Jump to content

Սպիտակների գերակայություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Սպիտակների գերակայություն, սպիտակ գերակայություն (անգլ.՝ white supremacism), պատկերացումներ և գաղափարներ «սպիտակ» մարդկանց բնական գերազանցության մասին այլ ռասայական խմբերի նկատմամբ[1], ռասիստական հայեցակարգ, որը հիմնված է ռասայական տեսաբանների տեսությունների վրա, ըստ որի «սպիտակները» գերազանցում են այլ մարդկանց ռասայական հատկանիշներով[2][3]։ Սպիտակների գերակայությունը բխում է «գիտական ռասիզմի» կեղծ գիտական դոկտրինից և նախկինում հիմք է հանդիսացել եվրոպական գաղութատիրությունն արդարացնող գաղափարախոսության[4]։ Հակառակ ռասիստական հայեցակարգը սևամորթների գերակայությունն է։

Որպես քաղաքական գաղափարախոսություն՝ սպիտակների գերակայությունը պաշտպանում է «սպիտակ» մարդկանց մշակութային, քաղաքական, պատմական և/կամ ինստիտուցիոնալ գերակայությունը։ Նախկինում այս գաղափարախոսությունն իրականացվել է սոցիալ-տնտեսական և իրավական ինստիտուտների միջոցով, ինչպիսիք են անդրատլանտյան ստրուկների առևտուրը, Ջիմ Քրոուի օրենքները Միացյալ Նահանգներում, Սպիտակ Ավստրալիայի քաղաքականությունը 1890-ականներից մինչև 1970-ականների կեսերը և ապարտեիդը Հարավային Աֆրիկայում[3][5]։

Սպիտակների գերակայությունը ընկած է մի շարք ժամանակակից շարժումների հիմքում, ինչպիսիք են սպիտակ ազգայնականությունը, սպիտակների անջատողականությունը, նեոնացիզմը և քրիստոնեական ինքնության շարժումը։ Միացյալ Նահանգներում սպիտակների գերակայությունը կիսում են Կու Կլուքս Կլանը (ԿԿԿ), Արիական ազգերը և Սպիտակ Արիական Դիմադրություն շարժումը։ «Proud boys» կազմակերպությունը, չնայած իրենց պնդումներին, որ նրանք կապված չեն սպիտակամորթների գերակայության հետ, հետազոտողները նկարագրում են որպես այդպիսին[6]։ Այնպիսի կայքերը, ինչպիսիք են Twitter-ը, Reddit-ը և Stormfront-ը, ինչպես նաև Դոնալդ Թրամփի նախագահական քարոզարշավը, նպաստել են սպիտակամորթների գերակայության նկատմամբ ակտիվության և հետաքրքրության աճին[7][8][9][10][11]։

Սպիտակների գերակայության տարբեր ուղղություններ տարբեր պատկերացումներ ունեն այն մասին, թե ով է պատկանում «սպիտակներին» և ով է համարվում «սպիտակների» գլխավոր «թշնամիները»։ Սպիտակամորթ գերակայության տարբեր խմբեր բացահայտում են «սպիտակների» ռասայական, էթնիկ, կրոնական և այլ «թշնամիների»[12], որոնք առավել հաճախ ներառում են ենթասահարական աֆրիկացիներին, Ամերիկա մայրցամաքի և օվկիանիայի բնիկ ժողովուրդներին, ասիացիներին, մետիսներին, մերձավորարևելցիներին, հրեաներին[13][14][15], մուսուլմաններին և ԼԳԲՏՔ[16][17][18][19] ներկայացուցիչներին։

Ծայրահեղ աջակողմյան և այլ ծայրամասային գաղափարախոսությունների շատ կողմնակիցներ չեն ճանաչում որպես «սպիտակ» մի շարք էթնիկ խմբերի, հիմնականում եվրոպեոիդ ռասային պատկանող, և իրականում նույնպես որպես «սպիտակ» դասակարգվող (հրեաներ, պարսիկներ, արաբների և Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի էթնիկ խմբերի մեծ մասը, իսպանախոս լատինաամերիկացիները եվրոպեոիդ արտաքինով) մշակութային և կրոնական չափանիշների հիման վրա՝ հակադրելով նրանց մարդաբանական չափանիշներին[20][21]։ Մի շարք գաղափարախոսություններում «սպիտակ ռասան» նույնացվում է «արիական ռասայի» հետ[22]։

