Մասնակից:Անահիտ Սուքիասյան/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

1923–1938: Համր ֆիլմեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիտա Գրեյ և Կրկեսը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիտա Գրեյը, ում սաստիկ ապահարզանը Չապլինի համար սկանդալի պատճառ է հանդիսանում։

«Ոսկու տենդ»֊ի պատրաստաման ընթացքում, Չապլինն ասմուսնանում է երկրորդ անգամ։ Արտացոլելով իր առաջին միության պայմանները, Լիտա Գրեյը երիտասարդ դերասանուհի էր, սկզբնապես նախատեսված ֆիլմում նկարահանվելու համար, որի հղիության անակնկալ հայտարարությունը ստիպում է Չապլինին, որպեսզի վերջինս ամուսնանա նրա հետ։ Դերասանուհին 16 տարեկան էր, իսկ Չապլինը՝ 35, իսկ դա նշանակում էր, որ Չապլինը կարող էր մեղադրվել անօրինական բռնաբարության մեջ՝ ըստ Կալիֆորնիա նահանգի օրենսդրության[1]։ Այսպիսով, 1924 թվականի նոյեմբերի 25֊ին՝ Մեքսիկայում, նա զգուշորեն ամսուսնություն է կազմակերպում[2]։ Նրանց առաջին որդին՝ Չարլզ Սպենսեր Չապլին Կրտսերը, ծնվում է 1925 թվականի մայիսի 5֊ին,իսկ ահա 1926 թվականի մարտի 30֊ին ծնվում է նրանց երկրորդ որդին՝ Սիդնեյ Ըրլ Չապլինը[3]։

Դա մի դժբախտ ամուսնություն էր, և Չապլինը ստուդիայում ժամանակ էր սպանում՝ կնոջից խուսափելու համար[4]։ 1926 թվականի նոյեմբերին, Գրեյը վերցնում է երեխաներին և լքում տունը։[5] Ցավագին մի ամուսնալուծություն է հաջորդում այս դեպքին, և, այս ամենի արդյունքում, Գրեյի հայտը, որում նա Չապլինին մեղադրում էր անհավատարմության, բռնության ու «անառակ սեռական ցանկություններ» ունենալու մեջ, հրապարակվում է մամուլում[6][Ն 1]։ Հաղորդվում է, որ պատմության՝ լուրերի գլխավոր թեմա դառնալը և Չապլինի ֆիլմերի հեռացումը պահանջող խմբերի ձևավորումը պատճառ են հանդիսացել, որպեսզի դերասանի մոտ նյարդային անկում առաջանա[8]։ Շտապելով ավարտել գործն առանց սկանդալի՝ Չապլինի փաստաբանները համաձայնում են առձեռն գործարքի՝ 600000 դոլլարի չափով։ Սա, այդ պահի դրությամբ, Ամերիկայի դատարանի ամենամեծ գործարքն էր – the [9]։ Նրա երկրպագուների բանակն այքան մեծ էր, որ կարողացավ հաղթահարել այս միջադեպը և այն շուտով մոռացվեց՝ իր մեծ ազդեցությունը թողնելով Չապլինի վրա[10]։

Մինչ բաժանության գործի ավարտը, Չապլինը սկսել էր նոր՝ «Կրկեսը» ֆիլմի վրա աշխատել[11]։ Նա պատմություն էր կառուցել կրկեսային ժապավենով քայլելու և միևնույն ժամանակ կապիկներով շրջապատված լինելու գաղափարի շուրջ, իսկ ահա Թափառաշրջիկին դարձրել էր կրկեսի պատահական աստղը[12]։ Նկարահանման աշխատանքները 10 ամսով դադարեցվել էին՝ մինչ նա բաժանության սկանդալի[13] հարցերով էր զբաղվում և այն, ընդհանուր առմամբ, փորձանքներով լի աշխատանքային ընթացք էր[14]։ Վերջապես ավարտուն լինելով 1927 թվականի հոկտեմբերին՝ «Կրկեսը» ֆիլմը թողարկվում է 1928 թվականի հունվարին՝ ունենալով դրական ընդունելություն[15]։ Օսկարի առաջին մրցանակաբաշխության ժամանակ, Չապլինն արժանանում է հատուկ մրցանակի «փոփոխականության և դերասանական, սցենարային, ռեժիսորական և պրոդյուսերային աշխատանքի համար «Կրկեսը» ֆիլմում»[16]։ Չնայած իր հաջողությանը, նա ժամանակավորապես ասոցացնում է ֆիլմը դրա թողարկման սթրեսի հետ և Չապլինը դուրս է թողնում «Կրկեսը» ֆիլմն իր ինքնակենսագրականից[17]։

1939–1952: Հակասությունները և Մարող Փառքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ Բռնապետը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չապլինը Մեծ Բռնապետում Ադոլֆ Հիտլերին սատիրայի ենթարկելիս(1940)

1940-ական թվակններին Չապլինը բախվում է հակասությունների շարքի և՛ աշխատանքում, և՛ անձնական կյանքում, ինչը փոխում է նրա ապագան և խստորեն ազդում իր ժողովրդականության վրա Միացյալ նահանգներում։ Սրանցից առաջինն օրեցօր աճող համարձակությունն էր՝ իր քաղաքական կողմնորոշումները դրսևորելու հարցում։ Խորապես անհանգստացած 1930-ական թվականների բանակային հայրենասիրության մեծ ալիքով միջազգային քաղաքականությունում՝ Չապլինը գտնում է, որ այս հարցերը չեն կարող անմասն մնալ իր աշխատանքից[18]։ Իր և Ադոլֆ Հիտլերի միջև տարվող զուգահեռները լայն տարածում էին գտել․ զույգը ծնվել էր չորս օրվա տարբերությամբ, երկուսն էլ ծայրահեղ աղքատությունից հասել էին համաշխարհային ուշադրության, և Հիտլերը կրում էր նույն խոզանակե բեղը, ինչ Չապլինը։ Այս ֆիզիկական նմանությունն էր, որ առաջ է բերում Չապլինի հաջորդ՝ Մեծ Բռնապետը ֆիլմի գաղափարը, որն ուղղակիորեն սատիրայի էր ենթարկում Հիտլերին և հարձակում էր գործում ֆաշիզմի վրա[19]։

Չապլինը երկու օր է անցկացնում սցենարային աշխատանքների վրա, և նկարահանումները սկսվում են 1939 թվականի սեպտեմբերին՝ Բրիտանիայի՝ Գերմանիային պատերազմ հայտարարելուց վեց օր անց[20]։ Նա համակերպվել էր հնչեղ երկխոսություններ օգտագործելուն՝ մասամբ ելնելով այն հանգամանքից, որ այլ տարբերակ չուներ, ինչպես նաև այն պատճառով, որ այն համարում էր ավելի լավ մեթոդ՝ քաղաքական պատգամ հաղորդելու համար.[21] Հիտլերի մասին կատակերգություն նկարահանելը հակասական էր դիտվում, սակայն Չապլինի ֆինանսական անկախությունը նրան թույլ էր տալիս ռիսկի դիմել[22]։ «Ես նպատակ ունեի առաջ ընթանալ», հետագայում գրում է նա, «քանի որ Հիտլերի վրա պետք է ծիծաղեն»[23][նշում 1] ։ Չապլինը փոխարինում է Թափառաշրջիկին (մինչդեռ հանդերձանքը չփոխելով) «հրեա վարսահարդար»-ով՝ որպես ակնարկ նացիստական կուսակցության այն համոզմանը, որ ինքը հրեա էր[նշում 2][26]։ Նա միաժամանակ խաղում էր նաև բռնապետ «Ադենոիդ Հինկել»-ի դերը, որը Հիտլերի նմանակումն էր[27]։

Մեծ Բռնապետի աշխատանքները տևում են 1 տարի, և այն լույս է տեսնում 1940 թվականի հոկտեմբերին[28]։ Ֆիլմը մեծ տարածում է ունենում և Նյու Յորք Թայմսի քննադատի կողմից արժանանում «տարվա ամենասպասված ֆիլմի» կոչմանը ՝ դառնալով ժամանակաշրջանի ամենամեծ եկամուտ ունեցող ֆիլմերից մեկը[29]։ Ավարտն, այնուամենայնիվ, այնքան էլ մեծ ժողովրդականություն չի վայելում և հակասությունների պատճառ է հանդիսանում[30]։ Չապլինը ֆիլմն ամփոփում է 5-րոպեանոց ուղերձով, որում թողնում է վարսահարդարի իր կերպարը, ուղիղ նայում տեսախցիկին և խոսում պատերազմի ու ֆաշիզմի դեմ[31][պարզաբանել]։ Չարլզ Մալանդը դիտարկում է այս բացահայտ քարոզը որպես արգելք Չապլինի ժողովրդականության դեմ և գրում է, «Այսուհետև, կինոյի ոչ մի երկրպագու ի վիճակի չի լինի տարբերել աստղային կերպարը քաղաքականությունից»։ [32][նշում 3] Մեծ Բռնապետն արժանանում է Օսկարի հինգ նոմինացման, որոնց մեջ մտնում էին Լավագույն կինոնկար, Լավագույն ինքնատիպ սցենար և լավագույն դերասան նոմինացիաները[34]։

Օրինական փորձանքները և Ունա Օ՚Նիլը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1940-ական թվականների կեսերին Չապլինն ընդգրկված էր դատական խնդիրների շարքում, որոնք զբաղեցնում էին նրա ժամանակի մեծ մասը և զգալիորեն անդրադառնում հանրության կողմից նրա ընկալման վրա[35]։ Խնդիրների հիմքը նրա սիրավեպն էր ասպիրանտ դերասանուհի Ջոան Բերրիի հետ, ում հետ հանդիպել է 1941 թվականի հունիսից 1942 թվականի ապրիլն ընկած ժամանակահատվածում[36]։ Բերրին, ով նյարդային վարք էր ցուցաբերել, և իրենց բաժանումից հետո երկու անգամ ձերբակալվել էր[note 1], կրկին հայտնվում է հաջորդ տարի և հայտարարում, որ ինքը հղի է Չապլինի երեխայով։ Չապլինի՝ պնդումը հերքելու պատճառով Բերրին հայրության ճանաչման հայտ է ներկայացնում նրա դեմ[37]։

Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյի (ՀԴԲ) ղեկավար Էդգար Հուվերը, ով երկար ժամանակ կասկածներ էր ունեցել Չապլինի քաղաքական հայացքների մասին, օգտագործում է այս հնարավորությունը և բացասական հրապարակումներ տարածում Չապլինի մասին։ Որպես Չապլինի կերպարն աղավաղելու նպատակ ունեցող նախաձեռնության անդամ, ՀԴԲ-ն նրա դեմ Բերրիի հայցի հետ կապված չորս մեղադրող ակտ է ներկայացնում[38]։ Սրանցից ամենալուրջը անբարոյականության և մանկական պոռնոգրաֆիայի մասին օրենքի խախտումն էր․ այս օրենքն արգելում էր կանանց՝ նահանգի սահմաններից այն կողմ տեղափոխելը՝ սեռական նպատակների համար[note 2]։ Պատմաբան Օտտո Ֆրեդրիխը սա կոչում է «հնագույն օրենքի աբսուրդ մեղադրանք»[41]։ Չնայած դրան, եթե Չապլինին մեղքն ապացուցվեր, ապա նրան սպասում էին բանտային կյանքի 23 տարիներ[42]։ Երեք մեղադրանքներում ապացույցների քանակաը բավարար չէր, որպեսզի դրանք դատարան հասնեին, սակայն անբարոյականության և մանկական պոռնոգրաֆիայի օրենքի խախտման դատը սկսվեց 1944 թվականի մարտին։ Չապլինն ազատ արձակվեց 2 շաբաթ անց[39]։ Գործը պարբերաբար գլխավոր նորությունների շարքում էր։ Newsweek շաբաթաթերթն այն անվանում էր «1921 թվականի Ֆեթթի Արբաքլի սպանության գործից հետո հանրային մեծագույն սկանդալը» [43]։

Chaplin's fourth wife Oona O'Neill, to whom he was married from 1943 until his death. The couple had eight children.

Բերրիի երեխան՝ Քերոլ էննը, ծնվեց 1944 թվականի հոկտեմբերին, իսկ հայրության ճանաչման հայցը դատարան գնաց 1945 թվականի փետրվարին: Երկու բարդ նիստերից հետո, որոնցում հայցվոր կողմի փաստաբանը մեղադրում էր նրան «բարոյականորեն նվաստ»[44] լինելու մեջ, Չապլինը երեխայի հայրն է ճանաչվում: ԴՆԹ թեստերը, որոնք հակառակն էին ապացուցում, որպես ապացույց չեն ընդունվում[note 3], և դատավորը վճռում է, որ Չապլինը պետք է երեխայի խնամքի համար գումար վճարի մինչ Քերոլ Էննի 21 տարեկան դառնալը: Հայրության ճանաչման գործընթացի լրատվական մեկնաբանության վրա կար Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյի ազդեցությունը, քանի որ տեղեկությունը հրամցվում էր բամբասանքների հիմնական հոդվածագիր Հեդդա Հոփփերին, և Չապլինը ներկայացվում էր քննադատողական լույսի ներքո[46]:

Չապլինին շրջապատող հակասական կարծիքները սրվում են, երբ, հայրության ճանաչման նիստի ավարտից 2 շաբաթ անց, հայտարարվում է, որ նա ամուսնացել է իր 18-ամյա նոր հովանավորյալ Ունա Օ՚Նիլի հետ, ով ամերիկյան հատնի թատերագիր Յուջին Օ՚Նիլի դուստրն էր[47]: Չապլինն, ով այդ ժամանակ արդեն 54 տարեկան էր, նրան ներկայացվել էր ֆիլմի միջոցով՝ 7 ամիս առաջ[note 4]: Իր ինքնակենսագրականում Չապլինն Օ՚Նեիլի հետ հանդիպումը նկարագրում է որպես «իմ կյանքի լավագույն իրադարձություն» և պնդում, որ գտել է «կատարյալ սեր»[50]: Չապլինի որդին՝ Չարլզ Կրտսերը, հաղորդում է, որ Ունան երկրպագում էր նրա հորը[51]: Զույգն ամուսնացած է մնում մինչ Չապլինի մահը և 18 տարվա ընթացքում ունենում 8 երեխա՝ Ջերալդին Լեյը (ծնված 1944 թվականի հուլիսին), Մայքլ Ջոնը, (ծնված 1946 թվականի մարտին), Ժոզեֆին Հաննան (ծնված 1949 թվականի մարտին), Վիկտորիան (ծնված 1951 թվականի մարտին), Յուջին էնթոնին (ծնված 1953 թվականի օգոստոսին), Ջեյն Սեսիլը (ծնված 1957 թվականի մայիսին), Անետ Էմիլին (ծնված 1959 թվականի դեկտեմբերին) և Քրիստոֆեր Ջեյմսը (ծնված 1962 թվականի հուլիսին)[52]:

Մըսյե Վերդուն և կոմունիստական մեղադրանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մըսյե Վերդու (1947), սև հումոր՝ սերիական մարդասպանի մասին. նշանակալից վայրէջք Չապլինի համար: Նրա փառքն այնքան խամրած էր ֆիլմի թողարկման ժամանակ, որ նախագիծը հաջողության չի հասնում Միացյալ նահանգներում:

Չապլինը պնդում էր, որ Բերրիի նիստերը «ջլատել էին (իր) մուսան» և իրենից շատ ժամանակ է պահանջվում նորից ստեղծագործելոջւ համար[53]: 1946 թվականի ապրիլին նա վերջապես սկսում է նկարահանել մի նախագիծ, որի նախապատրաստական աշխատանքները սկսվել էին 1942 թվականից[54]: Մըսյե Վերդու ֆիլմը սև հումոր էր. ֆրանսիացի մի վաճառականի՝ Վերդուի (Չապլին) պատմությունը, ով կորցնում է իր աշխատանքը և սկսում ամուսնանալ երիտասարդ այրիների հետ, ապա սպանում նրանց, որպեսզի ի վիճակի լինի ապահովել իր ընտանիքի կեցությունը: Չապլինի ներշնչանքն այս նախագծի համար եկել էր Օրսոն Ուելսից, ով ցանկացել էր, որ նա խաղա ֆրանսիացի սերիական մարդասպան Հենրի Դեսիրե Լանդրուի մասին պատմող ֆիլմում: Չապլինը որոշել էր, որ այդ մտապատկերը «հրաշալի կատակերգություն կարող է դառնալ»[55], և Ուելսին 5000 դոլլար էր վճարել գաղափարի դիմաց[56]: Այս ֆիլմում ևս Չապլինը ներկայացնում է իր քաղաքական հայացքները՝ քննադատելով կապիտալիզմը և վիճելով, որ աշխարհը ոգևորում է մարդկանց, որպեսզի վերջիններս պատերազմներ սկսեն և սպանեն միմյանց[57]: Այս ամենի պատճառով ֆիլմը բախվում է վիճաբանությունների, երբ թողարկվում է 1947 թվականի ապրիլին[58]: Չապլինին դիմավորում են դժգոհություն արտահայտող բացականչություններով և ֆիլմը բոյկոտելու [59]կոչեր են հնչում: Մըսյե Վերդուն Չապլինի առաջին ֆիլմն էր, որը Միացյալ նահանգներում[60] տապալվեց և՛ քննադատական, և՛ կոմերցիոն տեսանկյուններից: Այն ավելի մեծ հաջողություն գրանցեց արտերկրում[61], իսկ Չապլինի սցենարը նոմինացվեց Օսկարի մրցանակաբաշխությանը[62]: Նա իր ինքնակենսագրականում հպարտորեն գրել է, «Պարոն Վերդուն ամենախելացի և չքնաղ ֆիլմն է, որը երբևէ ստեղծել եմ»[63]:

Մըսյե Վերդու ֆիլմին ուղղված բացասական արձագանքը փոխում է Չապլինի կերպարը հանրային աչքում[64]: Ջոան Բերրիի հետ կապված սկանդալի հետ մեկտեղ, նա հրապարակայնորեն մեղադրվում է կոմունիստ լինելու մեջ[65]: Նրա քաղաքական գործունեությունն ակտիվանում է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում, երբ նա ծառայում է Երկրորդ ճակատ բացելու գործին, որպեսզի օգնի Սովետական միությանը և աջակցում է մի շարք Սովետական-Ամերիկյան ընկերական խմբերի[66]: Նա նաև ընկերական հարաբերությունների մեջ էր մի քանի մարդկանց հետ, ովքեր կասկածվում էին կոմունիստ լինելու մեջ և Լոս Անջելեսում [67]հաճախում էր սովետական դիվանագետների կազմակերպած հանդիսությունների: Ամերիկայի՝ 1940-ականնների քաղաքական եղանակների ֆոնին այսպիսի քայլերը նշանակում էին, որ Չապլինը համարվում էր, ինչպես Լարչերն է գրում, «սարսափելի առաջադիմողական և անբարո»[68]: ՀԴԲ-ն ցանկանում էր նրան վռնդել երկրից[69], այդ իսկ պատճառով էլ 1947 թվականի սկզբներին[70] [Ն 2]կազմակերպվում է պաշտոնական հետախուզում:

Չապլինը հերքում էր կոմունիստ լինելու փաստը և դրա փոխարեն ինքն իրեն «խաղաղության վաճառական» էր անվանում[72], սակայն զգում էր կառավարության ջանքերը՝ գաղափարախոսության խափանման գործում և դա համարում քաղաքացիական ազատության [73]անընդունելի դրժում: Չցանկանալով լռել խնդրի մասին՝ նա բացահայտորեն մերժում էր Կոմունիստական կուսակցության անդամների դեմ կազմակերպված նիստերը և Հակամերիկյան գործողությունների հետախուզման հանձնաժողովի [74] քայլերը: Չապլինը դատարանում Հակամերիկյան գործողությունների հետախուզման հանձնաժողովի առաջ կանգնելու ծանուցում է ստանում, սակայն այդպես էլ վկայություն տալու չի հրավիրվում[75]: Քանի որ նրա քայլերը լայնորեն հաղորդվում էին մամուլում, և Սառը Պատերազմի վախերը մեծանում էին, հարցեր էին բարձրացվում նրա՝ամերիկյան քաղաքացիություն[76] ստանալու ձախողման վերաբերյալ: Նրան արտաքսելու կոչեր էին արվում, իսկ մի լայն տարածում գտած օրինակում ներկայացուցիչ Ջոն Ռենքինը, ով օգնել էր հիմնադրել Հակամերիկյան գործողությունների հետախուզման հանձնաժողովը, 1947 թվականի հունիսին դիմում է Կոնգրեսսին, «Հենց (Չապլինի) հոլլիվուդյան կյանքը վնասակար է Ամերիկայի բարոյական գործունեության համար: [Եթե նա արտաքսվի] Նրա գարշելի լուսանկարները պետք է հեռացվեն ամերիկյան երիտասարդության աչքից: Նրան անհրաժեշտ է արտաքսել և մեկընդմիշտ ազատվել»[77]:

Բեմի լույսերը և վտարումն Ամերիկայից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի լուսյերը (1952) խիստ ինքնակենսագրական ֆիլմ էր Չապլինի համար. նրա կերպարը՝ Կալվերոն, մյուզիք-հոլլի նախկին աստղ է (այս նկարում նկարագրված որպես «Թափառաշրջիկ կատակերգու»), ով ստիպված է համակաերպվել իր մարող փառքի հետ:

Չնայած Մըսյե Վերդուի ֆիլմի անհաջողությանը [Ն 3], նրա հաջորդ ֆիլմը, որը Էդվարդիանյան ժամանակաշրջանի Լոնդոնում ապրող վոդևիլի մոռացված դերասանի և բալետի երիտասարդ պարուհու մասին էր, զերծ էր քաղաքական բնաբաններից: Բեմի լույսերը խիստ ինքնակենսագրական էր՝ ընդգրկելով ոչ միայն Չապլինի մանկությունը և նրա ծնողների կյանքը, այլ նաև Միացյալ նահանգներում նրա՝ փառքի կորուստը[79]: Դերասանական կազմում ընդգրկված էին նրա ընտանիքի տարբեր անդամներ, որոնց թվում էին Չապլինի 5 ավագ զավակները և խորթ եղբայր Ուիլեր Դրայդենը[80]:

Նկարահանումները սկսվեցին 1951 թվականի նոյեմբերին, սակայն մինչ այդ Չապլինը երեք տարի աշխատել էր սցենարի վրա[81][Ն 4]: Նա այս անգամ ավելի խիստ առոգանության էր ձգտում, քան իր նախորդ ֆիլմերում՝ հաճախ օգտագործելով «մելանխոլիա» բառը, երբ իր ծրագրերն էր բացատրում խաղընկեր Քլեր Բլումին[83]: Բեմի լույսերը ֆիլմը ներկայացնում էր նաև Բաստեր Քիթոնի վերադարձը, ում Չապլինն ընտրել էր որպես իր բեմական զուգընկեր համր տեսարանում: Սա միակ ժամանակն էր, երբ կատակերգուներն աշխատեցին միասին[84]:

Չապլինը որոշում է Քաղաքի լույսերի պրեմիերան անցկացնել Լոնդոնում, քանի որ հենց այդ քաղաքն էր ներկայացված ֆիլմում[85]: Լոս Անջելեսը լքելիս՝ նա կանխազգացում ուներ, որ չի վերադառնալու[86]: 1952 թվականի սեպտեմբերին[87] Նյու Յորքում Չապլինն իր ընտանիքի հետ միասին նստում է RMS կոչվող թագավորական նավը: Հաջորդ օրը գեներալ-դատախազ Ջեյմս ՄքԳրեներին հետ է վերցնում Չապլինի՝ հետադարձի թույլտվությունը և սահմանում, որ ինքը պետք է հարցազրույց անցկացնի նրա հետ՝ քաղաքական հայացքների և բարոյական նկարագրի մասին, որպեսզի կարողանա Միացյալ նահանգներ մուտք գործելու թույլտվությունը ետ վերադարձնել[87]: Չնայած ՄքԳրեներին մամուլին ասում է, որ «բավականին լավ գործ ունի Չապլինի դեմ», Մալանդն ամփոփում է, որ, հիմնվելով ՀԴԲ-ի փաստերի վրա, որոնք թողարկվել էին 1980-ական թվականներին, Միացյալ նահանգների կառավարությունն իրական ապացույց չուներ Չապլինի վերադարձն արգելելու համար: Նա ամենայն հավանականությամբ հետդարձի թույլտվություն կստանար, եթե դիմեր այդ հարցով[88]: Այնուամենայնիվ, երբ Չապլինն այս նորության մասին տեղեկացնող հեռագիր է ստանում, ներքուստ որոշում է կտրել իր կապերը Միացյալ նահանգների հետ:

Այդ դժբախտ երկիր մտնել-չմտնելու հարցն ինձ համար մի փոքրիկ պատահականություն էր: Ես կցանկանայի ասել նրանց, որ որքան շուտ ազատվեի այդ ատելություն սերմանող մթնոլորտից, այնքան ավելի լավ: Ես կուշտ էի Ամերիկայի վիրավորանքներից և բարոյական պերճությունից [89]...

Քանի որ իր ողջ գույքը մնացել էր Ամերիկայում, Չապլինը զգուշանում էր մամուլի հետ կապված միջադեպի մասին բացասական մեկնաբանություններ անելուց[90]: Սկանդալը մեծ ուշադրություն գրավեց[91], սակայն Չապլինն ու իր ֆիլմերը ջերմորեն ընդունվեցին Եվրոպայում[87]: Ամերիկայում նրա շուրջ պտտվող լարվածությունը շարունակվում էր, և, չնայած որոշ դրական արձագանքներ ստանալուն, Քաղաքի Լույսեր ֆիլմը մեծածավալ բոյկոտի առարկա էր[92]: Սա հիշատակելով՝ Մալանդը գրում է, որ Չապլինի՝ «աննախադեպ» փառքի մակարդակից անկումն «ամենդրամատիկն է ամերիկյան աստղային պատմությունների շարքում»[93]:

1953–1977: Եվրոպական տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շվեյցարիա տեղափոխվելը և Արքան Նյու-Յորքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

"Ես ստերի և քարոզչության առարկա եմ հանդիսացել հետադիմական ուժեղ խմբերի կողմից, ովքեր իրենց ազդեցությամբ և Ամերիկայի դեղին մամուլի օգնությամբ, անառողջ միջավայր են ստեղծել, որտեղ լիբերալ մտածողությամբ անհատները կարող են կղզիացվել և հալածվել: Այս պայմաննների ներքո ես էականորեն անհնար եմ համարում շարունակել իմ աշխատանքն, ուստի հրաժարվում եմ ամերիկյան քաղաքացիությունից "[94]:

— Չապլինի հարցազրույցը իր՝ Միացալ նահանգներ վերադառնալուց հրաժարվելու մասին

Չապլինն իր՝ ետդարձի թուլտվությունից զրկվելուց հետո Միացյալ նահանգներ վերադառնալու փորձ չի անում և իր փոխարեն կնոջն է ուղարկում իր գործերն ավարտին հասցնելու համար[Ն 5]: Զույգը որոշում է հաստատվել Շվեյցարիայում և 1953 թվականի հունվարին ընտանիքը տեղափոխվում է իրենց մշտական տուն. Manoir de Ban-ը 14-հեկտարանոց կալվածք էր[96]՝ Corsier-sur-Vevey-ում գտնվող Ժնևի լճի հարևանությամբ [97][Ն 6]: Մարտ ամսին Չապլինը վաճառքի է հանում Բեվերլի Հիլլզի իր առանձնատունը և ստուդիան, իսկ ահա ապրիլին ետ է վերադարձնում Միացյալ նահանգներ վերադառնալու իր թույլտվությոնը: Հաջորդ տարի նրա կինը հրաժարվում է իր ամերիկյան քաղաքացիությունից և Բրիտանիայի քաղաքացի դառնում[99]: 1955 թվականին Չապլինը կտրում է Ամերիկային կապող վերջին պրոֆեսիոնալ թելերը, երբ վաճառում է իր Միացալ Արտիստների իր բաժնեմասը, որը ֆինանսական բարդություններ էր առաջացնում 1940-ական թվականներից[100]:

Manoir de Ban-ը, Չապլինի տունը Corsier-sur-Vevey քաղաքում:

Չապլինի հակասական կերպարը պահպանվում է 1950-ական թվականների ընթացքում, հատկապես կոմունիստների կողմից ղեկավարվող Աշխարհի խաղաղության խորհրդի շնորհած Համաշխարհային խաղաղության մրցանակի ստացումից և Չու էնլաիի ու Նիկիտա Խրուշչովի հետ հանդիպումներից հետո[101]: 1954 թվականին նա սկսում է զարգացնել իր առաջին եվրոպական ֆիլմը՝ Արքան Նյու-Յորքում[102]: Ինքն իրեն ընտրելով որպես աքսորված թագավորի դերակատար, ով ապաստան էր փնտրում Միացյալ նահանգներում՝ Չապլինը սցենարում ընդգրկում է իր անձնական փորձից հատվածներ: Նրա որդին՝ Մայքլը, ընտրվեց որպես տղա, ում ծնողները թիրախավորված են ՀԴԲ-ի կողմից՝ մինչ Չապլինի կերպարը բախվում է կոմունիստական մեղադրանքների[103]: Քաղաքական սատիրան ծաղրում էր Հակամերիկյան գործողությունների հետախուզման հանձնաժողովին և հարձակում գործում 1950-ական թվականնների մշակութային էլեմենտները ներառյալ կոնսումերիզմը, պլաստիկ վիրահատությունները և մեծ էկրանով կինոթատրոնները[104]: Ֆիլմի մասին իր քննադատականում Ջոն Օսբորնն այն անվանում է Չապլինի «ամենադառը» և «բացահայտորեն անձնական» ֆիլմը[105]:

Չապլինը մի նոր ֆիլմարտադրող ընկերություն է հիմնում՝ Ատտիկա անունով և նկարահանումների համար օգտագործում Շեպպերտոն Ստուդիան[102]: Անգլիայում նկարահանելը մեկ այլ բարդություն է առաջացնում. նա սովոր էր հոլիվուդյան իր ստուդիային և ծանոթ նկարահանման խմբին, ինչպես նաև Անգլիայում նկարհանման ժամանակը սահմանափակ էր: Ըստ Ռոբինսոնի՝ այս ամենն անդրադարձավ ֆիլմի որակի վրա[106]: Արքան Նյու-Յորքում ֆիլմը լույս տեսավ 1957 թվականի սեպտեմբերին և ստացավ խառը քննադատություններ[107]: Չապլինը վռնդեց ամերիկյան լրագրողներին ֆիլմի փարիզյան պրեմիերայից և որոշեց չցուցադրել ֆիլմը Միացյալ նահանգներում: Սա սաստիկ սահմանափակես ֆիլմի եկամուտը՝ չնայած այն հասավ կոմերցիոն միջին հաջողոջթյան Եվրոպայում[108]: Թագավորը Նյու-Յորքում չցուցադրվեց Ամերիկայում մինչ 1973 թվականը[109][110]:

Վերջին աշխատանքները և նոր գնահատանքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Chaplin with his wife Oona and six of their children in 1961

Իր կարիերայի վերջին երկու տասնամակներում Չապլինը կենտրոնացավ իր հին ֆիլմերի նոր կաք տալու և դրանք նորովի ներկայացնելու վրա՝ միևնույն ժամանակ ապահովելով դրանց պատկանելութունը և ցուցադրման իրավունքները[111]: 1959 թվականի (դա իր 70-ամակ լրանալու տարին էր) հարցազրուցներից մեկում սահմանել է, որ «փոքրիկ մարդու համար դեռևս տեղ կար ատոմական դարում»[112]: Այս նորացված ֆիլմերից առաջինը Չապլինի զորահանդեսն էր (1959), որն իր մեջ ընդգրկում էր Շան կյանք, Ուսային Թևեր և Պանդուխտ ֆիլմերը[112]:

Ամերիկայում քաղաքական մթնոլորտը սկսեց փոխվել և ուշադրությունը կրկին ուղղվեց Չապլինի ֆիլմերին, այլ ոչ թե նրա հայացքներին[111]: 1962 թվականի հուլիսինThe New York Times-ում լույս է տեսնում մի խմբագրական, որը սահմանում էր. «մենք չենք հավատում, որ հանրապետությունը վտանգի մեջ կլիներ, եթե երեկվա անմոռաց փոքրիկ թափառաշրջիկը կարողանար ամերիկյան նավահնագստում թիթեղներով տախտակամածի ուղղությամբ շարժվել»[113]:Նույն ամսում Չապլինին շնորհվում է դոկտորական պատվո աստիճան Օքսֆորդի և Դարհեմի համալսարանների կողմից[114]: 1963 թվականի նոյեմբերին Նյու-Յորքի Պլազա թատրոնը Չապլինի ֆիլմերի երկար շարք է սկսում՝ ներառելով Մըսյե Վերդուն և Քաղաքի Լույսերը, որոնք գերազանց գնահատականի են արժանանում ամերիկյան քննադատների կողմից[115]: 1964 թվականի սեպտեմբերը տեսնում է Չապլինի հիշատակագրի՝ Իմ ինքնակենսագրականի ծնունդը, որի վրա նա աշխատում էր 1957 թվականից սկսած[116]: Չնայած նրան, որ բազաթիվ քննադատութուներ կային կարիերայի մասին սակավ տեղեկատվութուն ներառելու վերաբերյալ[117], 500-էջանոց գիրքը, որը կենտրոնացված էր նրա վաղ տարիների և անձնական կանքի վրա, դառնում է աշխարհահռչակ բեսթսելլեր:

Իր հիշատակագրերը լույս ընծայելուց կարճ ժամանակ անց, Չապլինը սկսում է աշխատել Կոմսուհին Հոնկոնգից ֆիլմի վրա (1967), որը ռոմանտիկ կատակերգություն էր՝ հիմնված մի սցենարի վրա, որը նա գրել էր 1930-ական թվականներին՝ Պոլետ Գոդդարդի համար[118]: Դերերում էին Մառլոն Բրանդոն՝ որպես ամերիկացի դեսպան և Սոֆի Լորենը՝ որպես դեսպանի խցում գտնված ճամփորդ[118]: Ֆիլմը տարբերվում է Չապլինի վաղ աշխատանքներից՝ բազմազան տեսանկյուններով: Սա նրա առաջին ֆիլմն էր, որու օգտագործվում էին տեխնիքոլորը և մեծ էկրանով ֆիլմի ֆորմատը մինչ նա կենտրոնացավ որպես ռեժիսոր աշխատելու վրա և էկրանին հայտնվեց փոքրիկ դերով որպես ծովային հիվանդությամբ տառապող մառանապետ[119]: Նա նաև պայմանագիր է ստորագրում Universal Pictures-ի հետ և իր ասիտենտ Ջերոմ Էպստեինին նշանակում պրոդյուսեր[120]: Չապլինին 600.000 դոլար էին վճարում որպես վարձ, ինչպես նաև տոկոսներ կեղտոտ չեկերից[121]: Կոմսուհին Հոնկ-Կոնգից ֆիլմը թողարկվում է 1967 թվականի հունվարին և, ստանալով աննպաստ քննադատություններ, ձախողվում է[122][123]: Չապլինը խորապես վիրարվորված էր ֆիլմի ստացած բացասական արձագանքից: Սա նրա վերջին ֆիլմն էր[122]:

1960-ական թվականններին Չապլինը փոքր կաթվածներ է տանում, ինչով սկսվում է նրա առողջության անկումը[124]: Չնայած խանգարող հանգամանքներին՝ նա շուտով նոր ֆիլմի սցենար էր գրում: Խելառը ֆիլմը թևավոր մի աղջկա մասին էր, ում գտել էին հարավային Ամերիկայից: Նա ցանկանում էր այս դերը շարժանիվ դարձնել իր դստեր՝ Վիկտորիայի համար[124]: Նրա փխրուն առողջական վիճակը թույլ չի տալիս, որ ծրագիրն իրականացվի[125]: 1970-ական թվակնների սկզբերին Չապլինը կենտրոնացավ իր հին ֆիլմերին նոր կյանք հաղորդելու վրա՝ ներառելով Երեխան և Կրկեսը ֆիլմերը[126]: 1971 թվականի Կաննի կինոփառատոնին նա արժանանում է Պատվավոր լեգեոնի շքանշանի[127]: Հաջորդ տարի նա պատվի է առնվում Վենետիկի կինոփառատոնի հատուկ մրցանակը ստանալով[128]:

Չապլինը (ձախ կողմում)՝ 1972 թվականին Ջեք Լեմմոնից Կինոարվեստի և գիտության ակադեմիայի սահմանած մրցանակը ստանալիս: 20 տարիների ընթացքում սա նրա առաջին անգամն էր Միացյալ նահանգներում:

1972 թվականին Կինոարվեստի և գիտության ակադեմիան Չապլինին Պատվավոր մրցանակ է առաջարկում, ինչը Ռոբինսոնը դիտարկում է որպես նշան, որ «Ամերիկան ցանկանում էր զիջումների գնալ»: Չապլինը սկզբում երկմտում էր մրցանակն ընդունելու վերաբերյալ, սակայն, 20 տարիների մեջ առաջին անգամ որոշում է Միացյալ նահանգներ վերադառնալ[127]: Այցը մեծ քանակությամբ մամուլի կողմից մեծ ուշադրության է արժանանում և, մրցանակաբաշխության ժամանակ նա 12-րոպեանոց հոտնկայս ծափահարությունների է արժանանում, որն ամենաերկարն է մրցանակաբաշխության պատմության մեջ[129][130]: Չապլինը՝ տեսանելիորեն հուզված, ընդունում է մրցանակը «շարժվող ֆիլմերն այս դարի արվեստը դարձնելու գործում ունեցած աննկարագրելի ներդրման» համար[131]:

Չնայած Չապլինը դեռ ծրագրեր ուներ ապագա ծրագրերի համար, 1970-ական թվականների կեսերին նա շատ տկար էր[132]: Նա կրկին ինֆարկտներ է ստանում, ինչը նրա բարդացնում է նրա հաղորդակցվելու կարողությունները և ստիպում անվասայլակ օգտագործել[133]: Նրա վերջին աշխատանքները կապված էին ֆիլմային ինքնակենսագրական կազմելու հետ. Իմ կյանքը լուսանկարներում և Փարիզի տիկինը վերաթողարկվում են 1976 թվականին[134]: Նա նաև վավերագրական ֆիլմ է նկարահանում՝ Ջենթլմեն Թափառաշրջիկը (1975), որի ռեժիսորը Ռիչարդ Պատերսոնն էր[135]: 1975 թվականին՝ Ամանորյա պատվո միջոցառմանը Եղիսաբեթ 2-րդ թագուհու կողմից ասպետի կոչման է արժանանում[134][Ն 7][137]՝ չնայած, որ չափազանց թույլ էր ծնկի գալու համար և մրցանակն իր անվասայլակում նստած է ընդունում[138]:

Մահը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չապլինի գերեզմանը Շվեյցարիայում՝ Corsier-sur-Vevey քաղաքում:

1977 թվականի հոկտեմբերին Չապլինի առողջական վիճակն այնքան էր վատացել, որ նրան անհապաղ խնամք էր հարկավոր[139]: 1977 թվականի դեկտեմբերի 25-ի վաղ առավոտյան Չապլինը մահացավ իր տանը՝ քնի մեջ կաթված ստանալուց հետո[140]: Նա 88 տարեկան էր: Հոգեհանգիստը, որը տեղի ունեցավ դեկտեմբերի 27-ին, փոքրիկ ու նեղ շրջանակներում կազմակերպված անգլիկանական արարողություն էր.ճիշտ այնպես, ինչպես ինքն էր ցանկացել[141][Ն 8]: Չապլինը թաղվեց Corsier-sur-Vevey քաղաքի գերեզմանատանը[139]: Ռեժիսոր Ռենե Քլերը կինոաշխարհի գործիչների անունից գրեց. «Նա բոլոր երկրների ու ժամանակաների կինոյի հուշարձան էր...լավագույն նվերը, որ կինոաշխարհը պատրաստել էր մեզ համար»[143]: Դերասան Բոբ Հոուփը հայտարարեց. «Մենք բախտավոր էինք, որ նրա ժամանակաշրջանում էինք ապրում»[144]:

1978 թվականի մարտին 2 գործազուրկ փախստականններ՝ Ռոման Վարդասը՝ Լեհաստանից և Գանչո Գանևը՝ Բուլղարիայից: գերեզմանատնից հանում և գողանում են Չապլինի դագաղը: Մարմինն առևանգված է պավում Ունա Չապլինից փրկագին վերցնելու նպատակով: Ոստիկանական մեծ օպերացիան, սակայն, մայիս ամսին բռնում է հանցավոր զույգին և պարզում, որ Չապլինի դագաղը Նովիլլ գյուղում է պահված եղել: Այն ետ է վերադարձվում Կորսիերի գերեզմանատուն՝ շրջապատված ավելի խիստ անվտանգության համակարգով[145][146]:

Ֆիլմերի ստեղծումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազդեցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չապլինը հավատում էր, որ առաջին մարդն, ով ազդեցոոթյուն է ունեցել իր վրա, եղել է մայրը, ով նրան երեխա ժամանակ զաբաղեցնում էր՝ պատուհանի մոտ նստելով և անցորդներին նմանակելով. «Նրան նայելու միջոցով էր, որ ես սովորեցի ոչ միայն հույզերս ներկայացնել օգտագործելով ձեռքերս և դեմքս, այլ նաև ինչպես ուսումնասիրել մարդկանց»[147]: Մյուզիք հոլլում ելույթ ունենալու վաղ տարիները նրան թույլ տվեցին կատակերգուներին տեսնել աշխատանքային գործընթացի ընթացքում. նա նաև Դրուրի Լեյնում հաճախում էր ամանորյա մնջախաղի, որտեղ սովորում էր խեղկատակության արվեստն այնպիսի արտիստներից, ինչպիսին էր, օրինակ, Դեն Լենոն[148]: Ֆրեդ Կառնոյի ընկերության հետ անցկացրած տարիները Չապլինի՝ որպես դերասան և ֆիլմեր ստեղծող ձևավորման գործում մեծ դեր ունեցան: Սիմոն Լուվիշը գրում է, որ կազմակերպությունը նրա համար «պարապելու հող էր»[149] և այստեղ էր, որ Չապլինը սովորեց ինչպես տարբերակել իր կատակերգության ընթացքը[150]: Պաթոսը կատակերգության հետ խառնելը Չապլինը սովորեց Կառնոյից[Ն 9], ով օգտագործում էր նաև աբսուրդի էլեմենտներ, ինչը հավելում դարձավ Չապլինի արվեստում[150] [151]: Չապլինը ֆիլմաշխարհից ոգեշնչվեց կատակերգու Մաքս Լինդերից, ում ֆիլմերով չափազանց հիացած էր[152]: Թափառաշրջիկի հագուստի և կերպարի ստեղծման գործում, նա, ամենայն հավանականությամբ, ոգեշնչված էր ամերիկյան վոդևիլի այն տեսարանով, որտեղ թափառաշրջիկի կերպարն, առհասարակ, հաճախ էր հանդիպում[153]:


Մեթոդը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չարլի Չապլինի Ստուդիան 1922 թվականին: Սա այն վայրն էր, որտեղ, 1918-1952 թվականների ընթացքում նկարահանվում էին նրա բոլոր ֆիլմերը:

Չապլինը երբեք ավելի քան հապճեպ չէր խոսում իր՝ ֆիլմեր ստեղծելու մեթոդների մասին՝ պնդելով, որ դա համարժեք կլինի նրան, որ աճպարարը խանգարի իր սեփական իլլյուզիային[154]: Նրա կյանքի ընթացքում աշխատանքային պրոցեսի մասին շատ բան հայտնի չի եղել[155], սակայն կինոպատմաբանների (հատկապես Քևին Բրաունլոուի և Դեյվիդ Ջիլլի) հետազոտությունները, որոնք ներկացվել են 3-մասից կազմված «Անհայտ Չապլինը» ֆիլմում (1983), բացահայտել են նրա աշխատանքային յուրահատուկ մեթոդը[156]:

Մինչ խոսուն երկխոությամբ ֆիլմեր սկսելը, որոնցից առաջին Մեծ Նվաճողն էր, Չապլինը երբեք նկարահանումներ չի արել ավարտուն սցենարից[157]: Նրա՝ վաղ շրջաի ֆիլեր սկսվու էր անորոշ բացատրությամբ: Օրիակ. «Չարլի մտնում է առողջական սպա-կենտրոն» կամ «Չարլին աշխատում է գրավատանը»[158]: Ապա նա պատրաստում էր նկարահաման հրապարակը և աշխատում աշխատոմ բաժնետիրակա ընկերության հետ՝ արվեստի և բիզեսսի վերաբերյալ իմպրովիզներ անելով՝ համարա միշտ ֆիլմի գաղափարների վրա աշխատելով[156]: Մինչ գաղափարներն ըդունվում և մերժվում էին, պատմության կառուցվածքը հասունանում էր՝ հաճախ Չապլինին պարտադրելով կրկին նկարաանել արդեն պատրաստ տեսարանները, որոնք կարող էին պատմության անիվը դեպի այլ կողմ շրջել[159][պարզաբանել]: Կինը Փարիզից ֆիլմից սկսած Չապլինը նկարահանումները սկսում էր պատրաստ ծրագրով[160], սակայն Ռոբինսոնը գրում է, որ յուրաքանչյուր ֆիլմ մինչ Նոր ժամանակները, "«շատ մետամորֆոզների և փոփոխությունների միջով էր անցնում մինչ պատմության՝ վերջնական տեսքի գալը»[161]:

Այս ձևով ֆիլմեր ստեղծելը նշանակում էր, որ Չապլինից ավելի երկար ժամանակ էր պահանջվում իր ֆիլմերն ավարտելու համար, քան ժամանակի ցանկացած այլ կինոմատոգրաֆից[162]: Երբ նա գաղափարեր չուներ, հաճախ նկարահանումերից դադար էր վերցնում, ինչը կարող էր օրեր տևել.ստուդիան պատրաստ էր պահվում մինչ ոգեշնչումը կվերադառնար[163]: Գործընթացը հետաձգելը Չապլինի անաչառ կատարելությունն էր[164]: Ըստ նրա ընկեր Այվոր Մոնտագուի՝ «ոչ այլ ինչը, քան կատարելությունն է ճիշտ կինեմատոգրաֆի համար»[165]: Քանի որ նա ինքն էր ֆինանսավորում իր ֆիլմերը, Չապլինն ազատ էր իրականեցնել այս նպատակը և նկարահանել այնքան, որքան կամենար[166]: Թիվը հաճախ ծայրահեղ էր. օրինակ 53 կադր Երեխան ֆիլմի յուրաքանչյուր ավարտուն տեսարանի համար[167]: 20 րոպե տևողությամբ Փախստականը ֆիլմի համար Չապլինը նկարահանեց 40.000 ֆիթ, ինչը բավական էր լայնամետրաժ ֆիլմի համար[168]:

"Ոչ մի այլ կինեմատոգրաֆ երբևէ չի հսկել աշխատանքի ցանկացած կետ և արել յուրաքանչյուր գործ: Եթե կարողանար, Չապլինը կխաղար բոլոր դերերը և (ինչպես նրա որդի Սիդնեյն է հումորով, բայց և ըմբռնողականորեն նկատել) կկարեր բեմական բոլոր զգեստները"[154]:

— Չապլինի կենսագիր Դեյվիդ Ռոբինսոն

Իր աշխատանքայյին մեթոդը նկարագրելով որպես «բարկության հասնող պայծառ հարատևություն»[169]՝ Չապլինն ամբողջությամբ մխրճված էր իր ֆիլմերի ստեեղծման գործընթացում[170]: Ռոբինսոնը գրում է, որ նույնիսկ մեծ տարիքում, Չապլինի աշխատանքը շարունակում էր «ավելի լավը լինել, քան ամեն ոք և ամեն բան»[171]: Իմպրովիզի միջոցով ստեղծված պատմությունների և անողոք կատարելության խառնուրդը, որը ստացվում էր օրեր շարունակ տևած ջանքերի և հազարավոր ֆիթերի նկարահանումների արդյունքում, ինչը բավականին թանկ էր, հաճախ Չապլինի համար երևան էր հանում հարկեր և նա, բարկացած այս ամենից, զգացմունքները թոթափում էր դերասանների և նկարահանող անձնակազմի վրա[172]:

Չապլինն ամբողջական հսկողություն ուներ իր ֆիլմերի վրա[154] և սա այն աստիճանի էր, որ նա խաղում էր բոլոր դերերը իր դերասանների համար՝ ակնկալելով, որ նրանք ճիշտ ձևով կկրկնեն իրեն[173]: Նա ինքն էր մոնտաժում իր բոլոր ֆիլմերը՝ որսի դուրս գալով նկարահանված հսկայածավալ նյութի մեջ՝ իր պատկերացրած ֆիլմը ստեղծելո համար[174]: Իր ամբողջական ազատության արդյունքում՝ նա կինոպատմաբան Էնդրյու Սարրիսի կողմից ճանաչվել էր որպես առաջին auteur (ֆիլմի ռեժիսոր, ով այնքան ազդեցություն է ունենում ֆիլմի վրա, որ համարվում է հեղինակ) կինեմատոգրաֆներից մեկը[175]: Չապլինն օգնություն է ստանում իր երկարաժամկետ կինեմատոգրաֆ Ռոլանդ Թոթերոհից, իր եղբայր Սիդնի Չապլինից և այլ տարբեր ռեժիսորի ասիստենտներից, ինչպիսիք էին, օրինակ, Հարրի Քրոքերը և Չարլզ Ռեյսները[176]:


Ոճը և բնաբանները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեսարանների հավաքածու Երեխան (1921) ֆիլմից՝ ցուցադրելով բուֆոնադի, պաթոսի և սոցիալական խնդիրների մեկնաբանության չապլինյան խառնուրդը:

Չնայած Չապլինի ոճը մեծամասամբ սահմանվում է որպես բուֆոնադ[177], այն համարվում է զուսպ և ինտելիգենտ[178]: Կինոպատմաբան Ֆիլիպ Քեմփն այն նկարագրել է որպես «բալետի ոճով արված ֆիզիկական կոկիկ կատակերգություն»[179]: Չապլինը հեռացավ ավանդական բուֆոնադից՝ քայլերը դանդաղեցնելով և իր հումորային պոտենցիալի ցանկացած տեսարան ուժասպառ անելով՝ ավելի կենտրոնանալով հանդիստաեսի և կերպարների միջև կապ ստեղծելու վրա[180][181]: Ի հակադրություն ավանդական բուֆոնադի այլ դերասանների՝ Ռոբինսոնը սահմանում է, որ Չապլինի ֆիլմերի կատակերգական մասերը հիմնականում կենտրոնանում են Թափառաշրջիկի վարքի վրա. հումորն առաջանում է ոչ թե նրանից, որ Թափառաշրջիկը ծառի է բախվում, այլ նրանից, որ նա, իր գլխարկը վեր բարձրացնելով, նորողություն է խնդրում ծառից[181]: Դեն Քեմինը գրում է, որ Չապլինի «հետաքրքիր շարժուձևը» և «բուֆոնադի տեսարանների մեջտեղում լուրջ վարք դրսևորելն» իր կատակերգության այլ հիմնական տարրերից են[182].մինչդեռ առարկաների սուրռեալ փոփոխությունները և տեսախվիկում օգտագործված հնարքները ևս հաճախ հանդիպող երևույթներ են[183]:

Chaplin's Չապլինի համր ֆիլմերը հաճախ հետևում են Թափառաշրջիկի՝ չարակամ աշխարհում գոյատևելու ջանքերին[184]: Կերպարն ապրում է աղքատության մեջ և հաճախ արժանանում վատ վերաբերմունքի, սակայն մնում է բարի և լավատես, դիմադրելով իր սոցիալակն դիրքին՝ նա ձգտում է հանդես գալ որպես ջենթլմեն[185]: Ինչպես 1925 թվականին ասել է Չապլինը. «Երիտասարդ ջահելի կերպարի ողջ իմաստն այն է, որ անկախ նրանից, թե որքան ներքև է նրա հետույքը, անկախ նրանից, թե ինչի են հասնում շակալները, ովքեր փորձում են իրեն վնասել, նա, միևնույն է, չի կորցնում իր տղամարդկային արժանապատվությունը»[186]: Թափառաշրջիկը դիմադրում է հեղինակավոր կերպարների[187] և «տալիս այնքան, որքան ստանում է»[186]՝ Ռոբիսոնին և Լուվիշին առաջնորդելով, որ իրեն տեսնեն որպես անարտոնյալների ներկայացուցիչ՝ «սովորական մարդ, ով հերոս փրկիչ է դաձել»[188]: Հանսմեյերը նշում է, որ Չապլինի ֆիլմերից որոշներն ավարտվում են «անտուն ու մենակ Թափառաշրջիկի՝ լավատես քայլելով դեպի արևածագը՝ իր ճամփորդությունը շարունակելու»[189]:

"Պարադոքսալ է, որ ոբերգությունը խթանում է ծաղրի հոգին...ծաղրը, կարծում եմ, արհամարհական վարմունք է, մենք պետք է, բնության ուժերին դեմ դուրս գալով, ծիծաղենք մեր անօգնականության երեսին, կամ էլ խելագարվենք"[190]:

— Չապլինը՝ ողբերգական հանգամանքերը հումորային դարձնելու մասին:

Պաթոսի ներմուծումը Չապլինի աշխատանքի ճանաչված կտոր է[191] և Լարչերը նշում է նրա համբավը որպես «ծիծաղ և արցունքներ»[192]: Նրա ֆիլմերում հուզումնալից պահերը բազմազան աղբյուրներից են գալիս, օրինակ, ինչպես Լուվիշն է նշում. «անձական ձախողում, խիստ հասարակություն, տնտեսագիտական խառնաշփոթ և այլ էլեմենտներ»[193]: Չապլինը ժամանակ առ ժամանակ ողբերգական իրադարձություններ էր ներմուծում իր ֆիլմեր, ինչպես, օրինակ, Ոսկու Տենդը Gold Rush (1925) ֆիլմի դեպքում, որը Դոններ կուսակցության հավատով էր ոգեշնչված[190]: Քոնստանս Կուրիյաման թաքնված լուրջ բնաբաններ է գտել վաղ կատակերգություններում, ինչպիսիք էին, օրինակ, ագահությունը (Ոսկու տենդը) և կորուստը (Երեխան).[194] Չապլինը դիպչում էր նաև հակասական թեմաների. փախստականություն (Փախստականը, 1917), ապօրինություն (Երեխան, 1921) և թմրամոլություն (Easy Թեթևաբարո փողոցը Street, 1917)[180]: Նա հաճախ հեգնանքով էր բացահայտում այս թեմաները՝ տառապանքը դարձնելով կատակերգություն[195]:

Չապլինի կարիերայի վաղ տարիներից սկսած՝ սոցիալական թեմաներն ուրույն տեղ են ունեցել նրա ֆիլմերում. երբ, օրինակ, նա մարմնավորում էր չնկատվող մեկին՝ պաթետիկ լույսի ներքո, և ընդգծում աղքատ մարդկանց կյանքի դժվարությունները[196]: Ավելի ուշ երբ նրա մոտ հետքրքրություն է առաջանում տնտեսագիտության նկատմամաբ, իրեն պարտավորված է զգալով հանրայնացնել իր հայացքները[197], Չապլինը սկսում է քաղաքական հաղորդագրություններ ներմուծել իր ֆիլմեր[198]: Նոր Ժամանակներ ֆիլմը (1936) նկարագրում էր գործարանային աշխատողների աղետալի կյանքը, Մեծ Բռնապետը (1940) ֆիլմը ծաղրում էր Ադոլֆ Հիտլերին և Բենիտո Մուսոլինիին՝ ավարտվելով ազգայնականության դեմ ելույթով, Պարոն Վերդու (1947) ֆիլմը քննադատում էր պատերազմը և կապիտալիզմը, իսկ Արքան Նյու-Յորքում (1957) ֆիլմն ուղղված էր մակկարտիզմի դեմ[199]:

Չապլինի ֆիլմերից մի քանիսը պարունակում են ինքնակենսագրական էլեմենտներ, և հոգեբան Զիգմունդ Ֆրեյդը հավատում էր, որ Չապլինը «միշտ ինքն իրեն էր խաղում իր մռայլ երիտասարդության ժամանակ»[200]: Վարկած կա, որ Երեխան ֆիլմը պատկերում էր Չապլինի՝ մանկատուն ուղարկվելու մանկական տրավման[200], Քաղաքի Լույսեր (1952) ֆիլմի գլխավոր հերոսները Չապլինի ծնողների կյանքից հատվածներ են պարունաում[201], իսկ Արքան Նյու-Յորքում ֆիլմը Չապլինի՝ Միացյալ նահանգներից վռնդվելն է նկարագրում[202]: Նրա նկարահանման հրապարակներից շատերը, հատկապես փողոցային տեսարանները, Չապլինի Քեննինգթոնի (վայրը, որտեղ մեծացել է Չապլինը) հետ շատ նմանություններ ունեն: Ստիֆեն Ուիսմանն առարկել է, որ Չապլինի խնդրահարույց հարաբերությունն իր հոգեկան հիվանդ մոր հետ հաճախ անդրադառնում է նրա ստեղծած կանացի կերպարներում, ովքեր Թափառաշրջիկի օգնության կարիքն ունեն[200]:

Ինչ վերաբերում է Չապլինի ֆիլմերի կառուցվածքին՝ գիտնական Ջերալդ Մաստը դրանք դիտարկում է այսպես. դրանք ոչ թե կազմված են խիստ փոխկապակցված պատմությամբ, այլ կազմված են սքեչերից, որոնք կապված են միմյանց նույն բնագրով և գործողությունների պատահման վայրով[203]: Նրա ֆիլմերը տեսանելիորեն պարզ և տնտեսագիտական են[204]՝ կարծես բեմի վրա անցկացվող տեսարաններով[205]: Արթ-տնօրեն Յուջին Լուրին ֆիլմերի ստեղծմանն ուղղված նրա մոտեցումը նկարագրել է հետևյալ կերպ. «Չապլինն արտիստիկ տեսիլքներով չէր մտածում, երբ նկարահանում էր: Նա հավատում էր, որ գործողությունն ամենկարևորն է: Տեսախցիկն այնտեղ էր դերասններին նկարելու համար[206]»: Իր ինքնակենսագրականում Չապլինը գրել է. «Պարզությունը լավագույնն է...պերճ էֆֆեկտները դանդաղեցնում են գործողությունը, ձանձրալի են և տհաճ...Տեսախցիկը պետք է չներխուժի»[207]: 1940-ական թվականներից սկսած այս մոտեցումը քննադատություն է առաջացնում՝ համարվելով հնաոճ[208], մինչդեռ կինոգետ Դոնալդ ՄքՔաֆրին սա դիտարկում է որպես նշան, որ Չապլինը երբեք էլ ֆիլմը չի հասկացել որպես հնարք[209]: Քամինն, այնուամենյանիվ, մեկնաբանել է, որ կատակերգական տաղանդը բավարար չէր լինի էկրանի վրա պահելու համար, եթե նա չունենար «տեսարաններն ընմբռնելու և ղեկավարելու կարողությունը ֆիլմային հնարքի համար»[210]:

Գործիքավորումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չապլինը՝ թավջութակ նվագելիս, 1915 թվական

Չապլինի մոտ երաժշտության հանդեպ սեր է առաջանում երեխա ժամանակ և նա ինքն իրեն սովորեցնում է նվագել դաշնամուր, ջութակ և թավջութակ[211]: Նա համարում էր, որ երաժշտական նվագակցությունը կարևոր է ֆիլմի համար[15] և, ԿԻնը Փարիզից ֆիլմից սկսած, նրա հետաքրքրությունն այս ասպարեզում աճում է[212]: Ձայնային տեխնոլոգիաների զարգացման հետ միաժամանակ Չապլինը սկսեց օգտագործել սինխրոնիզացված օրկեստրային սաունդթրեքեր, որոնք հենց ինքն էր գրում. ինչպես, օրինակ, Քաղաքի լույսեր (1931) ֆիլմի համար: Այնուհետև նա գրում էր իր բոլոր ֆիլմերի երաժշտությունը և, 1950-ական թվականներից մինչ իր մահը, նա գրում էր իր բոլոր համր պատկերների և կարճամետրաժ ֆիլմերի համար[213]: t

Քանի որ Չապլինը պրոֆեսիոնալ երաժիշտ չէր, նա չէր կարողանում նոտաներ կարդալ և երաժշտություն ստեղծելու ընթացքում պրոֆեսիոնալ կոմպոզիտորների օգնության կարիքն ուներ, ինչպիսիք էին, օրինակ, Դեյվիդ Ռեքսինը, Ռեյմոնդ Ռաշը և Էրիկ Ջեյմսը: Երաժշտական ռեժիսորներն աշխատանքի էին ընդունվում՝ ձայնագրման ընթացքին հետևելու համար. օրինակ՝ Ալֆրեդ Նյումանը՝ Քաղաքի լույսեր ֆիլմի համար[214]: Չնայած որոշ քննադատներ պնդում էին, որ նրա ֆիլմերում օգտագործվող երաժշտության հեղինակային իավունքը պետք է տրվի այն կոմպոզիտորներին, ովքեր աշխատում էին նրա համար, Ռեքսինն, ով Չապլինի հետ աշխատում էր Նոր ժամանակներ ֆիլմի վրա, սթրեսի էր ենթարկում Չապլինի կրեատիվ դերը և ակտիվ մասնակցությունն աշխատանքային պրոցեսում[215]: Այս գործընթացը, որը կարող էր ամիսներ տևել, սովորաբար սկսվում էր Չապլինի՝ կոմպոզիտորին հստակորեն բացատրելով, թե ինչ է ուզում և երգելով կամ նվագելով մեղեդիներ, որոնք ստեղծել էր դաշնամուրի իպրովիզներ անելիս[215]: Այս մեղեդիները հետո զարգանում էին կոմպոզիտորների և Չապլին միասնական աշխատանքի արդյունքում[215]: Ըստ կինոպատմաբան Ջեֆֆրի Վենսի՝ «չնայած նա թողնում էր, որ աշխատակիցները գործիքավորեին բարդ հատվածները, երաժշտական հրամաննն իրենն էր և ոչ մի նոտա չէր ավելանում առանց Չապլինի համաձայնության»[216]:

Չապլինի կատարած աշխատանքի արդյունքում ստեղծվել են 3 հայտնի երգեր. «Ժպիտը», որն ի սկզբանե գրվել էր Նոր ժամանակներ (1936) ֆիլմի համար և հետագայում հարմարեցվել էր Ջոն Թըրների և Ջեֆֆրի Փարսոնսի գրած խոսքերին, 1954 թվականին հիթ էր երգիչ Նաթ Քինգ Քոլի համար[216]: Քաղաքի լույսերը ֆիլմի համար Չապլինը գրում է «Թերրիի բնաբանը» երգը, որը հայտնի է դառնում երգիչ Ջիմմի Յանգի շնորհիվ, սակայն երգի անունը փոխվում է և դառնում «Հավետ» (1952)[217]: Իսկ ահա «Սա իմ երգն է» ստեղծագործությունը, որը կատարում էր Պետուլա Կլարկը Կոմսուհին Հոնկոնգից (1967) ֆիլմի համար, Միացյալ թագավորությունում և եվրոպական այլ երկրներում առաջին տեղում էր[218]: Չապլինը ստանում է նաև իր առաջին մրցակցային Օսկարն իր երաժշտական գործունեության համար. 1973 թվականին Քաղաքի լույսեր ֆիլմի բնաբանը հաղթում է «Ֆիլմի համար գրված լավագույն երաժշտություն» անվանակարգում[216][note 5]:

Ժառանգությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չապլինը Թափառաշրջիկի կերպարով, 1915 թվական, ֆիլմաշխարհի «ամենատիեզերական սրբապատկերը»[220]

1998 թվականին կինոքննադատ էնդրյու Սարրիսը Չապլինին անվանում է «փաստացի միակ ամենակարևոր արտիստն, ում ծնել է կինոաշխարհը, միանշանակ դրա ամենայուրօրինակ դերասանը և, հավանաբար, դեռ դրա ամենատիեզերական սրբապատկերը»[220]: Նա Բրիտանական ֆիլմերի ինստիտուտի կողմից նկարագրվել է որպես «աշխարհի մշակույթում բարձրացող կերպար» և ընդգրկվել Թայմ ամսագրի «20-րդ դարի ամենակարևոր մարդկանց» ցուցակում «միլիոնավոր մարդկանց պատճառած ծիծաղի» համար և որովհետև նա «քիչ թե շատ հայտնագործել էր գլոբալ ճանաչումը և օգնել, որ արհեստն արվեստ դառնա»[221]:

Թափառաշրջիկի կերպարը մշակութային պատմության մաս էր դարձել[222]: Ըստ Սիմոն Լուվիշի՝ կերպարը ճանաչելի էր այն մարդկանց համար, ովքեր երբեք Չապլինի ֆիլմերից չեն տեսել և այն վայրերում, որտեղ ֆիլմերը երբեք չեն ցուցադրվել[223]: Քննադատ Լեոնարդո Մալթինը գրել է Թափառաշրջիկի «յուրահատուկ» և «անեղծ» բնավորության մասին և հավաստում, որ ոչ մի այլ կատակերգու չէր կարող համեմատվել «աշխարհի վրա նրա թողած ազդեցության հետ»[224]: Երկրպագելով կերպարին՝ Ռիչարդ Շիկելն առաջարկում է, որ Չապլինի՝ Թափառաշրջիկի մասնակցությամբ ֆիլմերը պարունակում են «մարդկային հոգու ամենապերճախոս, հումորով հարուստ արտահայտությունները» ֆիլմարտադրության պատմության մեջ[225]: Կերպարի հետ կապված հուշագրությունները դեռ մեծ գումարներ են բերում աճուրդներում. 2006 թվականին Թափառաշրջիկի կերպարի մասը կազմող բոուլեր գլխարկը և շամբից պատրաստված գլխարկը լոս անջելեսյան աճուրդում վաճառվում են 140.000 դոլարով[226]:

Որպես կինեմատոգրաֆ, Չապլինը համարվում է պիոներ և 20-րդ դարի ամենազդեցիկ կերպարներից մեկը[227]: Նա հաճախ համարվում է «ոլորտի առաջին արտիստներից մեկը»[228]: Կինոպատմաբան Մարկ Կուզինսը գրել է, որ Չապլինը «փոխեց ոչ միայն կինոյի պատկերն, այլ նաև դրա սոցիոլոգիան և քերականությունը» և պնդում, որ Չապլինն այնքան կարևոր էր կատակերգության զարգացման համար, որքան Գրիֆֆիթը՝ դրամայի[229]: Նա առաջինն էր, ով հանրայնացրեց երկարամետրաժ կատակերգությունը և դանդաղեցրեց գործողոթյան քայլերը՝ դրան ավելացնելով պաթոս և սրամտություն[230][231]: Չնայած նրա աշխատանքը հիմնականում բուֆոնադ է համարվում, Չապլինի Կինը Փարիզից (1923) դրաման հսկայածավալ ազդեցություն էր Էռնստ Լաբիչի Ամուսնական շրջան (1924) ֆիլի համար և այդպիսով մեծ դեր խաղաց «բարձրագույն կատակերգության» զարգացման գործում[232]: Չապլինին որպես իրենց ոգեշնչում հիշատակող կինեմատոգրաֆների թվում էին Ֆեդերիկո Ֆելլինին (ով Չապլինին անվանում էր «ինչ-որ տեսակի Ադամ, ումից մենք բոլորս սերվել ենք»)[144], Ջաքս Տատին («Առանց նրա ես երբեք ֆիլմ չէի ստեղծի»)[144], Ռենե Քլերը («Նա ոգեշնչել է յուրաքանչյուր կիեատոգրաֆի»)[143], Մայքլ Փաուելը[233], Բիլլի Ուայլդերը[234], Վիտտորիո Դե Սիկան[235] և Ռիչարդ Ատտենբորոն[236]: Ռուս կինեմատոգրաֆ Անդրեյ Տարկովսկին երկրպագել է Չապլինին որպես «միակ մարդն, ով անցել է կինոյի պատմության գիրկն առանց որևէ շողքի կամ կասկածի: Նրա ստեղծած ֆիլմերը երբեք չեն հնանա»[237]:

Չապլինը խիստ ազդեցություն է ունեցել նաև ավելի ուշ գործունեություն ծավալած կատակերգուների աշխատանքներում: Մարսել Մարկուն ասել է, որ մնջախաղի դերասան դառնալու ոգեշնչումը եկել է Չապլինին դիտելուց հետո[231], իսկ ահա Ռաչ կապուրը հիմնել էր իր էկրանային կերպարը Թափառաշրջիկի կերպարի վրա[234]: Մարկ Կուսինսը երևան է հանել Չապլինի կատակերգական ոճը նաև ֆրանսիական Պարոն Ուլո և իտալական Տոտո կերպարներում[234]: Ինչ բերաբերում է այլ ոլորտների, Չապլինն օգնել է ոգեշնչել Ֆելիքս Կատու[238] և Միկի Մաուս[239] մուլտհերոսներին, ինչպես նաև ոգեշնչում է հանդիսացել Դադա արվեստի շարժման համար[240]: Որպես Միացյալ արտիստներ կազմակերպության հիմնադիր անդամներից մեկը, Չապլինը մեծ դեր է խաղացել նաև ֆիլմաշխարհի զարգացման գործում: Ջերալդ Մաստը գրել է, որ, չնայած Միացյալ Արտիստներն այդպես էլ MGM-ի կամ Paramount Pictures-ի նման մեծ կազմակերպություն չդարձավ, բայց գաղափարը, որ ռեժիսորներն իրեց սեփական ֆիլմերը կարող էին ստեղծել, «իր ժամանակից մի քանի տարի առաջ էր»[241]:

