Խոսրով խան Գորջի

Անդրե Ղայտմազեանց, առավել հայտնի որպես Խոսրով խան Գորջի (1780-ականներ, Թիֆլիս, Քարթլի-Կախեթի թագավորություն - 1857), ծագումով հայ ներքինի, դարձել է ազդեցիկ դեմք Ղաջար Իրանում։

Կենսագրություն

Ծնվել է որպես քրիստոնյա հայ քահանայի որդի Թբիլիսիում, Խոսրովը նախնական անունը եղել է Անդրե Ղայտմազեանց, և հոր պես քրիստոնյա, մնացել է մինչև իր ուշ պատանեկությունը, հետո ընդունել է մահմեդականությունը և ստացել «Խոսրով Խան Գորջի» անունը։ Թեև պարսկերենում «Գորջի» ազգանունը սովորաբար վերաբերում է էթնիկ վրացական ծագումով կամ ծագումով անձնավորությանը, Խոսրով խանի դեպքում դա այդպես չէր: Իր վաղ կյանքի ընթացքում մասնակցել է ռուս գեներալ Պավել Ցիցիանովի արշավանքին Իրանի դեմ 1804-1813 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ։ 1804 թվականին Երևանի մոտ գերի է ընկել իրանական բանակի կողմից, ամորձատվել, ապա դարձել Քաջարների ներքինի^[1]։

1815 թվականի փետրվարի 23-ին Խոսրովը նշանակվել է Գիլանի կառավարիչ։ Նա իր գավառի կառավարչության ժամանակ հրամայել է հիմնել բազմաթիվ շենքեր, որոնք մինչ օրս պահպանվել են Գիլանում։ Լավ հարաբերություններ է ունեցել նաև շրջանի ցածր խավերի հետ, բայց վատ հարաբերություններ ուներ գավառի տեղական կառավարիչների հետ։ Շուտով հանգեցրել է ապստամբության՝ 1819 թվականին, և Խոսրովը կարճ ժամանակով զրկվել է շրջանի իր կուսակալությունից։

Ավելի ուշ՝ 1822/3 թվականին Խոսրովին մեկնում է Բախտիարից կազմված բանակի գլխավորությամբ՝ նվաճելու Մանդալին՝ մի վայր, որը գտնվում է իրանա-օսմանյան սահմանների միջև։ Խոսրովը հաջողությամբ կարողացել է գրավել այդ վայրը և 1824 թվականին նշանակվել է ղաջար շահ Ֆաթհ-Ալի Շահ Ղաջարի կողմից որպես վերջինիս որդու՝ Սայֆ օլ-Դոուլեի անձնական վեզիր, ոևը ծառայում էր որպես Սպահանի կառավարիչ՝ այդպիսով հաջորդելով վրացի ազնվականին։ Թագավորական արքունիքում Խոսրովը դաշինք է կնքել Մանուչեհր խան Գորջիի հետ^[1]։

Ֆաթհ-Ալի Շահը մահացել է 1834 թվականին, որի հետևանքով Կաջարի գահի համար պայքար է մղվել նրա երկու որդիների՝ Ալի Միրզայի և Մոհամմադ Միրզայի միջև: Խոսրովը օգնել է Մոհամմադին, որը ի վերջո կարողացել է հաղթանակած դուրս գալ պայքարի ընթացքում, և իրեն թագադրել է որպես Իրանի նոր շահ՝ վերցնելով «Մուհամմադ շահ Քաջար» տոհմական անունը^[1]։ Խոսրովն այնուհետև նշանակվել է Սպահանի կառավարիչ՝ որպես պարգև նրա օգնության համար։ 1847 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Խոսրովը նշանակվել է Քրդստանի կառավարիչ՝ այդպիսով հաջորդելով Ռեզաքոլի խան Վալիին, որին նա ձերբակալել էր և ուղարկել Իրանի մայրաքաղաք Թեհրան։ Սակայն Քրդստանի նրա կառավարումը կարճատև է եղել, տևել է ընդամենը մեկ տարի, այն նույն տարում, երբ մահացել է Մոհամմադ շահը^[1]։

1851/2 թվականին Խոսրովը նշանակվել է Ղազվինի կառավարիչ, մահացել է 1857 թվականի հուլիսի 27-ին^[1]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Maeda, 2009

[Maeda—2009——-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Maeda, 2009

[1]