Դժոխքի առաջին շրջան
Դժոխքի առաջին շրջանը նկարագրված է Դանթե Ալիգիերիի՝ 14-րդ դարում գրված «Աստվածային կատակերգություն» պոեմի առաջին մասում՝ «Ինֆերնո»-ում։ «Ինֆերնո»-ն պատմում է դժոխքի տեսիլքի միջով Դանթեի ճանապարհորդության մասին,որը ներկայացվում է ինը շրջանակներով և որոնք համապատասխանում են մեղքի դասակարգմանը։ Առաջին շրջանակը «Լիմբո»-ն է` տարածք, որը նախատեսված է այն հոգիների համար, որոնք մահացել են մկրտությունից առաջ և նրանց համար, ովքեր ծագումով ոչ քրիստոնեական մշակույթից են։ Նրանք հավերժ ապրում են մի ամրոցում, որը տեղակայված է կանաչապատ լանդշաֆտի վրա և ընդմիշտ հեռացված է դրախտից։
Դանթեի կողմից «Լիմբո»-ի պատկերումը ոգեշնչված է երկու տեսակի Լիմբոյի մասին ժամանակակից պատկերացումներից․ Նորածինների Լիմբոն՝ չմկրտվածների համար և Պատրիարքների Լիմբոն՝ Հին Կտակարանի առաքինի հրեաների համար․պոեմին իսլամական, հունական և հռոմեական պատմական գործիչների ներգրավումը Դանթեի մտահաղացումն էր, որը,սակայն, քննադատության է արժանացել ինչպես իր ժամանակներում, այնպես էլ մեր օրերում։
Համառոտ ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Ինֆերնոն» Դանթե Ալիգիերիի «Կատակերգություն» եռամաս պոեմի առաջին բաժինն է (պոեմը հայտնի է նաև «Աստվածային կատակերգություն» անունով)[1]։ Գրված 14-րդ դարի սկզբին՝աշխատության երեք բաժինները պատկերում են Դանթեին՝ուղեկցելով նրան դժոխքի (Inferno), քավարանի (Purgatorio) և դրախտի (Paradiso)` քրիստոնեական հասկացությունների միջով։ «Ինֆերնոն» պատկերում է դժոխքի տեսիլքը, որը բաժանված է ինը համակենտրոն շրջանակների, որոնցից յուրաքանչյուրում ապրում են հոգիներ, որոնք մեղավոր են որոշակի դասի մեղքի համար[2]։
Իր ուղեկցողի՝ հռոմեացի բանաստեղծ Վերգիլիոսի գլխավորությամբ Դանթեն մտնում է դժոխքի առաջին շրջանը «Inferno's Canto IV»-ում։ Առաջին շրջանակը «Լիմբո»-ն է՝ հոգիների հանգստավայրը, ովքեր «երբեք մեղք չեն գործել», բայց որոնց «վաստակները շատ քիչ են»[3] : Այստեղ Դանթեն հանդիպում է չմկրտվածների, առաքինի հեթանոսների և Քրիստոսից առաջ ապրածների հոգիներին` հելլենիստական և հռոմեական գործիչներ, ինչպիսիք են Հոմերոսը, Հորացիոսը, Հեկտորը և Լյուսիուս Յունիուս Բրուտուսը, ինչպես նաև մուսուլմանական գիտնականներ և ազնվականներ, ինչպիսիք են Սալադինը, Ավիցեննան և Ավերոեսը[4]։ «Լիմբոյի» ներսում մի մեծ ամրոց է՝ շրջապատված յոթ պարիսպներով. Դանթեն անցնում է յոթ դարպասներով՝ հասնելու կանաչապատ մարգագետիններին, որտեղ բնակվում են առաջին շրջանի հոգիները[5]։
