| Լատիներենը |
Թարգմանությունը |
Ծանոթագրություններ
|
| habeas corpus |
«Մարմին պետք է ունենաք» |
Իրավաբանական եզր, որն օգտագործվում է սկսած 14րդ դարից կամ գուցե նույնիսկ ավելի վաղուց։ Վերաբերում է մի շարք իրավաբանական դրույթների, որոնցով պահանջվում է, որ դատավարության համար մարդը ներկա լինի դատարանի դահլիճում, ավելի հաճախ հնչում է այսպես. habeas corpus ad subjiciendum (Մարմին պիտի ունենաք ներկայացնելու համար)։ Ներկայումս ավելի հաճախ կիրառվում է որպես եզր, որը նշանավորում է իրեն կալանքի տակ վերցնելու իրավականությունը բողոքարկելու բանտարկյալի իրավունքը։
|
| habemus papam |
«Մենք Պապ ունենք» |
Եզրը օգտագործվում է Հռոմի Կաթոլիկ Եկեղեցում պապական ընտրությունների ավարտից հետո նոր պապի բարեհաջող ընտրության բարի լուրը հանրությանը հաղորդելու համար։
|
| Habent sua fata libelli |
«Գրքերն իրենց ճակատագիրն ունեն» |
|
| hac lege |
«Սույն օրենքով» |
|
| haec olim meminisse iuvabit |
«Մի օր հաճելի կլինի հիշել սա» |
Վիրգիլիոսի Էնեականից' 1.203։ Նաև կիրառվում է որպես ակումբային կարգախոս։
|
| Hannibal ante portas |
«Հաննիբալը կանգնած է դարպասների մոտ» |
Նշանակում է. Իզուր ժամանակ ենք կորցնում, մինչդեռ թշնամին արդեն մոտ է։ Վերագրվում է Ցիցերոն-ին։ Կա նաև Hannibal ad portas ձևը։ Հռոմեացի ծնողներն այդպես վախեցնում էին իրենց երեխաներին, իբր քեզ լավ պահիր, թե չէ Հաննիբալը դռան հետևում է։
|
| haud ignota loquor |
«Մի՛ խոսիր չիմացած բանից» |
Վիրգիլիոսի Էնեականից, 2.91։
|
| hic abundant leones |
«Այստեղ առյուծները շատ են» |
Գրվել է հին քարտեզների չհետազոտված մասերի վրա
|
| hic et nunc |
«Այստեղ և հիմա» |
|
| hic jacet (HJ) |
«Այստեղ հանգչում է...» |
Նաև կիրառվում է hic iacet ձևը։ Գրվում է գերեզմանաքարերի վրա հանգուցյալի անունից առաջ։ Նույնն է ինչ՝ hic sepultus (այստեղ թաղված է)։
|
| hic manebimus optime |
«Հենց այստեղ էլ գերազանցապես կմնանք» |
Ըստ Տիտուս Լիվիուսի այս արտահայտությունն ասել է Մարկուս Ֆուրիուս Կամիլլուսը[1]՝ դիմելով Հռոմի սենատորներին, ովքեր մտադիր էին լքել քաղաքը մոտավորապես մ.թ.ա. 390 թ. գալլերի ներխուժման ժամանակ։ Այսօր արտահայտությունը կիրառվում է որպես անհողդողդ մտադրության հաստատում նույնիսկ անբերանպաստ կամ վտանգավոր հանգամանքներում։
|
| hic sunt dracones |
«Այստեղ վիշապներ կան» |
Գրվել է հին քարտեզների չհետազոտված մասերի վրա։
|
| hic sunt leones |
«Այստեղ առյուծներ կան» |
Գրվել է հին քարտեզների չհետազոտված մասերի վրա։
|
| historia vitae magistra |
«Պատմությունը կյանքի ուսուցիչն է» |
Ցիցերոնի խոսքերն են (Tusculanas, 2, 16)։ Նաև թարգմանվում է որպես «Պատմությունը կյանքի սիրուհին է»
|
| hoc age |