21-րդ դարում Չապլինի ֆիլմերից շատերը դեռ համարվում են դասականներ և դասվում երբևէ ստեղծված լավագույն ֆիլմերի շարքում: 2012 թվականին Sight & Sound poll, ամսագիրը, որն ընդգրկում էր կինոքննադատների ռեժիսորների կողմից առանձնացված «թոփ 10» քվեները՝ որոշելու համար յուրաքանչյուր խմբի ամենաողջունելի ֆիլմերը, դիտարկեց Քաղաքի լույսերը քննադատների թոփ 50-յակում, Նոր ժամանակները՝ թոփ 100-յակում, իսկ Մեծ Բռնապետը և Ոսկու տենդը՝ թոփ 250-յակում[242]: Թոփ 100 ֆիլմերը, որոնք ընտրվել էին ռեժիսորների կողմից, ընդգրկում էին Նոր ժամանակները 22-րդ հորիզոնականում, Քաղաքի լույսերը՝ 30-րդում և Ոսկու տենդը՝ 91-րդում[243]: Չապլինի աշխատանքներից յուրաքանչյուրը քվե էր ստանում[244]: 2007 թվականին Ամերիկյան գիլմերի ինստիտուտը Քաղաքի լույսրեն անվանում է բոլոր ժամանակների ամերիկյան 11-րդ լավագույն ֆիլմ, իսկ ահա Ոսկու տենդը և Նոր ժամանակները կրկին ընդգրկվում են լավագույն 100-յակում[245]: Չապլինի մասին գրքերը պարբերաբար շարունակում են տպագրվել և նա արդի քննարկման առարկա է մեդիագիտնականների և ֆիլմարխիվիստների համար[246][պարզաբանել]: Չապլինի ֆիլմերից շատերն ունեցել են DVD և Blu-Ray ֆորմատներով թողարկումներ[247]:

Հիշատակը և պարգևները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չապլինի վերջին տունը՝ Բանի ամրոցը Շվեյցարիայի Կորսիեր սուր Վեվի քաղաքում, վերածվել է թանգարանի և անվանվել «Չապլինի աշխարհ»: Այն բացվել է 2016 թվականի ապրիլի 17-ին՝ 15 տարիների նախապատրաստական աշխատանքներից հետո և Րուտերսի կողմից նկարագրվում է որպես «Չարլի Չապլինը կյանքն ու գործունեությունը ցուցադրող ինտերակտիվ թանգարան»[248]: Նրա ծննդյան 128-րդ տարեդարձի կապակցությամբ թանգարանի կազմակերպած միջոցառմանը ռեկորդային թվաքանակով 662 մարդ է ներկայանում Թափառաշրջիկի կերպարով զգեստավորված[249]: Նախկինում Լոնդոնի Շարժվող նկարների թանգարանն ուներ չապլինյան հիմնական ցուցադրություն և 1988 թվականին հյուրընկալում էր նրա կյանքին ու կարիերային նվիրված ցուցադրություններ: 2010-2013 թվականներին Լոնդոնի կինոյի թանգարանը կազմակերպել էր ցուցադրություն, որը կոչվում էր Մեծն լոնդոնցի Չարլի Չապլինը[250]:

Լոնդոնում, Չապլինի արձանը, որը կերտվել է Ջոն Դաբլդեյի կողմից և հանրությանը ներկայացվել 1981 թվականին, տեղակայված է Լեիսեսթեր հրապարակում[251]: Քաղաքում առկա է նաև նրա անունով կոչվող ճանապարհ, որը գտնվում է Լոնդոնի կենտրոնում և «Չարլի Չապլինի զբոսայգի», որը գտնվում է BFI IMAX կինոթատրոնի տեղակայման վայրում[252]: Լոնդոնում, Հեմփշիրում և Յորքշիրում կան Չապլինին նվիրվա 9 կապույտ ցուցատախտակներ[253]: 1980 թվականին Վեվեյի Սուիսս քաղաքում նրա անունով զբոսայգի է անվանակոչվել, իսկ 1982 թվականին այնտեղ նրա արձանն է կանգնեցվել[251]: 2011 թվականին Վեվեյում նաև Չապլինին պատկերող 2 որմնանկարներ են հայտնվել 2 14-հարկանի շենքերի վրա[254]: Չապլինը պատվի է արժանացել նաև իռլանդական Ուոթըրվիլլ քաղաքի կողմից, որտեղ, 1960-ական թվականներին, բազմաթիվ ամառներ է անցկացրել իր ընտանիքի հետ: 1998 թվականին այստեղ կանգնեցվել է նրա արձանն[255], իսկ 2011 թվականից սկսած քաղաքը տարին 1 անգամ հյուրընկալում է Չարլի Չապլին կատակերգության փառատոնը, որը ստեղծվել է Չապլինի թողած ժառանգությունը տոնելու և կոմիկական նոր տաղանդներ բացահայտելու համար[256]:

Ինչ վերաբերում է այլ պարգևներին՝ 3623 Չապլին փոքրիկ մոլորակը, որը հայտնաբերվել է սովետական տիեզերագնաց Լյուդմիլա Կառաշկինայի կողմից 1981 թվականին, անվանվել է Չապլինի անունով[257]: 1980-ական թվականների ընթացքում Թափառաշրջիկի կերպարն օգտագործվել է IBM կազմակերպության կողմից՝ իրենց արտադրած համակարգիչները գովազդելու համար[258]: 1989 թվականին Չապլինի 100-ամյա հոբելյանը նշանավորվեց բազմազան միջոցառումներով աշխարհի տարբեր ծայրերում[Ն 10], իսկ 2011 թվականի ապրիլի 15-ին՝ նրա 122-րդ տարեդարձից 1 օր առաջ, Գուգլը շնորհավորեց հատուկ պատրաստված Գուգլ Դուդլ տեսագրության միջոցով՝ իր գլոբալ և այլ երկրների գլխավոր էջերում[262]: 6 մայրցամաքների շատ երկրներ Չապլինի պատվել են նրա պատկերով նամականիշեր ստեղծելով[263]:

Չապլինի թողած ժառանգությունը ղեկավարվում է ի շահ նրա երեխաների՝ չապլինյան գրասենյակի կողմից, որը գտնվում է Փարիզում: Գրասենյակը ներկայացնում է չապլինյան ասոցիացիան՝ հիմնադրված իր երեխաներից մի քանիսի, Ռոյ Էքսպորտ Էս Էյ Էսի, որին պատկանում է նրա՝ 1918 թվականից հետո ստեղծված ֆիլմերի մեծամասնության հեղինակային իրավունքը և Բաբբլս Ինքորփորեյթիդ Էս Էյի, որին են պատկանում Չապլինի կերպարի և անվան հեղինակային իրավունքները, կողմից՝ նրա աշխատանքների «անունը, պատկերը և բարոյական իրավունքները պաշտպանելու» համար[264]: Հիմնական արխիվը պահվում է Շվեյցարիայի Մոնտրո քաղաքի արխիվներում, իսկ նյութի կրկնօրինակները, որոնք իրենց մեջ ներառում են 83.630 նկարներ, 118 սցենարներ, 976 ձեռագրեր, 7.756 նամակներ և հազարավոր այլ փաստաթղթեր, հասանելի են հետազոտությունների համար Չապլինյան հետազոտությունների կենտրոնում՝Cineteca di Bologna-ում[265]: Լուսանկարչական արխիվը, որը ներառում է մոտավորապես 10.000 լուսանկարներ Չապլինի կայնքից և կարիերայից, պահվում է Շվեյցարիայի Լաուսեն քաղաքի Ելիզեյան թանգարանում[266]: Բրիտանական ֆիլմերի ինստիտուտը նույնպես Լոնդոնում հիմնել է Չարլզ Չապլին հետազոտությունների հիմադրամ, որտեղ կայացել է առաջին Չարլզ Չապլին կոնֆերանսը 2005 թվականի հուլիսին[267]:

Չապլինին նվիրված հուշարձաններն աշխարհի շուրջ, տեղակայված (ձախից աջ) 1. Տրենչանսկե Տեպլիցե, Սլովակիա; 2. Հելմժա, Լեհաստան; 3. Ուոթըրվիլլ, Իռլանդիա; 4. Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն; 5. Հայդրաբադ, Հնդկաստան; 6. Ալասսիո, Իտալիա; 7. Բարսելոնա, Իսպանիա; 8. Վեվեյ, Շվեյցարիա

Կերպարանավորումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չապլինը Չապլին ինքնակենսագրական ֆիլմի (1992) թեման է. որի ռեժիսոր Ռիչարդ Ատենոբորոն էր, իսկ գլխավոր դերում՝ Ռոբերտ Դաունի Կրտսերը[268]: Նա մարմնավորվել է նաև Կատվի մլավոց պատմական դրամայում (2001)՝ Էդդի Իզզարդի դերակատարմամբ և հեռուստատեսութան համար նախատեսված Սկարլետ Օ՚Հարա պատերազմ ֆիլմում (1980)՝ Քլիվ Ռեվիլլի մարմնավորմամբ[269][270]: 1989 թվականին PBS հեռուսատալիքով հեռարձակվում է Չապլինի մանկության մասին պատմող հեռուստատեսային սերիալը՝ Փոքրիկ Չարլի Չապլինը, և նոմինացվում Էմմիի մրցանակի՝ որպես Լավագույն մանկական հաղորդաշար[271]:

Չապլինի կանքը ներկայացվում է նաև մի շարք ներկաացումներում: Վաղ 1990-ական թվականներին ստեղծվում են 2 մուզիքլներ՝ Փոքրիկ Թափառաշրջիկը և Չապլինը: 2006 թվականից Թոմաս Միհանը և Քրիստոֆեր Կուրտիսը սկսում են աշխատել մեկ այլ մյուզիքլի վրա՝ Քաղաքի լույսեր.Չարլի Չապլինի պատմությունը, որն առաջին անգամ ներկայացվում է Սան Դիեգոյի Լա Ջոլլա թատրոնում 2010 թվականին[272]: 2 տար անց այն որոշ փոփոխությոների է ենթարկվում Բրոդվեի համար և վերանվանվում Չապլին. մի մյուզիքլ[273]: 2 մյուզիքլներում էլ Չապլինին մարմնավորում է Ռոբերտ ՄքՔլարը: 2013 թվականին Չապլինի մասին 2 ներկայացումների պրեմիերաներ են կայանում Ֆինլանդիայի Տամպեր թատրոնում՝ Չապլինը շվեդական թատրոնում[274] և Կուլկուրի (Թափառաշրջիկը)[275]:

Չապլինին կերպարանավորել են նաև գեղարվեստական գրականությունում: Նա Ռոբերտ Քուվերի «Չարլին Ռուի տանը» կարճ պատմվածքի (1980, վերատպագրված Քուվերի Մեկ գիշեր կինոթատրոնում ժողովածուում) և Գլեն Դեվիդ Գոլդի Արևային կողմ (2009) պատմական նովելի, որի դեպքերը զարգանում են Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին[276], գլխավոր հերոսն է: Ալան Մուրի Երուսաղեմ նովելում (2016), որի դեպքերը զարգանում են հեղինակի ծննդավայր Անգլիայում՝ Նորթհեմփթոն քաղաքում[277], գլուխներից մեկը՝ «Նոր ժամանակներ» անվամբ, պատմում է Չապլինի՝ 1909 թվականին ապրած կյանքից 1 օրվա մասին՝ այն ներկայացնելով որպես դրամա: A day in Chaplin's life in 1909 is dramatised in the chapter entitled "Modern Times" in Alan Moore's Jerusalem (2016), a novel set in the author's home town of Northampton, England.

