ԽՍՀՄ պետպլան

ԽՍՀՄ պետպլան;
Տեսակ	Հեղինակություն
Երկիր	ԽՍՀՄ
Հիմնադրված	1921
Լուծարված	1991
Գլխադասային գրասենյակ	Մոսկվա

ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի պետական պլանավորման կոմիտեն (ԽՍՀՄ պետական պլանավորում) պետական մարմինն է, որն իրականացրել է ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման համապետական պլանավորում և վերահսկում է ազգային տնտեսական նախագծերի կատարումը, որը գործել է 1923 թվականից 1991 թվականներին։ Միութենական հանրապետություններում (ներառյալ ՌՍՖՍՀ) և ինքնավար սուբյեկտներում կային պետական պլանային հանձնաժողովներ (ՌՍՖՍՀ-ում պետական պլանային հանձնաժողով), մարզերում (ներառյալ ինքնավար մարզերը՝ տարածաշրջանային պլանավորման հանձնաժողովներ, շրջաններում՝ շրջանային պլանավորման հանձնաժողովներ, քաղաքներում՝ քաղաքային պլանավորման հանձնաժողովներ։

Պետական պլանը 1920-ականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԽՍՀՄ պետական պլանը 1920-ականների սկզբին Խորհրդային Ռուսաստանի պետական պլանային մարմինների զարգացման արդյունք էր։ Պետական պլանի առաջին նախատիպը Ռուսաստանի էլեկտրաֆիկացման պետական հանձնաժողովն էր, որը գործում էր 1920-1921 թվականներին։ 1921 թվականի փետրվարի 22-ին ՌՍՖՍՀ Ժողկոմխորհի հրամանագրով ստեղծվեց ՌՍՖՍՀ աշխատանքի և պաշտպանության խորհրդին կից Պետական հանձնաժողով (ՌՍՖՍՀ պետական պլանավորում)։ ՌԽՖՍՀ պետական պլանը ստեղծվել է «խորհուրդների VIII Համագումարի կողմից հաստատված էլեկտրաֆիկացման պլանի հիման վրա միասնական պետական տնտեսական պլանի մշակման և այս ծրագրի իրականացման ընդհանուր դիտարկման համար»^[1]։ 1922 թվականի դեկտեմբերին ԽՍՀՄ կազմավորումից հետո, 1923 թվականի հուլիսի 13-ին ՌԽՖՍՀ Պետպլանը վերակազմավորվել է ԽՍՀՄ աշխատանքի և պաշտպանության խորհրդին կից պետական պլանային հանձնաժողովի կողմից^[2]։

Սկզբում ԽՍՀՄ պետական bպլանը խորհրդատվական դեր խաղաց՝ համակարգելով միութենական հանրապետությունների ծրագրերը և մշակելով ընդհանուր պլան։ 1925 թվականից ԽՍՀՄ պետական պլանը սկսեց ձևավորել ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման տարեկան պլաններ, որոնք կոչվում էին «վերահսկիչ թվեր»։

Իր գործունեության սկզբում ԽՍՀՄ պետական պլանը զբաղվում էր տնտեսության մեջ իրավիճակի ուսումնասիրությամբ և որոշակի խնդիրների վերաբերյալ զեկույցներ կազմելով, օրինակ՝ ածուխի արդյունահանման շրջանների վերականգնման և զարգացման վերաբերյալ։ Երկրի միասնական տնտեսական ծրագրի մշակումը սկսվեց տարեկան հսկիչ թվերի թողարկմամբ, 1925-1926 թվականների դիրեկտիվներով, որոնք սահմանում էին ուղենիշներ տնտեսության բոլոր ոլորտների համար։

Սկզբում պետական պլանի ապարատը բաղկացած էր 40 տնտեսագետներից, ինժեներներից և այլ անձնակազմից, մինչև 1923 թվականը այն արդեն ուներ 300 աշխատակից, իսկ մինչև 1925 թվականը ԽՍՀՄ-ում ստեղծվեց ԽՍՀՄ պետական պլանին ենթակա պլանավորող կազմակերպությունների ցանց։

1920-ականներին ԽՍՀՄ պետական պլանի ապարատի աշխատանքը ցույց է տալիս Վ.Վ. Կաբանովն իր գրքում՝