«Լիմբոյի» հոգիները ուղղակիորեն չեն պատժվում, այլ դատապարտված են «տանջվել չբավարարված ցանկությամբ»․[3]նրանց պատիժը փրկությամբ քաղցած մնալն է։ Դանթեն, իմանալով այդ մասին, հարցնում է Վերգիլիոսին, թե արդյոք որևէ մեկը երբևէ հասե՞լ է այդպիսի փրկության. Վերգիլիոսը պատմում է Դժոխքի սարսափը, Հիսուսի պատմությունը, ով գալիս է՝ վերականգնելու աստվածաշնչյան այն հերոսների հոգիները, ովքեր կանխագուշակել էին նրա գալուստը, որոնցից էին Աբրահամը, Դավիթը և Հակոբը[6][7]։ Այնուհետև Դանթեն սկսում է թվարկել գիտնականների և փիլիսոփաների անունները, որոնց մեջ նա տեսնում է ազնվական հեթանոսների, բայց նա դադարեցնում է հաշիվը և Վերգիլիոսը նրան ստիպում է շարունակել երկրորդ շրջանը[8]։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դանթեի «Լիմբոն» մոդելավորվել է հին հունական «Էլիսիում» հայեցակարգի հիման վրա, որը հունական անդրաշխարհի մաս է և նախատեսված է դասական դիցաբանության մեջ լավ կյանքով ապրող մարդկանց համար[9]։ Դանթեի ժամանակներում դպրոցական փիլիսոփայությունը պահպանում էր Լիմբոյի երկու հստակ տեսություն՝ «Նորածինների Լիմբոն»՝չմկրտվածների համար և «Պատրիարքների Լիմբոն»՝Հին Կտակարանի առաքինի հրեաների համար, որոնցից վերջինը հավասարեցվել է աստվածաշնչյան «Աբրահամի ծոց»-ին[10]։ Դանթեի պատկերումը միաձուլում է Լիմբոյի մասին այս երկու պատկերացումները մեկ հարթության մեջ[11]։ Չմկրտվածներին դժոխքում տեղավորելը սկիզբ է առել Օգոստինոս Հիպպոյի 5-րդ դարի «Enchiridion․հավատքի, հույսի և սիրո մասին» տրակտատից, որի համաձայն նրանք կպատժվեն սկզբնական մեղքի համար։ Մինչ Դանթեն, Ալեքսանդր Հալեսացին քարոզում էր, որ նրանք չեն տանջվի դժոխքում, այլ կհեռացվեն դրախտից[12]։ Դանթեն հատուկ նշում է Թոմաս Աքվինասի գրվածքներում նշված այն գործիչների մասին,որոնք արդեն դժոխքում են։ Հատկապես նկատի ունենալով հույն փիլիսոփաներ Սոկրատեսին և Պլատոնին, որոնք նույնպես դժոխքում են, բայց ոչ անիծյալների շարքում[11] :
Կանտոնում ակնառու կերպով քննարկվում է «Դժոխքի սարսափ»-ի հայեցակարգը կամ Հիսուս Քրիստոսի իջնելը Լիմբո՝ ազատելու Հին Կտակարանի նշանավոր հրեա գործիչների՝ պատրիարքների հոգիները։ Այս իրադարձությունը հստակորեն նկարագրված չէ Աստվածաշնչում, բայց որպես կաթոլիկ վարդապետություն հաստատվել էր Դանթեի գրվածքներից մեկ դար առաջ, նախ Լատերանի չորրորդ ժողովում (1215 թ.), ապա Լիոնի երկրորդ ժողովում (1274 թ.): «ԴԺոխքի սարսափը» միջնադարում եվրոպական դրամատուրգիայի և արվեստի հանրաճանաչ շարժառիթ էր, որի պատկերները բխում են Նիկոդեմոսի 5-րդ դարի անկանոն Ավետարանից[13]։
Վերլուծություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դանթեն դժոխքը պատկերում է կարգուկանոնով, ի տարբերություն ժամանակակիցների այլ նկարագրումների, որոնք, ըստ գիտնական Ռոբին Քըրքպատրիկի, «պատկերում էին որպես քաոս, բռնություն և այլանդակություն»[14] : Քըրքպատրիկը հակադրության մեջ է դնում Դանթեի պոեզիան և Պադովայի Սկրովեգնի մատուռում Ջոտտոյի որմնանկարները։ Դանթեի կանոնավոր դժոխքը Աստծո կողմից ստեղծված կառուցված տիեզերքի պատկերումն է, որը ստիպում է մեղավորներին օգտագործել «բանականություն և հասկացողություն»՝ խորհելու իրենց նպատակի մասին[15]։ Դժոխքի իննապատիկ ստորաբաժանումը ոգեշնչված է Պտղոմեոսյան տիեզերագիտության մոդելից, որում նույնպես տիեզերքը բաժանված է ինը համակենտրոն շրջանակների[16] :
