Կոկռոշենի

Կոկռոշենի
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Բաժին Ծածկասերմեր Դաս Երկշաքիլավորներ Կարգ Քարաբեկածաղկավորներ Ընտանիք Կոկռոշազգիներ Ցեղ Կոկռոշենի
Լատիներեն անվանում
Ribes uva-crispa L., 1753
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում

Կոկռոշենի (լատ.՝ Ribes uva-crispa), կոկռոշազգիների ընտանիքի բազմամյա բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 50, Հայաստանում՝ 1 տեսակ՝

• Կոկռոշենի թեքված կամ Եվրոպական (G. reclinata)։

Կենսաբանական նկարագիր

1 - ծաղկող բույսի ճյուղերը 2 - հատվածավոր ծաղիկը, 3 - սերմնատարներ 4-6 - պտուղները տարբեր հասունացման շրջանում, 7 - սերմ

Տարբեր բարձրության (մինչև 1 մետր) թփեր են։ Ընձյուղները պատած են բաց կարմրավուն փշերով, տերևները մանր են, հերթադիր, բլթակավոր, ատամնաեզր։ Տերևները մանր են, հերթադիր, բլթակավոր, ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է, ծաղիկները՝ մանր, երկսեռ։ Ծաղիկները հաճախ երկսեռ են, 1-ից 3-ական՝ հավաքված ողկույզներում։ Ծաղկում է մայիս-հունիսին։ Պտուղը սպիտակ, դեղին, կարմիր կամ սև կեղծ հատապտուղ է՝ մազմզուկներով կամ մերկ։ Հատապտուղները գնդաձև են, կանաչավուն, դեղնավուն կամ ծիրանագույն, լավ ընդգծված գծիկներով։ Բազմանում է սերմերով, մացառներով, կտրոններով, թփի կիսմամբ, անդալիսով։ Լուսասեր է, ցրտա-, ստվերադիմացկուն։ Երաշտադիմացկուն չէ։

Ծաղկի բանաձև՝ $\ast K_{(5)}\;C_{5}\;A_{5}\;G_{({\overline {2}})}$ ։

Նշանակություն և կիրառում

Պարունակում է շաքարներ, օրգանական թթուներ, պեկտինային նյութեր, վիտամիններ C, B, P, կարոտին (A-նախավիտամին), ֆոսֆոր, երկաթի աղեր և այլն։ Հատապտուղն օգտագործում են թարմ և սննդի մեջ (մուրաբա, կոմպոտ)։

Թարմ պտուղները պարունակում են 5-12% զանազան շաքարներ, մինչև 2% օրգանական թթուներ, մինչև 55 մգ% C վիտամին, ֆոսֆորի, կալցիումի և երկաթի աղեր։ Շնորհիվ պեկտինային նյութերի առկայության կոկռոշը հանդիսանում է հակառադիանտ, հակաճառագայթային հատապտուղ, որն օժանդակում է մարդու օրգանիզմից ռադիոնուկլիոդների դուրս մղմանը, ուժեղացնում է օրգանիզմի նյութափոխանակությունը։ Հողի և կլիմայի նկատմամբ քիչ է պահանջկոտ։

Տարածում

Կոկռոշենին ծագումով Արևմտյան Եվրոպայից և հյուսիսային Աֆրիկայից է։ Որպես վայրի բույս տարածված է Կովկասում, Անդրկովկասում, Ասիայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում և Հյուսիսային Ամերիկայում։ Հանդիպում է Արագածոտնի, Լոռու, Գեղարքունիքի (Սևանի ավազան) և այլ մարզերի անտառներում, անտառեզրերին. գրանցված է Հայաստանի կարմիր գրքում։

Ծաղիկները և տերևները խոշոր պլանով

Բուժիչ նշանակություն

Բուժիչ նպատակներով օգտագործում են սակավարյունության, ախորժակի բարձրացման, լյարդի և աղեստամոքսային ուղու հիվանդությունների և պալարախտի դեպքում։

Նյութափոխանակության խախտման և գիրության ժամանակ խորհուրդ են տալիս 3-4 շաբաթվա ընթացքում մեծ քանակությամբ կոկռոշի հատապտուղներ օգտագործել ցանկացած այլ կալորիական սննդի փոխարեն։ Դրա հատապտուղներն օգտակար են հաճախակի արյան զեղումների կանխման, նաև մաշկային հիվանդությունների ժամանակ։

Սրտամկանային ինֆարկտ տարած հիվանդներին օգտակար է ամսվա ընթացքում մեծ քանակությամբ կոկռոշի հատապտուղների օգտագործումը։ Հատապտուղների եփուկն օգտագործում են աղեստամոքսային ուղու հիվանդությունների ժամանակ։

Կովկասյան ժողովրդական բժշկության մեջ կոկռոշի տերևները օգտագործել են որպես թոքերի պալարախտի բուժման միջոց։ Կոկռոշը նպաստում է զարկերակային ճնշման կարգավորմանը, հակազդում է օրգանիզմի նորագոյացությունների աճին։

Ժամանակակից բժշկության մեջ կոկռոշի հատապտուղներն օգտագործում են իբրև արժեքավոր սննդարար և բուժիչ դիետիկ մթերք։ Օգտակար է հատկապես ծերերին, որպես քրոնիկ փորկապության կանխման միջոց, սակավարյունության և քթի, բերանի լորձաթաղանթի ժամանակ։

Հատապտուղներն օգտագործում են հում, մարինացված, շաքարով ծածկված և թթու դրած տեսքով։

Սիստեմատիկ դիրք

Հասուն պտուղները

դեռ չհասած պտուղները

Վաղ դասակարգման մեջ առանձնացնում են 2 տեսակ՝ Ribes և Grossularia։ Ըստ մենագրությունների ավելի շատ տարածված է 1 տեսակը՝ Ribes։

Հոմանիշներ

• Grossularia glandulososetosa Opiz
• Grossularia hirsuta Mill.
• Grossularia intermedia Opiz
• Grossularia pubescens Opiz
• Grossularia reclinata (L.) Mill.
• Grossularia spinosa (Lam.) Rupr.
• Grossularia uva Scop. nom. illeg.
• Grossularia uva-crispa (L.) Mill.
• Grossularia vulgaris Spach nom. illeg.
• Oxyacanthus sativus Chevall.
• Oxyacanthus uva-crispa (L.) Chevall.
• Ribes aculeatum Salisb.
• Ribes caucasicum Adams ex Schult.
• Ribes crispum Dulac nom. illeg.
• Ribes dubium Jacques
• Ribes grossularia L.
• Ribes grossularium St.-Lag.
• Ribes hybridum Besser
• Ribes reclinatum L.
• Ribes spinosum Lam.

De Janczewski-ը (1907) Ribes տեսակը բաժանել է 6 ենթատեսակի։

• Coreosma,
• Ribesia,
• Grossularia,
• Grossularioides,
• Parilla,
• Berisia։

Գրականություն

• Губанов И. А. и др. 717. Grossularia reclinata (L.) Mill. (Ribes reclinatum L.) — Крыжовник отклонённый // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. — М.։ Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл., 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные։ раздельнолепестные). — С. 353. — ISBN 9-87317-128-9.

Արտաքին հղումներ

• Королевский протеже. О крыжовнике. Журнал «Садовник» № 7, 2006 Archived 2008-12-28 at the Wayback Machine.
• Описание сортов крыжовника

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 528)։