Եկեք վերցնենք ԽՍՀՄ պետական պլանի ֆոնդը, որը պահվում է RGAE-ում։ Ենթադրենք, որ մեզ հետաքրքրում է 20-ականների կեսերի գյուղատնտեսության վերաբերյալ նյութը։ Որտե՞ղ փնտրել այն։

Կարելի է հաստատել, որ համալիրը կներառի պետական պլանի նախագահության, գյուղատնտեսական բաժնի, ինչպես նաև բոլոր այլ բաժինների գործունեության արդյունքում ձևավորված փաստաթղթեր, որոնց աշխատանքը այս կամ այն չափով առնչվել է գյուղատնտեսական հարցերի հետ։ Առաջին հերթին, կարելի է առանձնացնել տնտեսական և վիճակագրական բաժինը, որն իրականացրել է նախապատրաստական աշխատանքներ ազգային տնտեսության զարգացման հեռանկարային պլան կառուցելու համար, ուսումնասիրել է հացամթերքի հաշվեկշռի, բերքատվության, հացի գների, գյուղացիական բյուջեների և այլնի կազմման մեթոդաբանության հարցերը։ Ներքին և արտաքին առևտրի բաժինների նյութերը ձգվում են դեպի գյուղատնտեսական արտադրանքի ներքին և արտաքին շուկայի հիմնախնդիրները։ Գյուղատնտեսության համար մեքենաշինության հարցերը բացահայտում են արդյունաբերական բաժնի փաստաթղթերը։ Գյուղատնտեսական բաժնի նյութերը, որոնք հարցը նախապատրաստում էին պետական պլանի նախագահությունում քննարկման, պարտադիր կերպով անցնում էին քննարկման փուլ բոլոր շահագրգիռ բաժիններում։ Հարցի նախնական քննարկումը տեղի է ունեցել գյուղատնտեսական հատվածի նախագահությունում, այնուհետև դրա արդյունքները հաստատվելուց հետո ներկայացվել են պետական պլանավորման հանձնաժողովի նախագահության քննարկմանը։

Այսպիսով, այս կամ այն հարցերի վերաբերյալ փաստաթղթերի առաջին թեմատիկ համալիրը նախ ձևավորվեց գյուղատնտեսական բաժնի մակարդակում և կենտրոնացավ որպես գյուղատնտեսական բաժնի նախագահության նիստի արձանագրության հավելվածների նյութերի մի մաս։ Գյուղատնտեսական բաժնի նախագահության նիստի արձանագրությանը կից փաստաթղթերի ցանկը ներկայացված է ստորև։ Այնուհետև վերջնական տեսքով նյութերի կազմի լրացմամբ, ժողովրդական կոմիսարների և գերատեսչությունների եզրակացություններով, փաստաթղթերի համալիրը ձևավորվում է Պետպլանի նախագահության արձանագրությունների հավելվածների կազմում^[3]։

Պետական պլանի կառուցվածքը մինչև Ն. Ա. Վոզնեսենսկու ժամանումը բաղկացած էր յոթ բաժիններից`

նյութական ռեսուրսների հաշվառում, բաշխում և աշխատանքի կազմակերպում,
էներգետիկայի,
գյուղատնտեսական,
արդյունաբերական,
տրանսպորտի,
արտահանումների և ներմուծումների,
գոտիավորման։

1927 թվականին նրանց ավելացավ ԽՍՀՄ պետական Պետպլանի պաշտպանության ոլորտը։

ԽՍՀՄ-ի արդյունաբերականացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԽՍՀՄ պետական պլանի ղեկավարության ներքո իրականացվեցին ԽՍՀՄ արդյունաբերականացման լայնածավալ ծրագրեր, որոնք ԽՍՀՄ-ը հիմնականում ագրարային երկրից վերածեցին առաջատար արդյունաբերական տերության։

Առաջին հնգամյա ծրագրի ընթացքում (1928-1932) կառուցվել են 1500 խոշոր ձեռնարկություններ, այդ թվում՝ ավտոմոբիլային գործարաններ Մոսկվայում (ԱԶԼԿ) և Նիժնի Նովգորոդում (ԳԱԶ), Մագնիտոգորսկի և Կուզնեցկի մետալուրգիական գործարաններ, Ստալինգրադի և Խարկովի տրակտորային գործարաններ)։

