Էլիզաբեթ Նեյ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigation Jump to search
Էլիզաբեթ Նեյ
Elisabeth Ney by Friedrich Kaulbach.jpg
Ծնվել էհունվարի 26, 1833(1833-01-26)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՄյունստեր, Պրուսիայի թագավորություն[4]
Մահացել էհունիսի 29, 1907(1907-06-29)[1][2][3][…] (74 տարեկան)
Վախճանի վայրըՕստին, ԱՄՆ[4]
ՔաղաքացիությունFlag of Germany (1867–1918).svg Գերմանիա և 45 Star US Flag.svg ԱՄՆ
ԿրթությունՄյունխենի գեղարվեստի ակադեմիա
Մասնագիտությունքանդակագործ
Elisabet Ney Վիքիպահեստում

Ֆրանցիսկա Բերնարդինա Վիլհելմինա Էլիզաբեթ Նեյ (գերմ.՝ Franzisca Bernadina Wilhelmina Elisabeth Ney, հունվարի 26, 1833(1833-01-26)[1][2][3][…], Մյունստեր, Պրուսիայի թագավորություն[4] - հունիսի 29, 1907(1907-06-29)[1][2][3][…], Օստին, ԱՄՆ[4]), գերմանական ծագմամբ ամերիկացի քանդակագործ, ով իր կյանքի և գործունեության առաջին կեսն անցկացրել է Եվրոպայում` ստեղծելով հայտնի առաջնորդների, ինչպիսիք են Օտտո ֆոն Բիսմարկի, Ջուզեպպե Գարիբալդիի, Հենրուեր թագավոր Ջորջի V-ի դիմաքանդակները։ 39 տարեկանում ամուսնու՝ Էդմունդ Մոնտգոմերիի հետ ներգաղթել է Տեխաս, որտեղ իր ներդրումն է ունեցել արվեստի զարգացման մեջ։ Տեխասում բնակվելու ժամանակաշրջանում նրա ամենահայտնի գործերից են Սեմ Հյուսթոնի և Սթիվեն Ֆ. Օստինի մարմարե արձանները։ Էլիզաբեթ Նեյի աշխատանքների մի մեծ խումբ գտնվում է Էլիզաբեթ Նեյի անվան թանգարանում, որը տեղակայված է Օստինում գտնվող նրա տուն-ստուդիայում։ Այլ աշխատանքներ կարելի է գտնել Տեխաս նահանգի Կապիտոլիումում, ԱՄՆ-ի Կապիտոլիումում և Ամերիկյան արվեստի Սմիթսոնյան թանգարանում։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեյը ծնվել է Վեստֆալիա նահանգի Մյունստեր վարչական շրջանում՝ փորագրող Յոհան Ադամ Նեյի և Աննա Էլիզաբեթի ընտանիքում։ Նեյերի ընտանիքում ծնված երեխաներից ողջ են մնացել Էլիզաբեթ Նեյը և որդին՝ Ֆրիցը։ Նրա ծնողները կաթոլիկներ են եղել։ Էլիզաբեթ Նեյը եղել է Ֆրանսիայի մարշալ Միշել Նեյի ավագ զարմուհին։ Վաղ տարիքում Էլիզաբեթը հայտարարել է, որ իր նպատակն է «ճանաչել մեծ մարդկանց»[5][6]։

Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեյը վաղ տարիքից օգնել է հորն իր աշխատանքում։ Նա շաբաթներ շարունակ հացադուլ էր անում, երբ ծնողները դեմ էին լինում նրա քանդակագործ դառնալու մտքին՝ հորդորելով ծնողներին ստանալու իրենց տեղական եպիսկոպոսի աջակցությունը։ 1852 թվականին ծնողները համաձայնվեցին և Նեյը դարձավ Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիայի քանդակագործության բաժնի առաջին կին ուսանողը (սովորել է պրոֆեսոր Մաքս ֆոն Վիդնմանի մոտ)։ 1854 թվականի հուլիսի 29-ին ավարտելով ակադեմիան՝ Նեյը տեղափոխվել է Բեռլին` սովորելու Քրիստիան Դանիել Ռաուխի մոտ[7][8]։