«Արա՛ սա» |
Դպրոցական կարգախոս։ Երբեմն դիտավորյալ սխալ է թարգմանվում որպես «Ուղղակի գործդ արա» կամ «Ուղղակի արա»։
|
| hoc est bellum |
«Սա պատերազմ է» |
|
| hoc est enim corpus meum |
«Սա իմ մարմինն է» |
Հիսուսի բառերն են, որոնք որպես արարողախոսք օգտագործվում են կաթոլիկ եկեղեցու հաղորդության ժամանակ՝ "Hoc est corpus"։ Հնարավոր է որ հենց այս բառերից է ծագել "Փոկուս-պոկուս"/ "hocus-pocus" արտահայտությունը. [փա՞ստ]
|
| homo homini lupus |
«Մարդը մարդու համար գայլ է» |
Վերագրվում է Տիտոս Մակկիոս Պլավտոսին (lupus est homo homini)։ Նախադասությունը ավելի ուշ մեջբերվում է Թոմաս Հոբբսի Լեվիաթան գրքում որպես իր տեսակետը բացարձակ մարդկային էության մասին։
|
| homo sum humani a me nihil alienum |
«Ես մարդ էակ եմ, ու մարդկային ոչինչ օտար չէ ինձ» |
Տերենտիուսի «Հեաուտոնտիմորեմուս» (Ինքն իրեն պատժողը) կատակերգությունից
|
| homo unius libri (timeo) |
«(Վախենում եմ) մի գրքի մարդուց» |
Վերագրվում է Թովմա Աքվինացուն, Վախենում եմ այն մարդուց, որը մի գրքից զատ ուրիշ գիրք չի կարդացել, (կամ չի ճանաչում)։
|
| Homo Sapiens non urinat in ventum |
«Գիտակից մարդը քամուն ընդդեմ չի միզում» |
|
| hominem non morbum cura |
«Բուժի՛ր մարդուն, ոչ թե հիվանդությունը» |
Բժշկական կարգախոս
|
| honestes ante honores |
«Ազնվությունը փառքից առաջ» |
Դպրոցական կարգախոս։ Արքա Ջորջ V դպրոցի կարգախոսը, Հոնգ Կոնգ, Չինաստան
|
| honor virtutis praemium |
«Պատիվը առաքինության պարգևն է» |
Դպրոցական կարգախոս։ Արնոլդ Դպրոցի կարգախոսը, Բլեքփուլ, Անգլիա
|
| honoris causa |
«Ի պատիվ...» |
Ասվում է պատվավոր տիտղոսի համար, ինչպես օրինակ "Գիտությունների դոկտոր honoris causa"։
|
| hora fugit |
«Ժամը թռչում է» |
Տես tempus fugit.
|
| hora somni (h.s.) |
«Քնելուց առաջ» |
Բժշկական դեղատոմսի եզր
|
| horas non numero nisi serenas |
«Ես ժամերը չեմ հաշվում, երբ արև չկա» |
Սովորաբար գրվում է արևային ժամացույցների վրա
|
| hortus in urbe |
«Այգի քաղաքում» |
Քաղաքային կարգախոս։ Չիկագոյի այգիներից մեկի կարգախոսը։
|
| hortus siccus |
«Չոր այգի» |
Չորացրած բույսերի հավաքածու
|
| horribile dictu |
«Սարսափելի է ասել» |
Այսինքն, սարսափելի է դրա նման բան ասելը։ Բառախաղ է՝ փոխակերպված mirabile dictu։
|
| hostis humani generis |
«Մարդկային ցեղի թշնամի» |
Այդպես է Ցիցերոնը Հռոմեական օրենքով բնորոշել ծովահենությունը և ծովահեններին՝ որպես ընդհանրապես մարդկային ցեղի թշնամիների
|
| hypotheses non fingo |
«Ես հիպոթեզներ չեմ հորինում» |
Ասել է Իսահակ Նյուտոնը, Մաթեմատիկական սկզբունքներ գրքում։ Պակաս բառացի կարելի է այսպես ասել. «Ես չեմ պնդում, որ ամեն մի հիպոթեզ ճիշտ է»
|