Հունվարյան պլենում (1933) ԽՄԿԿ(Բ) Կենտրոնական կոմիտեն հայտարարեց 4 տարի և 3 ամսվա ընթացքում առաջին հնգամյա պլանի կատարման մասին։

ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման երկրորդ հնգամյա ծրագրի իրականացման արդյունքում գործողության մեջ է դրվել 4500 խոշոր պետական արդյունաբերական ձեռնարկություն^[4]։

Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին ԽՍՀՄ արդյունաբերության տարհանում և մոբիլիզացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԽՍՀՄ պաշտպանության պետական կոմիտեի 1941 թվականի օգոստոսի 7-ի թիվ 421 «տարհանվող ձեռնարկությունների տեղաբաշխման կարգի մասին» որոշումը ԽՍՀՄ պետական պլանին հանձնարարվեց ապահովել ԽՍՀՄ արդյունաբերության տարհանումը և մոբիլիզացումը։ Մասնավորապես հատուկ ուշադրություն է դարձվել այն հանգամանքին, որ տարհանվող ձեռնարկությունների տեղակայման ժամանակ առավելությունը տրվել է ավիացիոն արդյունաբերությանը, զինամթերքի, սպառազինության, տանկերի և զրահամեքենաների արդյունաբերությանը, սև, գունավոր և հատուկ մետալուրգիային, քիմիային։ Ժողովրդական կոմիսարներին հանձնարարվել է համաձայնեցնել ԽՍՀՄ պետական պլանի և տարհանման խորհրդի հետ թիկունք արտահանվող ձեռնարկությունների վերջնական կետերը և կրկնօրինակ արտադրությունների կազմակերպումը։

Ն.Ա․ Վոզնեսենսկին նշանակվել է պետական կոմիտեի լիազոր՝ արդյունաբերության կողմից զինամթերքի արտադրության պլանի կատարման համար, իսկ նրա տեղակալն էր՝ Մ.Զ. Սաբուրովը։

1941 թվականի հուլիս-նոյեմբեր ամիսներին ավելի քան 1500 արդյունաբերական ձեռնարկություններ և 7․5 միլիոն մարդ տեղափոխվեցին երկրի արևելք՝ բանվորներ, ինժեներներ, տեխնիկներ և այլ մասնագետներ։ Արդյունաբերական ձեռնարկությունների տարհանում իրականացվել Է ՌԽՖՍՀ արևելյան շրջաններ, ինչպես նաև երկրի Հարավային հանրապետություններ՝ Ղազախստան, Ուզբեկստան, Տաջիկստան^[5]։

Պատերազմից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1945 թվականին ակտիվ աշխատանք սկսվեց սովետական ատոմական նախագծի վրա, ստեղծվեց հատուկ հանձնաժողով՝ աշխատանքները կառավարելու համար։ Պետպլանին առանձին դեր է տրվել հատուկ կոմիտեի գործունեությունում^[6]՝

Պետպլանի ղեկավար Ն. Ա. Վոզնեսենսկին ընդգրկվեց հատուկ հանձնաժողովի կազմում,
Պետական պլանում ստեղծվեց թիվ 1 վարչությունը, որը պատասխանատու էր հատուկ հանձնաժողովի աշխատանքի համար և նախատեսված էր բոլոր տեսակի ռեսուրսներով ատոմային գիտության և արդյունաբերության զարգացման ուղղությամբ աշխատանքներ ապահովելու համար։ Թիվ 1 վարչության պետ Ի․Վ․ Ստալինը նշանակեց Ն. Ա. Բորիսովին՝ նրան ազատելով պետական պլանի այլ պարտականություններից։ Թիվ 1 վարչության ղեկավարի տեղակալ է նշանակվել՝ Ս. Պ. Ստոլյարովը, ով պետպլանում աշխատել է որպես քիմիական արդյունաբերության և զինամթերքի սեկտորի պետ^[7]։

