Քվանտային ինքնասպանություն
Քվանտային ինքնասպանություն (անգլ.՝ Quantum suicide and immortality), մտային փորձ քվանտային մեխանիկայում։ Սկզբնապես տպագրվել է 1987 թվականին ռոբոտատեխնիկայի և արհեստական ինտելեկտի ոլորտում հայտնի ավստրիացի Հանս Մորավեկի և 1988 թվականին Բրունո Մարշալի կողմից, ապա 1998 թվականին մշակվել և առաջարկվել է տիեզերաբան Մաքս Տեգմարկի կողմից[1]։
Քվանտային ինքնասպանությունը փորձում է Շրյոդինգերի կատվի փորձի միջոցով ցույց տալ տարբերությունը քվանտային մեխանիկայի կոպենհագենյան մեկնաբանության և բազմաթիվ աշխարհների մեկնաբանության միջև[2][3]։
Քվանտային մեխանիկայի մեկնաբանություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոպենհագենյան մեկնաբանությունը (անգլ.՝ Copenhagen interpretation) մշակել են Նիլս Բորը և Վերներ Հայզենբերգը 1927 թվականին, Կոպենհագենում։ Ըստ կոպենհագենյան մեկնաբանության ֆիզիկական համակարգերը հիմնականում չունեն որոշակի հատկություններ մինչև դրանք չափելը, իսկ քվանտային մեխանիկան միայն կարող է կանխատեսել հավանականությունները, որ չափումները որոշակի արդյունք կտան։ Չափման գործողությունն ազդում է համակարգի վրա՝ այդպիսով պատճառ դառնալով, որ հավանականությունների համակարգը չափումից անմիջապես հետո նվազի մինչև մեկ հնարավոր արժեքը։ Այս երևույթը կոչվում է ալիքային ֆունկցիայի կոլապս[4][5]։
Համաձայն կոպենհագենյան մեկնաբանման կատուն սուպերպոզիցիոն վիճակում չի էլ եղել, քանի որ կատուն մակրոսկոպիկ օբյեկտ է, իսկ մակրոսկոպիկ համակարգերում մենք հիմնականում չենք կարող դիտարկել քվանտ երևույթներ։
Կոպենհագենյան մեկնաբանության այլընտրանքներից է բազմաթիվ աշխարհների մեկնաբանությունը (անգլ.՝ Many-worlds interpretation), որի սկզբնական ձևակերպումը տվել է Հյու Էվերետը 1957 թվականին[6]։ Ըստ բազմաթիվ աշխարհների մեկնաբանության կան անսահման քանակով տիեզերքներ, և որ այն ամենը, ինչ հնարավոր է տեղի ունենար մեր անցյալում, բայց չի կատարվել, տեղի է ունեցել մեկ այլ տիեզերքի կամ տիեզերքների անցյալում[7]։ Այս մեկնաբանությունը հայտնի է նաև հարաբերական վիճակի ձևակերպում, Էվերետի մեկնաբանություն, տիեզերական ալիքային ֆունկցիայի տեսություն, բազմաթիվ տիեզերքների մեկնաբանություն կամ պարզապես բազմաթիվ աշխարհներ անունով[8]։
Բազմաթիվ աշխարհների մեկնաբանման համաձայն չափումը չի համարում յուրահատուկ գործողություն։ Շրյոդինգեր կատվի երկու վիճակներն էլ գոյություն ունեն, բայց դեկոհերենցիայի են ենթարկվում։ Փորձի յուրաքանչյուր հավանական շարունակության դեպքում էլ կատուն ողջ է մնում։
Փորձի էությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քվանտային ինքնասպանություն մտային փորձի էությունը նման է Շրյոդինգերի կատու մտային փորձին։ Շրյոդինգերի կատուն, ինչպես նաև քվանտային ինքնասպանությունը՝ որպես լուսաբանություն քվանտային մեխանիկայի կոպենհագենյան մեկնաբանության խնդրին, երբեմն նկարագրվում է որպես պարադոքս։ Այն առաջարկել է ավստրիացի ֆիզիկոս Էրվին Շրյոդինգերը 1935 թվականին։ Փորձի էությունն այն է, որ փակ տուփում տեղադրված է կատու, թունավոր գազով լի սրվակ և ռադիոակտիվ միջուկի հիման վրա մեխանիզմ։ Փորձի պարամետրերն ընտրված են այնպես, որ ռադիոակտիվ միջուկը մեկ ժամվա ընթացքում 1/2 հավանականությամբ կարող է տրոհվել։ Եթե միջուկը տրոհվի, ապա դա կհանգեցնի նրան, որ մեխանիզմը կաշխատի, որի հետևանքով սրվակը կջարդվի և կատուն կմեռնի[9]։
Քվանտային ինքնասպանության միակ տարբերությունն այն է, որ փորձարկողն էլ ինքը լինում է փակ տուփի ներսում, հետևաբար փորձերը կատարում է տուփի ներսից։ Դա այնքանով է կարևորվում, որ մարդը, ում կյանքը վտանգի տակ է, կարող է տարբերել քվանտային մեխանիկայի մեկնաբանությունները, իսկ տուփի դրսից հետազոտողը՝ ոչ։
Ըստ քվանտային մեխանիկայի, քանի դեռ միջուկի վրա փորձ չի կատարվել, նրա վիճակը նկարագրվում է քվանտային վերադրման սկզբունքով՝ տրոհված և չտրոհված միջուկների վիճակում, հետևաբար, եթե կատուն նստած է տուփում, նա միաժամանակ և՛ ողջ է, և՛ մահացած։
Փորձի առաջին փուլից հետո երկու մեկնաբանությունների հավանականությունն էլ 50% է։ Երկրորդ փուլում, եթե հաշվի առնենք կոպենհագենյան մեկնաբանությունը ճիշտ է, ապա ալիքային ֆունկցիան պետք է արդեն փլուզված լինի, այսինքն հետազոտողն արդեն մահացած է։ Այնուամենայնիվ, եթե բազմաթիվ աշխարհների մեկնաբանությունն է ճիշտ, ապա ողջ հետազոտողի սուպերպոզիցիոն վիճակը պահպանված է։
Եթե հնարավոր համարենք, որ գոյություն ունի կյանք մահվանից հետո, ապա բոլոր փուլերից հետո հետազոտողներից միայն ողջ հետազոտողը սուպերպոզիցիոն վիճակում կարող է գիտակից փորձ ունենալ։ Իսկ բազմաթիվ աշխարհների մեկնաբանման համաձայն փորձարկողը ամեն դեպքում ողջ է մնում[10]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Mind Children: The Future of Robot and Human Intelligence
- ↑ How Quantum Suicide Works
- ↑ Quantum Suicide
- ↑ «Copenhagen Interpretation». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 25-ին.
- ↑ Quantum Physics & Observed Reality
- ↑ The Many Worlds of Hugh Everett
- ↑ The Interpretation of Quantum Mechanics: Many Worlds or Many Words?
- ↑ «The origin of the Everettian heresy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 25-ին.
- ↑ Schrödinger’s Cat
- ↑ «The Many-Worlds Interpretation of Quantum Mechanics» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 25-ին.