Ախթամար Ա Արփայեցի
| Ախթամար Ա Արփայեցի | ||
| ||
|---|---|---|
| 12-րդ դարի վերջ - 1265 | ||
| Մասնագիտություն՝ | Իշխան | |
| Ծննդյան օր | 12-րդ դար | |
| Ծննդավայր | Արփա, Վայոց ձոր | |
| Վախճանի օր | 1265 | |
| Թաղված | Նորավանք | |
| Դինաստիա | Ախթամարյաններ | |
| Քաղաքացիություն | Զաքարյան Հայաստան | |
| Հայր | Գրիգոր Արփայեցի | |
| Զավակներ | անանուն Ախթամարյան | |
Ախթամար Ա Արփայեցի (12-րդ դար, Արփա, Վայոց ձոր - 1265), հայ զորահրամանատար, իշխան, Վայոց ձորի իշխանապետ, Արփայի (ներկայումս՝ Արենի) տեր, Գրիգոր իշխանի որդին, Ախթամարյանների տոհմից[1][2][3][4][5]։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1971 թվականին Վայոց ձորի մարզի Արենի գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուց մի փոքր հարավ, գերեզմանոցում հայտնաբերվում է մի թերատված խաչքար, որի ստորին մասում արձանագրված է մի եզակի վիմագիր[4][5]։
- ՈԽ (1191) ԹՈՒԱ[ԿԱՆԻՆ] ԵՍ ԱԽԹԱՄԱՐ, Ծ-
- ԱՌԱՅ Ա[ՍՏՈՒԾՈ]Յ, ՄԱՆԱՒԱՆԴ ՊԵՏ ԳԱ-
- ՒԱՌԻՍ, ՇԻՆԵՑԻ ԶՏՈՒՆ ԱՂԱՒԹ-
- ԻՑՍ ԵՒ ԿԱՆԳՆԵՑԻ ԶԽԱՉՍ ՅԻ-
- ՇԱՏԱԿ ՊԱՏՈՒԱԿԱՆ ԾՆԱՒՂԻ
- ԻՄՈՅ ԳՐԻԳՈՐԻ․ ՅԻՇԵ[ՑԵՔ]Ի Ք[ՐԻՍՏՈ]Ս։
Արձանագրության հավաստմամբ, Գրիգոր իշխանի որդի Ախթամար Արփայեցին 12-րդ դարի վերջում և 13-րդ դարի սկզբում, նախքան Զաքարյանների կողմից Սյունիքի ազատագրումը, եղել է Վայոց ձոր գավառի իշխանապետն ու զորապետը և 1191 թվականին այնտեղ եկեղեցի է կառուցել[4][5]։ Նա նշանակալի դեր է խաղացել նահանգի քաղաքական ու մշակութային կյանքում[5]։ 1211 թվականին, Իվանե Ա աթաբեկի «հրամանաւ և ուժով» Վասակ Խաղբակյանի հետ սելջուկներից վերստին ազատագրում է Սյունիքի Վայոց ձոր գավառի Հրասեկ բերդը, որը գավառի ռազմապաշտպանական կարևոր հանգույցն էր և այն հանձնում Նորավանքին[1][2][3][4][5]։ Ստեփանոս Օրբելյանը հաղորդում է, որ «բնիկ ազատներ և ընտիր տանուտերեր» Ախթամարյան տոհմի ժառանգները «հին ժամանակներից բնակվում էին Արփա գյուղում» ու իրենց տիրույթներից ու այգիներից հաճախակի նվիրատվություններ էին կատարում Նորավանքին[4][5]։
Ախթամար Արփայեցին մահացել է 1265 թվականին[4]։ Նրա երկտող արձանագրությամբ տապանաքարը հայտնաբերվել է Նորավանքում[4]։ Տապանաքարի վրա գրված է[4]․
- ՊԱՐՈՆ ԱԽԹԱՄԱՐԻՆ է Տ[Ա]
- ՊԱՆՍ † ՉԺԴ (1265)։
Ախթամարի թոռ Ալփասլանը նրա պատվին Նորավանքում կանգնեցրել է անթվական, եռատող արձանագրությամբ խաչքար[4]․
- ԵՍ՝ ԱԼՓԱՍԼԱՆ, Կ[ԱՆԳՆԵՑԻ Զ]
- ԽԱՉՍ Ի ՓՐՈՒԹԵ[ԱՆ]Ս[
- ԻՄՈ ՊԱՐՈՆ ԱԽԹԱՄԱՐԻ:
Հայագետ և աղբյուրագետ Կարեն Մաթևոսյանը իր «Նորավանքի վիմագրերը և հիշատակարանները» գրքում կարծում է, որ Ախթամար Արփայեցուց բացի եղել է ևս մեկը նույն անձնանունով՝ Ախթամար Բ-ն, ով հավանաբար վերջինիս թոռն է, ու Ալփասլանի եղբայրը[4]։
Ախթամարյանների տոհմածառ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ստորև ներկայացվում է Ախթամարյանների տոհմածառը[4][6][7]։
| Գրիգոր Արփայեցի Վայոց ձորի իշխանապետ (12-րդ դար) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ախթամար Ա Արփայեցի Վայոց ձորի իշխանապետ (12-րդ դարի վերջ - 1265) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| անանուն (13-րդ դար) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ասփա (մհ․ 1285) | Ախթամար Բ Արփայեցի Վայոց ձորի իշխանապետ (13-րդ դար) | Ալփասլան (մհ․ 1273) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Կուկոր (13-րդ դար) | Փալիկ (մհ․ 1285) | Խափլան (13-րդ դար) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Սարգիս զորավար (մհ․ 1331) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 «Պատմութիւն նահանգին Սիսական արարեալ Ստեփաննոսի Օրբէլեան արքեպիսկոպոսի Սիւնեաց», Կարապետ Շահնազարյան, 1859, Փարիզ, Հատոր Բ, Գլուխ Կգ, Կդ, Հ։
- ↑ 2,0 2,1 «Սիսական. Տեղագրութիւն Սիւնեաց աշխարհի», Ղևոնդ Ալիշան, Վենետիկ, 1893, էջ 180, 201։
- ↑ 3,0 3,1 «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, Երևան, 1942, Հատոր 1, Ցուցակ 1, Էջ 109։
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 «Նորավանքի վիմագրերը և հիշատակարանները», Կարեն Մաթևոսյան, «Մուղնի» հրատ., Երևան, 2017, էջ 161-162, 179։
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 «Արենիի նորահայտ վիմագրերը», Սուրեն Սաղումյան, ՀՍՍՀ ԳԱ «Լրաբեր հասարակական գիտությունների» ամսագիր, Երևան 1976, № 10, էջ 55-56։
- ↑ «Մի նորահայտ տապանաքար», Արտաշես Մարտիրոսյան, Պատմա-բանասիրական հանդես, 1988, № 2։
- ↑ «Նորավանքը և հայ իշխանական տները ԺԲ-ԺԴ դարերում», Հայրապետ Մարգարյան, «Նորավանք» Բ ժողովածու, Մոնրեալ-Երևան, 2001, էջ 58։
 Ախթամար Ա Արփայեցի — նախնիներ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Տոհմածառ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||