Պետպլանի վրա դրված էր նաև ատոմային ոլորտի կազմակերպությունների մատակարարման խնդիրը, դրանց կատարման համար պատասխանատու էր հենց Պետպլանի ղեկավար Վոզնեսենսկին^[6]։

1949 թվականին պետական անվտանգության մարմինները սկսեցին կազմակերպել հետպատերազմյան շրջանում քաղաքական գործընթացների ամենամեծ շարքը՝ այսպես կոչված «Լենինգրադի գործը»։ Պետպլանի ղեկավար Վոզնեսենսկին պետք է դառնար խորհրդային իշխանությունը տապալելու և Ռուսաստանը ԽՍՀՄ-ից տարանջատելու դավադրության առանցքային դեմքը՝ Լենինգրադը դարձնելով նոր պետության մայրաքաղաք^[8]։ ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի 1949 թվականի մարտի 5-ի «ԽՍՀՄ Պետպլանի մասին»^[9] որոշման և 1949 թվականի սեպտեմբերի 11-ի «ԽՍՀՄ պետպլանում գաղտնի փաստաթղթերի կորստի բազմաթիվ փաստերի մասին»։ Քաղբյուրոյի որոշման ընդունման արդյունքը ԽՍՀՄ Պետպլանի ապարատում կադրային զգալի մաքրումն էր՝

1950 թվականի ապրիլին ստուգվել է պատասխանատու և տեխնիկական աշխատողների ամբողջ հիմնական կազմը՝ մոտ 1400 մարդ։ 130 մարդ ազատվել է աշխատանքից, ավելի քան 40-ը պետպլանից տեղափոխվել են աշխատանքի այլ կազմակերպություններում։ Մեկ տարվա ընթացքում պետպլանում ընդունվել է 255 նոր աշխատող։ Վոզնեսենսկու 12 տեղակալներից յոթը հեռացվեցին, ընդ որում միայն մեկը ձերբակալվեց մինչև 1950 թվականի ապրիլը, իսկ չորսը ստացան նոր պատասխանատու աշխատանք (ինչը նույնպես վկայում էր «պետական պլանի գործի» գերակշռող ոչ քաղաքական բնույթի մասին)։ Վարչությունների և բաժինների պետերի և նրանց տեղակալների կազմը փոփոխվել է մեկ երրորդով։ Սեկտորների 133 պետերից փոխարինվել են 35-ը^[10]։

Պետական պլանի նախագահ Ն. Ա.Վոզնեսենսկին հեռացվեց բոլոր պաշտոններից, հեռացվեց կենտրոնական կոմիտեի Քաղբյուրոյից, հեռացվեց ԽՄԿԿ(Բ) Կենտրոնական կոմիտեից և ԽՄԿԿ(Բ) անդամների կազմից։ 1949 թվականի հոկտեմբերի 27-ին ձերբակալվել է, իսկ 1950 թվականի հոկտեմբերի 1-ին գնդակահարվել։ Վերականգնվել է 1954 թվականին^[8]։

1955 թվականի մայիսին ԽՍՀՄ պետական պլանը բաժանվեց երկու մասի՝

ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի երկարաժամկետ պլանավորման պետական հանձնաժողովը մշակեց 10-15 տարվա երկարաժամկետ պլաններ,
ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի պետական տնտեսական հանձնաժողովը ազգային տնտեսության ընթացիկ պլանավորման համար (պետական տնտեսական հանձնաժողով) (1955-1957) մշակեց հնգամյա պլաններ։

1962 թվականի նոյեմբերի 24-ին ԽՍՀՄ ՄԽ պետպլանը վերափոխվեց ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության խորհրդի։ Նույն օրը ԽՍՀՄ ՄԽ-ի պետական պլանը կազմավորվեց ԽՍՀՄ Մինիստրության Խորհրդի պետական գիտատնտեսական խորհրդի հիման վրա։

Ավելի ուշ Պետական պլանը մի քանի անգամ վերանվանվեց, ինչը երևում է ստորև բերված աղյուսակից։ Խորհրդային իշխանության ամենավերջում՝ 1991 թվականի ապրիլի 1-ին, այն վերակազմավորվեց ԽՍՀՄ էկոնոմիկայի և կանխատեսման նախարարության, որն արդեն նույն թվականի նոյեմբերի 14-ին վերացվեց պետության փաստացի փլուզման պատճառով։

