Կենդանիների դատավարություն
Կենդանիների նկատմամբ դատավարությունները հիմնականում տեղի են ունեցել միջնադարյան Եվրոպայում։ Այս դատերը հետաքննում էին կենդանիների վարքագիծը, որը հանրային վտանգ էր ներկայացնում։ Մինչև մեր օրերն են հասել կենդանիների 92 դատավարությունների մասին տեղեկություններ, որոնք տեղի են ունեցել Ֆրանսիայում 12-18-րդ դարերում։ Նման դատավարություններն անցկացվել են դատական բոլոր կանոններով՝ փաստաբաններով, վկաներով և դատական այլ ձևականություններով։ Այս դատերի ծախսերը նույնն էին, ինչ մարդկանց գործերը քննող դատերինը։ Որոշ դեպքերում մեղադրյալների նկատմամբ կիրառվել են խոշտանգումներ[1]:
Երբեմն մահապատիժը կարող էր փոխարինվել կենդանուն սպանդանոց վաճառելով։ Հասույթն ուղղվել է վնասի փոխհատուցմանը և բարեգործությանը։ Սակայն «մեղադրյալի» գլուխը ցուցադրվել է հասարակական վայրում՝ որպես նախազգուշացում պոտենցիալ «հանցագործներին»։ Եթե հանցագործությունը եղել է աննշան, ապա «հանցագործին» ոչ թե մահապատժի են ենթարկել, այլ բանտ ուղարկել։ Այսպես, Ավստրիայում պաշտոնյային կծած շունը դատապարտվել է մեկ տարվա ազատազրկման[1]:
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1386 թվականին Ֆրանսիայի Ֆալեզ քաղաքում խոզը սպանել է առանց հսկողության երեխայի՝ կրծելով նրա ձեռքն ու դեմքը։ Փաստաբանը չի կարողացել ապացուցել մեղադրյալի անմեղությունը կամ մեղմացուցիչ հանգամանքներ գտնել։ Խոզի մռութն ու առջևի թաթը կտրել են, ապա նրան մարդկային հագուստ են հագցրել ու կախել։ Ընդհանուր առմամբ, Ֆրանսիայի պատմության մեջ հայտնի է մոտ 20 դատավճիռ՝ մարդկանց մահվան համար պատասխանատու խոզերի նկատմամբ[1]: Այս մահապատիժը, իշխանությունների պատվերով, պատկերված է տեղի Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու նկարում[2]:
1389 թվականին ձին, որը սպանել է մարդուն, դատապարտվել է մահվան[3]։
1457 թվականին խոզը և նրա վեց խոճկորները մեղադրվել են Սավինիում 5-ամյա տղայի սպանության մեջ[1]: Խոզը խոշտանգումների տակ «խոստովանել է» և կախաղան հանվել[2]: Խոճկորները արդարացվել են անբավարար ապացույցների պատճառով։ Նրանց երիտասարդ տարիքի և «մոր ապականիչ ազդեցության» պատճառով որոշվել է խոճկորներին հատուկ հսկողության տակ վերցնել։ Սեփականատերը չի համարձակվել ապագայում իրենց օրինակելի պահվածքի երաշխիքներ տալ, ուստի խոճկորներին տեղափոխել են տեղի կուսանոց[1]։
1474 թվականին Բազելում աքլորը ձու է ածել և մեղադրվել կախարդության մեջ։ «Կախարդը» և ձուն այրվել են խարույկի վրա[1][2]:
Սալեմում (Մասաչուսեթս, ԱՄՆ), վհուկների դատավարության ժամանակ (1652–1653), մահապատժի են ենթարկվել նաև կախարդության մեջ մեղադրվող երկու շներ[1]:
1750 թվականին Ֆրանսիայում Ժակ Ֆերոնին և նրա էշին մեղադրել են սոդոմիայի մեջ։ Մեղադրյալները բռնվել են հանցագործության վայրում։ Փաստաբաններն ասացին, որ կենդանին հանցագործության զոհ է, ոչ թե հանցակից։ Տեղի քահանաան վկայել է, որ էշին ճանաչում է չորս տարի, և այս ամբողջ ընթացքում կենդանին եղել է «քրիստոնեական առաքինության օրինակ»։ Ֆերոնին կախաղան են հանել, իսկ էշին արդարացրել[1]:
1924 թվականի դեկտեմբերին Լոս Անջելեսում (ԱՄՆ) տեղի է ունեցել 14 կատու սպանելու մեջ մեղադրվող տերիեր ցեղատեսակի Դորմիի շան դատավարությունը։ Ամբաստանյալի մահապատժի օգտին քվեարկել են ժյուրիի հինգ անդամներ։ Բայց յոթ երդվյալ ատենակալները շանը անմեղ ճանաչեցին, և կենդանին արդարացվեց[4]։