1857 թվականին Նեյը Բեռլինում ստուդիա է բացել, 1863 թվականին ամուսնացել Էդմունդ Մոնտգոմերի հետ։ Ստեղծել գերմանացի փիլիսոփա Արթուր Շոպենհաուերի դիմաքանդակը, որը ողջունվել է որպես գեղարվեստական հաջողություն, որին հաջորդել է այլ նշանավոր մարդկանց գործերի ստեղծումը, այդ թվում՝ իտալացի ռազմական առաջնորդ Ջուզեպպե Գարիբալդիի, կոմպոզիտոր Ռիչարդ Վագների, Կոզիմա Վագների (Ֆերենց Լիստի և Վագների ապագա կնոջ դուստրը), Օտտո ֆոն Բիսմարկի և Հանովերի թագավոր Ջորջի V-ի դիմաքանդակները, ինչպես նաև կոմպոզիտոր Յոզեֆ Յոախիմի և նրա կնոջ Ամալի Խոակիմի։ Բիսմարկի կիսանդրին ավարտելուց կարճ ժամանակ անց Նեյին 1868 թվականին պրուսական գործակալները պատվիրեցին ստեղծելու Լյուդովիկոս II Բավարացու ամբողջական քանդակը։ Նեյի այդ ժամանակաշրջանի ստեղծագործությունները եղել են ավանդական դասական գերմանական ոճով՝ շեշտը դնելով ռեալիզմի և ճշգրիտ մասշտաբի վրա[5][9]։

ԱՄՆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1880-ականների սկզբին, երբ Նեյը Տեխասի բնակիչ էր, նահանգապետ Օրան Մ. Ռոբերտսի կողմից հրավիրվեց Օստին, որը հանգեցրեց նրա գեղարվեստական կարիերայի վերսկսմանը[10]։ 1892 թվականին Նեյը Օստինի հյուսիսում կառուցեց Ֆորմոսա ստուդիան (Էլիզաբեթ Նեյի անվան թանգարան) և սկսեց պատվերներ փնտրել[5][11]։

1891 թվականին Նեյին Chicago World's Fair Association-ի կին կառավարիչների խորհրդից պատվեր ստացավ 32000 ԱՄՆ դոլարով ստեղծելու Սեմ Հյուսթոնի և Սթիվեն Ֆ. Օստինի քանդակները 1893 թվականի Կոլումբիայի համաշխարհային ցուցահանդեսների համար[5][12][13]։ Հյուսթոնի և Օսթինի մարմարե քանդակներն այժմ կարելի է տեսնել Տեխաս նահանգի Կապիտոլիումում, Կապիտոլիումի Ազգային քանդակագործության հավաքածու-սրահում։ Նեյը պատվեր է ստացել նաև ստեղծելու Ալբերտ Սիդնի Ջոնսթոնի մահարձանը Տեխաս նահանգի գերեզմանատանը[14]։ Նեյի գործերից Լեդի Մակբեթի արձանը գտնվում է Էլիզաբեթ Նեյի անվան թանգարանում, մարմարե տարբերակը՝ Սմիթսոնյան ամերիկյան արվեստի թանգարանի հավաքածուում։ 1903 թվականին ստեղծված դոկտոր Դեյվիդ Թոմաս Իգլհարթի դիմաքանդակը կարելի է գտնել Օսթինում գտնվող սիմֆոնիկ հրապարակում[15]։ Նեյի հավանաբար վերջին հայտնի ստեղծագործությունը գերեզմանի վրա գտնվող քերովբե է Տեխասի Ֆրեդերիկսբերգ քաղաքի Der Stadt Friedhof գերեզմանատանը[16]։

Բացի քանդակագործական գործունեությունը, Նեյն ակտիվ մշակութային գործունեություն է ծավալել Օսթինում։ Ֆորմոսան դարձավ մշակութային հավաքների և հետաքրքրասերների կենտրոն, որի այցելուների թվում էին կոմպոզիտոր Իգնացի Յան Պադերևսկին և բալետի ռուս պարուհի Աննա Պավլովան[5]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Յակոբ Գրիմի կիսանդրի