ԽՍՀՄ պետական պլանի իրավահաջորդը պայմանականորեն կարելի է համարել Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական զարգացման և առևտրի նախարարությունը (պաշտոնապես ասած՝ դա ՌՍՖՍՀ պետպլանի իրավահաջորդն է)։

Պաշտոնական անվանումներ և ենթակայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքի ժամանակահատված	Անվանում	Ծանոթագրություններ
1921-1923	ՌՍՖՍՀ աշխատանքի և պաշտպանության խորհրդին առընթեր պետական համակարգային հանձնաժողով
1923-1931	ԽՍՀՄ աշխատանքի և պաշտպանության խորհրդին առընթեր պետական պլանային հանձնաժողով
1931-1946	ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդին առընթեր պետական պլանային հանձնաժողով
1946	ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդին առընթեր պետական պլանավորման հանձնաժողով
1946-1948	ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի պետական պլանավորման հանձնաժողով
1948-1955	ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի պետական պլանավորման կոմիտե
1955-1957	ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության հեռանկարային պլանավորման պետպլանային հանձնաժողով
1957-1963	ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի պետական պլանավորման կոմիտե
1963-1965	ԽՍՀՄ պետպլանային կոմիտե ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության Բարձրագույն Խորհուրդ
1965-1991	ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի ԽՍՀՄ պետական պլանավորման կոմիտե
մայիս - դեկտեմբեր 1991	ԽՍՀՄ էկոնոմիկայի և կանխատեսման նախարարություն

ԽՍՀՄ Պետպլանի խնդիրներն ու գործառույթները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր գոյության բոլոր ժամանակահատվածներում հիմնական խնդիրը ԽՍՀՄ տնտեսության պլանավորումն էր, տարբեր ժամանակահատվածների համար երկրի զարգացման պլանների կազմումը։