1962 թվականի հունվարի 24-ին Փարիզի 17-րդ շրջանի դատարանը անց է կացել Մակաո անունով կապիկի հանցավոր վարքագծի գործը, որը պատշգամբով բարձրացել է հարևան բնակարան, ոչնչացրել կոսմետիկայի պաշարը և տուփից հանել է ադամանդե մատանին և կուլ տվել։ Կապիկի տերը հայտարարել է, որ կենդանին ֆիզիկապես չի կարողացել կուլ տալ այդ չափսի զարդը։ Փորձարկումից հետո (որի ընթացքում կապիկը բռնել և կուլ է տվել կողքին դրված կեղծ մատանին), կենդանին մեղավոր է ճանաչվել, իսկ տիրոջը պարտավորեցրել են դրամական փոխհատուցում վճարել[5].:
1972 թվականին Լոս Անջելեսում տեղի է ունեցել 3-ամյա շիմպանզեի դատավարությունը, որին պահանջում էին ճանաչել որպես «մարդկանց կյանքի համար վտանգավոր վայրի կենդանի»։ Շիմպանզեն արդարացվել է[6]։
1977 թվականին Նեպալում տեղի է ունեցել հնդկական փղի դատավարությունը, որին դատախազը պահանջել է մահապատժի ենթարկել երկու մարդու սպանության, այգի քանդելու և բնակելի շենք քանդելու համար։ Դատավարությունը հասարակական զգալի բողոքի տեղիք է տվել։ Այն բանից հետո, երբ պարզվել է, որ փղին պետք է ժամանակին կերակրել, կենդանին արդարացվել է։ Այս իրադարձության մասին հատուկ բացիկ է թողարկվել[7]։
1980-ականների սկզբին Վիրջինիայում անց է կացվել դատավարություն Ռիկի շան դեմ, որը սպանել և մասամբ կերել է մի ոչխար։ 19-րդ դարում տեղի օրենսդրության համաձայն՝ շանը պետք է սատկացնել, սակայն փաստաբանը բողոքարկել է։ Արդյունքում, տեղական դատարանի որոշումը հաստատվել է նախ շրջանային դատարանի, ապա՝ նահանգի գերագույն դատարանի կողմից[8]։
1986 թվականին Պերուում դատավարություն է անց կացվել թութակների նկատմամբ, որոնք մեղադրվում էին անպարկեշտ արտահայտություններ օգտագործելու մեջ։ Սեփականատերը հրաժարվել է ընդունել իր մեղքը։ Թութակներին տեղափոխել են տեղի կենդանաբանական այգի՝ վերակրթվելու համար[9]:
Ներկա վիճակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենդանիների դեմ դատավարություններ որոշ դեպքեր դեռ տեղի են ունենում այսօր։ Կան նաև մարդկանց համար վտանգ ներկայացնող կենդանիների բանտեր (1982 թվականին Կանադայում բացվել է բևեռային արջերի բանտ, իսկ Հնդկաստանում՝ 1996 թվականին՝ կապիկների բանտ)։
2004 թվականին Ղազախստանում դատարանի որոշմամբ երկու մարդու վրա հարձակված գորշ արջը ցմահ մեկուսացվել է Կոստանայ քաղաքի ուղղիչ գաղութի տարածքում գտնվող խցում (2019 թվականի նոյեմբերին նրան տեղափոխեցին մինի կենդանաբանական այգի։ Պետրոպավլովսկ քաղաքի Աբակշինո հանգստի կենտրոնում)[10][11]։
2007 թվականին Մակեդոնիայից մի մեղվաբույծ դատի է տվել արջին, որը կոտրել է փեթակները և կերել մեղրի մի մասը՝ պահանջելով փոխհատուցել կենդանու պատճառած վնասը։ Բիտոլա քաղաքում դատավարությունն անցել է առանց արջի և տեւել է ավելի քան մեկ տարի։ 2008 թվականի մարտի 13-ին արջը մեղավոր է ճանաչվել գողության մեջ։ 140 հազար դենարի չափով վնասը հատուցվել է պետության կողմից (քանի որ արջը պահպանվող կենդանատեսակ էր)[12][13]։
Արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Խոզի ժամը» (անգլ.՝ The Hour Of The Pig) ֆիլմում պատկերված է խոզերի դատավարությունը Ֆրանսիայում 15-րդ դարում։
