Հատուկ կազմակերպություն (Թուրքիա)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
Հատուկ կազմակերպություն (օսման.՝ تشکیلات مخصوصه, Թեշքիլաթ-ը մահսուսե), Օսմանյան կայսրության զինված ուժերի ստորաբաժանում, որը զբաղվել է հակահետախուզությամբ։ Ենթարկվում էր ռազմական նախարարին։ «Հատուկ կազմակերպությունը» Թուրքիայի Ազգային անվտանգության ծառայության նախակարապետն էր (թուրքերեն՝ Milli Emniyet Hizmeti)։ Հատուկ կազմակերպության հիմնական նպատակներն էին Հայոց ցեղասպանության կազմակերպումը, արաբական ազգայնամոլության և անջատողականության ճնշումը, ինչպես նաև Օսմանյան կայսրության սահմաններում արևմտյան իմպերիալիզմի ազդեցության վերացումը[1]։ Հատուկ կազմակերպությունում հաշվվում էր մինչև 34 000 անդամ և զգալիորեն կազմված էր «չեթեսներից»՝ բանտերից ազատված հանցագործներից, որոնք անմիջականորեն ենթարկվում էին Թալեաթին[2]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երիտթուրքերի պարագլուխներից մեկը՝ Էնվեր փաշան, «Հատուկ կազմակերպությունը» հիմնեց 1913 թվականի նոյեմբերի 17-ին[3] Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Սթարթֆորթ Քաննինգի խորհրդով։ Ծառայության առաջին ղեկավար դարձավ Գյումուրջինյան զորքերի նախկին հրամանատար Սուլեյման Ասքերին[4]։ Իր գոյությունը «Հատուկ կազմակերպությունն» ավարտեց 1921 թվականին, երբ Աթաթուրքը հիմնեց Պաշտպանության ազգային միությունը (թուրքերեն՝ Müdafaa-i Milliye Cemiyeti), որը գլխավորեց «Հատուկ կազմակերպության» նախկին ղեկավար Հյուսամեթթին Էրքթյուրքը։
«Հատուկ կազմակերպության» անդամների ցանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Հատուկ կազմակերպության» անդամների ցանկը ձևավորվել է ըստ կազմակերպության նախկին ղեկավար Էշրեֆ Սենկեր Քուշչուբաշիի՝ ԱՄՆ Հետախուզության բյուրոյի սպա Ֆիլիպ Հ. Սթոդարդին տրված հարցազրույցի, որտեղ նշվում են կազմակերպության նշանավոր անդամները[5]՝
| Գործակալ | Գործունեություն |
|---|---|
| Էնվեր փաշա | |
| Սուլեյման Ասքերի Բեյ | |
| Էշրեֆ Սենկեր Քուշչուբաշի | |
| Ռաուֆ Օբրայ | |
| Չերքես Էթեմ | |
| Աբդուլազիզ Սենուսսի[փա՞ստ] | |
| Դոկտոր Էսաթ Իշիք | |
| Հյուսամեթթին Էրթյուրք | |
| Մեհմեթ Ակիֆ Էրսոյ | |
| Սեզայիրլի Էմիր Ալի | |
| Ալի Չեթինքայա | |
| Ալի Ֆեթհի Օքյար | |
| Ազիզ Ալի ալ-Միսթի | |
| Նուրի Քիլիջիլ | |
| Ֆուաթ Բուլքա | |
| Լեյտենանտ Իսլամ բեյ | |
| Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք | Իտալա-թուրքական պատերազմում աշխարհազորայինների հրամանատար |
| Նուրի Կոնքեր | |
| Դոկտոր Ռեֆիկ Սայդամ | |
| Ռեշիդ բեյ | |
| Յակուբ Ջեմիլ բեյ | |
| Դոկտոր Բեհաեդդին Շաքիր | |
| Շուքրի բեյ | |
| Էյուփ Սաբրի Աքգյոլ | |
| Ֆուադ բեյ | |
| Լեյտենանտ Հիլմի Մուսալիմի | Քրդական զորքերի հրամանատարը 1915 թվականին Սուեզի ջրանցքի գործողությունների ընթացքում, Սայիդ Հալիմ փաշայի քարտուղարը |
| Իսմայիլ Կանբուլաթ | |
| Հետևակային զորքերի սպա Ռասուհի բեյ | Մուսթաֆա Քեմալի համհարզը մինչ հանրապետության վաղ շրջանը |
| Ահմեդ Հիլմի բեյ | |
| Շերիֆ Բուրգուիբա | |
| Իբն ալ-Ռաշիդ |
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Stoddard Philip Hendrick (1963)։ The Ottoman Government and the Arabs, 1911 to 1918: A Study of the Teskilat-i Mahsusa։ Princeton University (unpublished PhD dissertation; available in Turkish)
- Efe Ahmet (2007)։ Efsaneden Gerçeğe Kuşçubaşı Eşref։ Bengi Yayınevi։ ISBN 978975011433
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «MIT, 'Turkey's CIA,' celebrates 80th anniversary»։ Turkish Daily News։ 2007-01-07։ Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 15։ «...the new intelligence agency of the republic was in fact the continuation of the Ottoman Teşkilat-ı Mahsusa (Special Organization)»
- ↑ Richard G. Hovannisian, The Armenian People from Ancient to Modern Times, հ. 2, էջ 249-255։
- ↑ Eren, M. Ali (1995-11-11)։ «Cumhuriyeti Teşkilat-ı Mahsusa kurdu»։ Aksiyon (Turkish) (Feza Gazetecilik A.Ş) 49։ Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 5
- ↑ Erdal İlter., Kuruluşunun 75. Yılı Anısına Millî İstihbarat Tarihçesi, Millî Emniyet Hizmetleri Riyâseti (M.E.H)/(MAH), (1927/1965), Ankara, «Millî İstihbarat Teşkilât Müsteşarlığı», 2002, էջ 42, ISBN 975-19-2712-9։ (թուրքերեն)
- ↑ Parker, Richard Bordeaux (2001)։ The October War: A Retrospective։ University Press of Florida։ էջ 126։ ISBN 0-8130-1853-6։ Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 21։ «I'm Phil Stoddard, who, at the time, was the deputy director of INR's Near East-South Asia Office.»