Համաձայն ՌՍՖՍՀ Սահմանադրության 49-րդ հոդվածի, որն ընդունվել է Սովետների V Համառուսաստանյան համագումարի կողմից 1918 թվականի հուլիսի 10-ին, սովետների Համառուսաստանյան համագումարի և Սովետների Համառուսաստանյան Կենտրոնական գործադիր կոմիտեի վարման առարկան հետևյալն է՝ «ժ) ամբողջ ազգային տնտեսության և դրա առանձին ճյուղերի հիմքերի և ընդհանուր պլանի հաստատումը Ռուսաստանի Սոցիալիստական Դաշնային Խորհրդային Հանրապետության տարածքում»^[11]։
Համաձայն ԽՍՀՄ Սահմանադրության 1-ին հոդվածի, որն ընդունվել է ԽՍՀՄ Սովետների II համամիութենական համագումարի կողմից 1924 թվականի հունվարի 31-ին, ԽՍՀՄ իշխանության գերագույն մարմինների իրավասությանը վերապահված է՝ «ը) Միության ողջ ժողովրդական տնտեսության հիմքերի և ընդհանուր պլանի հաստատումը, արդյունաբերության ճյուղերի և առանձին արդյունաբերական ձեռնարկությունների որոշումը, որոնք ունեն համամիութենական նշանակություն, կոնցեսիոն պայմանագրերի կնքումը, ինչպես համամիութենական, այնպես էլ միութենական հանրապետությունների անունից»^[12]։
ԽՍՀՄ Սահմանադրության 14-րդ հոդվածը, որը հաստատվել է ԽՍՀՄ Սովետների արտակարգ VIII համամիութենական համագումարի կողմից 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին, նախատեսում էր, որ ԽՍՀՄ-ի իրավասության ներքո, ի դեմս դրա բարձրագույն իշխանության մարմինների և պետական կառավարման մարմինների, գտնվում է՝ «ժ) ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսական պլանների հաստատումը», իսկ 70-րդ հոդվածը ԽՍՀՄ Պետպլանը դասում էր պետական կառավարման մարմիններին, իսկ ԽՍՀՄ Պետպլանի Նախագահը ԽՍՀՄ Նախարարների Խորհրդի կազմում էր^[13]։
ԽՍՀՄ Սահմանադրության 16-րդ հոդվածը^[14], որն ընդունվել է ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի կողմից 1977 թվականի հոկտեմբերի 7-ին, նախատեսում էր, որ «տեսությունն իրականացվում է տնտեսական և սոցիալական զարգացման պետական ծրագրերի հիման վրա՝ հաշվի առնելով ոլորտային և տարածքային սկզբունքները, կենտրոնացված կառավարումը համատեղելով ձեռնարկությունների, ասոցիացիաների և այլ կազմակերպությունների տնտեսական անկախության և նախաձեռնության հետ»։ Գիտական և տեխնոլոգիական առաջընթացի հիմնական ուղղությունների և բնական ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործման և պաշտպանության ընդհանուր միջոցառումների որոշում. ԽՍՀՄ տնտեսական և սոցիալական զարգացման պետական պլանների մշակում և հաստատում, դրանց իրականացման վերաբերյալ հաշվետվությունների հաստատում», պետական պլանների և առաջադրանքների կատարման վերահսկումն իրականացնում են ժողովրդական վերահսկողության մարմինները, որոնք ձևավորվում են ժողովրդական պատգամավորների խորհուրդների կողմից (հոդված 92)։ ԽՍՀՄ տնտեսական և սոցիալական զարգացման պետական պլանների հաստատումն իրականացվում է ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի կողմից (հոդված 108)՝ «2) մշակում և ԽՍՀՄ Գերագույն խորհուրդ է ներկայացնում ԽՍՀՄ տնտեսական և սոցիալական զարգացման ընթացիկ և հեռանկարային պետական պլանները, ԽՍՀՄ պետական բյուջեն, միջոցներ է ձեռնարկում պետական պլանների և բյուջեի իրականացման ուղղությամբ, ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդին հաշվետվություններ է ներկայացնում պլանների կատարման և բյուջեի կատարման մասին» (հոդված 131)։ Այս Սահմանադրության մեջ ԽՍՀՄ պետական պլանի հիշատակումը բացակայում է։
ԽՍՀՄ 1963 թվականի դեկտեմբերի 19-ի թիվ 2000-VI օրենքով ԽՍՀՄ պետական պլանը Համամիութենական Հանրապետությունից վերափոխվեց Միութենական Հանրապետական մարմնի։ Նույն ակտով սահմանվում է, որ ԽՍՀՄ պետական պլանային կոմիտեի նախագահը ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի մաս է կազմում (հոդված 70)։
ԽՍՀՄ պետական պլանի հիմնական խնդիրն էր 60-ականների վերջից մինչև 1991 թվականի լուծարումը «ԽՄԿԿ ծրագրին, ԽՄԿԿ Կենտրոնական կոմիտեի հրահանգներին և ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի որոշումներին համապատասխան պետական տնտեսական պլանների մշակում, որոնք ապահովում են ԽՍՀՄ ազգային տնտեսության համաչափ զարգացումը, շարունակական աճը և սոցիալական արտադրության արդյունավետության բարձրացումը՝ կոմունիզմի նյութատեխնիկական բազա ստեղծելու, ժողովրդի կենսամակարդակի կայուն բարձրացման և երկրի պաշտպանունակության ամրապնդմանը։

«ԽՍՀՄ ազգային տնտեսության զարգացման պետական ծրագրերը պետք է լինեն օպտիմալ, հիմնված լինեն սոցիալիզմի տնտեսական օրենքների, գիտության և տեխնոլոգիայի զարգացման ժամանակակից նվաճումների և հեռանկարների վրա, կոմունիստական շինարարության տնտեսական և սոցիալական խնդիրների գիտական հետազոտությունների արդյունքների, սոցիալական կարիքների համակողմանի ուսումնասիրության, արդյունաբերության և տարածքային պլանավորման ճիշտ համադրության վրա, ինչպես նաև կենտրոնացված պլանավորում ձեռնարկությունների և կազմակերպությունների տնտեսական անկախության հետ։ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման պետական ծրագրերը պետք է լինեն ԽՍՀՄ պետպլանի մասին կանոնակարգի․ որը հաստատվել է ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի 1968 թվականի սեպտեմբերի 9-ի թիվ 719 որոշմամբ»։