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Հետագայում Լիտա Գրեյն իր հիշատակագրերում փաստում է, որ իր բողոքների մեծ մասը «հնարամտորեն և ապշահարության հասցնելու աստիճանի չափով ընդարձակված և խեղաթյուրված էին իր իրավաբանների կողմից[7]։
  2. ↑ Չապլինը դեռ վաղուց էր գրավել ՀԴԲ-ի ուշադրությունը: 1940-ական թվականներից առաջ նրա անունն առաջին անգամ նշված է եղել ՀԴԲ-ի 1922 թվականի ֆայլերում: երբ Էդգար Հուվերն առաջին անգամ պատվիրել էր, որ Չապլինի համար անվտանգության ինդեքս քարտ բացվի 1946 թվականի սեպտեմբերին, սակայն Լոս Անջելեսի գրասենյակը դանդաղորեն էր արձագանքել և ակտիվ հետախուզումը սկսվել էր հաջորդ գարնանը: .[70] ՀԴԲ-ն նաև օգնություն էր խնդրել և ստացել MI5-ից, անմիջականորեն հետախուզելու այն սխալ պնդումները, որոնք փաստում էին, որ Չապլինը ծնվել էր ոչ թե Անգլիայում, այլ Ֆրանսիայում կամ Արևելյան Եվրոպայում, և նրա իրական անունը Թորնսթեին էր: MI5-ը ոչ մի ապացույց չի գտնում Չապլինի՝ Կոմմունիստական կուսակցության կազմում լինելու վերաբերյալ[71]:
  3. ↑ 1947 թվականի նոյեմբերին Չապլինը Պաբլո ՊիկասսոյինIn խնդրում է Փարիզում Ամերիկայի դեսպանատան բակում ցույց անցկացնել Հանս Իսլերի արտաքսման գործընթացի դեմ ըմբոստանալու համար իսկ դեկտեմբերին մասնակցում է արտաքսման գործընթացի կանխարգելումը հայցող խնդրագրի ստեղծման: 1948 թվականին Չապլինը սատարում է Հենրի Ուոլլեսի անհաջող նախագահական քարոզարշավը իսկ 1949 թվականին սատարում է խաղաղութանը նվիրված 2 կոնֆերանսներ և ստորագրում հայցագիր, որը մերժում է Փիքսքիլլի դեպքը [78]:
  4. ↑ Քաղաքի լուսեր ֆիլմն ընկալվում է որպես նորավեպ, որը Չապլինը գրել էր, սակայն երբեք չէր մտածել այն տպագրելու մասին [82]:
  5. ↑ Մինչ Ամերիկաից հեռանալը, Չապլինը հոգ էր տարել, որպեսզի Ունան իրավունք ունենա զբաղվել իր ունեցվածքով [95]:
  6. ↑ Ռոբինսոնը կարծում էր, որ Շվեյցարիան ընտրվել էր , քանի որ "այն ամենաձեռնտուն էր ֆինանսական տեսանկյունից"[98]:
  7. ↑ Պատվո մրցանակը ներկայացվել էր դեռ 1931 և 1956թվականներին, սակայն հետաձգվել էր Օտարերկրյա և Ընդհանուր բարեկեցության գրասենյակի այն հորդորից հետո, որը կասկածներ էր բարձրացնում Չապլինի քաղաքական հայացքների և անձնական կյանքի վերաբերյալ: Նրանք վախենում էին, որ այդ քայլը կվնասեր Բրիտանական պատվավոր համակարգի համբավը և Միացյալ նահանգների հետ հարաբերությունները[136]:
  8. ↑ Բացի անգլիկանական հոգեհանգիստ խնդրելուց, Չապլինը, պարզվում է, ագնոստիկ էր: Իր ինքնակենսագրականում գրել է In his autobiography he wrote, "Ես դոգմատիկ իմաստով կրոնական չեմ: Ո՛չ հավատում, ո՛չ էլ ժխտում եմ ինչ-որ բանի գոյությունը: Իմ հավատը դեպի անհայտն է, դեպի այն ամենն, ինչ մենք որոշ պատճառներով չենք հասկանում: Ես հավատում եմ...անհայտության երկրում լավի անսահման ուժ կա"[142]:
  9. ↑ Ստեն Լուրելը՝ կազմակերպությունում Չապլինի խաղընկերը, հիշում է, որ Կառնոյի սքեչեը հաճախ պարունակում էին "մի փոքրի սենտիմենտ՝ մյուզիք հոլլի ծիծաղելի զարգացման մեջտեղում"[150]:
  10. ↑ Նրա ծննդյան օրը՝ ապրիլի 16-ին, Քաղաքի լույսերը ցուցադրվում է Լոնդոնի Դոմինիոն թատրոնում տեղի ունեցող գալայի ժամանակ, որը 1931 թվականի ֆիլմի բրիտանական պրեմիերայի վարն էր[259]: Հոլլիվուդում Ինչպես ֆիլմեր ստեղծել ֆիլմի հին տարբերակը ցուցադրվեց ամանուն ֆիլմի ստեղծման ստուդիայում, իսկ Ճապոնիայում նա պատվի արժանացավ երաժշտական պարգևի տեսքով: Այդ տար նրա աշխատանքին հետադարձ հայացք է գցվել Լոնդոնի Ազգային կինոթատրոնում [260] the Munich Stadtmuseum[260] Նյու-Յորքի Ժամանակակից արվեստների թանգարանը Չապլինին նվիրված ցուցադրությոն է կազակերպում Չապլին. դարավոր տոնախմբություն անունով:[261]:
  1. ↑ Չապլինը հետագայում ասել է, որ եթե ինքն իմանար նացիստական կուսակցության գործողությունների ծավալը, ապա չէր նկարահանի ֆիլմը, «Եթե իմանայի գերմանական համակենտրոնացման ճամբարների սարսափելիության աստիճանը, ապա չէի կարողանա ստեղծել «Մեծ Բռնապետը»։ Ես վստահաբար ի վիճակի չէի լինի ծաղրել նացիստների մարդասպան խելագարությունը»[24]։
  2. ↑ Չապլինի ռասսայական պատկանելության մասին վարկածները տարածում էին գտել իր հայտնիության վաղ ժամանակներից և հաճախ հաղորդվել էր, որ նա հրեա է։ Հետազոտություններն այս մասին ոչ մի ապացույց չէին հայտնաբերել և, երբ 1915 թվականին մի լրագրող հարցրել էր արդյոք ճիշտ էր այս տեղեկությունը, Չապլինը պատասխանել էր, «Ես այդքան բախտավոր չեմ»։ Նացիստական կուսակցությունը հավատում էր, որ նա հրեա է և, այդ փաստը հիմք ընդունելով, արգելել էր «Ոսկու տենդ»-ի ցուցադրությունը։ Ի պատասխան նացիստների այս քայլին՝ Չապլինը «Մեծ բռնապետ»-ում խաղում է հրեայի դեր և հայտարարում, «Ես այս ֆիլմը ստեղծել եմ աշխարհի բոլոր հրեաների համար»[25]։
  3. ↑ Այսուհանդերձ, ֆիլմը դուր է գալիս և՛ Ուինսթոն Չերչիլին, և՛ Ֆրանկլին Ռուզվելտին, ովքեր հնարավորություն էին ունեցել դիտել ֆիլմը փակ ցուցադրությամբ մինչ այն լույս կտեսներ։ Ռուզվելտը հետագայում Չապլինին հրավիրում է կարդալու ֆիլմի ամփոփիչ ուղերձը ռադիոյով իր՝ 1941 թվականի պաշտոնակալության բացման արարողության ընթացքում, և ուղերձը դառնում է տոնախմբության «հիթ»-ը[33]։ Չապլինը պատերազմի տարիներին հաճախ էր հրավիրվում այլ հայրենասիրական հանդիսակատարությունների՝ ուղերձըտարբեր հանդիսատեսների համար կարդալու[33]։
  1. ↑ Robinson, էջ 346
  2. ↑ Chaplin and Vance, p. 53; Vance (2003), p. 170.
  3. ↑ Robinson, էջեր 355, 368
  4. ↑ Robinson, էջեր 350, 368
  5. ↑ Robinson, էջ 371
  6. ↑ Louvish, p. 220; Robinson, pp. 372–374.
  7. ↑ Maland, (1989), էջ 96
  8. ↑ Robinson, pp. 372–374; Louvish, pp. 220–221.
  9. ↑ Robinson, էջ 378
  10. ↑ Maland (1989), pp. 99–105; Robinson, p. 383.
  11. ↑ Robinson, էջ 360
  12. ↑ Robinson, էջ 361
  13. ↑ Robinson, էջեր 371, 381
  14. ↑ Louvish, էջ 215
  15. ↑ 15,0 15,1 Robinson, էջեր 382
  16. ↑ Pfeiffer, Lee. «The Circus - Film by Chaplin [1928]». Encyclopædia Britannica. Արխիվացված է օրիգինալից 5 September 2015-ին. Վերցված է 9 August 2015-ին. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  17. ↑ Brownlow, p. 73; Louvish, p. 224.
  18. ↑ Chaplin, էջ 386
  19. ↑ Schickel, p. 28; Maland (1989), pp. 165, 170; Louvish, p. 271; Robinson, p. 490; Larcher, p. 67; Kemp, p. 158.
  20. ↑ Robinson, էջ 496
  21. ↑ Maland, (1989), էջ 165
  22. ↑ Maland, (1989), էջ 164
  23. ↑ Chaplin, էջ 387
  24. ↑ Chaplin, էջ 388
  25. ↑ Robinson, էջեր 154–155
  26. ↑ Tunzelmann, Alex von (2012-11-22). «Chaplin: a little tramp through Charlie's love affairs». the Guardian. Վերցված է 2018-02-19-ին.
  27. ↑ Maland, (1989), էջեր 172–173
  28. ↑ Robinson, էջեր 505, 507
  29. ↑ Maland, (1989), էջեր 169, 178–179
  30. ↑ Maland (1989), p. 176; Schickel, pp. 30–31.
  31. ↑ Maland, p. 181; Louvish, p. 282; Robinson, p. 504.
  32. ↑ Maland, (1989), էջեր 178–179
  33. ↑ 33,0 33,1 Gehring, էջ 133
  34. ↑ Pfeiffer, Lee. «The Great Dictator». Encyclopædia Britannica. Արխիվացված է օրիգինալից 6 July 2015-ին. Վերցված է 16 March 2013-ին. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  35. ↑ Maland, (1989), էջեր 197–198
  36. ↑ Maland, (1989), էջ 200
  37. ↑ 37,0 37,1 Maland, (1989), էջեր 198–201
  38. ↑ Nowell-Smith, էջ 85
  39. ↑ 39,0 39,1 Maland, (1989), էջեր 204–205
  40. ↑ Robinson, էջեր 523–524
  41. ↑ Friedrich, էջեր 190, 393
  42. ↑ Maland, (1989), էջ 215
  43. ↑ Maland, (1989), էջեր 214–215
  44. ↑ Louvish, էջ xiii
  45. ↑ Maland, (1989), էջեր 205–206
  46. ↑ Frost, pp. 74–88; Maland (1989), pp. 207–213; Sbardellati and Shaw, p. 508; Friedrich, p. 393.
  47. ↑ Louvish, էջ 135
  48. ↑ Chaplin, pp. 423–444; Robinson, p. 670.
  49. ↑ Sheaffer, էջեր 623, 658
  50. ↑ Chaplin, էջեր 423, 477
  51. ↑ Robinson, էջ 519
  52. ↑ Robinson, էջեր 671–675
  53. ↑ Chaplin, էջ 426
  54. ↑ Robinson, էջ 520
  55. ↑ Chaplin, էջ 412
  56. ↑ Robinson, էջեր 519–520
  57. ↑ Louvish, p. 304; Sbardellati and Shaw, p. 501.
  58. ↑ Louvish, pp. 296–297; Robinson, pp. 538–543; Larcher, p. 77.
  59. ↑ Louvish, pp. 296–297; Sbardellati and Shaw, p. 503.
  60. ↑ Maland, (1989), էջեր 235–245, 250
  61. ↑ Maland, (1989), էջ 250
  62. ↑ Louvish, էջ 297
  63. ↑ Chaplin, էջ 444
  64. ↑ Maland, (1989), էջ 251
  65. ↑ Robinson, pp. 538–539; Friedrich, p. 287.
  66. ↑ Maland, (1989), էջ 253
  67. ↑ Maland, (1989), էջեր 221–226, 253–254
  68. ↑ Larcher, p. 75; Sbardellati and Shaw, p. 506; Louvish, p. xiii.
  69. ↑ Sbardellati, էջ 152
  70. ↑ 70,0 70,1 Maland, (1989), էջեր 265–266
  71. ↑ Norton-Taylor, Richard (17 February 2012). «MI5-ը ՀԴԲ-ի պատվերով լրտեսում է Չարլի Չապլինին, որպեսզի նրան վտարի Միացյալ նահանգներից». The Guardian. London. Արխիվացված է օրիգինալից 18 November 2010-ին. Վերցված է 17 February 2012-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  72. ↑ Louvish, pp. xiv, 310; Chaplin, p. 458; Maland (1989), p. 238.
  73. ↑ Robinson, էջ 544
  74. ↑ Maland, (1989), էջեր 255–256
  75. ↑ Friedrich, p. 286; Maland (1989), p. 261.
  76. ↑ Larcher, p. 80; Sbardellati and Shaw, p. 510; Louvish, p. xiii; Robinson, p. 545.
  77. ↑ Robinson, էջ 545
  78. ↑ Maland, (1989), էջեր 256–257
  79. ↑ Maland (1989), pp. 288–290; Robinson, pp. 551–552; Louvish, p. 312.
  80. ↑ Maland, (1989), էջ 293
  81. ↑ Louvish, էջ 317
  82. ↑ Robinson, էջեր 549–570
  83. ↑ Robinson, էջ 562
  84. ↑ Robinson, էջեր 567–568
  85. ↑ Louvish, էջ 326
  86. ↑ Robinson, էջ 570
  87. ↑ 87,0 87,1 87,2 Maland, (1989), էջ 280
  88. ↑ Maland (1989), pp. 280–287; Sbardellati and Shaw, pp. 520–521.
  89. ↑ Chaplin, էջ 455
  90. ↑ Robinson, էջ 573
  91. ↑ Louvish, էջ 330
  92. ↑ Maland, (1989), էջեր 295–298, 307–311
  93. ↑ Maland, (1989), էջ 189
  94. ↑ Larcher, էջ 89
  95. ↑ Robinson, էջ 580
  96. ↑ Dale Bechtel (2002). «Film Legend Found Peace on Lake Geneva». www.swissinfo.ch/eng. Vevey. Արխիվացված է օրիգինալից 9 December 2014-ին. Վերցված է 5 December 2014-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  97. ↑ Robinson, էջեր 580–581
  98. ↑ Robinson, էջ 581
  99. ↑ Robinson, էջեր 584, 674
  100. ↑ Lynn, pp. 466–467; Robinson, p. 584; Balio, pp. 17–21.
  101. ↑ Maland (1989), p. 318; Robinson, p. 584.
  102. ↑ 102,0 102,1 Robinson, էջ 585
  103. ↑ Louvish, էջեր xiv–xv
  104. ↑ Louvish, p. 341; Maland (1989), pp. 320–321; Robinson, pp. 588–589; Larcher, pp. 89–90.
  105. ↑ Robinson, էջեր 587–589
  106. ↑ Epstein, p. 137; Robinson, p. 587.
  107. ↑ Lynn, p. 506; Louvish, p. 342; Maland (1989), p. 322.
  108. ↑ Robinson, էջ 591
  109. ↑ Louvish, էջ 347
  110. ↑ Vance, (2003), էջ 329
  111. ↑ 111,0 111,1 Maland, (1989), էջ 326
  112. ↑ 112,0 112,1 Robinson, էջեր 594–595
  113. ↑ Lynn, էջեր 507–508
  114. ↑ Robinson, էջեր 598–599
  115. ↑ Lynn, p. 509; Maland (1989), p. 330.
  116. ↑ Robinson, էջեր 602–605
  117. ↑ Robinson, pp. 605–607; Lynn, pp. 510–512.
  118. ↑ 118,0 118,1 Robinson, էջեր 608–609
  119. ↑ Robinson, էջ 612
  120. ↑ Robinson, էջ 607
  121. ↑ Vance, (2003), էջ 330
  122. ↑ 122,0 122,1 Epstein, էջեր 192–196
  123. ↑ Lynn, p. 518; Maland (1989), p. 335.
  124. ↑ 124,0 124,1 Robinson, էջ 619
  125. ↑ Epstein, էջ 203
  126. ↑ Robinson, էջեր 620–621
  127. ↑ 127,0 127,1 Robinson, էջ 621
  128. ↑ Robinson, էջ 625
  129. ↑ «Charlie Chaplin Prepares for Return to United States after Two Decades». A&E Television Networks. Արխիվացված է օրիգինալից 18 November 2010-ին. Վերցված է 7 June 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  130. ↑ Maland, (1989), էջ 347
  131. ↑ Robinson, էջեր 623–625
  132. ↑ Robinson, էջեր 627–628
  133. ↑ Robinson, էջ 626
  134. ↑ 134,0 134,1 Robinson, էջեր 626–628
  135. ↑ Lynn, էջեր 534–536
  136. ↑ Reynolds, Paul (21 July 2002). «Chaplin Knighthood Blocked». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 18 November 2010-ին. Վերցված է 15 February 2010-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  137. ↑ Կաղապար:London Gazette
  138. ↑ «Little Tramp Becomes Sir Charles». New York Daily News. 5 March 1975. Արխիվացված է օրիգինալից 3 March 2016-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  139. ↑ 139,0 139,1 Robinson, էջ 629
  140. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «EugeneChaplin» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  141. ↑ Vance, (2003), էջ 359
  142. ↑ Chaplin, էջ 287
  143. ↑ 143,0 143,1 Robinson, էջ 631
  144. ↑ 144,0 144,1 144,2 Robinson, էջ 632
