Jump to content

Հեմոֆիլիա A

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հեմոֆիլիա A
Տեսակհիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
ՊատճառՄակարդման VIII գործոնի անբավարարություն
Փոխանցման ձևX-շղթայակցված ռեցիսիվ
Հիվանդության ախտանշաններԵրկարատև արյունահոսություն
Բժշկական մասնագիտությունԱրյունաբան
 Hemophilia A Վիքիպահեստում

Հեմոֆիլիա A՝ X-շղթայակցված ժառանգական հիվանդություն, որի դեպքում դիտվում է մակարդման VIII գործոնի անբավարարություն։ Մեծամասամբ դիտվում է տղամարդկանց մոտ, քանի որ ժառանգվում է X-շղթայակցված ռեցիսիվ ձևով։ Հնարավոր են դեպքեր, երբ հիվանդությունը զարգանում է սպոնտան մուտացիայի հետևանքով[1][2]։ Գոյություն ունի նաև ձեռքբերովի հեմոֆիլիա A, որի դեպքում օրգանիզմում սկսում են աուտոհակամարմիններ սինթեզվել VIII գործոնի դեմ[3]։

Մակարդման գործոնի անբավարարությունը հանգեցնում է ծանր արյունահոսությունների զարգացման բարձր ռիսկի։

VIII գործոնի՝ որպես դեղամիջոց, կիրառումը հեմոֆիլիա A-ով տառապող հիվանդների մոտ կարող է արյունահոսությունների նվազման[4]։

Նշաններ և ախտանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեմոֆիլիա A-ով տառապողների մոտ կարող են դիտվել և՛ ներքին, և՛ արտաքին արյունահոսություններ։ Հիվանդության ծանր ընթացք ունեցող պացիենտները ավելի հաճախ են արյունահոսում, մինչդեռ ավելի թեթև ընթացքով պացիենտների մոտ ախտանիշներն ավելի թեթև են արտահայտված, բացառությամբ վիրահատական միջամտությունների և տրավմատիկ արյունահոսությունների (երկու դեպքում էլ առատ են)[5]։

Հիվանդության վաղ շրջանի ախտանիշներից է երկար արյունահոսությունը վենոպունկցիայի կամ մատածակման (ծայրամասային արյան հետազոտություն) դեպքում։ Այս նշանները կարող են հուշել հեմոֆիլիայի առկայության մասին[6]։ Ընդհանուր առմամբ, հեմոֆիլիա A-ով տառապողների մոտ չափազանց բարձր է երկարատև արյունահոսության վտանգը։ Ծանր դեպքերում արյունահոսությունը կարող է սկսվել սպոնտան՝ առանց պատճառի։ Արյունահոսություն կարող է լինել մարմնի ցանկացած հատվածում։ Մակերեսային վնասվածքների և քերծվացքների դեպքում արյունահոսության ժամանակն երկարած է, հետագայում առաջացող կեղևը հեշտությամբ պոկվում է, քանի որ առկա է ֆիբրինի ոչ բավարար քանակություն։ Սա կարող է հանգեցնել կրկնակի արյունահոսության[5]։ Ճիշտ է մակերեսային արյունահոսությունն ունի վտանգավորություն, սակայն ավելի վտանգավոր է, եթե արյունահոսություն է սկսվում[7]․

Հոդի կառուցվածքը

Մկանային և հոդային արյունահոսությունը՝ հեմարթրոզը, յուրահատուկ է հեմոֆիլիային[8], սակայն մարսողական համակարգի և գլխուղեղային արյունահոսությունները կարող են պայմանավործած լինել այլ կոագուլյացիայի խանգարման հիվանդություններով։ Հեմոֆիլիայի լուրջ, սակայն կյանքին վտանգ չսպառնացող սիմպտոմներից է ներհոդային արյունահոսությունը, որը հանգեցնում է հոդի վնասման և ձևափոխման։ Արդյունքում զարգանում է քրոնիկ արթրիտ զարգացման և հոդում շարժումների անհնարինության։ Հոդերի վնասումը պայմանավորված է ոչ թե արյան անմիջական առկայությամբ, այլ այդ արյան մաքրման գործընթացով։ Բանն այն է, որ հոդի ներսում առկա արյունը քայքավում է հատուկ ֆերմենտներով, որոնք քայքայում են նաև հոդամակերեսները՝ բերելով ուժեղ ցավի զարգացման։

Բարդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման նպատակով՝ VIII գործոնի բազմակի ներմուծումները հանգեցնում են օրգանիզմում VIII գործոնի դեմ ինհիբիտոր աուտոհակամարմինների ձևաձարման։ Արդյունքում օրգանիզմը սկսում է որպես օտար ճանաչել VIII գործոնը և չի շարունակում արտադրել իր սեփականը։ Այս դեպքում հիվանդներին ներարկված ակտիվացված VII գործոնը կարող է թեթևացնել արյունահոսությունը[5][9]։ Բացի VII գործոնից, ներկայումս կիրառվում է էմիցիզումաբ բիսպեցիֆիկ հակամարմինը ձեռքբերովի հեմոֆիլիա A-ն բուժելու համար[10]։

Դրսևորումներ բերանի խոռոչում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բերանում դրսևորումները պայմանավորված են բերանի տարբեր հատվածների՝ լնդերի, լեզվի և այլն, հաճախակի արյունահոսությամբ։ Արյունահոսությունների հաճախությունն ու ծավալը կախված է հիվանդության ծանրության աստիճանից։ Որոշ դեպքերում նույնիսկ ատամների լվալու պրոցեսը կարող է ուղեկցվել արյունահոսությամբ[11]։

Գենետիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
X-շղթայակցված ռեցիսիվ ժառանգում

Հեոֆիլիա A-ն X-շղթայակցված ռեցիսիվ գենետիկ հիվանդություն է։ Հիվանդությունն հանդիպում է մեծամասամբ տղամարդկանց և հոմոզիգոտ կանանց մոտ[12]։ Հետերոզիգոտ կանանց մոտ նկարագրվում է հեմոֆիլիա A, քանի որ տեղի է ունենում մեկ X քրոմոսոմի ինակտիվացիա։ Այս պատճառով հետերոզիգոտ կանանց մոտ իրականացվում է VIII և IX գործոնների քանակների չափումներ՝ վիրահատական միջամտություններից առաջ և ծանր արյունահոսությունների դեպքում[5][13]։

5-10% դեպքերում պացիենտի մոտ հեմոֆիլիա A-ն պայմանավորված է դիֆունկցիոնալ VIII գործոնի արտադրությամբ։ Մնացած դեպքերում խնդիրը VIII գործոնի ոչ բավարար քանակությունն է[13]։ 45-50% ծանր դեպքերը (<1% VIII գործոնի ակտիվությունը) պայմանավորված են միևնույն մուտացիայով, որի դեպքում տեղի է ունենում VIII գործոնի գեների ինվերսիա՝ բերելով սպիտակուցի սինթեզի խանգարման[13]։

Հեմոֆիլիայի բոլոր տեսակները պայմանավորված են տարրատեսակ մուտացիաներով, այդ պատճառով ախտորոշումը և դասակարգումը ցանկալի է կատարել մակարդման գործոնների ակտիվությունն ու քանակությունը չափելով։ Գենետիկ թեստերը կատարվում են հեմոֆիլիայի առկայությունը ստուգելու համար, եթե ընտանիքում եղել են կամ կան հիվանդության կրողներ[5][13]։ Հիվանդների 30%-ը չունեն ընտանեկան անամնեզ (հիվանդությունը պայմանավորված է նոր մուտացիայով)[14]։

Ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հեմարթրոզի ռենտգեն պատկեր
Հեմարթրոզ՝ կողմնային պատկեր։

Հեմոֆիլիա A կասկածվում է, եթե կոագուլյացիայի թեստավորմամբ հայտնաբերվում է երկարած պարցիալ թրոմբոպլաստինային ժամանակ (PPT կամ aPPT) և նորմալ պրոթրոմբինային ժամանակ (PT)[15]։ Վերջնական ախտորոշումը կատարվում է VIII գործոնի շատ ցածր մակարդակների առկայության դեպքում։

Ընտանեկան անամնեզը հաճախ առկա է, սակայն՝ ոչ պարտադիր։ Գենետիկ թեստերը հնարավորություն են տալիս անհատի մոտ հիվանդության առկայության որոշումը կամ հաջորդ սերնդին փոխանցելու հավանականությունը։

Ախտորոշման մեթոդների ընտրությունը կարող է կախված լինել հիվանդության ծանրության աստիճանից՝ արյան մեջ ակտիվ և ֆունկցիոնալ VIII գործոնի քանակից։ Սովորաբար կյանքի ընթացքում VIII գործոնի քանակի փոփոխություն չի նկատվում[5]։

