Հարություն Աբելյան

Հարություն Աբելյան
Ծնվել է	ապրիլի 25, 1849 կամ ապրիլի 13 (25), 1849; Հայաստան կամ Վարդաբլուր, Ալեքսանդրապոլի գավառ, Թիֆլիսի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	հոկտեմբերի 11, 1921 (72 տարեկան) կամ նոյեմբերի 11, 1921 (72 տարեկան); Ցյուրիխ, Շվեյցարիա
Քաղաքացիություն	Շվեյցարիա
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	քիմիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Ցյուրիխի համալսարան, Ցյուրիխի տեխնիկական բարձրագույն դպրոց և Ցյուրիխի համալսարան
Անդամակցություն	Գերմանական քիմիական ընկերություն
Ալմա մատեր	Ցյուրիխի համալսարան (1872), Ներսիսյան դպրոց, Հայդելբերգի համալսարան և Ցյուրիխի համալսարան (1872)
Գիտական ղեկավար	Johannes Wislicenus?
Եղել է գիտական ղեկավար	Ernst Winterstein?
	Haruthiun Abeljanz Վիքիպահեստում

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Աբելյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Հարություն Տիգրանի Աբելյան (ապրիլի 25, 1849(1849-04-25) կամ ապրիլի 13 (25), 1849^[1]^[2], Հայաստան և Վարդաբլուր, Ալեքսանդրապոլի գավառ, Թիֆլիսի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն^[2] - հոկտեմբերի 11, 1921(1921-10-11) կամ նոյեմբերի 11, 1921(1921-11-11)^[2], Ցյուրիխ, Շվեյցարիա^[2]), հայ քիմիկոս։ Ցյուրիխի համալսարանի պրոֆեսոր։ Հայ գաղութի պատվավոր նախագահ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարություն Աբելյանը ծնվել է ապրիլի 25-ին, Վարդաբլուր գյուղում (այժմ՝ Լոռու մարզ)^[4]։ Պատանեկության հասակում կորցրել է հորը։ Նախնական կրթությունը ստացել է գյուղի դպրոցում։ Սովորել է Ներսիսյան դպրոցում և որպես առաջավոր շրջանավարտ 1865 թվականին ուղարկվել Եվրոպա` ուսումը շարունակելու։ 1865 թվականի հոկտեմբերի 21-ին դառնում է Հայդելբերգի համալսարանի ուսանող։ Համալսարանի բնագիտական ֆակուլտետում աշակերտել է Ռ. Բանզենին, Գ. Կիրխհոֆին, Հ. Հելմհոլցին, միաժամանակ դասախոսություններ լսել փիլիսոփայության, տրամաբանության և հոգեբանության բաժիններում։ Առանց Հայդելբերգի համալսարանն ավարտելու Աբելյանն անցնում է Շվեյցարիա՝ շարունակելով հետևել բնագիտության դասընթացներին։

1871 թվականի նոյեմբերին ավարտել է Ցյուրիխի համալսարանը, հաջորդ տարվա փետրվարի 27-ին այդ նույն համալսարանում հաջողությամբ պաշտպանել է Յոհաննես Վիսլիցենուսի ղեկավարությամբ պատրաստած Über den Bichloräther ատենախոսությունը^[5] և ստացել դոկտորի գիտական աստիճան։ 1873 թվականից դասախոսել է իր ալմա մատերում, ինչպես նաև Ցյուրիխում գործող տեխնոլոգիայի դաշնային ինստիտուտում։ Մինչև 1920 թվականը որպես պրոֆեսոր պաշտոնավարել է Ցյուրիխի համալսարանի օրգանական քիմիայի ամբիոնում^[6]։ 1884 թվականին Շվեյցարիայի քաղաքացիություն է ընդունել^[7]։