ԽՍՀՄ պետական պլանի աշխատանքը ազգային տնտեսության պլանավորման վերաբերյալ համակարգվել է Կենտրոնական վիճակագրական վարչության, ֆինանսների ժողովրդական կոմիսարիատի (հետագայում ԽՍՀՄ ֆինանսների նախարարություն), ժողովրդական տնտեսության բարձրագույն խորհրդի, իսկ ավելի ուշ՝ ԽՍՀՄ պետպլանի, ԽՍՀՄ պետական բանկերի կողմից։

1928 թվականից ԽՍՀՄ պետական պլանը սկսեց կազմել հնգամյա պլաններ և վերահսկել դրանց պահպանումը։

Մեր ծրագրերը ոչ թե կանխատեսման պլաններ են, ոչ թե գուշակության պլաններ, այլ հրահանգների պլաններ, որոնք պարտադիր են կառավարման մարմինների համար և որոնք որոշում են ապագայում մեր տնտեսական զարգացման ուղղությունը ամբողջ երկրի մասշտաբով։

- Ի․Վ․ Ստալին, 1927 թվականի դեկտեմբերի 3

Իրականացման ժամանակահատվածը	Համար	Փաստաթղթի անվանումը	Հաստատված է
1928-1932	Առաջին հնգամյա պլան	Ազգային տնտեսության զարգացման հնգամյա պլանի կազմման հրահանգներ	1927 թվականին ԽՄԿԿ (Բ) XV համագումար, ընդունված 1929 թվականի Սովետների V-րդ համամիութենական համագումարի կողմից
1933-1937	Երկրորդ հնգամյա պլան	Բանաձև «ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման երկրորդ հնգամյա ծրագրի մասին»	ԽՄԿԿ(Բ) XVII-րդ, 1934 թվականի համագումար
1938-1942	Երրորդ հնգամյա պլանը ձախողվել է Հայրենական մեծ պատերազմի պատճառով	ԽՄԿԿ XVIII համագումարի բանաձև (Բ), Վյաչեսլավ Մոլոտովի զեկույց	1939 թվականի ԽՄԿԿ(Բ) XVIII-րդ համագումար
1946-1950	Չորրորդ հնգամյա պլան	Օրենք ազգային տնտեսության վերականգնման և զարգացման հնգամյա ծրագրի մասին (1946-1950 թվականների համար)	ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի առաջին նստաշրջանը 1946 թվականի մարտի 18-ին
1951-1955	Հինգերորդ հնգամյա պլան	Հրահանգներ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման հնգամյա ծրագրի վերաբերյալ	1952 թվականի ԽՄԿԿ XIX-րդ համագումար
1956-1960	VI-րդ հնգամյա պլան (հինգի փոխարեն եղավ յոթամյա)	Հրահանգներ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման հնգամյա ծրագրի վերաբերյալ	ԽՄԿԿ XX-րդ համագումար (1956)
1959-1965	Յոթերորդ հնգամյա պլան (յոթամյա)	Հրահանգներ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման յոթամյա ծրագրի վերաբերյալ	ԽՄԿԿ XXI-րդ համագումար, 1959 թվական
1966-1970	Ութերորդ հնգամյա պլան	Հրահանգներ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման հնգամյա ծրագրի վերաբերյալ	XXIII съезд КПСС в 1966
1971-1975	Իներորդ հնգամյա պլան	Հրահանգներ ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման հնգամյա ծրագրի վերաբերյալ	1971 թվականի ԽՄԿԿ XXIV-րդ համագումար
1976-1980	Տասերորդ հնգամյա համագումար	1976-1980 թվականներին ԽՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման հիմնական ուղղությունները	1976 թվականի ԽՄԿԿ XXV-րդ համագումար
1981-1985	Տասնմեկերորդ հնգամյա պլան	ԽՍՀՄ տնտեսական և սոցիալական զարգացման հիմնական ուղղությունները 1981-1985 թվականներին և մինչև 1990 թվականը ընկած ժամանակահատվածում	1981 թվականի ԽՄԿԿ XXVI-րդ համագումար
1986-1990	Տասներկուերորդ հնգամյա պլան	ԽՍՀՄ տնտեսական և սոցիալական զարգացման հիմնական ուղղությունները 1986-1990 թվականներին և ապագայի համար մինչև 2000 թվականը	1986 թվականի, ԽՄԿԿ XXVII-րդ համագումար
1991-1995	Տասներեքերորդ հնգամյա պլան	Չի իրականացվել ԽՍՀՄ փլուզման պատճառով