  145. ↑ «Yasser Arafat: 10 Other People Who Have Been Exhumed». BBC. 27 November 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 27 November 2012-ին. Վերցված է 27 November 2012-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  146. ↑ Robinson, էջեր 629–631
  147. ↑ Robinson, էջ 18
  148. ↑ Robinson, pp. 71–72; Chaplin, pp. 47–48; Weissman (2009), pp. 82–83, 88.
  149. ↑ Louvish, էջ 38
  150. ↑ 150,0 150,1 150,2 Robinson, էջեր 86–87
  151. ↑ A round-table Chaplin Interview Արխիվացված 28 Օգոստոս 2016 Wayback Machine in 1952, first broadcast on BBC Radio on 15 October 1952. (In Norwegian)
  152. ↑ Lynn, pp. 99–100; Brownlow, p. 22; Louvish, p. 122.
  153. ↑ Louvish, էջեր 48–49
  154. ↑ 154,0 154,1 154,2 Robinson, էջ 606
  155. ↑ Brownlow, էջ 7
  156. ↑ 156,0 156,1 Louvish, p. 103; Robinson, p. 168.
  157. ↑ Robinson, էջեր 173, 197, 310, 489
  158. ↑ Robinson, էջ 169
  159. ↑ Louvish, p. 168; Robinson, pp. 166–170, 489–490; Brownlow, p. 187.
  160. ↑ Louvish, էջ 182
  161. ↑ Robinson, էջ 460
  162. ↑ Louvish, էջ 228
  163. ↑ Robinson, pp. 234–235; Cousins, p. 71.
  164. ↑ Robinson, pp. 172, 177, 235, 311, 381, 399; Brownlow, pp. 59, 75, 82, 92, 147.
  165. ↑ Brownlow, էջ 82
  166. ↑ Robinson, pp. 235, 311, 223; Brownlow, p. 82.
  167. ↑ Robinson, p. 746; Maland (1989), p. 359.
  168. ↑ Robinson, p. 201; Brownlow, p. 192.
  169. ↑ Louvish, էջ 225
  170. ↑ Brownlow, p. 157; Robinson, pp. 121, 469.
  171. ↑ Robinson, էջ 600
  172. ↑ Robinson, pp. 371, 362, 469, 613; Brownlow, pp. 56, 136; Schickel, p. 8.
  173. ↑ Bloom, p. 101; Brownlow, pp. 59, 98, 138, 154; Robinson, p. 614.
  174. ↑ Robinson, էջեր 140, 235, 236
  175. ↑ Maland, (1989), էջ 353
  176. ↑ «Chaplin's Writing and Directing Collaborators». British Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 14 February 2012-ին. Վերցված է 27 June 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  177. ↑ Robinson, էջ 212
  178. ↑ Brownlow, էջ 30
  179. ↑ Kemp, էջ 63
  180. ↑ 180,0 180,1 Mast, էջեր 83–92
  181. ↑ 181,0 181,1 Robinson, էջ 113
  182. ↑ Kamin, էջեր 6–7
  183. ↑ Mast, pp. 83–92; Kamin, pp. 33–34.
  184. ↑ Louvish, էջ 60
  185. ↑ Robinson, էջ 203
  186. ↑ 186,0 186,1 Weissman, (2009), էջ 47
  187. ↑ Dale, էջ 17
  188. ↑ Robinson, pp. 455, 485; Louvish, p. 138(for quote).
  189. ↑ Hansmeyer, էջ 4
  190. ↑ 190,0 190,1 Robinson, էջեր 334–335
  191. ↑ Dale, pp. 9, 19, 20; Louvish, p. 203.
  192. ↑ Larcher, էջ 75
  193. ↑ Louvish, էջ 204
  194. ↑ Kuriyama, էջ 31
  195. ↑ Louvish, էջեր 137, 145
  196. ↑ Robinson, էջ 599
  197. ↑ Robinson, էջ 456
  198. ↑ Maland, (1989), էջ 159
  199. ↑ Larcher, էջեր 62–89
  200. ↑ 200,0 200,1 200,2 Weissman, (1999), էջեր 439–445
  201. ↑ Bloom, էջ 107
  202. ↑ Robinson, էջեր 588–589
  203. ↑ Mast, էջեր 123–128
  204. ↑ Louvish, p. 298; Robinson, p. 592.
  205. ↑ Epstein, pp. 84–85; Mast, pp. 83–92; Louvish, p. 185.
  206. ↑ Robinson, էջ 565
  207. ↑ Chaplin, էջ 250
  208. ↑ Brownlow, p. 91; Louvish, p. 298; Kamin, p. 35.
  209. ↑ McCaffrey, էջեր 82–95
  210. ↑ Kamin, էջ 29
  211. ↑ Robinson, p. 411; Louvish, pp. 17–18.
  212. ↑ Robinson, էջ 411
  213. ↑ Vance, (2000), էջ xiii
  214. ↑ Slowik, էջ 133
  215. ↑ 215,0 215,1 215,2 Raksin and Berg, էջեր 47–50
  216. ↑ 216,0 216,1 216,2 Vance, Jeffrey (4 August 2003). "Chaplin the Composer: An Excerpt from Chaplin: Genius of the Cinema". Variety Special Advertising Supplement, pp. 20–21.
  217. ↑ Kamin, էջ 198
  218. ↑ Hennessy, Mike (22 April 1967). "Chaplin's 'Song' Catches Fire in Europe". Billboard, p. 60.
  219. ↑ Weston, Jay (10 April 2012). «Charlie Chaplin's Limelight at the Academy After 60 Years». The Huffington Post. Արխիվացված է օրիգինալից 13 May 2013-ին. Վերցված է 2 February 2013-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  220. ↑ 220,0 220,1 Sarris, էջ 139
  221. ↑ Quittner, Joshua (8 June 1998). «TIME 100: Charlie Chaplin». Time Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 23 May 2011-ին. Վերցված է 11 November 2013-ին.
  222. ↑ Hansmeyer, էջ 3
  223. ↑ Louvish, էջ xvii
  224. ↑ «Chaplin – First, Last, And Always». Indiewire. Արխիվացված է օրիգինալից 25 May 2013-ին. Վերցված է 7 October 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  225. ↑ Schickel, էջ 41
  226. ↑ «Record Price for Chaplin Hat Set». BBC. Արխիվացված է օրիգինալից 23 April 2012-ին. Վերցված է 7 October 2012-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  227. ↑ Cousins, p. 72; Kemp, pp. 8, 22; Gunning, p. 41; Sarris, p. 139; Hansmeyer, p. 3.
  228. ↑ Schickel, pp. 3–4; Cousins, p. 36; Robinson, pp. 209–211; Kamin, p. xiv.
  229. ↑ Cousins, էջ 70
  230. ↑ Schickel, էջեր 7, 13
  231. ↑ 231,0 231,1 Presented by Paul Merton, directed by Tom Cholmondeley (1 June 2006). «Charlie Chaplin». Silent Clowns. British Broadcasting Corporation. BBC Four.
  232. ↑ Thompson, pp. 398–399; Robinson, p. 321; Louvish, p. 185.
  233. ↑ Brownlow, էջ 77
  234. ↑ 234,0 234,1 234,2 Mark Cousins (10 September 2011). «Episode 2». The Story of Film: An Odyssey. Event occurs at 27:51–28:35. Channel 4. More4.
  235. ↑ Cardullo, էջեր 16, 212
  236. ↑ «Attenborough Introduction». Charlie Chaplin. British Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 5 November 2013-ին. Վերցված է 11 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  237. ↑ Lasica, Tom (March 1993). «Tarkovsky's Choice». Sight & Sound. British Film Institute. 3 (3). Արխիվացված է օրիգինալից 14 February 2014-ին. Վերցված է 1 February 2014-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  238. ↑ Canemaker, էջեր 38, 78
  239. ↑ Jackson, էջեր 439–444
  240. ↑ Simmons, էջեր 8–11
  241. ↑ Mast, էջ 100
  242. ↑ «The Greatest Films Poll: Critics Top 250 Films». Sight & Sound. British Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 7 February 2016-ին. Վերցված է 31 January 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  243. ↑ «Directors' Top 100 Films». British Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 9 February 2016-ին. Վերցված է 8 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  244. ↑ «The Greatest Films Poll: All Films». Sight & Sound. British Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 5 February 2016-ին. Վերցված է 31 January 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  245. ↑ «AFI's 100 Years ... 100 Movies – 10th Anniversary Edition». American Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 18 August 2015-ին. Վերցված է 8 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  246. ↑ Louvish, p. xvi; Maland, pp. xi, 359, 370.
  247. ↑ «DVDs, United States». Charlie Chaplin. Արխիվացված է օրիգինալից 24 December 2013-ին. Վերցված է 23 December 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն) «DVDs, United Kingdom». Charlie Chaplin. Արխիվացված է օրիգինալից 13 March 2014-ին. Վերցված է 23 December 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  248. ↑ Poullain-Majchrzak, Ania (18 April 2016). «Chaplin's World museum opens its doors in Switzerland». Reuters.
  249. ↑ «Charlie Chaplins gather in their hundreds to set world record – video». The Guardian. 17 April 2017. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (օգնություն)
  250. ↑ «London Film Museum: About Us». London Film Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 28 August 2012-ին. Վերցված է 22 July 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  251. ↑ 251,0 251,1 Robinson, էջ 677
  252. ↑ «Welcome to IMAX United Kingdom». IMAX. Արխիվացված է օրիգինալից 4 June 2015-ին. Վերցված է 22 December 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  253. ↑ «Charlie Chaplin». Blue Plaque Places. Վերցված է 20 July 2017-ին.
  254. ↑ «Vevey: Les Tours "Chaplin" Ont Été Inaugurées». RTS.ch. 8 October 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 28 October 2012-ին. Վերցված է 22 July 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն) (In French)
  255. ↑ «Charlie Chaplin». VisitWaterville.ie. Արխիվացված է օրիգինալից 22 February 2015-ին. Վերցված է 22 July 2012-ին.
  256. ↑ «The Story». Charlie Chaplin Comedy Film Festival. Արխիվացված է օրիգինալից 24 August 2012-ին. Վերցված է 22 July 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  257. ↑ Schmadel, էջ 305
  258. ↑ Maland, (1989), էջեր 362–370
  259. ↑ Kamin, Dan (17 April 1989). «Charlie Chaplin's 100th Birthday Gala a Royal Bash in London». The Pittsburgh Post-Gazette. US. Վերցված է 22 July 2012-ին.
  260. ↑ 260,0 260,1 «Chaplin's Back in The Big Time». New Sunday Times. 16 April 1989. Վերցված է 22 July 2012-ին.
  261. ↑ «Ժամանակակից արվեստների թագարան պատվի է առո Չարլզ Չապլինի ներդրումը կինոարվեստի բնագավառում» (PDF). The Museum of Modern Art Press Release. March 1989. Վերցված է 22 July 2012-ին.
  262. ↑ «Google Doodles a Video Honouring Charlie Chaplin». CNN-News18. 15 April 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 9 May 2016-ին. Վերցված է 15 April 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  263. ↑ «Charlie Chaplin Stamps». Blogger. Արխիվացված է օրիգինալից 2 November 2013-ին. Վերցված է 8 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  264. ↑ «Association Chaplin». Association Chaplin. Արխիվացված է օրիգինալից 11 September 2013-ին. Վերցված է 13 July 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); «Interview with Kate Guyonvarch». Lisa K. Stein. Արխիվացված է օրիգինալից 27 May 2013-ին. Վերցված է 24 July 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  265. ↑ «Chaplin Archive». British Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 10 July 2012-ին. Վերցված է 11 December 2014-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն);«Charlie Chaplin Archive». Cineteca Bologna. Արխիվացված է օրիգինալից 25 December 2015-ին. Վերցված է 11 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  266. ↑ «Chaplin at the Musée de l'Elysée». Musée de l'Elysée. Արխիվացված է օրիգինալից 5 November 2013-ին. Վերցված է 12 July 2013-ին.
  267. ↑ «The BFI Charles Chaplin Conference July 2005». Charlie Chaplin. British Film Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 5 November 2013-ին. Վերցված է 11 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  268. ↑ «Robert Downey, Jr. profile, Finding Your Roots». PBS. Արխիվացված է օրիգինալից 23 November 2015-ին. Վերցված է 9 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  269. ↑ «The Cat's Meow – Cast». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 24 November 2015-ին. Վերցված է 9 November 2013-ին.
  270. ↑ «The Scarlett O'Hara War – Cast». Արխիվացված է օրիգինալից 24 November 2015-ին. Վերցված է 9 November 2013-ին.
  271. ↑ «Young Charlie Chaplin Wonderworks». Emmys. Արխիվացված է օրիգինալից 9 November 2013-ին. Վերցված է 9 November 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  272. ↑ «Limelight – The Story of Charlie Chaplin». La Jolla Playhouse. Արխիվացված է օրիգինալից 21 July 2013-ին. Վերցված է 25 June 2012-ին.
  273. ↑ «Chaplin – A Musical». Barrymore Theatre. Արխիվացված է օրիգինալից 15 June 2012-ին. Վերցված է 25 June 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  274. ↑ «Ohjelmisto: Chaplin». Svenska Teatern. Արխիվացված է օրիգինալից 13 April 2013-ին. Վերցված է 8 February 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  275. ↑ «Kulkuri». Tampereen Työväen Teatteri. Արխիվացված է օրիգինալից 5 October 2013-ին. Վերցված է 2 October 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  276. ↑ Ness, Patrick (27 June 2009). «Looking for the Little Tramp». The Guardian. Արխիվացված է օրիգինալից 5 October 2013-ին. Վերցված է 25 June 2012-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  277. ↑ «Jerusalem by Alan Moore review – Midlands metaphysics». Financial Times. 17 January 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 13 November 2016-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)


Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Անահիտ_Սուքիասյան/Ավազարկղ&oldid=5845031» էջից