Եղել է Ցյուրիխի նահանգային քիմիկոս (1877-1884), Գերմանական քիմիական ընկերության անդամ։ Զբաղվել է բարձր ածխաջրածինների, դիքլորեթերների և սննդանյութերի վերլուծական քիմիայով։ Հետազոտել է նավթի բոցավառման պրոցեսը, ստեղծել նրա ջերմությունը չափող սարք, որ կոչվել է իր անունով։ Աբելյանի «Առաջնորդ որակական անալիզի» («Leitfaden für die qualitative chemische Analyse.») գերմաներեն գրված գիրքը ունեցել է բազմաթիվ հրատարակություններ, թարգմանվել ու հրատարակվել է նաև մի շարք այլ լեզուներով։ 1896 թ. գիտական նպատակներով եկել է Հայաստան, բարձրացել Արարատի գագաթը, իր տպավորությունները գրել եվրոպական թերթերում։ Աբելյանը եղել է Ցյուրիխի հայ գաղութի պատվավոր նախագահ։

Մահացել է 1921 թվականի հոկտեմբերի 11-ին, Ցյուրիխում։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կինը՝ գիտությունների դոկտոր Յանա Շլիկովան, ազգությամբ ռուս էր. ունեցել են երկու աղջիկ և մեկ տղա։ 1902 թվականին ամուսնալուծվել են^[6]։ Տղան քանդակագործ, նկարիչ էր^[7]։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Über den Bichloräther. Zürich: Zürcher & Furrer 1872
Über Benzolkalium, in: Vierteljahrsschrift der Naturforschenden Gesellschaft in Zürich 20 (1875), S. 458–463
(authored with Georg Städeler and Hermann Kolbe) Leitfaden für die qualitative chemische Analyse. Zürich: Orell Füssli, 9. Aufl. 1891, 15. Aufl. 1921

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 http://am.hayazg.info/index.php?curid=10004
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
↑ Azatian, V. (1969). «Պրոֆեսոր Հարություն Աբելյանց [Professor Harutyun Abelyants]». Chemical Journal of Armenia. 22 (5): 461–463.
↑ Abeljanz, Haruthiun (1872). «Ueber den Bichloräther». Justus Liebigs Annalen der Chemie (անգլերեն). 164 (2): 197–228. doi:10.1002/jlac.18721640205. ISSN 1099-0690.
↑ ^6,0 ^6,1 Rogger, Franziska (2010). Ganz Europa blickt auf uns! das schweizerische Frauenstudium und seine russischen Pionierinnen. Monika Bankowski. Baden. ISBN 978-3-03919-146-8. OCLC 608694826.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ ^7,0 ^7,1 «Հանդես ամսօրյա», 1922, № 2-3:

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հովակիմյան Բ. Մ. Հայոց ծածկանունների բառարան, 2005, էջ 547 (Աբելյան Հարություն Տիգրանի [հրատ. նյութերում օգտագործած գրական անունները])։
Franziska Rogger, Monika Bankowski - Ganz Europa blickt auf uns! Das schweizerische Frauenstudium und seine russischen Pionierinnen: Verlag=hier + jetzt, Ort=Baden, Datum=2010, ISBN=978-3-03919-146-8

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Porträt auf der Website des Kantonalen Labors Zürich
Literatur von und über Haruthiun Abeljanz im Katalog der Deutschen Nationalbibliothek
Übersicht der Lehrveranstaltungen von Haruthiun Abeljanz an der Universität Zürich (Sommersemester 1873 bis Sommersemester 1900)

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հարություն Աբելյան» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հարություն Աբելյան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 21)։

[_a28a461680441a03-1] 1,0 ^1,1 http://am.hayazg.info/index.php?curid=10004

[_5e5775e65518eefb-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_03e2a4d3d4c59909-3] Mathematics Genealogy Project — 1997.

[4] Azatian, V. (1969). «Պրոֆեսոր Հարություն Աբելյանց [Professor Harutyun Abelyants]». Chemical Journal of Armenia. 22 (5): 461–463.

[5] Abeljanz, Haruthiun (1872). «Ueber den Bichloräther». Justus Liebigs Annalen der Chemie (անգլերեն). 164 (2): 197–228. doi:10.1002/jlac.18721640205. ISSN 1099-0690.

[Rogger_2010-6] 6,0 ^6,1 Rogger, Franziska (2010). Ganz Europa blickt auf uns! das schweizerische Frauenstudium und seine russischen Pionierinnen. Monika Bankowski. Baden. ISBN 978-3-03919-146-8. OCLC 608694826.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[ՀԱ-7] 7,0 ^7,1 «Հանդես ամսօրյա», 1922, № 2-3:

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]