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Байбаков Н. К. Государственное плановое руководство — важнейшее условие успешного развития экономики СССР // «Плановое хозяйство», 1971, № 2, с. 5 — 19
Госплан СССР / Казанский Н. Н. // Гермафродит — Григорьев. — М. : Большая российская энциклопедия, 2007. — С. 507—508. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 7). — ISBN 978-5-85270-337-8.
Лебединский Н. П. Государственный плановый комитет Совета министров СССР // «Большая советская энциклопедия»
Ленин В. И. Проект основного пункта постановления СТО об общеплановой комиссии // ПСС, 5 изд., т. 42, с. 338
Ленин В. И. О придании законодательных функций Госплану // ПСС, 5 изд., т. 45, с. 349—53
Ленин В. И. Об едином хозяйственном плане // ПСС, 5 изд., т. 42, с. 339—47
Струмилин С. Г. Планирование в СССР — М., 1957

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «Декрет Совета Народных Комиссаров. Положение о Государственной Общеплановой Комиссии. Istmat.Info». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
↑ Госплан СССР / Казанский Н. // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
↑ «Кабанов В. В. Источниковедение истории советского общества». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 12-ին.
↑ О подготовке Госпланом СССР второго пятилетнего плана см. «Девис Р., Хлевнюк О. В. Вторая пятилетка: механизм смены экономической политики» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
↑ «Вестник Финансовой академии, Выпуск 1(25)2003 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 19-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 Կաղապար:Источник в Викитеке
↑ · Круглов, А.К. Штаб Атомпрома- М: ЦНИИ АТОМИНФОРМ , 1998.- 496 с. - ISBN 5-85165-333-7
↑ ^8,0 ^8,1 «Вознесенский Николай Алексеевич». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. на hrono.ru
↑ «Текст постановления на сайте Общественно-политического журнала «Прорыв»». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 9-ին.
↑ Хлевнюк О. В. «Советская экономическая политика на рубеже 1940-1950-х годов и «дело Госплана»». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 20-ին. // Отечественная история. - 2001. - N 3.
↑ s:Конституция РСФСР (1918)
↑ s:Конституция СССР (1924) первоначальная редакция
↑ s:Конституция СССР (1936) редакция 5.12.1936 г.
↑ s:Конституция СССР (1977)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[1] «Декрет Совета Народных Комиссаров. Положение о Государственной Общеплановой Комиссии. Istmat.Info». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.

[2] Госплан СССР / Казанский Н. // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.

[3] «Кабанов В. В. Источниковедение истории советского общества». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 12-ին.

[4] О подготовке Госпланом СССР второго пятилетнего плана см. «Девис Р., Хлевнюк О. В. Вторая пятилетка: механизм смены экономической политики» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.

[5] «Вестник Финансовой академии, Выпуск 1(25)2003 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 19-ին.

[9887cc-6] 6,0 ^6,1 Կաղապար:Источник в Викитеке

[7] · Круглов, А.К. Штаб Атомпрома- М: ЦНИИ АТОМИНФОРМ , 1998.- 496 с. - ISBN 5-85165-333-7

[hrono-8] 8,0 ^8,1 «Вознесенский Николай Алексеевич». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. на hrono.ru

[9] «Текст постановления на сайте Общественно-политического журнала «Прорыв»». Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 9-ին.

[10] Хлевнюк О. В. «Советская экономическая политика на рубеже 1940-1950-х годов и «дело Госплана»». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 20-ին. // Отечественная история. - 2001. - N 3.

[11] s:Конституция РСФСР (1918)

[12] s:Конституция СССР (1924) первоначальная редакция

[13] s:Конституция СССР (1936) редакция 5.12.1936 г.

[14] s:Конституция СССР (1977)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]