Թեև մեղքի վերաբերյալ Դանթեի տեսակետները մեծապես ոգեշնչված են Արիստոտելի Նիկոմաքեական էթիկայից, դժոխքի առաջին շրջանը, որպես չմկրտվածների և հեթանոսների հավերժական բնօրրան, պատկերում է եզակի քրիստոնեական հավելում Արիստոտելի էթիկայի դասակարգմանը, որն այլ կերպ արտացոլում է Դանթեն[17]։ Գիտնական Ուոլաս Ֆաուլին նաև նկատեց, որ Լիմբոն անջատված է Դանթեի դժոխքի մնացած մասից՝ գրելով, որ «Պոետ Դանթեն և տղամարդ Դանթեն այստեղ հակասության մեջ են․․․ նա բավարարվում է հնարավորինս շատ արժանի տեսարաններ նկարագրելով»[18]։ Ֆաուլին կարծում էր, որ առաջին շրջանի պատկերումը Դանթեի փորձն էր «փրկել անարգանքից» ոչ քրիստոնյա այն գործիչներին, որոնց աստվածաբանությունը չէր կարող դրախտում տեղավորել, այդ թվում՝ ազդեցիկ փիլիսոփաներին և բանաստեղծներին, ովքեր ազդել են Դանթեի ստեղծագործության վրա[9]։ Դանթեի կողմից «Լիմբոյի» պատկերումը հետագայում տեղ գտավ Ալեքսանդր Սոլժենիցինի կողմից 1968 թ. գրված «Առաջին Շրջանակ» աշխատության մեջ,որտեղ հեղինակը զուգահեռներ է անցկացնում առաքինի հեթանոսների և գուլագ համակարգի բնակիչների միջև, քանի որ երկուսն էլ մեղք չեն գործել[19]։
Ժամանակակիցների արձագանքը հեթանոսական գործիչների նման վերաբերմունքին դրական չէր. 14-րդ դարի մեկնաբաններ, ինչպիսիք են Գվիդո դա Պիզան և Ֆրանչեսկո դա Բրուտին, քննադատում էին այն, և նույնիսկ Ջովաննի Բոկաչչոն՝ Դանթեի հետևորդը, չէր ցանկանում պաշտպանել այն առանց նախազգուշացումների[20] : «Լիմբոյի» ժամանակակից մեկնաբանությունը այն դիտարկում է որպես կանխորոշման քննություն. Ամիլկարա Ա․Յանուչչին հակադրում է «Սարսափի»-ի հատուկ հիշատակումը, որը փրկել է միայն աստվածաշնչյան կերպարներին առաջին շրջանից, «ազնվական դղյակի» հետ, որը մնացել է Լիմբոյում և բնակեցված է հունահռոմեական հնության կերպարներով, որոնք Դանթեի կարծիքով «անշուշտ քրիստոնյաներ կլինեին»։ Միմյաց հակասող այս պատկերների էֆեկտը, գրում է Յանուչին, փրկության ավանդական ցնծալի կերպարը, որը կապված է «Սարսափի» լեգենդի հետ, փոխակերպվում է խղճահարության և կարեկցանքի կերպարի նրանց համար, ովքեր կանխորոշմամբ մերժել են դա[21]։ Դանթեի վերաբերմունքը իսլամական գործիչների նկատմամբ քննարկվել է սիրիացի ակադեմիկոս Սամար ալ-Աթուրի կողմից 2018 թվականին գրված «Բաժանված Միջերկրական, բաժանված աշխարհ. արաբերենի ազդեցությունը միջնադարյան իտալական պոեզիայի վրա» աշխատության մեջ,որտեղ նա ուշադրության է հրավիրել մուսուլմանների պարադոքսալ տեղաբաշխմանը «Աստվածային կատակերգության» մեջ։ Ավելի ուշ «Ինֆերնո»-ում իսլամական մարգարե Մուհամմադը և նրա փեսա Ալին պատկերված են դժոխքի ամենացածր սահմաններում, մինչդեռ «Դրախտ»-ում