Ակադեմիական դիսկուրսում, հատկապես քննադատական ռասայական տեսության կամ ինտերսեկցիոնալության շրջանակներում, «սպիտակների գերակայություն» եզրույթը կարող է նաև վերաբերել սոցիալական համակարգին, որտեղ «սպիտակ» մարդիկ օգտվում են սոցիալական առավելություններից (արտոնություններից) այլ էթնիկ խմբերի նկատմամբ հավաքական, ինչպես նաև անհատական մակարդակում՝ չնայած ֆորմալ իրավական հավասարությանը[23][24][25][26][27]։

Եզրույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հինգ ռասաների կարծրատիպային պատկերում՝ իրենց մշակույթին համապատասխան հագուստով. կենտրոնում «սպիտակ ռասայի» ներկայացուցիչ. 1911 հրատարակություն։

«Սպիտակ գերակայություն» եզրույթն օգտագործվում է ռասայական իշխանության որոշ ակադեմիական ուսումնասիրություններում՝ նկատի ունենալով կառուցվածքային կամ սոցիալական ռասիզմի համակարգ, որը նախապատվությունը տալիս է «սպիտակ» մարդկանց՝ անկախ միջցեղային ատելության առկայությունից կամ բացակայությունից։ Ըստ այս սահմանման՝ սպիտակ ռասայական առավելությունը արտահայտվում է ինչպես կոլեկտիվ, այնպես էլ անհատական մակարդակներում՝ այլ հավասար պայմաններում, այսինքն՝ համեմատելով մարդկանց, որոնք էականորեն չեն տարբերվում, բացառությամբ էթնոռասայական ծագման։ Իրավաբան Ֆրենսիս Լի Էնսլին այս սահմանումը բացատրում է հետևյալ կերպ.

«Սպիտակ գերակայություն» ասելով՝ ես նկատի չունեմ միայն գիտակցված ռասիզմը սպիտակամորթների գերակայությանը կողմնակից ատելության խմբերի կողմից։ Խոսքս վերաբերում է քաղաքական, տնտեսական և մշակութային համակարգին, որտեղ սպիտակամորթները ճնշող մեծամասնությամբ վերահսկում են իշխանությունը և նյութական ռեսուրսները, և որտեղ սպիտակների գերազանցության և իրավունքների մասին գիտակցված և ոչ գիտակցված համոզմունքները լայնորեն տարածված են, իսկ հարաբերությունները, որոնք կառուցված են սպիտակների գերակայության և «ոչ սպիտակների» ենթակայության վրա, ամեն օր վերարտադրվում են սոցիալական ինստիտուտների և հասարակական վերաբերմունքի լայն շրջանակում[23][24]։

Այս և նմանատիպ սահմանումները կիսում են այնպիսի գիտնականներ, ինչպիսիք են Չարլզ Միլսը[25], Գլորիա Ուոթկինսը /Բել հուքս/[26], Դեյվիդ Գիլբորնը[27], Ջեսի Դենիելսը[28] և Նիլի Ֆուլեր կրտսերը, ինչպես նաև լայնորեն օգտագործվում են քննադատական ռասայական տեսության և ինտերսեկցիոնալ ֆեմինիզմի մեջ։ Որոշ հակառասիստական մանկավարժներ, ինչպիսիք են Բետիտա Մարտինեսը և Challenging White Supremacy սեմինարի մասնակիցները, նույնպես օգտագործում են «սպիտակ գերակայություն» եզրույթը այս իմաստով։ Եզրույթն արտահայտում է պատմական շարունակականությունը սպիտակների բացահայտ գերակայության դարաշրջանի, նախկինում գոյություն ունեցող քաղաքացիական իրավունքների շարժման և Միացյալ Նահանգներում գործող ռասայական ուժային կառուցվածքի միջև։ Նա նաև արտահայտում է կառուցվածքային ռասիզմի ինտուիտիվ ազդեցությունը «սադրիչ և բռնի» լեզվի միջոցով, որը ռասիզմը բնութագրում է որպես «անխիղճ, գլոբալ, համակարգային և հաստատուն»[29]։ Հետազոտողները կարող են նախընտրել «սպիտակ գերակայություն» եզրույթը, քան «ռասիզմ» եզրույթը, քանի որ առաջինը հնարավորություն է տալիս տարբերակել ռասիստական հույզերը «սպիտակների» ռասայական առավելություններից կամ արտոնություններից[11][30][31]։ Լեզվի և ռասայական հարաբերությունների փորձագետ Ջոն Մաքուորթերը բացատրում է «ռասիզմ» եզրույթի աստիճանաբար փոխարինումը «սպիտակ գերակայություն» եզրույթով` ասելով, որ «էֆեկտիվ եզրույթները թարմացման կարիք ունեն, հատկապես, երբ դրանք շատ են օգտագործվում»՝ զուգահեռ անցկացնելով «շովինիստ» եզրույթները «սեքսիստականով» փոխարինելու հետ[32]։

