումից՝ Յուկունկիբա նշանակում է ձկների երկիր, իսկ Ջիմա բառը խորհրդանշում է կղզում աճող փարթամ արմավենին։ Այս անվան չինարեն տարբերակը «Ծիաոչան» է, որը վերաբերում է Հուանվեյ կղզու կոլեկտիվ անվանումանը[8][9]։ Յայամա լեզվում կղզին ստացել է «Իգունկուբա Ջիմա» անունը[10], որը թարգմանաբար նշանակում է եռաժանի, քանի որ կղզին ունի եռաժանու տեսք[11]։

Կետագալան ժողովրդի հետնորդ (Թայվանի աբորիգեն ցեղի ներկայացուցիչ) Լին Շընը պնդում է, որ Տիաոյութայ բառը կատագալանի լեզվով նշանակում է «երկկողմանի ցատկահարթակ», և Կետագալանի նախնիները ժամանակին այցելել են Տիաոյութայ, քանի որ կղզին նրանց համար եղել է ձկնորսության վայր[12]։ Նա նաև պնդում էր որ, Տիաոյութայ կղզու վրա աճող ձիթապտղի սուրբ ծառերը տնկվել են կետագալան ժողովրդի կողմից, և կղզին նրանց համար սրբավայր է[13]։

Միջազգային մակարդակով չինարեն անվանումը հաճախ թարգմանվում է Դիաոյու կղզիներ, Դիաոյութայ կղզիներ, Տիաոյութայ կղզիներ, Դիաոյութայ, Տիաոյու Տաո, Տիաոյութայ, բայց «Տիաոյու կղզիներ» անունն ունի օգտագործման ամենաբարձր ցուցանիշը: Ճապոներենում կղզին ընդունված է անվանել «Սենկակու», հետևաբար երբ անգլիական լրատվամիջոցները հայտնում են չին-ճապոնական վեճի մասին, նրանք հիմնականում օգտագործում են Տիաոյու կղզիներ և Սենկակու կղզիներ տերմինները կողք կողքի։

2020 թվականի հունիսի 11-ին, ի պատասխան Ճապոնիայի Իշիգակի քաղաքի՝ Տիաոյութայը վերանվանելու ցանկությանը, Թայվանի Յիլան շրջանի խորհրդական Ցայ Վեն-Յին նոր առաջարկ արեց, որը ստորագրվեց բոլոր 34 անդամների կողմից: Յիլանի շրջանի խորհուրդը ընդունեց իր ժամանակավոր միջնորդությունը՝ առաջարկելով, որ վարչությունը պաշտոնապես վերանվանվի Տիաոյութայ[14]։ Հունիսի 22-ին Ճապոնիայի Իշիգակիի քաղաքային խորհուրդը ընդունել է Տիաոյութայ կղզիների վարչական շրջանի անվանումը «Նոբորինո ամրոց»-ից վերանվանել ​​«Նոբորինո ամրոց Սենկակու», որպեսզի այն տարբերվի Իշիգակի կղզու կենտրոնում գտնվող համանուն վարչական շրջանից։ 2020 թվականի հոկտեմբերի 1-ին վերանվանումը պաշտոնապես իրականացվեց[15]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասիայի քարտեզը (Չինաստան և թաթարական մասեր), որը գծվել է ֆրանսիացիների կողմից 1752 թվականին: Քարտեզի կենտրոնում են գտնվում Տիաոյու կղզիները
1786 թվականին «Ռյուկյու թագավորության ամբողջական քարտեզ»-ի «Երեք թագավորությունների համապարփակ նկարազարդումները» գլխում, որը կազմվել է ճապոնական Սիենթայ տիրույթի անդամ Լին Ծըփինի կողմից, նշված է Տիաոյու կղզեխումբը

Հնագույն պատմություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիայութայ կղզու և նրա հարակից կղզիների հետ կապված գրառումներն առաջին անգամ հայտնաբերվել են Չինաստանի Մին դինաստիայի «Քամու երգը» գրքում (գրքի գրման տարեթվի հետ կապված կան տարբեր մեկնաբանություններ։ Ներկայումս կա առնվազն հինգ տարբերակ` սկսած 1403 թվականից մինչև 1593 թվականը[16][17][18][19]: 1534 թվականի «Ռյուկյուի գրառումները» [20] գրքում գրվել են կղզիների այնպիսի անուններ, ինչպիսիք են` «Տիաոյու կղզի», «Խուանմաո կղզի», «Չիկան կղզի»։ Ինչ վերաբերում է տվյալ կղզիներին, դրանք առաջին անգամ հայտնաբերել են չինացիները և Ռյուկյու կղզու բնակիչները, այնուհետև տվել վերոնշյալ անունները։ Չինաստանը և Ճապոնիան իրենց հերթին տարբեր տեսակետներ են առաջադրել[4][21][22][23][24][25][26][27][28][29]: «Տիաոյու կղզի» անվանումն օգտագործվել է նաև չինական այլ փաստաթղթերում և պաշտոնական քարտեզներում` օրինակ, Ծիա Ծինի կառավարման 41-րդ տարում (1562թ.) Ճըծիանի ծովակալ Խուճոն Սիենի օգնական Ճընռուո Ցընի կազմած «Չոու Հայ» քարտեզում[30], Ցին դինաստիայի ժամանակաշրջանում կազմված «Ցին դինաստիայի միավորումը» քարտեզում [31], Ցիան Լոն կայսեր պատվերով կազմված «Ամբողջական Կունյու» քարտեզում և այլն:

1752 թվականին ֆրանսիացիների կողմից կազմված Ասիայի քարտեզն ամենավաղ պատմական փաստաթուղթն է, որը ներկայացնում է Տիաոյու կղզեխումբն օտարերկրացիների կողմից գծված քարտեզների շարքում։ Այդ ժամանակ քարտեզի վրա Չինաստանը ներկված է եղել վարդագույնով, իսկ Տիաոյու կղզեխումբը, Ռյուկյու կղզին և Թայվանի արևելյան ափը ներկված են եղել դեղին գույնով[32]: 1786 թվականին «Ռյուկյու թագավորության ամբողջական քարտեզ»-ի «Երեք թագավորությունների համապարփակ նկարազարդումները» գլխում, որը կազմվել է ճապոնական Սիենթայ տիրույթի անդամ Լին Ծըփինի կողմից, նույնպես նշված են եղել Տիաոյու կղզիները, որոնք հանդես են եկել որպես ջրային ճանապարհ Չինաստանի և Ռյուկյուի միջև։ 1845 թվականին բրիտանական նավատորմը արձանագրել է, որ Տիաոյու կղզին ամայի է, և մարդկային բնակության կամ այցելության հետքեր չկան[1]:

Ճապոնիայի կազմի մեջ մտած տարածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճապոնիայի արտգործնախարար Կաորու Ինուենի պատասխան նամակը ներքին գործերի նախարար Յամագատա Արիտոմոյի։ Կարմիր վանդակում գրված է «ավելորդ վեճեր»

1884 թվականին ճապոնացի Տատսուշիրո Կոգան իր արշավի ընթացքում այցելեց Տիաոյութայ կղզիներ և ավելի ուշ դիմեց Ճապոնիայի ներքին գործերի նախարարությանը՝ կղզիներն ազգային տարածքի մեջ ներգրավելու համար։1885 թվականի հոկտեմբերի 9-ին Ճապոնիայի ներքին գործերի նախարար Յամագատա Արիտոմոն այս հարցի վերաբերյալ գրեց արտգործնախարար Կաորու Ինուեին՝ նշելով, որ Օկինավայի պրեֆեկտուրան ցանկանում է տեղում հետազոտություններ անցկացնել և ազգային չափանիշներ հաստատել կղզու համար [33]: Այս կապակցությամբ 1885 թվականին Ինուեն պատասխանել է . «Այս կղզին մոտ է Ցին դինաստիայի տարածքին։ Ըստ նախորդ հետազոտությունների՝ Արևելյան կղզու հետ համեմատած, այն տարածքի շառավղով շատ փոքր է, և Ցին դինաստիան արդեն անուն է տվել կղզուն։ Վերջերս Ցին դինաստիայի թերթերում լուրեր են տարածվել, որ մեր կառավարությունը ցանկանում է գրավել Թայվանը։ Մոտակա կղզիները, որոնք պատկանում են Ցին դինաստիային, կասկածանքով են վերաբերվել մեր երկրին և բազմիցս հորդորել են Ցինի կառավարությանը զգուշացնել։ Այս պահին, եթե ազգային ստանդարտների հաստատման քաղաքականությունը բացահայտ և հանկարծակի իրականացվի, ապա Ցին դինաստիայի համար հեշտ կլինի կասկածել: Կարծում եմ, որ այժմ մենք կարող ենք տեղում հետազոտություններ անցկացնել և մանրամասն զննել նավահանգստի ձևը և հասկանալ արդյոք կա՞ որևէ հեռանկար հողերի և տաածքի զարգացման համար: Իսկ ազգային չափանիշների հաստատումն ու զարգացումը կարելի է թողնել ապագային[5][33][34]»: Ի պատասխան Կաորու Ինուեի առաջարկի՝ Արիտոմո Յամագատան գրեց Օկինավայի պրեֆեկտուրայի նահանգապետին՝ առաջարկելով, որ ապագայում պետք է զբաղվի Տայոյութայում ազգային ստանդարտի հաստատմամբ, և այդ տեղեկատվությունը չպետք է բացահայտվի լրատվամիջոցների կեղմից[5]: Յամա պրեֆեկտուրան ավելի ուշ հրամայեց Օկինավայի պրեֆեկտուրալ մագիստրատ Նիշիմուրա Շազոյին ուսումնասիրել Տիաոյութայը պաշտոնական պետական ​​փաստաթղթերի միջոցով[35]: Ավելի ուշ Նիշիմուրան ուղարկեց Իշիզավա Հյոգոյին և մի խումբ պաշտոնյաների, որպեսզի Իզումո Մարույին տանեն կղզի՝ տեղում ստուգումներ անցկացնելու նպատակվ: Իշիզավան, Իզումո Մարուն և կապիտան Լին Հեսոնգը, համապատասխանաբար, հետաքննության զեկույցներ են տվել ճամփորդությունից վերադառնալուց հետո[36]: 1895 թվականի հունվարի 14-ին՝ հաստատելով, որ Տիայոյութայն անմարդաբնակ է, և որ կղզում չկան սահմանային հուշարձաններ, պետական ​​գրասենյակներ կամ բնակելի շենքեր, որոնք ապացուցում էին Ցին դինաստիայի իշխանությունը[33], Ճապոնիայի կառավարությունը քննարկման նիստ է հրավիրել՝ Տիաոյութայ կղզիներն Օկինավա շրջանի իրավասության տակ դնելու համար, և հավանություն տվել Օկինավա շրջանի դիմումին՝ Տիաոյութայ կղզում ​​ազգային չափանիշ սահմանելու վերաբերյալ[33][37]:

Սիմոնոսեկիի պայմանագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1895 թվականի ապրիլի 17-ին Ցին դինաստիան պարտություն կրեց չին-ճապոնական պատերազմում: Երկու կողմերի համաձայնությամբ կնքվեց Սիմոնոսեկիի պայմանագիրը, ըստ որի Լիաոտոն թերակղզին, Թայվանի կղզին և հարակից կղզեխմբերն հանձնվեցին Ճապոնիային։ Պայմանագիրը ներառում էր Լիաոտոն թերակղզու քարտեզը՝ որպես ընդհանուր տարածքային սահմանազատում։ Պայմանագրի ստորագրումից վեց օր անց երեք երկրները՝ Ռուսաստանը, Գերմանիան և Ֆրանսիան միջամտեցին, որպեսզի Լիաոտոն թերակղզին դուրս գա Ճապոնիայի կազմից։ Վեց ամիս անց ստորագրվեց «Ֆընթիեն նահանգի հարավային տարածքների վերադարձի մասին չին-ճապոնական պայմանագիրը»[38], և Ճապոնիան ստիպված եղավ վերադարձնել Լիաոտոն թերակղզին։