իսլամի դեմ Երկրորդ խաչակրաց արշավանքի քրիստոնյա մասնակիցներն էին։ Չնայած դրան, Սալահ ադ-Դինը՝ քրիստոնեական աշխարհից խաչակիրների նահանգները վերագրավող հրամանատարը, պատկերված է որպես առաքինի հոգի Լիմբոյում, ինչպես և փիլիսոփա Ավերոեսը, որը 13-րդ դարում դատապարտվել էր Թոմաս Աքվինացու կողմից։ Եվ Սամարը ալ-Աթուրը սա համարում է ապացույց, որ Դանթեն «հնարավոր է ատում էր արաբների և մուսուլմանների մասին ամեն ինչ,բայց միևնույն ժամանակ, թվում է, թե նա հիացած էր ամեն ինչով»[22]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Albertini, 1998, էջ xii
- ↑ Albertini, 1998, էջեր 1491–50
- ↑ 3,0 3,1 Kirkpatrick, 2013, էջ 17
- ↑ Kirkpatrick, 2013, էջեր 18–20
- ↑ Albertini, 1998, էջեր 17–18
- ↑ Albertini, 1998, էջեր 16–17
- ↑ Kirkpatrick, 2013, էջ 164
- ↑ Kirkpatrick, 2013, էջեր 19–20
- ↑ 9,0 9,1 Fowlie, 1981, էջ 40
- ↑ Iannucci, 1995, էջ 300
- ↑ 11,0 11,1 Fowlie, 1981, էջ 41
- ↑ Marenbon, 2015, էջ 81
- ↑ Iannucci, 1995, էջ 302
- ↑ Kirkpatrick, 2013, էջ 163
- ↑ Kirkpatrick, 2013, էջեր 162–163
- ↑ Albertini, 1998, էջ 149
- ↑ Albertini, 1998, էջեր 150–151
- ↑ Fowlie, 1981, էջ 38
- ↑ Salisbury, Harrison E. (1968 թ․ սեպտեմբերի 15). «The World As A Prison». The New York Times. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
- ↑ Marenbon, 2015, էջեր 81–82
- ↑ Iannucci, 1995, էջեր 304–307
- ↑ Attar, 2018, էջեր 1981–99
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Alighieri, Dante (1998). Albertini, Stefano (ed.). Inferno. Translated by Cary, Henry Francis. Wordsworth Editions. ISBN 978-1-853-26787-1.
- Alighieri, Dante (2013). Kirkpatrick, Robin (ed.). Inferno. Penguin Classics. ISBN 978-0-141-39354-4.
- Attar, Samar (Summer 2018). "Divided Mediterranean, Divided World: The Influence of Arabic on Medieval Italian Poetry". Arab Studies Quarterly. Pluto Journals. 40 (3): 197–212. doi:10.13169/arabstudquar.40.3.0197. JSTOR 10.13169/arabstudquar.40.3.0197.
- Fowlie, Wallace (1981). A Reading of Dante's Inferno. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-25888-1.
- Iannucci, Amilcare A. (1995). "Dante's Inferno, Canto IV". Dante's Inferno: The Indiana Critical Edition. pp. 299–309. in Musa (1995)
- Marenbon, John (2015). "Virtuous Pagans, Hopeless Desire and Unjust Justice". Vertical Readings in Dante's Comedy. pp. 77–95. in Corbett & Webb (2015)
- Corbett, George; Webb, Heather Mariah, eds. (2015). Vertical Readings in Dante's Comedy. Open Book Publishers. ISBN 978-1-78374-172-4.
- Musa, Mark, ed. (1995). Dante's Inferno: The Indiana Critical Edition. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-01240-1.