- Ջուլիան Բարնսի «Աշխարհի պատմությունը 10½ գլուխներում» գրքի երրորդ գլուխը՝ Կրոնի պատերազմները, պատմում է 16-րդ դարում փայտի որդերի եկեղեցական դատավարության մասին։
- Լուիս Քերոլի «Արկի որսը» պոեմում Բարիսթերը երազում է դասալքության մեջ մեղադրվող խոզի դատավարության մասին։
- «Թոմն ու Ջերին» մուլտֆիլմի դրվագներից մեկում Թոմին դատարանի որոշմամբ գլխատում են, քանի որ նա չի կարողացել մկներից սնունդը պաշտպանել։
- Հարրի Փոթերը և Ազկաբանի բանտարկյալը ֆիլմում Բաքբեք հիպոգրիֆը դատապարտվում է գլխատման՝ Դրակո Մալֆոյյին թեթև վիրավորելու համար։
- Բուկերի և Նոբելյան մրցանակակիր Օլգա Տոկարչուկի «Քաշեք ձեր գութանը մահացածների ոսկորների վրայով» վեպում գլխավոր հերոսը, օգտագործելով կենդանիների փորձությունների պատմական օրինակները, փորձում է հիմնավորել իր տեսությունը, որ կենդանիները պատասխանատու են վերջին տեղական սպանությունների համար։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Дементьев
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Долгарева
- ↑ Кунсткамера // журнал «Наука и жизнь», № 6, 1970. стр.69
- ↑ Виталий Маршак (2023 թ․ մարտի 13). «Суд или абсурд: как собака предстала перед присяжными по обвинению в массовом убийстве кошек». techinsider.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 15-ին.
- ↑ Животные в зале суда // «Вокруг света», № 9, 1973. стр.78
- ↑ Шимпанзе в качестве обвиняемого // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 5, 1972. стр.48
- ↑ Слоновый процесс // журнал «Вокруг света», № 11, 1977. стр.78
- ↑ Альбертас Лауринчюкас. Врата страха. М., Политиздат, 1982.
- ↑ morefactov
- ↑ «Медведицу Катю этапируют из колонии в Костанайской области». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ «Brown Bear Released from 15-Year Prison Life in a Human Jail, to Live in Zoo Now». news18.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 29-ին.
- ↑ «Bear found guilty in Macedonia court of stealing beekeeper's honey». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ Суд над медведем: Македония возвращается в Средневековье Արխիվացված 2023-04-14 Wayback Machine // РИА «Новости» от 14 марта 2008
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ռոման Դեմենտև (2016 թ․ հուլիսի 29). «Օրենք չորքոտանիների համար. ինչպես են անցել կենդանիների դատավարությունները». Bird in flight (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 29-ին.
- «Կենդանիների դատարաններ» (ռուսերեն). 2014 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 29-ին.
- «Ինչպես էին կենդանիների դատավարությունները միջնադարում». pikabu.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 29-ին.
- Կոնստանտին Կուզնեցով (2019 թ․ նոյեմբերի 7). «Կենդանիների դատավարություններ - ինչպես մահապատժի ենթարկվեցին մեր փոքր եղբայրները». Правда.ру (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 29-ին.
- Աննա Դոլգարևա (2019 թ․ հունիսի 27). «Ֆալեյզ խոզ և տրանսգենդեր աքլոր. կենդանիների փորձարկումներ միջնադարում». warhead.su (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 29-ին.