Սիմոնոսեկիի պայմանագրի ստորագրումից հետո Չինաստանը և Ճապոնիան սուր հակասություններ ունեցան այն հարցի շուրջ, թե արդյո՞ք Տիաոյութայ կղզին ինքնիշխան տարածք է, և արդյո՞ք այն փոխանցվել է Սիմոնոսեկիի խաղաղության պայմանագրի համաձայն:Չինաստանը կարծում է, որ Տիաոյու կղզիները եղել են Չինաստանի կազմում մինչև չին-ճապոնական պատերազմի ընթացքում Սիմոնոսեկիի խաղաղության պայմանագրի կնքումը և արդյունավետ վարչական իրավասություն է իրականացրել Տիաոյու կղզիների նկատմամբ[39]։ Անկախ այն բանից, որ կղզին Չինաստանի տարածքի մի մասն էր կազմում, Ճապոնիան գրավում է այն։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում Ճապոնիայի պարտությունից և Սիմոնոսեկիի պայմանագրի չեղարկումից հետո Ճապոնիան պետք է ենթարկվեր Պոտսդամի և Կահիրեի հռչակագրերին, ըստ որի Տիաոյութայ կղզիներն անվերապահորեն պետք է վերադարձվեր Չինաստանին (այն ժամանակ ներկայացվել է Չինաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից) [40][41][42][43][44][45][46]։ Մյուս կողմից, Ճապոնիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ 1894-1895 թվականների չին-ճապոնական պատերազմից հետո, Ճապոնիայի Սիմոնոսեկիի պայմանագրի ստորագրումից երեք ամիս առաջ (1895 թվականի հունվար), կղզում ստուգումներ են անցկացվել և հաստատվել, որ տարածքն անմարդաբնակ է և Ցին դինաստիայի կառավարման որևէ նշան չի հայտնաբերվել, հետևաբար 1895 թվականին այն հանձնվեց Օկինավա պրեֆեկտուրային՝ «Առանց սեփականատիրոջ հողի առաջին գրավման» սկզբունքով, և ենթադրվում է, որ այդ ժամանակից ի վեր Տիաոյու կղզիները պատմականորեն կազմում էին Հարավչինական ծովի ճապոնական կղզիների մի մասը։ Այն չէր հանդիսանում Սիմոնոսեկիյի պայմանագրով չինական Ցին դինաստիայի կողմից զիջված տարածք, ոչ էլ գտնվում էր այն տարածքում, որից Ճապոնիան պետք է հրաժարվեր Սան Ֆրանցիսկոյի խաղաղության պայմանագրով, այլ համաձայն պայմանագրի 3-րդ հոդվածի կղզին դրվել էր Միացյալ Նահանգների կառավարման ներքո` որպես Հարավչինական ծովի կղզիների մաս[33][37][47]:

Մասնավոր զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1910 թվականին Տիաոյու կղզում գտնվող ձկների վերամշակման գործարանի աշխատակիցները[48]
Նագասակիում Չինաստանի գլխավոր հյուպատոս Ֆըն Միանի շնորհակալական վկայականը Տացուշիրո Կոգային[49]

1896 թվականին Մեյջի կայսրը հրապարակեց Թիվ 13 կայսերական հրամանագիրը, որում Օկինավա պրեֆեկտուրայի իրավասությունը դրվեց Շիմաջիր, Նակատամի, Կունիգամի, Միյակո, Յայամա և այլ շրջանների վրա։ Որոշ ժամանկ անց թայվանցի գիտնական Ցյո Հոնտան նշեց, որ այդ հրամանագրում չի հիշատակվել Օկինավայի իրավասությունը Տիաոյու կղզիների վրա[50]: Ի պատասխան այս հայտարարությանը Ճապոնիայի ծովային քաղաքականության հետազոտական ինստիտուտը հայտարարեց, որ 1890 թվականին Օկինավա պրեֆեկտուրան դիմել է Յայամա կղզու գրասենյակ` Տիաոյու կղզիների ղեկավարման հարցով[51]:1895-1896 թվականների Օկինավայի պրեֆեկտուրայի վիճակագրության գրքում Տիաոյու կղզիների հասցեն գրանցված է եղել որպես «Յայամա շրջան, Իշիգակիմա Կիրիտո Նոջո գյուղ» [4]: Թեև Ճապոնիայի կառավարությունը Տիաոյու կղզիների համար ազգային ստանդարտ չսահմանեց այն բանից հետո, երբ դրանք ներառվեցին իր տարածքային կազմում[52], այնուամենայնիվ 1896 թվականին կղզիները 30 տարով վարձակալության հանձնեց Ֆուկուոկա պրեֆեկտուրայում ծովամթերք վաճառող Տացուշիրո Կոգային։1902 թվականին այն ընդգրկվեց Օհամա Իշիգակի կղզու Կիրիտո Նոջոջո գյուղի մեջ, և Իշիգակի քաղաքի կողմից կղզում տեղադրվեց քարե հուշարձան` հողի համարը նշելու համար[10]: 1926 թվականի սեպտեմբերին ավարտվեց 30-ամյա անվճար վարձակալության ժամկետը, և Ճապոնիայի կառավարությունը սկսեց հողօգտագործման վճարներ հավաքել Զենջի Կոգայից՝ Կոգա Տացուշիրոյի բիզնես ժառանգորդից[4]: 1930թվականին Կոգան առաջարկեց սեփականաշնորհել հողը: Հողատարածքը հետագայում հետազոտվեց Օկինավայի անտառտնտեսության դեպարտամենտի կողմից, և 1932թվականին Ճապոնիայի կառավարությունը պաշտոնապես կղզին հանձնեց Կոգային` որպես մասնավոր հող[4]:

Կահիրեի և Պոտսդամի հռչակագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1945 թվականին Ճապոնիան հայտարարեց իր անվերապահ կապիտուլյացիայի մասին և ընդունեց Պոտսդամի հռչակագիրը։ Պոտսդամի հռչակագրի 8-րդ հոդվածը հաստատում էր Կահիրեի հռչակագրի բովանդակությունը ՝ որի համաձայն ԱՄՆ-ի, Չինաստանի և Մեծ Բրիտանիայի ստորագրությունների հիման վրա սահմանափակվեց Ճապոնիայի ինքնիշխանությունը Հոնսյու, Հոկայդո, Կյուսյու, Սիկոկու և այլ փոքրիկ կղզիների վրա[53]:

Ռյուկյուի և այլ կղզիների հոգաբարձություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարմիրով նշված տարածքը կառավարվում է Միացյալ Նահանգների կողմից Սան Ֆրանցիսկոյի պայմանագրով։ Այս տարածքի վարչական իշխանությունը փոխանցվել է Ճապոնիային 1972 թվականին՝ ներառյալ Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները[54]

1951 թվականին Ճապոնիան ստորագրեց Սան Ֆրանցիսկոյի խաղաղության պայմանագիրը 48 այլ երկրների հետ, ներառյալ Միացյալ Նահանգները, որը թույլ տվեց Միացյալ Նահանգներին հսկել Ռյուկյու կղզիները: Այդ ժամանակ Չինաստանում Կումինտանգի և Կոմունիստական ​​կուսակցության միջև քաղաքացիական պատերազմը նոր էր ավարտվել, Չինաստանի Հանրապետության կառավարությունը տեղափոխվեց Թայվան, իսկ մայրցամաքում Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարությունը հաստատվեց կարճ ժամանակ անց: Միացյալ Նահանգները շարունակում էր դիվանագիտական ճանապարհով ճանաչել Չինաստանի Հանրապետությունը Կորեական պատերազմի բռնկման պատճառով, Սակայն Մեծ Բրիտանիան, Ռուսաստանը, Հնդկաստանը և այլ երկրներ հրաժարվեցին ճանաչել Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը, ինչը հանգեցրեց հաղթողներից մեկի ՝ Չինաստանի ներկայացուցչության վերաբերյալ բարդ վեճի: Հետևաբար, նեղուցի երկու կողմերի կառավարությունները (և Խորհրդային Միությունը, որը նույնպես մասնակցել է Կորեական պատերազմին) չեն հրավիրվել մասնակցելու խաղաղության համաժողովին կամ ստորագրելու ճանաչման և վավերացման պայմանագիրը[55]: 1951 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարությունը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որ այդ պայմանագիրն անօրինական է[56][57]: «Ժողովրդական օրաթերթ»-ը 2010 թվականին հաստատեց, որ Չինաստանը չի ստորագրել փաստաթուղթ, որը հավանություն է տալիս Ճապոնիայի ինքնիշխանության տրամադրմանը Տյաոյու կղզիների նկատմամբ[53]: 1952 թվականի փետրվարի 28-ին Միացյալ Նահանգները և Ճապոնիան Տոկիոյում ստորագրեցին Ճապոնիա-ԱՄՆ վարչական համաձայնագիրը, որը հաստատում էր Ճապոնիայի մասնակի օկուպացիան Սան Ֆրանցիսկոյի խաղաղության պայմանագրով: Ճապոնական դիվանագիտական ​​փաստաթղթերի 23-րդ հատորը, որը հրապարակվել է մարտին, բացահայտեց, որ ԱՄՆ-ի հոգաբարձության տարածքը ներառում էր Տիաոյու կղզիները: Ավելի ուշ`1953 թվականի դեկտեմբերի 25-ին, ԱՄՆ Ռյուկյուի քաղաքացիական կառավարությունն արձակեց «Թիվ 27 հրաման»-ը` «Ռյուկյու կղզիների աշխարհագրական սահմանների մասին», որը հոգաբարձության շրջանակում ընդգրկում էր Տյաոյու կղզիները։ Սան Ֆրանցիսկոյի խաղաղության պայմանագրի համաձայն, որը ստորագրվել է 1951 թվականի սեպտեմբերի 8-ին, անհրաժեշտ էր վերանշանակել Ռյուկյու կղզիների աշխարհագրական սահմանները։ Առաջին հոդվածում նշվում էր, որ այդ ժամանակ Ռյուկյուի ժողովրդական կառավարության իրավասության տակ գտնվող տարածքը կազմում էր 6 կետ, որոնք միացված էին տրապիզոիդ գոտուն, իսկ Տիաոյու կղզիները և հարակից կղզեխմբերը գտնվում էին 1-ին և 2-րդ կետերով կազմված սահմանի եզրին և դառնում էին Ռյուկյուի մաս [58]: 1955 թվականից ի վեր ԱՄՆ կառավարությունն օգտագործել է Հուանգվեյ և Չիվեյ կղզիները` որպես ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի և ռազմաօդային ուժերի ուսուցման և զորավարժությունների վայրեր, և վարձակալության պայմանագրեր է կնքել համապատասխանաբար Ռյուկյու կառավարության հետ՝ կղզիները տարեկան մոտ 25 միլիոն դոլլարով վարձակալության համար[59]:

1955 թվականին, երբ Չինաստանի Հանրապետության ազգային բանակը դուրս եկավ Դաչեն կղզուց, այն ժամանակավորապես զորքեր տեղակայեց Տիաոյու կղզիներում[60]:

Այնուամենայնիվ, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից ի վեր, Թայվանի նեղուցի երկու կողմերի կողմից թողարկված որոշ քարտեզներ դեռ օգտագործում էին «Սենկակու կղզիներ» անավնումը` Տիաոյու կղզիները և հարակից կղզեխմբերը նշելու համար։ Մինչև 1970 թվականը Չինաստանի Հանրապետության դասագրքերում և քարտեզներում նշվում էր, որ Տիաոյու կղզիները գտնվում էին Ռյուկյու կղզիների կազմում` ԱՄՆ ազգային կառավարության հոգաբարձության ներքո: Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության 1956 թվականի առաջին հրատարակության և 1962 թվականի երկրորդ հրատարակության քարտեզներում նշված էր, որ քարտեզը գծված է Հակաճապոնական պատերազմի ժամանակ հայտարարված քարտեզի հիման վրա։

1968 թվականի սեպտեմբերի 3-ին Ռյուկյու կղզում ԱՄՆ քաղաքացիական հարցերով զբաղվող աշխատակիցը հայտարարեց, որ թայվանական նավերի ապամոնտաժման օպերատորը նախկինում բարձրացել է կղզու վրա, ուստի նա դիմեց Ռյուկյուի կառավարությանը ՝ խնդրելով տեղադրել նախազգուշական նշաններ, որոնք արգելում են անօրինական վայրէջքը Տիաոյու կղզիներում և հարակից կղզեխմբերում, ինչպիսիք են Տիաոյու, Հուանվեյ, Չիվեյ, Հյուսիսային և Հարավային կղզիները, որպեսզի կանխեն անօրինական ներգաղթյալների մուտքը կղզի[61]: Նախագծի իրականացումը սկսվել է 1970 թվականի հուլիսին[62]:

Ինքնիշխանության վեճեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականի օգոստոսի ցույցերը, որոնք կազմակերպվել են չինացիների և ճապոնացիների կողմից` Տիաոյութայի ազգայնացման միջադեպից առաջ

Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ նախքան Տիաոյու կղզիներին պատկանող ջրերում նավթի հայտնաբերումը, 1969 թվականին ոչ Չինաստանը, ոչ էլ Ճապոնիան կղզու տարածքային պատկանելությունը ցույց տվող որևէ նշան ցույվ չեն տվել: Չինաստանի Հանրապետությունը կամ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը երբեք չեն ընդգծել իրենց տարածքային իրավունքները Տիաոյու կղզու և հարակից կղզիների նկատմամբ[52][63]: Կղզիները գտնվում էին Միացյալ Նահանգների վերահսկողության տակ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին` Ճապոնիայի կապիտուլյացիայից հետո[64]: 1969 թվականի մայիսին ՄԱԿ-ի Ասիայի և Հեռավոր Արևելքի տնտեսական հանձնաժողովը հետազոտեց Արևելաչինական ծովը և Թայվանի նեղուցի հյուսիսային մասը ու հաստատեց, որ այնտեղ բնական գազի կամ նավթի հսկայական պաշարներ կան: 1970 թվականի օգոստոսի 31-ին Օկինավայի կառավարության օրենսդիր Յուանը Միացյալ Նահանգների հսկողության ներքո մշակեց «Սենկակու կղզիների տարածքային պաշտպանության մասին որոշման նախագիծ»-ը: Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ պատերազմից հետո սա առաջին դեպքն էր, երբ Ճապոնիայի կառավարությունը հրապարակավ պնդում էր կղզիների ինքնիշխանությունը[52][65]: 1970 թվականին ԱՄՆ-ն առաջարկեց Ճապոնիային վերադարձնել Օկինավան և Տիաոյու կղզիները։ 1971 թվականին մայրցամաքային Չինաստանը և Թայվանը պաշտոնապես բողոքեցին՝ պնդելով, որ պատմական փաստաթղթերում արձանագրված է, որ Տիաոյու կղզին և նրա հարակից կղզիները հայտնաբերվել, անվանվել և օգտագործվել են Չինաստանի կողմից` Մին դինաստիայի ժամանակներից ի վեր, և հանդիսանում են Չինաստանին բնորոշ տարածք[3][21][40][41]: Միայն 1895 թվականի ապրիլին Սիմոնոսեկիի խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից հետո Տիաոյու կղզիները Թայվանի հետ միասին հանձնվեցին ճապոնական կառավարությանը, իսկ ճապոնական կառավարությունը Պոտսդամի և Կահիրեի հռչակագրերի ընդունումից հետո Տիաոյու կղզիները պետք է վերադարձներ Չինաստանին։ Մյուս կողմից, Ճապոնիայի պաշտոնական դիրքորոշումն այն է, որ Ճապոնիայի կառավարությունը 1885 թվականից ուսումնասիրում է կղզիները, և 1895 թվականի հունվարին հաստատելուց հետո, որ կղզիներն ամայի են, դրանք ներառվել են Օկինավայի պրեֆեկտուրայի մեջ, հետևաբար Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները ներառված չեն Թայվանի հետ կապված կղզիների մեջ, որոնք հանձնվել են 1895 թվականի ապրիլին ստորագրված Սիմոնոսեկիի պայմանագրով[4][33]: Հիմնվելով չինական և ճապոնական փաստաթղթերի վերլուծության վրա՝ որոշ գիտնականներ կարծում են, որ Տիաոյու կղզին և նրա հարակից կղզիները վերահսկվել և պատկանել են Չինաստանին մինչև 1895 թվականի չին-ճապոնական պատերազմը, և չեն համապատասխանում Ճապոնիայի պահանջներին[52][66][67][68], ինչպես նաև կան գիտնականներ, որոնք երկու կողմերի փաստաթղթերը վերլուծելուց հետո կասկածել են, որ Չինաստանը տարածքային իրավունքներ է հաստատել Տյաոյու կղզու և հարակից կղզիների նկատմամբ[69]:

1972 թվականի մայիսի 15-ին, Միացյալ Նահանգները Ռյուկյու կղզիների ինքնիշխանության հետ մեկտեղ Ճապոնիային փոխանցեց նաև Տյաոյու կղզու և հարակից կղզիների վարչական իրավասությունը: Այնուամենայնիվ, և՛ Չինաստանի Հանրապետության կառավարությունը, և՛ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարությունը կարծում էին, որ Տյաոյու կղզին և հարակից կղզիները Թայվանին պատկանող տարածքներ են՝ հիմնված աշխարհագրության, պատմության և իրավական սկզբունքների վրա, ինչը առաջացրել է մի շարք ինքնիշխանության խնդիրներ[3][43][44][53][70]:

2012 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Ճապոնիայի վարչական գործակալությունը Կուրիհարա ընտանիքից 2,05 միլիարդ իենով գնեց Տիաոյու կղզին, ինչպես նաև Նանսիաո և Պեյսիաո կղզիները։ Նույն օրը ավարտվեց սեփականության իրավունքի փոխանցման գրանցումը[71], և կղզիները պետականացվեցին[72]` ինչը սկիզբ դրեց Տիաոյու կղզիների ազգայնացմանը։

Տիաոյու կղզու պահպանության շարժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970-ականներից ի վեր Թայվանի, Հոնկոնգի, մայրցամաքային Չինաստանի բնակիչները, ինչպես նաև արտերկրում բնակվող չինացիները կազմակերպել են մի շարք քաղաքացիական շարժումներ և բազմիցս բարձրացել կամ փորձել են բարձրանալ կղզի ՝ կառավարության անունից ինքնիշխանություն հռչակելու համար, որը ստացել է «Տիաոյու կղզու պահպանության շարժում» անվանումը։

Թայվան-Ճապոնիա ձկնորսության համաձայնագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պաշտոնական անվանումն է «Ձկնորսության մասին համաձայնագիր Ասիա-Արևելք հարաբերությունների ասոցիացիայի և հանրային շահերի փոխանակման ասոցիացիայի միջև»։ Չինաստանի Հանրապետության և Ճապոնիայի միջև 2013 թվականի ապրիլի 10-ին Թայփեյ քաղաքի Թայփեյ հյուրանոցում կայացան ձկնորսության վերաբերյալ 17-րդ բանակցությունները, որից հետո ստորագրված փաստաթղթի համաձայն թույլ տրվեց ձկնորսության գործողություններ կազմակերպել Տիաոյու կղզու և հարակից կղզիների ջրերում։ Սույն պայմանագիրն ուժի մեջ մտավ մայիսի 10-ից։ Թայվանի և Ճապոնիայի միջև վեճերը Տիաոյու կղզիների շուրջ աստիճանաբար սկսեցին ավելի ու ավելի քիչ հիշատակվել և կղզում մարդկանց շարժի դեպքեր այլևս չնկատվեցին։

Կղզեխմբի կազմը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիաոյու կղզին և հարակից կղզեխմբերը, փակագծում նշված են ճապոնական անվանումները


2012 թվականի մարտի 3-ին Օվկիանոսային պետական ​​վարչությունը և Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության Քաղաքացիական գործերի նախարարությունը հայտարարեցին Տիաոյու կղզու և դրան կից 70 կղզիների ստանդարտ անվանումները[73]: Չինաստանի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարությունը հետևում է ութ հիմնական կղզիների անվանմանը քարտեզներում, վիճակագրական տարեկան հաշվետվություններում և այլ փաստաթղթերում, իսկ Տիաոյու կղզիների շրջակայքում ցրված փոքր ժայռերն ու խութերը հատուկ անվանում չունեն[74]:

Տիաոյութայ կղզեխմբի փոքր կղզիների ցանկը
Անվանվել է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կողմից[75][76] Անվանվել է Չինաստանի Հանրապետության կողմից[77] Այլ չինական անուններ Ճապոնական անուններ Գտնվելու վայրը[77][75] Կորդինատներ[78] Տարածք (քառակուսի կիլոմետր)[77] Բարձրություն (մետր)
Տիաոյու կղզի Տիաոյութայ Տիաոյու կղզի, Տիաոյու լեռ, Տիաո կղզի, Տիաո Թայ Յուտիաո կղզի, Յուկոնո կղզի, Խըփին կղզի Գտնվում է Վըն Ճոու քաղաքից մոտ 356մ, Ֆու Ճոու քաղաքից` մոտ 385մ, իսկ Ծի Լոն քաղաքից մոտ 190մ հեռավորության վրա 25°44,60′ հս․ լ. 123°28,40′ ավ. ե.HGЯO 4.3838 383
Լոնթոու Յու կղզի -   Գտնվում է Տիաոյու կղզու հյուսիսարևելյան մասում 25°45′ հս․ լ. 123°29,20′ ավ. ե.HGЯO  
Չան Յու կղզի -   Գտնվում է Տիաոյու կղզու հարավարևմտյան մասում 25°44′ հս․ լ. 123°27,60′ ավ. ե.HGЯO  
Տա Խուանյու կղզի -   Գտնվում է Տիաոյու կղզու հարավային մասում 25°44,40′ հս․ լ. 123°28,60′ ավ. ե.HGЯO  
Սիաո Խուանյու կղզի -   25°44,40′ հս․ լ. 123°29′ ավ. ե.HGЯO  
Ծին Ցիենյու կղզի -   Գտնվում է Տիաոյու կղզու հարավարևելյան մասում 25°44,40′ հս․ լ. 123°29,30′ ավ. ե.HGЯO  
Ծին Ցիենյու Սի կղզի -   25°44,40′ հս․ լ. 123°29,30′ ավ. ե.HGЯO  
Մեյ Թոնյու կղզի -   25°44,40′ հս․ լ. 123°29,30′ ավ. ե.HGЯO  
Մեյ Թոնյու Տոն կղզի -   25°44,40′ հս․ լ. 123°29,30′ ավ. ե.HGЯO  
Մեյ Թոնյու Սի կղզի -   25°44,40′ հս․ լ. 123°29,30′ ավ. ե.HGЯO  
Լոնվան Տիաո կղզի -   25°44,50′ հս․ լ. 123°29,40′ ավ. ե.HGЯO  
Լոնվան Տիաո Սի կղզի -   25°44,50′ հս․ լ. 123°29,40′ ավ. ե.HGЯO  
Լոնվան Տիաո Տոն կղզի -   25°44,40′ հս․ լ. 123°29,40′ ավ. ե.HGЯO  
Լոնվան Տիաո Նան կղզի -   25°44,40′ հս․ լ. 123°29,40′ ավ. ե.HGЯO  
Խուան Կու Յու կղզի -   25°44,50′ հս․ լ. 123°29,50′ ավ. ե.HGЯO  
Խուան Վեյ կղզի Հուանվեյ կղզի Խուանմա կղզի, Խուանմաո լեռ, Խուանմաո կղզի, Խուան կղզի Կուբա կղզի Գտնվում է Տիաոյու կղզիներից մոտ 27կմ հյուսիս-արևելք 25°55,40′ հս․ լ. 123°40,90′ ավ. ե.HGЯO 0.9091 117
Հայթուն կղզի - Հյուսիսարևմտյան Կոջիմա Գտնվում է Հուանվեյ կղզու հյուսիսարևմտյան մասում 25°55,80′ հս․ լ. 123°40,70′ ավ. ե.HGЯO  
Տա Ճու կղզի -   Գտնվում է Հուանվեյ կղզու արևմտյան մասում 25°55,60′ հս․ լ. 123°40,70′ ավ. ե.HGЯO  
Սիաո Ճու կղզի -   25°55,60′ հս․ լ. 123°40,70′ ավ. ե.HGЯO  
Շան Հույա կղզի -   Գտնվում է Հուանվեյ կղզու հյուսիսային մասում 25°55,70′ հս․ լ. 123°41′ ավ. ե.HGЯO  
Սիա Հույա կղզի - Հյուսիսարևելյան Կոջիմա 25°55,80′ հս․ լ. 123°41,10′ ավ. ե.HGЯO  
Սի Նիո Ծիաո կղզի -   Գտնվում է Հուանվեյ կղզու հյուսիսարևելյան մասում 25°55,60′ հս․ լ. 123°41,10′ ավ. ե.HGЯO  
Տոն Նիո Ծիաո կղզի -   25°55,60′ հս․ լ. 123°41,10′ ավ. ե.HGЯO  
Խուան Նիո կղզի -   25°55,60′ հս․ լ. 123°41,10′ ավ. ե.HGЯO  
Նիո Վեյ կղզի -   25°55,60′ հս․ լ. 123°41,20′ ավ. ե.HGЯO  
Նիո Թի կղզի -   25°55,60′ հս․ լ. 123°41,20′ ավ. ե.HGЯO  
Սիաո Լոն կղզի -   Գտնվում է Հուանվեյ կղզու արևմտյան մասում 25°55,50′ հս․ լ. 123°40,60′ ավ. ե.HGЯO  
Տա Յան կղզի -   25°55,50′ հս․ լ. 123°40,60′ ավ. ե.HGЯO  
Յան Ծը կղզի -   25°55,50′ հս․ լ. 123°40,50′ ավ. ե.HGЯO  
Սի Վեյ կղզի -   Գտնվում է Հուանվեյ կղզու հարավարևմտյան մասում 25°55,40′ հս․ լ. 123°40,60′ ավ. ե.HGЯO  
Վո Ցան կղզի -   25°55,30′ հս․ լ. 123°40,60′ ավ. ե.HGЯO  
Տա Ծին Կուեյծը կղզի -   25°55,30′ հս․ լ. 123°40,70′ ավ. ե.HGЯO  
Սիաո Ծին Կուեյծը կղզի -   25°55,20′ հս․ լ. 123°40,70′ ավ. ե.HGЯO  
Հայ Կուեյ կղզի -   Գտնվում է Հուանվեյ կղզու հարավարևմտյան մասում 25°55,30′ հս․ լ. 123°41,40′ ավ. ե.HGЯO  
Հայ Սին կղզի -   Գտնվում է Հուանվեյ կղզու արևելյան մասում 25°55,60′ հս․ լ. 123°41,30′ ավ. ե.HGЯO  
Հայ Պեյ կղզի -   Գտնվում է Հեւանվեյ կղզու հարավարևելյան մասում 25°55,20′ հս․ լ. 123°41,20′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Վեյ կղզի Չի Վեյ կղզի Չի Քան կղզի, Չի կղզի, Չի Ծիաո Տայշո կղզի Գտնվում է Տիաոյու կղզուց մոտ 110կմ դեպի արևելք 25°55,30′ հս․ լ. 124°33,50′ ավ. ե.HGЯO 0.0609 75
Չի Պեյպեյ կղզի -   Գտնվում է Չիվեյ կղզու հյուսիսային մասում 25°55,50′ հս․ լ. 124°33,50′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Պեյտոն կղզի -   25°55,50′ հս․ լ. 124°33,70′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Պեյսի կղզի -   25°55,40′ հս․ լ. 124°33,50′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Պեյնան կղզի -   25°55,40′ հս․ լ. 124°33,60′ ավ. ե.HGЯO  
Սիաո Չի Վեյ կղզի -   Գտնվում է Չիվեյ կղզու արևմտյան մասում 25°55,30′ հս․ լ. 124°33,30′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Թոու կղզի -   25°55,30′ հս․ լ. 124°33,40′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Կուան կղզի -   25°55,30′ հս․ լ. 124°33,40′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Պի կղզի -   25°55,30′ հս․ լ. 124°33,40′ ավ. ե.HGЯO  
Չի Ծուեյ կղզի -   25°55,30′ հս․ լ. 124°33,30′ ավ. ե.HGЯO  
Վան Չի կղզի -   Գտնվում է Չիվեյ կղզու հարավարևմտյան մասում 25°55,20′ հս․ լ. 124°33,20′ ավ. ե.HGЯO  
Պեյ Սիաո կղզի Պեյ Սիաո կղզի Սյուե Պո Լան, Խուան Մաո կղզի, Կան Լան լեռ, Տա Նիաո լեռ Կիտո Կոջիմա Գտնվում է Տիաոյու կղզուց մոտ 5կմ դեպի արևելք 25°43,80′ հս․ լ. 123°32,50′ ավ. ե.HGЯO 0.3267 135
Նիաո Չաո կղզի -   Գտնվում է Պեյ Սիաո կղզու արևելյան մասում 25°43,90′ հս․ լ. 123°32,50′ ավ. ե.HGЯO  
Նիաո Լուան կղզի -   25°43,90′ հս․ լ. 123°32,50′ ավ. ե.HGЯO  
Սիաո Նիաո կղզի -   Գտնվում է Պեյ Սիաո կղզու հարավարևելյան մասում 25°43,70′ հս․ լ. 123°32,70′ ավ. ե.HGЯO  
Նան Սիաո կղզի Նան Սիաո կղզի Սյուե Պո Լան, Խուան Մաո կղզի, Կան Լան լեռ, Տա Նիաո լեռ Մինամի Կոջիմա Գտնվում է Տիաոյու կղզուց մոտ 5,5 կմ հարավ-արևելք 25°43,40′ հս․ լ. 123°33′ ավ. ե.HGЯO 0.4592 149
Լոն Մըն Պեյ կղզի -   Գտնվում է Նան Սիաո կղզու հյուսիսարևմտյան մասում 25°43,50′ հս․ լ. 123°32,70′ ավ. ե.HGЯO  
Լոն Մըն կղզի -   25°43,50′ հս․ լ. 123°32,60′ ավ. ե.HGЯO  
Լոն Մըն Նան կղզի -   25°43,40′ հս․ լ. 123°32,70′ ավ. ե.HGЯO  
Վո Լոն կղզի -   25°43,40′ հս․ լ. 123°32,60′ ավ. ե.HGЯO  
Վո Լոն Սի կղզի -   25°43,40′ հս․ լ. 123°32,60′ ավ. ե.HGЯO  
Ֆեյ Լոն Պեյ կղզի -   Գտնվում է Նան Սիաո կղզու հարավարևելյսն մասում 25°43,40′ հս․ լ. 123°33,40′ ավ. ե.HGЯO  
Ֆեյ Լոն կղզի -   25°43,30′ հս․ լ. 123°33,40′ ավ. ե.HGЯO  
Լոն Ճու կղզի -   25°43,30′ հս․ լ. 123°33,30′ ավ. ե.HGЯO  
Ֆեյ Լոն Նան կղզի -   25°43,30′ հս․ լ. 123°33,40′ ավ. ե.HGЯO  
Չան Լոն կղզի -   25°43,20′ հս․ լ. 123°33,40′ ավ. ե.HGЯO  
Ծին Լոն կղզի -   25°43,30′ հս․ լ. 123°33,30′ ավ. ե.HGЯO  
Պեյ կղզի Չոն Պեյ Յան Պեյ Յան, Տա Պեյ Սիաո կղզի, Նիաո կղզի Օկինոկիտայվա Գտնվում է Տիաոյու կղզուց մոտ 6 կմ հյուսիս-արևելք 25°46,90′ հս․ լ. 123°32,60′ ավ. ե.HGЯO 0.0183 28
Պեյ Յուծը կղզի -   Գտնվում է Պեյ կղզեւ հարավային մասում 25°46,80′ հս․ լ. 123°32,60′ ավ. ե.HGЯO  
Սիաո Յուեն Բաո կղզի -   Գտնվում է Պեյ կղզու հարավարևմտյան մասում 25°46,80′ հս․ լ. 123°32,60′ ավ. ե.HGЯO  
Ֆեյ Յուն կղզի -   25°46,80′ հս․ լ. 123°32,40′ ավ. ե.HGЯO  
Յուեն Բաո կղզի -   25°46,80′ հս․ լ. 123°32,50′ ավ. ե.HGЯO  
Նան կղզի Չոն Նան Յան Նան Յան, Տա Նան Սիաո կղզի, Շը կղզի Օկինոմինամիվա Գտնվում է Տիաոյու կղզուց մոտ 7,4 կմ հյուսիս-արևելք 25°45,30′ հս․ լ. 123°34′ ավ. ե.HGЯO 0.0048 13
Ֆեյ կղզի Ֆեյ Լան Ֆեյ Յան, Ֆեյ Ծիաո Յան Թոբիս

Հայտնի է նաև որպես Ֆեյ Յան կամ Ֆեյ Ծիաո Յան անուններով[79]։ Գտնվում է Տիաոյութայ գլխավոր կղզուց մոտ 1,5 կմ դեպի արևելք։ Ներկայումս այն համարվում է անմարդաբնակ և ունի մոտավորապես 0,0008 քառակուսի կիլոմետր տարածք։ Այն համարվում է Տիաոյութայ կղզեխմբի ամենափոքր կղզին[80]: Կղզու ամենաբարձր կետն ունի 2 մետր բարձրություն[81]Կղզին կազմված է տարբեր չափերի 12 խութերից և զուրկ է բուսականությունից[82][83]:

25°44,10′ հս․ լ. 123°30,40′ ավ. ե.HGЯO 0.0008 2
Ֆեյ Ցուն կղզի -   Գտնվում է Տիաոյու կղզու կարավարևելյան մասում 25°44,10′ հս․ լ. 123°30,40′ ավ. ե.HGЯO  

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիաոյու կղզիների քարտեզը, որը թողարկվել է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարության կողմից
Տիաոյու կղզու երկրաբանական քարտեզը, որը գծել է ճապոնացի բնագետ Ցունե Կուրոյվան 1900 թվականին

Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները կազմված են ութ հիմնական կղզիներից` Տիաոյու, Հուանվեյ, Չիվեյ, Նանսիաո, Պեյսիաո, Պեյ, Նան և Ֆեյ։ Ընդհանուր տարածքը կազմում է մոտ 6,5 քառակուսի կիլոմետր, գտնվում է Արևելաչինական ծովում` Թայվանից հյուսիս-արևելք, Ծիլոնից 102 մղոն հարավ, Վընճոույից 192 մղոն հյուսիս-արևմուտք, Ֆուճոույից 208 մղոն արևմուտք և Օկինավա կղզիների մայրաքաղաք Նահայից 230 մղոն հյուսիս-արևելք։ Այն գտնվում է 73 մղոն հեռավորության վրա Թայվանի Պենջիա կղզուց, և 76 մղոն հեռավորության վրա` Ռյուկյու Յունակուո կղզուց։

Տիաոյու կղզու և հարակից կղզիների ամենաարևելյան ծայրը ՝ Չիվեյ կղզին, գտնվում է հենց արևմտյան Տիաոյու կղզուց մոտ 108 կիլոմետր (58 ծովային մղոն) հեռավորության վրա, իսկ ամենահյուսիսային Հուանգվեյ կղզին գտնվում է ամենահարավային Նանսիաո կղզուց մոտ 23 կիլոմետր (12 ծովային մղոն) հեռավորության վրա:

Գլխավոր կղզին Տիաոյու կղզին է, որը զբաղեցնում է մոտ 4,5 քառակուսի կիլոմետր տարածք։ Գտնվում է Արևելաչինական ծովի մայրցամաքային շելֆում, Օկինավայի արևմտյան մասում (սովորաբար հայտնի է որպես «Սև ջրային խրամատ» անունով)։ Տիաոյու կղզին ունի քաղցր կարտոֆիլի ձև , արևելքից արևմուտք մոտ 3,5 կմ երկարություն, հյուսիսից հարավ մոտ 1,5 կիլոմետր լայնություն և ընդգրկում է մոտ 4,3 քառակուսի կիլոմետր տարածք: Հյուսիսում տեղանքը համեմատաբար հարթ է, իսկ հարավում՝ զառիթափ, կենտրոնական լեռնաշղթան ձգվում է արևելքից արևմուտք, ամենաբարձր գագաթը Գաոհուան է (Ճապոնիայում կոչվում է Նարահարադակե), որը գտնվում է ծովի մակարդակից 362 մետր բարձրության վրա։ Կղզում բարձր կետեր են համարվում նաև Շըն Նոն գագաթը` 320 մետր բարձրությամբ, և մի քանի այլ գագթներ 258 մետր և 242 մետր բարձրությամբ։ Կղզում հոսող 4 հիմնական գետերն են. Լոնթոուն (գտնվում է կղզու հյուսիս-արևելյան մասում), Շուանսին (գտնվում է կղզու հյուսիսային մասում), Սիսին (գտնվում է կղզու արևմուտյան մասում) և Սիաո Սիսին (գտնվում է կղզու հյուսիս-արևմտյան մասում)։ Հիմնական նավահանգիստներն են Շունֆընը` արևմուտքում և Հույուվանը` հարավում: Բացի այդ, Տիաոյու կղզին և հարակից կղզին իրականում Թայվանի հյուսիսում գտնվող Կուանին և Տաթուն լեռների երկրաբանական շարունակություններն են[84]:

Տիաոյու կղզու և հարակից կղզիների որոշ աշխարհագրական միավորների անունների ցանկ
Չինական անվանումը[85][86]
(պաշտոնական անվանումը տրվել է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարության կողմից 2012 թ.) 		Ճապոնական անվանումը[87]
(անվանվել է ճապոնացի աշխարհագրագետների կողմից 1990֊ականներին) 		Գտնվելու վայրը
Կաո Խուա Ֆըն Նարահարա Տիաոյու կղզիների կենտրոնական մասի արևմտյան կողմում
Շըն Նոն Ֆըն Փին Ֆըն Յուե Տիաոյու կղզիների կենտրոնական մասի արևելյան կողմում
Տոն Տիաո Ծիաո Հիգաշիմիսակի Տիաոյու կղզիների արևելյան ծայրամասում
Սի Տիաո Ծիաո Նիշիմիսակի Տիաոյու կղզիների արևմտյան ծայրամասում
Պեյ Տիաո Ծիաո Կիտամիսակի Տիաոյու կղզիների հյուսիսային ծայրամասում
Նան Տիաո Ծիաո Շան Լու Ծիաո Տիաոյու կղզիների հարավային ծայրամասում
Տոն Լոն Վեյ Հելանկու Տիաոյու կղզու հարավային մասում
Սի Լոն Վեյ Անտոմիսակի Տիաոյու կղզու հարավային մասում
Լոն Թոու Սի Միչի Անկեյ Տիաոյու կղզու հյուսիսարևելյան մասում
Շուան Սի Տա Սի Տիաոյու կղզու հյուսիսային մասում
Սի Սի Օտակի Տիաոյու կղզու արևմտյան մասում
Սիաո Սի Սի Սիաո Սի Տիաոյու կղզու հյուսիսարևմտյան մասում
Շուն Ֆըն Կան Տիաոյու կղզու արևմտյան մասում
Խուի Յու Վան Տիաոյու կղզու հարավային մասում
Տիաո Նան Մաոտի Խը Փին Փո Տիաոյու կղզուց հարավ, Սի Լոն Վեյից արևմուտք
Տիաոյու Շուեյտաո Սատո Սուիտո Տիաոյու և Պեյ Սիաո կղզիների միջև
Խուան Մաո Ֆըն Չիտոսեյամա Հուանվեյ կղզու կենտրոնական մասում
Սին Թիեն Շան Հուանվեյ կղզու հյուսիսարևելյան մասում
Յոն Կան Շան Հուանվեյ կղզու հարավարևելյան մասում
Նիշիզակի Հուանվեյ կղզու արևմտյան ծայրամասում
Մա Ճուեյ Յուեն Հուանվեյ կղզու արևմտյան մասում
Ակագավարա Հուանվեյ կղզու արևելյան մասում
Նաբեկուբո Հուանվեյ կղզու արևելյան մասում
Հիգաշիզակի Հուանվեյ կղզու արևելյան ծայրամասում
Միզոգավարա Հուանվեյ կղզու հյուսիսարևելյան մասում
Չը Քան Լին Չիվեյ կղզու կենտրոնական մասում
Սի Լան Շը Չիվեյ կղզու հյուսիսային մասում
Շը Ֆըն Պեյ Սիաո կղզու հարավային մասում
Յին Ֆըն Պեյ Սիաո կղզու կենտրոնական մասի հյուսիսային կողմում
Քոն Մին Շը Սան Սոն Պեյ Սիաո կղզու հյուսիսարևմտյան մասում
Լիեն Խուա Շը Սան Ցըն Յեն Պեյ Սիաո կղզու հյուսիսային մասում
Ցյուեն Թոու Լին Նան Սիաո կղզու հյուսիսարևմտյան մասում
Իզավա Թոմարի Նան Սիաո կղզու արևմտյան ծայրամասում
Մու Ճը Ֆըն Նիտա Տատեյվա Նան Սիաո կղզու հարավարևելյան մասում
Կան Լան Մըն Իսոնանո Սետո Պեյ Սիաո և Նան Սիաո կղզիների միջև
Յուեն Պաո Մըն Յուեն Պաո և Սիաո Յուեն Պաո կղզիների միջև

Երկրաբանական ռելիեֆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները գտնվում են Արևելաչինական ծովի մայրցամաքային եզրին, Նագասակի պրեֆեկտուրայի Գոտո կղզիների հետ միասին՝ ձևավորելով Թայվան-Սինջի ծալովի գոտին[88][89]: Դրանց թվում Թայվանի Հուանվեյ և Փընծիա կղզիները, որոնք նույնպես գտնվում են այս ծալքավոր գոտում, չորրորդական շրջանի բազալտե հրաբխային փոքր կղզիներ են[90][91]: Ջրի խորությունը մայրցամաքային շելֆի եզրին, որտեղ գտնվում են Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները, կազմում է 140-160 մետր[92]: Օկինավան (հայտնի է նաև որպես «Սև ջրային խրամատ») գտնվում է Տիաոյու կղզիներից մոտ 10 մղոն դեպի հարավ,և այնտեղ ծովի հատակի ռելիեֆը փոխվում է` հասնելով ավելի քան 1000 մետր խորության։

Ըստ Յիլան շրջանի կառավարության կայքի՝ Թայվանցի ձկնորսները գրեթե հարյուր տարի ձկնորսությամբ են զբաղվել Տիաոյու կղզիների ջրերում։ Ուժեղ քամիների դեպքում նրանք նավարկել են դեպի Տիաոյու և Նանսիաո կղզիների միջև գտնվող 1,5 կիլոմետր լայնությամբ նեղուց` որպես անվտանգ ապաստան։ Վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում Արևելաչինական ծովի տարածքն ամբողջ տարվա ընթացքում ենթարկվում է հյուսիսարևելյան և հարավարևմտյան մուսոնների ազդեցությանը, իսկ Կուրոշիոյի հոսանքը հոսում է Թայվանի արևելքից դեպի հյուսիս-արևելք, որի պատճառով Ռյուկյու ձկնորսները հազվադեպ են այստեղ ձկնորսությամբ զբաղվում[93]:

Հիդրոկլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կղզիները պատկանում են մերձարևադարձային մուսոնային կլիմայական շրջանին, որի միջին ջերմաստիճանն ամբողջ տարվա ընթացքում կազմում է 21°C` ինչպես Թայվանի հյուսիսարևելյան շրջաններում: Ամառանը, ջերմաստիճանը միջինում մոտ 27°C է, իսկ ձմռանը` ամենացածր ջերմաստիճանը 11,9°C է: Միջին խոնավությունը 84% է, մուսոնային կլիմայի ազդեցության պատճառով տարեկան տեղումների քանակը գերազանցում է 2800 մմ-ը, տարեկան տեղումների օրերը միջինում կազմում են 190,4 օր, իսկ քամիները և ալիքները բարձր են ամբողջ տարվա ընթացքում:

Բնակության կամ այցելության տարածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազգային քաղաքականության հետազոտությունների հիմնադրամը նշել է, որ կան փաստագրված գրառումներ, որոնք ցույց են տալիս, որ Ցին դինաստիայի ժամանակներից մինչև 19-րդ դարի սկիզբը թայվանցի ձկնորսներն օգտագործել են կղզիները քամուց պատսպարվելու համար և Տիաոյու կղզու գլխավոր կղզում կառուցել են չինական ոճով տաճարներ: Չինացի բուսաբանները նույնպես այցելել են կղզիներ՝ դեղաբույսեր հավաքելու համար[94]:

1845 թվականին բրիտանական նավատորմը գնաց կղզի ՝ հետաքննելու և արձանագրեց, որ Տիաոյույ կղզիների գլխավոր կղզում, քաղցրահամ ջրերի հոսքեր կան, բայց հողը չափազանց անպտուղ էր, որ կարողանար ապահովել վեց կամ յոթ մարդու գոյատևումը: Մարդկանց բնակության կամ այցելության հետքեր չկան, սակայն հայտնաբերվել են չինական կամ ճապոնական որոշ առագաստանավերի բեկորներ[1]:

1889 թվականից Իսիգակի կղզու «Յայամա կղզու ընդհանուր ջրային արտադրանքի ասոցիացիան» Տիաոյույ և Հուանվեյ կղզիներում սկսեց զբաղվել ձկնորսությամբ։ Ձկնորսական արշավներից մեկը ղեկավարում էին 78 ձկնորսներ, որոնք ձկնորսության ժամանակ բռնել են մթության մեջ լույս տվեղ ծովային կակղամորթեր և ջրից դուրս են բերել ճապոնական հին պղնձե մետաղադրամներ[4]:

1896 թվականի օգոստոսին ճապոնացի Կոգա Տացուշիրոն վարձակալեց Տիաոյու և Հուանվեյ կղզիներն ու սկսեց աճեցնել գյուղատնտեսական մշակաբույսեր։ Այնուհետև օգտագործեց կորալային խութերը նավահանգիստների, սարքավորումների, գործարանների, հանրակացարանների և այլ շենքերի կառուցման համար, ինչպես նաև սկսեց զբաղվել տարբեր ծովամթերքների և թռչունների վերամշակմամբ (օրինակ ՝ ալբատրոսներ[95]）և տարբեր ձկնատեսակներից պատրաստված պահածոների արտադրությամբ[96][97]: 1897-1900 թվականներին Կոգա Տացուշիրոն զարգացման նպատակով կղզի է ուղարկել ընդհանուր առմամբ 136 մարդ ՝ միաժամանակ զբաղվելով խոշոր եղջերավոր անասունների և շերամի բուծմամբ, ինչպես նաև օգտակար հանածոների արդյունահանմամբ (մարջաններ, կենդանիների և բույսերի մնացորդների մանրահատիկ խառնուրդներ և այլն)[97][98]: Բիզնեսի ընդլայնման հետ մեկտեղ 1900 թվականին Հուանվեյ և Նանսյաո կղզում կառուցվեցին խրճիթներ և նավահանգիստներ[4]: Իր զարգացման գագաթնակետին ՝ 1909 թվականին, կղզում կար նույնիսկ 99 տնային տնտեսություն և ընդհանուր առմամբ 248 ճապոնացի ապրում էր կղզում[97]，որը հայտնի է "Կոգա գյուղ" անվամբ[10]: Միայն 1940 թվականին ձկների վերամշակման գործարանը դադարեցրեց գործունեությունը վառելիքի նորմավորում իրականացնելու պատճառով[10], և կղզու բոլոր բնակիչները հեռացան[99]:

1945 թվականի հուլիսին ճապոնացի խաղաղ բնակիչները, ովքեր տարհանվում էին Իշիգակի կղզուց Թայվան, կարճ ժամանակով ապաստանեցին Տիաոյու կղզիներում, քանի որ նրանց նավերը ռմբակոծվել էին ԱՄՆ-ի բանակի կողմից: Այդ ընթացքում նրանք կարող էին կղզիներում ուտել միայն խոտ և թռչունների միս, հետևաբար շատ մարդիկ չկարողացան գոյատևել և սովամահ եղան[100]: Ըստ «Օկինավայի պրեֆեկտուրայի պատմության»՝ 180 նավավարներից 75-ը մահացան[101]: 1969 թվականին Իշիգակի քաղաքը Տիաոյու կղզիներում կառուցեց հուշարձան՝ ի հիշատակ հանգուցյալների[10]:

1955 թվականին Չինաստանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Չինաստանի Հանրապետության բանակը կարճ ժամանակով զորքեր տեղակայեց կղզում՝ Տաչեն կղզուց նահանջելուց հետո:

1967 թվականի ապրիլին Պանամայի 10,000 տոննա կշռող «Յինֆըն» բեռնատար նավը ծանծաղուտի մեջ ընկավ Նանսիաո կղզու մոտ։ Թայվանական Սին Նան ինժեներական ընկերությունը բանվորներ ուղարկեց Նանսիաո կղզի` խրտակված նավը ապամոնտաժելու, նոր տներ կառուցելու, ամբարձիչներ և այլ սարքավորումներ տեղադրելու համար: Ճապոնիայի ներգաղթի բյուրոյի տնօրեն Քենջի Բիջիայի հոդվածի համաձայն ՝ 1968 թվականին ինժեներական աշխատանքներն իրականացվել են Ռյուկյուի կառավարությունից մուտքի թույլտվություն ստանալուց հետո[102][103]:

1968 թվականի մարտին թայվանական «Հայշըն թիվ 2» բեռնատար նավը ներխուժեց Հուանվեյ կղզու մոտակայքում գտնվող խութ։ 1970 թվականին Թայվանի Լոնմըն ինժեներական կազմակերպությունը հուլիսի 9-ից 11-ը Հուանգվեյ կղզում կառուցեց ժամանակավոր նավահանգիստներ, տրոլեյբուսային ուղիներ և այլ շենքեր ՝ խորտակված նավը փրկելու և ապամոնտաժելու համար[94], սակայն հաղորդվում է նաև, որ 1970 թվականին Ռյուկյուի կառավարությունը խորհուրդ է տվել ինժեներներին հեռանալ կղզուց ՝ հիմնվելով «ապօրինի ներթափանցման» օրենքի վրա[103] : Նույն թվականի հուլիսին, ի պատասխան 1968 թվականին ԱՄՆ քաղաքացիական հարցերով աշխատակից Սթենլի Շերման Քարփենթերի խնդրանքին[61], Ռյուկյուի կառավարությունը նախազգուշացնող նշաններ է տեղադրել Տիաոյույ կղզիներում[62]:

Ներկայումս բոլոր կղզիներն անմարդաբնակ են[2]:

Բուսական և կենդանական աշխարհ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայումս Տիաոյու կղզիներում կան ցամաքային թռչունների առնվազն 34 տեսակ և սողունների 7 տեսակ, իսկ երկկենցաղների մասին ոչինչ հայտնի չէ։ Կենդանիների առումով հիմնական տեսակներն են թռչունները և ձկները, այն հայտնի ծովային թռչունների բազմացման և ձկնորսության վայր է, կան ավելի քան 20 տեսակի վայրի թռչուններից, որոնց մեծ մասը չվող են։ Ծովային թռչունների հիմնական տեսակներն են` խոշոր փասիանը, երկարապոչ փասիանը և այլն։ Հուանգվեյ կղզին նախկինում համարվում էր կարճապոչ և սևաոտ ալբատրոսների հիմնական բնօրրանը։ Մեծ թվով կարճապոչ ալբատրոսներ կան նաև Պեյսիաո կղզու մոտակայքում գտնվող ջրերում[104][105][106]: 1970-ականներին կարճապոչ և սևաոտ ալբատրոսներ բնակվում էին Նանսիաո և Պեյսիաո կղզիներում[107][108][107][109][110]: Քանի որ կղզիներում բավականին շատ թռչունների արտաթորանք կար, ուստի ճապոնացիները պարարտանյութի պատրաստման համար սկսեցին հավաքել և օգտագործել ծովային թռչունների արտաթորանքը։ Այլ կենդանիների թվում են չղջիկները, իսկ սողունների թվում են մողեսները և օձերը։ Այստեղ ապրում են միջատների ավելի քան 100 տեսակներ, կան նաև ձկնաբուծության առատ պաշարներ։ Կղզում կան բազմաթիվ էնդեմիկ տեսակներ, ինչպիսիք են ներկայումս անհետացող տեսակ համարվող Տիաոյու կղզու խլուրդը, Ճուսիթիեն կոչվող ծովախեցգետինը և Տիաոյու կղզիներին բնորոշ խխունջների հինգ տեսակներ, որոնցից երկուսը ներկայումս համարվում են վտանգված[111]: Ինչ վերաբերում է բույսերին, ապա 1950-ական և 1960-ական թվականներին կատարված ուսումնասիրությունների համաձայն, Տիաոյու կղզիների գլխավոր կղզին հիմնականում բաժանված է 6 բուսական համայնքների, մինչդեռ գլխավոր կղզին և Նանսիաո կղզին ունեն ընդհանուր առմամբ 89 ընտանիք, 235 տեսակի պտեր և սերմացու բույսեր, բայց կղզիները չունեն գյուղատնտեսական արժեք[112]:

Հազվագյուտ տեսակ համարվող Լոնկոնպեյ տեսակի ծովային խխունջը նույնպես աճում է այն ջրերում, որտեղ գտնվում են Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները[113][114][115]:

1978 թվականին ինքնիշխանություն հռչակելու համար ճապոնական աջ արմատական խումբը վայրէջք կատարեց Տիաոյու կղզի ՝ փարոս կառուցելու համար և Յոնագունի կղզուց մեկ արու և մեկ էգ այծ տեղափոխեց Տիաոյու գլխավոր կղզի[10], մինչև 1991 թվականը այծերի գլխաքանակը հասել էր 300-ի, որոնք սնվում էին 24 տեսակի բույսերով։ Որոշ ժամանակ անց կենդանիների պատճառով աղտոտվեց նաև քաղցրահամ ջուրը[116]:

Վարչակազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Չինաստանի Հանրապետության կառավարությունը Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները հանձնել է Թայվանի Յիլան շրջանի Թոուչըն ավանի Դասիլի քաղաքի իրավասությանը[43][94]:
  • Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարությունը Տիաոյու և Չիվեյ կղզիները ներառել է Թայվան նահանգի մեջ: 1992 թվականին Ազգային Ժողովրդական Կոնգրեսը ընդունեց «Տարածքային ծովի և հարակից գոտու մասին օրենքը», որը Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները ներառում էր Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության տարածքային ջրերում որպես Թայվանին միացված կղզիներ[117]: Համաձայն սույն օրենքի՝ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարությունը հայտարարեց Տիաոյու կղզու և նրան փոխկապակցված կղզիների ծովային սահմանները[118], «Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարության հայտարարությունը Տիաոյու կղզու և հարակից կղզիների տարածքային ծովային սահմանների մասին» օրենքով։ 2014 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Ֆուծիեն նահանգի Սիապու շրջանի ժողովրդական դատարանը հայտնեց, որ առաջին անգամ քաղաքացիական իրավասություն է իրականացրել Տիաոյու կղզիների տնտեսական գոտու նկատմամբ[119]: 2023 թվականի փետրվարի 6-ին Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության բնական պաշարների նախարարությունը հրապարակեց «Հանրային քարտեզի բովանդակության ներկայացման ստանդարտներ»-ը, ըստ որի «Թայվան նահանգի քարտեզի շրջանակը պետք է ներառի Տիաոյու կղզիները և Չիվեյ կղզին (բացառությամբ այն քարտեզների որոնք ունեն «Թայվան կղզի» անվանումը), կղզիները կարող են ներառվել նահանգի ամբողջական ընդհանուր քարտեզում, կամ Թայվանի գլխավոր կղզու, Տիաոյու և Չիվեյ կղզիների աշխարհագրական կապը կարող են արտացոլված լինել կից քարտեզում»[120]:
  • Ճապոնիան Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները հանձնել է Օկինավա պրեֆեկտուրայի Իսիգակի քաղաքի Նոբորինո ամրոցի իրավասությանը ՝ 2390-2394 հողերի համարներով[10]: Ճապոնիայի երիտասարդական ասոցիացիան կղզում կառուցեց նաև փարոս, որը հետագայում փոխանցվեց ծովային անվտանգության գործակալությանը: 2012 թվականին Ճապոնիայի կառավարության կողմից Տիաոյու կղզիների ձեռքբերումը հակաճապոնական ցույցեր առաջացրեց Չինաստանում, և Չինաստանի ծովային ոստիկանության պաշտոնական նավերը սկսեցին պարբերաբար նավարկել կղզիների ջրերում առափնյա հսկողությունն ապահովելու համար։

Փոստային հեռահաղորդակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն Չինաստանի Հանրապետության փոստային տվյալների՝ Տիաոյու կղզու և հարակից կղզիների փոստային կոդը 290 է[43], այնուամենայնիվ իրականում այնտեղ ոչինչ չի կարող առաքվել։ Հեռահաղորդակցության առումով տարածքը պատկանում է Իլան շրջանի Թոուչըն քաղաքին, ուստի բոլոր ֆիքսված հեռախոսները ղեկավարվում են (03)-ի կողմից, բայց իրականում այնտեղ մարդ չկա, և չկան նաև թայվանական հեռահաղորդակցական ընկերության որևէ սարքավորումներ: Քանի որ Տիաոյու կղզին և հարակից կղզիները Թայվանում փոստային ինդեքսներ ունեն, նախկինում, երբ թայվանական ռեստորանները մատուցում էին առցանց սննդի առաքման ծառայություններ, նրանք ավելացնում էին Տիաոյու կղզիները` համաձայն փոստային տեղեկատվության, ինչը դարձավ հետաքրքիր անեկդոտ: Մայրցամաքային Չինաստանում կան նաև էլեկտրոնային առևտրի ընկերություններ, որոնք իրենց առաքման շրջանակում ներառում են Տիաոյու կղզիները, որոնք պատկանում են Արևելյան Չինաստանի տարածաշրջանին Ծիանսուի, Ճըծիանի, Շանհայի և Անհուի հետ միասին[121]:

Ճապոնական փոստն ի սկզբանե նշում էր Տիաոյու կղզու և հարակից կղզիների հասցեները որպես Նոբունո ամրոց՝ 907-0004 փոստային կոդով` մինչև 2020 թվականը, այնուհետև այն նշանակվեց որպես Նոբորինո Սենկակու ամրոց` 907-0031 փոստային կոդով։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Sir Edward Belcher; Arthur Adams (1848). Narrative of the Voyage of H.M.S. Samarang. Vol. I. London: Reeve, Benham, and Reeve. էջ 318. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-04-19-ին. Վերցված է 2021-04-19-ին. «There were no traces of inhabitants or visitors"、"Traces of the wreck of Chinese or Japanese junks were noticed.»
  2. ↑ 2,0 2,1 鍾嚴 (1996年10月18日). «論釣魚島主權的歸屬». 人民日報. 北京. 人民日報社. Արխիվացված է օրիգինալից 2010年9月13日-ին. Վերցված է 2012年8月17日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Han-yi Shaw (邵漢儀) (1999). Series in Contemporary Asian Studies, No 3 (ed.). The Diaoyutai/Senkaku Islands dispute: Its History and an Analysis of the Ownership Claims of the PRC, ROC, and Japan (անգլերեն). Baltimore, USA: School of Law, University of Maryland. ISBN 0-925153-67-2. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-07-ին. Վերցված է 2011-06-21-ին. «Page 37: V. The PRC and ROC's Positions and Evidence Supporting The Chinese Claim. 'While the governments of the Republic of China and the People's Republic of China have ... each separately issued numorous official statements reiterating their claims over the islands, their positions are essentially identical since they are based on a shared historical past.'» {{cite book}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: editors list (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 «尖閣諸島紹介冊子» (PDF). 領土・主権対策企画調整室. 內閣官房. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020-03-13-ին. Վերցված է 2020-03-14-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Unryu Suganuma (2000). Sovereign Rights and Territorial Space in Sino-Japanese Relations. University of Hawaii Press. էջ 95. ISBN 0824824938. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-31-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  6. ↑ «『地学雑誌』第140巻» (ճապոներեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-27-ին. Վերցված է 2013-06-18-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  7. ↑ 角川日本地名大辞典編纂委員会 (1986). 角川日本地名大辞典 (47) 沖縄県. 角川書店. էջ 428. ISBN 978-4040014708. {{cite encyclopedia}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  8. ↑ «尖閣列島ノート・Ⅱ - 尖閣諸島の領有権問題». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-04-ին. Վերցված է 2013-08-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  9. ↑ «尖閣諸島今昔». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-04-ին. Վերցված է 2013-08-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 «石垣市の宝　尖閣諸島» (PDF). 石垣市. 2015-03-01. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020-04-16-ին. Վերցված է 2020-04-16-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  11. ↑ 高橋庄五郎 (1979). 尖閣列島ノート. 青年出版社.
  12. ↑ 凱達格蘭族 要求登釣島祭祖 ՅուԹյուբում
  13. ↑ «捍衛傳統凱達格蘭族要登釣島祭祖». 臺灣原住民族資訊資源網. Արխիվացված է օրիգինալից 2015-05-18-ին. Վերցված է 2015-05-08-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  14. ↑ «由宜蘭縣議員蔡文益提案,宜蘭縣議會今通過提案 正名釣魚台為「頭城釣魚台」». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-06-11-ին. Վերցված է 2020-06-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  15. ↑ «不顧台灣、中國反對：日本石垣市議會通過，釣魚台行政區更名為「登野城尖閣」». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-07-01-ին. Վերցված է 2020-06-22-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  16. ↑ 吴天颖 (2012-07-18). «发现钓鱼列岛最早记载：航海指南《顺风相送》». 凤凰新媒体. Արխիվացված է օրիգինալից 2020年3月23日-ին. Վերցված է 2020年3月23日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  17. ↑ «史籍《顺风相送》有力佐证钓鱼岛是中国固有领土». 中国出版集团公司. Արխիվացված է օրիգինալից (原文来源《光明日报》) 2020-03-23-ին. Վերցված է 2020-03-23-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  18. ↑ 《顺风相送·指南正法》. 中华书局. 2017年2月. ISBN 978-7-101-12400-2. «牛津大学博德利图书馆馆藏孤本 最早记载钓鱼岛属于中国之典籍»
  19. ↑ 順風相送（兩種海道針經）. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-06-08-ին. Վերցված է 2020-06-12-ին. «北風東湧開洋，用甲卯取彭家山。用甲卯及單卯取釣魚嶼。南風東湧放洋，用乙辰針取小琉球頭，至彭家花瓶嶼在內。正南風梅花開洋，用乙辰取小琉球。用單乙取釣魚嶼南邊。用卯針取赤坎嶼。用反針取枯美山。» {{cite book}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  20. ↑ 陳侃 (明朝 嘉靖十三年 （1534年）). 使琉球錄. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-03-05-ին. Վերցված է 2020-03-20-ին. «紀錄出使琉球途中"過平嘉山，過釣魚嶼，通黃毛嶼，過赤嶼，目不暇接，一晝夜兼三日之路。"» {{cite book}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  21. ↑ 21,0 21,1 中华人民共和国国务院新闻办公室 (2012年9月25日). «《钓鱼岛是中国的固有领土》白皮书» (պարզեցված չինարեն). 北京: 新华社. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年9月28日-ին. Վերցված է 2012年10月1日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  22. ↑ 刘江永 (2013-07). «再论钓鱼岛为什么属于中国 ———兼评尾崎重义所谓的历史、法律根据» (PDF). 太平洋学报. 21. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020-03-29-ին. Վերցված է 2020-06-12-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  23. ↑ 廉德瑰 (2012-07-19). «日学者岂可如此治学». 凤凰网 （原载《解放日报》）. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-03-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  24. ↑ 韓結根. 釣魚島—歷史的真相與故事 (1 ed.). 香港: 中和出版社. էջեր 39–44. ISBN 988-8284-09-6. OCLC 889929601.
  25. ↑ 吴天颖. 甲午战前钓鱼列屿归属考（增订版） (1 ed.). 中国民主法制出版社. էջեր 第三章第三节第二目《石井望副教授弄巧成拙,帮了倒忙》. ISBN 9787516203712. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-05-07-ին. Վերցված է 2020-06-01-ին.
  26. ↑ 奧原敏雄. «尖閣列島問題と井上清論文». 朝日アジアレビュー (ճապոներեն). 13春季号、通巻13号 (1973年第1号): 88-92.
  27. ↑ いしゐのぞむ （石井望） (2011-03). «尖閣領有権、漢文史料が語る真実». 正論. 産経新聞社 (468): 190–200.
  28. ↑ 尾﨑重義 (2013-01). «尖閣はなぜ日本領か 歴史的・法的根拠を示そう». WEDGE OPINION. 25: 12-14.
  29. ↑ 黎蝸藤 (2017-09-17). «釣魚島歷史的幾個迷思（上）：中國「自古擁有釣魚島」有沒有道理？». 關鍵評論. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-03-24-ին. Վերցված է 2020-03-24-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  30. ↑ 胡宗憲主持、鄭若曾编纂 (1561年). 《籌海圖編》. Vol. 第一卷《沿海山沙圖》,第二卷《使倭針經圖說》. 北京: 《欽定四庫全書》本. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-22-ին. Վերցված է 2013-07-24-ին. {{cite book}}: External link in |author= (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  31. ↑ 《大清一统志》. 北京: 大清帝国. 1744年. էջեր 第280卷.
  32. ↑ 見いしゐのぞむ《尖閣反駁マニュアル百題》彩色圖第八，及第372,375頁，集廣舍2014年6月。又«Seconde partie de la carte d'Asie contenant la Chine et partie de la Tartarie... : publiée sous les auspices de Mgr le Duc d'Orléans / par le Sr d'Anville ; Guillaume de La Haye sculp». 法國國家圖書館. 1752. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-09-ին. Վերցված է 2015-10-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 33,5 日本外務省 (1972年3月). «尖閣諸島の領有権についての基本見解» (ճապոներեն). 日本 東京: 日本外務省網站. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-29-ին. Վերցված է 2013-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
    日本外务省 (1972年3月). «关于尖阁诸岛领有权的基本见解» (PDF) (չինարեն). 日本 东京: 日本外务省网站. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-02-12-ին. Վերցված է 2013-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  34. ↑ «存档副本». Արխիվացված է օրիգինալից 2010-09-14-ին. Վերցված է 2017-07-24-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  35. ↑ «「釣魚台」主權不屬中華民國». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-31-ին. Վերցված է 2013-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  36. ↑ «沖縄県、出雲丸を派遣して開拓可能性を調査». 海洋政策研究所島嶼資料センター. 2017-10-27. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-11-ին. Վերցված է 2020-03-14-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  37. ↑ 37,0 37,1 «尖閣諸島 日本領有の正当性» (ճապոներեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-22-ին. Վերցված է 2013-10-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  38. ↑ «國立故宮博物院館藏之中日遼南條約». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-11-ին. Վերցված է 2014-02-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  39. ↑ «从国际法论中日钓鱼岛争端及其解决前景 中日双方在钓鱼岛主权问题上的不同立场» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-10-20-ին. Վերցված է 2018-01-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  40. ↑ 40,0 40,1 Cairo Declaration Արխիվացված է Մայիս 15, 2011 Wayback Machine-ի միջոցով:National Diet Library of Japan
  41. ↑ 41,0 41,1 Cairo Communiqué Արխիվացված է Դեկտեմբեր 6, 2010 Wayback Machine-ի միջոցով:National Diet Library of Japan
  42. ↑ Potsdam Declaration Արխիվացված է Հունվար 22, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:National Diet Library of Japan
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 «中華民國對釣魚臺列嶼主權的立場與主張». 外交部歷年來就釣魚台主權問題之聲明一覽表. 台北: 中華民國外交部. 1971年6月11日. Արխիվացված է օրիգինալից 2020年4月11日-ին. Վերցված է 2010年11月13日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  44. ↑ 44,0 44,1 «中华人民共和国外交部声明». 原载1971年12月31日《人民日报》. 北京: 中华人民共和国外交部. 1971年12月30日. Արխիվացված է օրիգինալից 2013年10月16日-ին. Վերցված է 2010年11月13日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  45. ↑ 張啓雄 (1993年6月). «釣魚台列嶼的主權歸屬問題» (PDF). 中央研究院近代史研究所集刊. 台北: 中央研究院近代史研究所 (第二十二期): 第107-135頁. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-12-03-ին. Վերցված է 2011-02-05-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  46. ↑ 刘江永 (2011年1月13日). «从历史事实看钓鱼岛主权归属». 人民日报. 北京. 人民日报社. էջ 权威论坛. Արխիվացված է օրիգինալից 2015年9月28日-ին. Վերցված է 2011年1月26日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  47. ↑ Nguyen Thi Lan Anh, Diplomatic Academy of Vietnam (2014-03-31). «Territorial issues in the East and South China Seas: A Comparative Assessment» (PDF) (անգլերեն). 日本 东京: The Japan Institute of International Affairs. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014-07-14-ին. Վերցված է 2014-06-09-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  48. ↑ 共同通訊社 (2010年11月28日). «Ishigaki fishermen fret over Senkaku encroachment» (անգլերեն). 《日本時報》. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年11月22日-ին. Վերցված է 2012年11月16日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  49. ↑ «亚洲历史资料中心(Reference cord:B12081793600)"標題：２２．遭難支那人（福州人）救助ニ関スル件 大正九年一月"». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-25-ին. Վերցված է 2012-08-22-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  50. ↑ 丘宏達，臺灣商務印書館，《關於中國領土的國際法問題論集》
  51. ↑ «勅令による沖縄の区画策定». 海洋政策研究所島嶼資料センター. 2017-10-27. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-11-ին. Վերցված է 2020-03-14-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 52,3 村田忠禧 (2004). 尖閣列島・釣魚島問題をどう見るか (ճապոներեն). 日本，东京: 日本僑報社. ISBN 4-931490-87-5. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-28-ին. Վերցված է 2010-11-21-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (օգնություն)，中文版本 Արխիվացված է Սեպտեմբեր 23, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով:
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 贾宇 (2010年10月3日). «国际法视野下的中日钓鱼岛争端». 人民日报（人民网）. 北京. 人民日报社. Արխիվացված է օրիգինալից 2016年3月4日-ին. Վերցված է 2010年10月24日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  54. ↑ «尖閣諸島に関するQ&A». 日本外務省. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-03-23-ին. Վերցված է 2020-03-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  55. ↑ «舊金山和約與中日和約». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-11-01-ին. Վերցված է 2013-10-30-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  56. ↑ 编辑：李国华 (2005年5月9日). «旧金山和约签字（1951年9月8日）». 纪念世界反法西斯战争胜利60周年/重要事件扫描. 北京: 解放军报社. Արխիվացված է օրիգինալից 2013年8月15日-ին. Վերցված է 2010年10月24日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  57. ↑ 辛崇阳 (2010年9月16日). «钓鱼岛主权之争渐趋复杂化». 法制日报（法制网）. 北京. 法制日报社. Արխիվացված է օրիգինալից 2013年10月4日-ին. Վերցված է 2010年10月24日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  58. ↑ «《兩岸史話》釣魚台 蔣與毛的歷史責任 ── 兩岸默認美國27號令（之二）». 旺報. 2013-04-26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-19-ին. Վերցված է 2013-10-18-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  59. ↑ 田中邦貴. «石垣市字登野城（登記簿写し）». www.tanaka-kunitaka.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年4月20日-ին. Վերցված է 2011年9月2日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  60. ↑ 海岸巡防署. «釣魚台簡介». 台北: 行政院海岸巡防署資訊網. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-04-17-ին. Վերցված է 2011-02-08-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  61. ↑ 61,0 61,1 陸軍省琉球列島米国民政府民政官室 (1968-09-03). 尖閣列島に対する警告板の設置に関する米琉往復書簡.