Այլ գրողներ քննադատել են ձախակողմյան ակտիվիստների շրջանում «սպիտակ գերակայություն» տերմինի ժողովրդականության աճը՝ որպես հակաարդյունավետ։ Ջոն ՄաքՎորթերը եզրույթի նոր ենթատեքստերը համարում է շեղում դրա ընդհանուր ընդունված իմաստից՝ ոչ այդքան ծայրահեղ հարցեր լուսաբանելու համար։ Արդյունքում եզրույթն արժեզրկվում է, ինչը կարող է խանգարել արդյունավետ քննարկմանը[33]։ Քաղաքական մեկնաբան Քևին Դրամը եզրույթի աճող ժողովրդականությունը վերագրում է լրագրող Թա-Նեհիսի Քոութսի կողմից այն հաճախակի օգտագործելուն և այն բնութագրում է որպես «սարսափելի տարօրինակություն», որը չի կարողանում փոխանցել անհրաժեշտ նրբերանգը։ Drum-ը կարծում է, որ այս եզրույթը պետք է օգտագործվի միայն նկարագրելու նրանց, ովքեր հավատում են սպիտակների բնական գերազանցությանը սևամորթների նկատմամբ, և չպետք է օգտագործվի ավելի քիչ բացահայտ ռասիստական համոզմունքներ կամ գործողություններ նկարագրելու համար[34][35]։ Համակարգային ռասիզմին մատնանշելու եզրույթի ակադեմիական օգտագործումը քննադատության է ենթարկվել լրագրող Քոնոր Ֆրիդերսդորֆի կողմից լայն հանրության համար առաջացած շփոթության համար, քանի որ այն տարբերվում է բառարանային ավելի ընդհանուր սահմանումից. նա պնդում է, որ այս ընդլայնված իմաստը կարող է օտարել նրանց, ում մտադիր են համոզել[35]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Jenkins J. P. White supremacy // Britannica. Архивировано из первоисточника 8 Մայիսի 2016.
  2. ↑ Kim A. Case, Rachel Hensley, Amber Anderson (2014-12). «Reflecting on Heterosexual and Male Privilege: Interventions to Raise Awareness». Journal of Social Issues. 70 (4): 722–740. doi:10.1111/josi.12088. ISSN 0022-4537.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  3. ↑ 3,0 3,1 Wildman, Stephanie M. (1996). Privilege Revealed: How Invisible Preference Undermines America. NYU Press. p. 87. ISBN 978-0-8147-9303-9
  4. ↑ Американская ассоциация биологических антропологов[en] (2019 թ․ մարտի 27). «AAPA Statement on Race and Racism». American Association of Physical Anthropologists. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 19-ին. «Instead, the Western concept of race must be understood as a classification system that emerged from, and in support of, European colonialism, oppression, and discrimination» {{cite web}}: Check |author= value (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  5. ↑ Helms, Janet (2016). «An election to save White Heterosexual Male Privilege» (PDF). Latina/o Psychology Today. 3 (2): 6–7. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  6. ↑ Kutner, Samantha (2020). «Swiping Right: The Allure of Hyper Masculinity and Cryptofascism for Men Who Join the Proud Boys» (PDF). International Centre for Counter-Terrorism: 1.
  7. ↑ Daniel, Jessie (2017 թ․ հոկտեմբերի 19). «Twitter and White Supremacy: A Love Story». CUNY Academic Works. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  8. ↑ «Why White-Nationalist Thugs Thrill to Trump». National Review (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ ապրիլի 11. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 17-ին.
  9. ↑ Smith, Candace. «The White Nationalists Who Support Donald Trump». ABC News (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 17-ին.
  10. ↑ «How Trump Is Inspiring A New Generation Of White Nationalists». HuffPost (անգլերեն). 2016 թ․ մարտի 7. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 17-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Pollock, Nicolas; Myszkowski, Sophia. «Hate Groups Are Growing Under Trump». The Atlantic. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 28-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  12. ↑ Flint, Colin (2004). Spaces of Hate: Geographies of Discrimination and Intolerance in the U.S.A. Routledge. p. 53. ISBN 0-415-93586-5. — «Although white racist activists must adopt a political identity of whiteness, the flimsy definition of whiteness in modern culture poses special challenges for them. In both mainstream and white supremacist discourse, to be white is to be distinct from those marked as nonwhite, yet the placement of the distinguishing line has varied significantly in different times and places».
  13. ↑ «'Jews will not replace us': Why white supremacists go after Jews». The Washington Post. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 14-ին.