  • Էլիզաբեթ Նեյը Արթուր Շոպենհաուերի քանդակի մոտ, 1859

  • Էյլհարդ Միչերլիխի կիսանդրի

  • Ջուզեպպե Գարիբալդիի դիմաքանդակ

  • Լյուդվիգ II Բավարիազցու դիմաքանդակ

  • Էդմունդ Մոնտգոմերի

  • Սեմ Հյուսթոն

  • Էլիզաբեթ Նեյը Տեխասի իր ստուդիայում, մոտ. 1900

  • Լեդի Մակբեթ

  • Ալբերտ Սիդնի Ջոնսթոնի մահարձանը Տեխաս նախանգի պետական գերեզմանատանը

  • Ալբերտ Սիդնի Ջոնսթոնի արձան

  • Սթիվեն Ֆ. Օստինի արձան
    Ազգային քանդակագործության հավաքածու-սրահ

  • Սեմ Հյուսթոնի արձան
    Ազգային քանդակագործության հավաքածու-սրահ

  • Էլիզաբեթ Նեյի անվան թանգարան

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Elisabet Ney
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library, Austrian National Library Record #118926179 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Abernathy Francis Edward (1994)։ Legendary Ladies of Texas։ University of North Texas Press։ էջեր 95–105։ ISBN 978-0-929398-75-4 
  6. ↑ Ledbetter, Suzann (2006). Shady Ladies: Nineteen Surprising and Rebellious American Women. Forge Books. pp. 179–192. ISBN 978-0-7653-0827-6.
  7. ↑ Reimers Peggy A (2006)։ Lone Star Legends։ P.A. Reimers։ էջեր 1–5։ ISBN 978-1-4276-0624-2 
  8. ↑ Ingham Donna (2006)։ You Know You're in Texas When...։ Globe Pequot։ էջ 69։ ISBN 978-0-7627-3811-3 
  9. ↑ «Elisabet Ney Education 1863–1857»։ City of Austin Parks and Recreation Dept։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-03-11-ին։ Վերցված է հոկտեմբերի 31, 2010 
  10. ↑ Little Carol Morris (1996)։ A Comprehensive Guide to Outdoor Sculpture in Texas։ University of Texas Press։ էջեր 4–6։ ISBN 978-0-292-76034-9 
  11. ↑ «Elisabet Ney-Formosa studio»։ City of Austin Parks and Recreation Dept։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-03-13-ին։ Վերցված է նոյեմբերի 2, 2010 
  12. ↑ Walton Andrea (2005)։ Women and Philanthropy in Education։ Indiana University Press։ էջ 248։ ISBN 978-0-253-34466-3 
  13. ↑ Fisher James D։ «Elisabet Ney Museum»։ Handbook of Texas online։ Texas State Historical Association։ Վերցված է նոյեմբերի 4, 2010 
  14. ↑ Baird David (2009)։ Frommer's San Antonio and Austin։ Frommers։ էջ 232։ ISBN 978-0-470-43789-6 
  15. ↑ Little, Carol Morris, 1996, p75
  16. ↑ «Elizabeth Emma Schneider Schnerr»։ Der Stadt Friedhof։ Fredericksburg Genealogical Society։ Վերցված է ապրիլի 22, 2014 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Selected Bibliography, Elisabet Ney Museum Archived 2011-08-10 at the Wayback Machine.
  • Cutrer, Emily Fourmy, The Art of the Woman: The Life and Work of Elisabet Ney, University of Nebraska Press, Lincoln, Nebraska, 1988 (0-8032-1438-3)
  • Fortune, Jan and Jean Barton, Elisabet Ney, Alfred A. Knopf, New York, 1943
  • Hendricks, Patricia D. and Becky Duval Reese, A Century of Sculpture in Texas: 1889–1989 (exhibition catalog), Archer M. Huntington Art Gallery, University of Texas Press, Austin, Texas, 1989
  • Little, Carol Morris, A Comprehensive Guide to Outdoor Sculpture in Texas, University of Texas Press, Austin, Texas, 1996 (0-292-76034-5)
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էլիզաբեթ_Նեյ&oldid=7775899» էջից