Ծանրության աստիճան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեմոֆիլիա A-ն կարող է պայմանավորված լինել տարբեր մուտացիաներով, որոնք բերում են VIII գործոնի սինթեզի խանգարումների։ Հիվանդների մոտ առկա է որոշ քանակությամբ ակտիվ մակարդման գործոն։ Ըստ պահպանված ակտիվ մակարդման գործոնի քանակի կատարվում է հիվանդության ծանրության աստիճանի որոշումը։

Այսպիսով․

  • ծանր - մոտ 1% ակտիվ VIII գործոն,
  • միջին - 1–5% ակտիվ VIII գործոն,
  • թեթև - 5–40% ակտիվ VIII գործոն[16]։

Տարբերակիչ ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեմոֆիլիա A-ից պետք է հստակ տարբերակել հեմոֆիլիա B-ն (մակարդման IX գործոնի անբավարարություն), հեմոֆիլիա C-ն (մակարդման XI գործոնի անբավարարություն) և Վիլեբրանդի հիվանդությունը (Վիլեբրանդի գործոնի անբավարարություն, որն անհրաժեշտ է VIII գործոնի նորմալ աշխատանքի համար[17])[1]։

Բուժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դեսմոպրեսին

Բուժման հիմնական եղանակը VIII գործոնի պակասի լրացումն է։ Դա իրականացվում է կա՛մ պլազմայի փոխպատվաստման միջոցով, կա՛մ սինթեզված VIII գործոնի ներարկումներով։ Կանխարգելիչ բուժումը խիստ փոփոխական է և անհատական մշակված[7]։ Երիխաների դեպքում նպատակահարմար է ներերակային պորտերի առկայությունը հնարավորություն է տալիս խուսափել հետագա տրավմաներից[18]։ Բազմակի ներարկումները մեծացնում են վիրուսային վարակների զարգացման ռիսկը[19]։ Վարակների բուժումը կատարվում է ներերակային հակաբիոտիկների ներարկման միջոցով, սակայն որոշ դեպքերում հարկ է լինում հեռացնել ներերակային պորտը[20]։

Որոշ դեպքերում հիվանդների բուժումը կատարվում է ոչ թե սիստեմատիկ, այլ ըստ անհրաժեշտության[21]։

Արյունահոսության դադարեցման համար կիրառվում են․

  • DDAVP® or Stimate® (Desmopressin Acetate), վազոպրեսինի սինթետիկ անալոգն է, որը խթանում է VIII գործոնի և Վիլեբրանդի գործոնի էքսպրեսիան։ Օգտագործվում է թեթև արյունահոսությունների դեպքում՝ մակարդումը արագացնելու նպատակով,
  • Amicar® (Epsilon Amino Caproic Acid), օգտագործվում է վիրահատակն միջամտությունների ժամանակ,
  • Ֆիբրինային հերմետիկներ` EVICEL® Fibrin- օգտագործվում է վնասվածքների առաջին բուժօգնության ժամանակ` արյունահոսությունը արագ կանգնեցնելու նպատակով (առաջանում է ֆիբրինային մակարդուկ)։

Ատամնաբուժական նկատառումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորին ալվեոլյար նյարդի բլոկադան պետք է կատարվի միայն արյան մեջ մակարդման գործոնների նորմալ քանակ ապահովելուց հետո, քանի որ կա մկանային արյունահոսության զարգացման մեծ ռիսկ։ Թևակերպ տարածության կամ ռետրոմոլյար տարածության հեմատոման կարող է բերել շնչառության խանգարման։ Մանդիբուլյար բլոկի փոխարեն պետք է կատարել ինտրատրիգեմինալ կամ միջոսկրային թմրեցում։ Ստորին մոլյարների թմրեցման համար կիրառվում է արտիկայինը, որպես թշային ինֆիլտրատ[22]։

Գենային թերապիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2017թ․-ի դեկտեմբերին հայտնի դարձավ, որ բժիշկներին հաջողվել է գենային թերապիայի միջոցով բուժել հեմոֆիլիա A[23][24][25]։

Մոնոկլոնալ հակամարմինային թերապիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեմոֆիլիայի բուժաման նորագույն մեթոդներից է մոնոկլոնալ հակամարմինային թերապիան։ Կիրառվում է էմիցիզումաբ երկսպեցիֆիկ մոնոկլոնալ հակամարմինը, որը կարելի է կիրառել և՛ VIII գործոնի ինհիբիտորների առկայության, և՛ բացակայության դեպքում[10]։

Կանխատեսումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորձերի միջոցով պարզ է դարձել, որ հեմոֆիլիա A-ով հիվանդները հակված են վիրուսային վարակների[26][27]։ Դա պայմանավորված է հաճախակի կատարվող արյան և պլազմայի փոխպատվաստումներով։ Մեծ է ռիսկը վարակվելու ՄԻԱՎ-ով, հեպատիտ B-ով և C-ով։ Վերջին հետազոտության (հիվանդներին հետևել են 1992-2001թթ․-ները) տվյալների համաձայն տղամարդկանց միջին ապրելիությունը 59 տարի էր։ Վիրուսային վարակներից մահացությունը բացառելու դեպքում միջին ապրելիությունը կազմել է 72 տարի, որը մոտ է ընդհանուր պոպուլյացիայի միջին ապրելիության թվին։ Մահվան դեպքերի 26%-ը պայմանավորված է ՁԻԱՀ-ով, իսկ 22%-ը՝ հեպատիտ C-ով[27]։ Սակայն այս թվերը հստակ չեն, քանի որ հիվանդները ստացել են հակավիրուսային դեղամիջոցներ։

Համաճարակաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոտավորապես 5000 տղամարդուց 1-ի մոտ հանդիպում է հեմոֆիլիա A[13], մինչդեռ հեմոֆիլիա B-ն հանդիպում է 30,000-ից 1-ի մոտ[13]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 «Haemophilia A (Factor VIII Deficiency) information | Patient». Patient. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 24-ին.
  2. ↑ «Hemophilia A: MedlinePlus Medical Encyclopedia». www.nlm.nih.gov. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 24-ին.
  3. ↑ Kruse‐Jarres, Rebecca; Kempton, Christine L.; Baudo, Francesco; Collins, Peter W.; Knoebl, Paul; Leissinger, Cindy A.; Tiede, Andreas; Kessler, Craig M. (2017). «Acquired hemophilia A: Updated review of evidence and treatment guidance». American Journal of Hematology (անգլերեն). 92 (7): 695–705. doi:10.1002/ajh.24777. ISSN 1096-8652.
  4. ↑ World Health Organization (2009). Stuart MC, Kouimtzi M, Hill SR (eds.). WHO Model Formulary 2008. World Health Organization. էջեր 259–60. hdl:10665/44053. ISBN 9789241547659.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Konkle, Barbara A.; Josephson, Neil C.; Nakaya Fletcher, Shelley (1993 թ․ հունվարի 1). Pagon, Roberta A.; Adam, Margaret P.; Ardinger, Holly H.; Wallace, Stephanie E.; Amemiya, Anne; Bean, Lora JH; Bird, Thomas D.; Fong, Chin-To; Mefford, Heather C. (eds.). Hemophilia A. Seattle (WA): University of Washington, Seattle. PMID 20301578.update 2014
  6. ↑ Lissauer, Tom; Fanaroff, Avroy A.; Miall, Lawrence; Fanaroff, Jonathan (2015 թ․ հունիսի 10). Neonatology at a Glance (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 135. ISBN 9781118767429.
  7. ↑ 7,0 7,1 «How Is Hemophilia Treated? - NHLBI, NIH». www.nhlbi.nih.gov. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.
  8. ↑ «Management of Joint Bleeding in Hemophilia: Management of Acute Hemarthrosis». Medscape. Medscape.org. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  9. ↑ Ma, Alice D.; Carrizosa, Daniel (2006 թ․ հունվարի 1). «Acquired Factor VIII Inhibitors: Pathophysiology and Treatment». ASH Education Program Book (անգլերեն). 2006 (1): 432–437. doi:10.1182/asheducation-2006.1.432. ISSN 1520-4391. PMID 17124095.
  10. ↑ 10,0 10,1 Mannucci, Pier Mannuccio (2020-03). «Hemophilia therapy: the future has begun». Haematologica (անգլերեն). 105 (3): 545–553. doi:10.3324/haematol.2019.232132. ISSN 0390-6078. PMC 7049365. PMID 32060150.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ PMC format (link)
  11. ↑ Sonu Acharya, Karishma Rathore, Upasana Mahapatra, Sashikant Sethi, Nikita Sahu (2018). "An unusual oral manifestation of hemophilia in a child". Journal of International Oral Health. Retrieved 2019-12-20.