  14. ↑ «How Anti-Semitism Is Tied To White Nationalism». National Public Radio. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  15. ↑ «Antisemitism Is Driving White Supremacist Terror In The United States». The Daily Beast. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 19-ին.
  16. ↑ «Why Are So Many White Nationalists 'Virulently Anti-LGBT'?». National Broadcasting Company. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  17. ↑ «Why are white nationalist groups targeting LGBTQ groups?». National Public Radio. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 19-ին.
  18. ↑ «White supremacy's rigid views on gender and sexuality». Cable News Network. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 15-ին.
  19. ↑ «Knoxville Pridefest parade: White nationalists to protest». Knoxnews. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 13-ին.
  20. ↑ Episode 5: Are Jews White? Adventures in Jewish Studies Masthead.
  21. ↑ Hansi Lo Wang (сorrespondent, Washington Desk). The U.S. census sees Middle Eastern and North African people as white. Many don’t. npr.org. February 17, 2022.
  22. ↑ Шнирельман, 2015
  23. ↑ 23,0 23,1 Ansley, Frances Lee (1989). «Stirring the Ashes: Race, Class and the Future of Civil Rights Scholarship». Cornell Law Review. 74: 993ff.
  24. ↑ 24,0 24,1 Ansley, Frances Lee (June 29, 1997). "White supremacy (and what we should do about it)". In Richard Delgado; Jean Stefancic (eds.). Critical white studies: Looking behind the mirror. Temple University Press. p. 592. ISBN 978-1-56639-532-8
  25. ↑ 25,0 25,1 Mills, C. W.[en] (2003). «White supremacy as sociopolitical system: A philosophical perspective». White Out: The Continuing Significance of Racism: 35–48. {{cite journal}}: Check |author= value (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  26. ↑ 26,0 26,1 Hooks, Bell (2000). Feminist theory: From margin to center. Pluto Press. ISBN 978-0-7453-1663-5
  27. ↑ 27,0 27,1 Gillborn, David (2006 թ․ սեպտեմբերի 1). «Rethinking White Supremacy Who Counts in 'WhiteWorld'». Ethnicities. 6 (3): 318–40. doi:10.1177/1468796806068323. ISSN 1468-7968.
  28. ↑ Daniels, Jessie (1997). White Lies: race, class, gender and sexuality in white supremacist discourse. Routledge. ISBN 9780415912891
  29. ↑ Davidson, Tim (February 23, 2009). "bell hooks, white supremacy, and the academy". In Jeanette Davidson; George Yancy (eds.). Critical perspectives on Bell Hooks. Taylor & Francis US. p. 68. ISBN 978-0-415-98980-0
  30. ↑ hooks, bell (February 4, 2009). Black Looks: Race and Representation. Turnaround Publisher Services Limited. p. 12. ISBN 978-1-873262-02-3 — «Why is it so difficult for many white folks to understand that racism is oppressive not because white folks have prejudicial feelings about blacks (they could have such feelings and leave us alone) but because it is a system that promotes domination and subjugation?».
  31. ↑ Грилло и Вильдман приводят аргументы Глории Уоткинс в пользу термина расизм / превосходство «белых», «hooks writes that liberal whites do not see themselves as either prejudiced or interested in domination through coercion, and they do not acknowledge the ways in which they contribute to and benefit from the system of white privilege». — Grillo, Trina; Stephanie M. Wildman (June 29, 1997). "The implications of making comparisons between racism and sexism (or other isms)". In Richard Delgado; Jean Stefancic (eds.). Critical white studies: Looking behind the mirror. Temple University Press. p. 620. ISBN 978-1-56639-532-8
  32. ↑ McWhorter, John (2020 թ․ հունիսի 22). «The Dictionary Definition of 'Racism' Has to Change». The Atlantic (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 22-ին.
  33. ↑ «Left Language, Right Language». Wnyc. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  34. ↑ «Let's Be Careful With the "White Supremacy" Label». Mother Jones. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 Friedersdorf, Conor. «'The Scourge of the Left': Too Much Stigma, Not Enough Persuasion». The Atlantic (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սպիտակների_գերակայություն&oldid=9805697» էջից