  62. ↑ 62,0 62,1 尖閣諸島「警告板の設置作業者を」 与那国の関係者探す (ճապոներեն). 《八重山每日新聞》. 2009年8月15日. Արխիվացված է օրիգինալից 2013年6月16日-ին. Վերցված է 2012年2月17日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  63. ↑ 张崇根 (2010年9月17日). «钓鱼岛的前世今生». 学术. 北京: 求是理论网 求是杂志社. Արխիվացված է օրիգինալից (来源:中国民族报) 2012-05-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  64. ↑ 李明華 (2011年1月31日). «釣魚台到底是誰的？». 全球中央. 台北. 中央通訊社. Արխիվացված է օրիգինալից 2011年5月22日-ին. Վերցված է 2012年9月21日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  65. ↑ 郭永虎 (2005年10月). «关于中日钓鱼岛争端中"美国因素"的历史考察». 中国边疆史地研究 (չինարեն). 北京: 中国社会科学院中国边疆史地研究中心. 2005 (4): 111–117. ISSN 1002-6800. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-05-13-ին. Վերցված է 2010-11-06-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  66. ↑ 井上清 (1996-10). 「尖閣」列島--釣魚諸島の史的解明 (ճապոներեն). 日本 东京: 第三書館. ISBN 4807496123. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-06-26-ին. Վերցված է 2014-06-24-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  67. ↑ Martin Lohmeyer (2008年). The Diaoyu/Senkaku Islands Dispute -Questions of Sovereignty and Suggestions for Resolving the Dispute (PDF) (անգլերեն). New Zealand（新西兰），Christchurch: University of Canterbury（坎特伯雷大学）. էջեր 56-57页（3.1.6 Defence Manuals）. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011-07-18-ին. Վերցված է 2013-07-24-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  68. ↑ Gavan McCormack (2011-01-03). «Small Islands – Big Problem: Senkaku/Diaoyu and the Weight of History and Geography in China-Japan Relations». The Asia-Pacific Journal. Japan Focus (անգլերեն). Ithaca, NY， USA （美国）. 9 (1). ISSN 1557-4660. Արխիվացված է օրիգինալից 2015-04-04-ին. Վերցված է 2014-06-21-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  69. ↑ Shikha Aggrawal (2014-06-12). «The Senkaku/Diaoyu Islands Dispute: A Preliminary Analysis» (անգլերեն). 印度 新德里: Vivekananda International Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-07-02-ին. Վերցված է 2014-06-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  70. ↑ «中華民國海巡署 釣魚台簡介». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-09-20-ին. Վերցված է 2012-08-22-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  71. ↑ 野田佳彦 (2012-11-13). «参議院議員佐藤正久君提出政府による尖閣諸島の管理強化策に関する質問に対する答弁書». 防衛省・自衛隊. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-04-11-ին. Վերցված է 2020-03-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  72. ↑ 尖閣諸島、１１日に国有化…当面現状のまま維持 (ճապոներեն). 《讀賣新聞》. 2012年9月11日. էջեր 第4頁. {{cite news}}: |access-date= requires |url= (օգնություն); Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն)
  73. ↑ 羅沙 (2012年3月3日). «國家海洋局、民政部受權公布我國釣魚島及其部分附屬島嶼標準名稱». 新華網. 北京: 新華通訊社. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年11月1日-ին. Վերցված է 2015年10月27日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  74. ↑ 地政司 (2012年3月3日). «內政部重申：釣魚臺列嶼為臺灣附屬島嶼，中華民國領土，行政管轄隸屬於宜蘭縣頭城鎮，我國對於相關各方之主張或作為均不予承認». 台北: 中華民國內政部發言人室.(չաշխատող հղում)
  75. ↑ 75,0 75,1 国家海洋局 (2012年3月3日). «国家海洋局 民政部受权公布我国钓鱼岛及其部分附属岛屿标准名称». 北京: 中华人民共和国国家海洋局. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年4月5日-ին. Վերցված է 2012年3月3日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  76. ↑ 中华人民共和国民政部 (2012年3月3日). «民政部 国家海洋局受权公布我国钓鱼岛及其部分附属岛屿标准名称». 北京: 中华人民共和国民政部. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年5月27日-ին. Վերցված է 2012年3月4日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  77. ↑ 77,0 77,1 77,2 中華民國內政部. «釣魚臺列嶼簡介». 中華民國內政部. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年6月14日-ին. Վերցված է 2012年3月3日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  78. ↑ 中华人民共和国驻日本国大使馆, ed. (2012年9月15日). «钓鱼岛及其附属岛屿和一些岛屿的地理坐标». Արխիվացված է օրիգինալից 2013年9月17日-ին. Վերցված է 2013年2月11日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  79. ↑ «總統視察彭佳嶼» (ավանդական չինարեն). 中華民國總統府. 2012年9月7日. Արխիվացված է օրիգինալից 2015年9月24日-ին. Վերցված է 2012年11月16日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  80. ↑ «华夏网 - 魂牵梦绕他国垂涎 俯瞰中国绝美钓鱼岛（全文）(2)». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-01-21-ին. Վերցված է 2018-02-27-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  81. ↑ 沖縄県島しょ別面積一覧 (ճապոներեն). Կաղապար:Link-ja. 2007年12月. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年5月14日-ին. Վերցված է 2012年11月16日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  82. ↑ «飞屿_钓鱼岛是中国的固有领土». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-03-08-ին. Վերցված է 2018-02-27-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  83. ↑ 张耀光编 (2012.06). 中国海岛开发与保护 地理学视角. 北京：海洋出版社. էջեր 126–128. ISBN 978-7-5027-8291-7.
  84. ↑ «總統視察彭佳嶼» (ավանդական չինարեն). 中華民國總統府. 2012年9月7日. Արխիվացված է օրիգինալից 2021年8月8日-ին. Վերցված է 2012年11月16日-ին.
  85. ↑ «中国公布钓鱼岛海域部份地理名称». BBC中文网 (չինարեն). 英国 伦敦. BBC. 2012年9月22日. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年9月22日-ին. Վերցված է 2012年10月10日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  86. ↑ 中华人民共和国国家海洋局、中华人民共和国民政部 (2012年9月22日). «中国公布钓鱼岛海域部分地理实体标准名称». 新华网. 北京. 新华社. Արխիվացված է օրիգինալից 2013年10月2日-ին. Վերցված է 2012年10月10日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  87. ↑ «尖閣諸島地図集» (ճապոներեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-04-ին. Վերցված է 2014-03-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  88. ↑ 小林哲夫，藤沢康弘 (2000). «日本の第四紀火山カタログ：黄尾嶼» (ճապոներեն). 第四紀火山カタログ委員会. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-07-24-ին. Վերցված է 2012-08-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  89. ↑ «富貴角海域地質試測圖說明書» (PDF). 中華民國經濟部中央地質調查所. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014-10-16-ին. Վերցված է 2012-08-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  90. ↑ 莊文星. «台灣地貌». 中華民國國立自然科學博物館. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-11-17-ին. Վերցված է 2012-08-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  91. ↑ 小林哲夫，藤沢康弘 (2000). «日本の第四紀火山カタログ：黄尾嶼» (ճապոներեն). 第四紀火山カタログ委員会. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-07-24-ին. Վերցված է 2012-08-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  92. ↑ 井上卓彦 (2007-5). «東シナ海における地質構造発達史 －研究レビュー－» (PDF). 地質ニュース (633号): 37–44. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019-01-07-ին. Վերցված է 2020-03-17-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  93. ↑ «釣魚台土地使用分區編定可行性之探討». 宜蘭縣政府. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-11-09-ին. Վերցված է 2011-05-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  94. ↑ 94,0 94,1 94,2 國家政策研究基金會 國家安全組 (2005年7月6日). «釣魚台主權爭議與護漁問題». 台北: 財團法人國家政策研究基金會. Արխիվացված է օրիգինալից 2016年3月4日-ին. Վերցված է 2011年1月26日-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  95. ↑ «尖閣列島探倹記事». 地学雑誌 (ճապոներեն). 東京地学協会. 12 (9): 531. 1900. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-11-09-ին. Վերցված է 2012-08-21-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  96. ↑ «「地主」栗原家には小泉政権以降、億単位の賃料支払い――尖閣諸島、領有と登記の経緯» (ճապոներեն). 週刊金曜日. Վերցված է 2012-08-22-ին.(չաշխատող հղում)
  97. ↑ 97,0 97,1 97,2 «日本的東海政策 — 第四章：釣魚臺政策» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-11-01-ին. Վերցված է 2013-10-30-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  98. ↑ Կաղապար:Link-ja なぜ日中は対立するのか？ 映像で見えてきた尖閣問題.
  99. ↑ Kaneko, Maya, (Kyodo News) "Ishigaki fishermen fret over Senkaku encroachment Արխիվացված 2012-12-27 archive.today", Japan Times, December 8, 2010, p. 3.
  100. ↑ «［71 尖閣諸島遭難（３）］餓死者の死臭 島覆う». 琉球新報 (ճապոներեն). 日本 沖繩. 琉球新報社. 2010-01-17. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-04-ին. Վերցված է 2012-08-16-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  101. ↑ 沖縄県教育委員会（1974年）県史、214頁
  102. ↑ 參見條目Կաղապար:Tsl
  103. ↑ 103,0 103,1 「警告板設置の思い出」
  104. ↑ 尖閣研究 高良学術調査団資料集（下巻） Արխիվացված է Հուլիս 15, 2014 Wayback Machine-ի միջոցով:pp213-250. 尖閣諸島文献資料編纂会編. 2007年10月1日刊
  105. ↑ 北小島の洋上に居たアホウドリ―尖閣列島生物調査（1953年8月）で実見― Արխիվացված է Հուլիս 15, 2014 Wayback Machine-ի միջոցով:. 尖閣諸島文献資料編纂会
  106. ↑ 尖閣諸島調査団座談会 Արխիվացված է Հուլիս 14, 2014 Wayback Machine-ի միջոցով:. 尖閣諸島文献資料編纂会
  107. ↑ 107,0 107,1 尖閣列島学術調査報告. 琉球大学尖閣列島学術調査団編. 琉球大学. 1971年刊
  108. ↑ 沖縄の秘境を探る. 高良鉄夫. 沖縄新報社. 1980年刊. pp106-107
  109. ↑ 河野裕美 「アホウドリ」『沖縄県の絶滅のおそれのある野生生物(レッドデータおきなわ)-動物編-』、沖縄県文化環境部自然保護課編 、2005年、61-62頁。
  110. ↑ 長谷川博 「アホウドリの保護」 黒田長久監修 C.M.ペリンズ、A.L.A.ミドルトン編 『動物大百科7 鳥類I』、平凡社、1986年、60-61頁。
  111. ↑ Yasushi Yokohata (1999). «On the"Urgent Appeal for the Conservation of Natural Environment in Uotsuri-jima Island in Senkaku Islands, Japan"». Recent Advances in the Biology of Japanese Insectivora －Proceedings on the Symposium on the Biology of Insectivores in Japan and on the Wildlife Conservation (անգլերեն). 日本: Hiwa Museum for Natural History, Hiba Society of Natural History. էջեր 79–87. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-30-ին. Վերցված է 10-05-2011-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  112. ↑ 多和田眞淳 (1954年4月). «尖閣列島の植物相について». 『琉球大学農学部学術報告』第1号. 琉球大学農学部.
  113. ↑ «美麗而稀有的活化石-龍宮翁戎螺» (ավանդական չինարեն). 國立臺灣博物館. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-14-ին. Վերցված է 2013-08-19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  114. ↑ 蔡文婷 (2007). «貝中之王 ──「龍宮貝」小檔案». 台灣光華 (ավանդական չինարեն) (1月): 第109頁. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին. Վերցված է 2013-08-19-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  115. ↑ 梁志健. «珍貴的古生物：龍宮翁戎螺». 教協報 (Chinese (Hong Kong)) (432). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-16-ին. Վերցված է 2013-08-19-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  116. ↑ «尖閣諸島魚釣島の生物相と野生化ヤギ問題» (PDF) (ճապոներեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-10-04-ին. Վերցված է 2012-08-16-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  117. ↑ 中华人民共和国全国人大. «中华人民共和国领海及毗连区法». 中国人大网. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-10-30-ին. Վերցված է 2012-09-07-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  118. ↑ 中华人民共和国政府 (2012年9月10日). «中国政府就钓鱼岛及其附属岛屿领海基线发表声明». 新华网. 北京. 新华通讯社. Արխիվացված է օրիգինալից 2012年9月10日-ին. Վերցված է 2012年9月10日-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  119. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «CT» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  120. ↑ «自然资源部关于印发《公开地图内容表示规范》的通知». 中华人民共和国自然资源部网站 (պարզեցված չինարեն). 2022-02-14. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-02-16-ին. Վերցված է 2023-02-16-ին. «《公开地图内容表示规范》[……]八、台湾省地图表示规定：（一）[……]（二）台湾省地图的图幅范围，应当绘出钓鱼岛和赤尾屿（以"台湾岛"命名的地图除外）。钓鱼岛和赤尾屿既可以包括在台湾省全图中，也可以用台湾本岛与钓鱼岛、赤尾屿的地理关系作附图反映；（三）表示了[……]» {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  121. ↑ «京東快遞配送». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-01-15-ին. Վերցված է 2012-04-10-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ

{{{2}}} Թայվան

{{{2}}} Չինաստան

 Ճապոնիա

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Մոնա/Ավազարկղ1&oldid=9543686» էջից