  12. ↑ Nair, Preethi S.; Shetty, S.; Ghosh, Kanjaksha (2012 թ․ հունվարի 1). «A homozygous female hemophilia A». Indian Journal of Human Genetics. 18 (1): 134–136. doi:10.4103/0971-6866.96685. ISSN 0971-6866. PMC 3385172. PMID 22754241.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Kliegman, Robert (2011). Nelson textbook of pediatrics (19th ed.). Philadelphia: Saunders. էջեր 1700–1. ISBN 978-1-4377-0755-7.
  14. ↑ Bowen, D J (2002). «Haemophilia A and haemophilia B: molecular insights». Molecular Pathology. 55 (1): 1–18. doi:10.1136/mp.55.1.1. PMC 1187139. PMID 11836440.
  15. ↑ «OMIM Entry - # 306700 - HEMOPHILIA A; HEMA». omim.org. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.
  16. ↑ A 210104, բաժին Hemophilia A(անգլ.) EMedicine կայքում
  17. ↑ «Von Willebrand's Disease. About Von Willebrand's Disease | Patient». Patient (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.
  18. ↑ Ma, Alice D.; Roberts, Harold R.; Escobar, Miguel A. (2012 թ․ հոկտեմբերի 3). Hemophilia and Hemostasis: A Case-Based Approach to Management (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 9781118439302.Google books no page
  19. ↑ Santagostino, Elena; Mancuso, Maria Elisa (2008 թ․ սեպտեմբերի 1). «Barriers to primary prophylaxis in haemophilic children: the issue of the venous access». Blood Transfusion. 6 (Suppl 2): s12–s16. doi:10.2450/2008.0031-08. ISSN 1723-2007. PMC 2652218. PMID 19105504.
  20. ↑ «Guidelines for the Prevention of Intravascular Catheter-Related Infections». www.cdc.gov. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.
  21. ↑ Ljung, Rolf (2007 թ․ սեպտեմբերի 1). «The risk associated with indwelling catheters in children with haemophilia». British Journal of Haematology (անգլերեն). 138 (5): 580–586. doi:10.1111/j.1365-2141.2007.06703.x. ISSN 1365-2141. PMID 17686052.
  22. ↑ Andrew Brewer, Maria Elvira Correa (May 2006). "Guildelines for Dental Treatment of Patients with Inherited Bleeding Disorders" (PDF). Treatment of Hemophilia. 40: 9 – via World Federation of Hemophilia (WFH).
  23. ↑ «Groundbreaking gene therapy trial set to cure haemophilia A». Barts Health NHS Trust. 2017 թ․ դեկտեմբերի 14. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  24. ↑ «Haemophilia A trial results 'mind-blowing'». BBC. 2017 թ․ դեկտեմբերի 14. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  25. ↑ Rangarajan, Savita; Walsh, Liron; Lester, Will; Perry, David; Madan, Bella; Laffan, Michael; Yu, Hua; Vettermann, Christian; Pierce, Glenn F.; Wong, Wing Y.; Pasi, K. John (2017 թ․ դեկտեմբերի 16). «AAV5–Factor VIII Gene Transfer in Severe Hemophilia A». New England Journal of Medicine. 377 (26): 2519–2530. doi:10.1056/NEJMoa1708483. hdl:10044/1/57163. PMID 29224506.
  26. ↑ Triemstra, Mattanja (1995 թ․ դեկտեմբերի 1). «Mortality in Patients with Hemophilia: Changes in a Dutch Population from 1986 to 1992 and 1973 to 1986». Annals of Internal Medicine. 123 (11): 823–7. doi:10.7326/0003-4819-123-11-199512010-00002. ISSN 0003-4819. PMID 7486463.
  27. ↑ 27,0 27,1 Plug, I.; Van Der Bom, J. G.; Peters, M.; Mauser-Bunschoten, E. P.; De Goede-Bolder, A.; Heijnen, L.; Smit, C.; Willemse, J.; Rosendaal, F. R. (2006 թ․ մարտի 1). «Mortality and causes of death in patients with hemophilia, 1992–2001: a prospective cohort study1». Journal of Thrombosis and Haemostasis (անգլերեն). 4 (3): 510–516. doi:10.1111/j.1538-7836.2006.01808.x. hdl:1887/5021. ISSN 1538-7836. PMID 16460432.

Հետագա ընթերցանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հեմոֆիլիա_A&oldid=9260588» էջից