«Մասնակից:Avagyanasya/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

16:53, 25 Սեպտեմբերի 2021-ի տարբերակ

Եգիպտոսի տասնութերորդ արքայատոհմ (անգլ.՝ Eighteenth Dynasty of Egypt, գրվում է նաև Արքայատոհմ XVIII, այլընտրանքային ձևով՝ 18-րդ արքայատոհմ կամ Արքայատոհմ 18), Եգիպտոսի նոր թագավորության առաջին արքայատոհմ, որի ժամանակաշրջանում Հին Եգիպտոսը հասել է իր հզորության գագաթնակետին: Տասնութերորդ արքայատոհմն ընդգրկել է մ․թ․ա․ 1550/1549 - 1292 թվականները։ Հայտնի է նաև որպես Թութմոսների արքայատոհմ՝ ի պատիվ Թութմոս անունով չորս փարավոնների։

Եգիպտոսի ամենահայտնի փարավոններից մի քանիսը պատկանել են տասնութերորդ արքայատոհմին, այդ թվում՝ Թութանհամոնը, որի դամբարանը 1922 թվականին հայտնաբերել է Հովարդ Քարթերը։ Այս արքայատոհմի ներկայացուցիչ այլ փարավոններից են՝ ամենաերկար իշխած կին-փարավոն Հատշեպսուտը (մ․թ․ա․ մոտավորապես 1479 –1458 թվականներ) և «հերետիկոս փարավոն» Էխնաթոնը (մ․թ․ա․ մոտավորապես 1353–1336 թվականներ) իր մեծ թագուհի Նեֆերտիտիի հետ։ Եգիպտական մյուս արքայատոհմերի մեջ տասնութերորդ արքայատոհմը եզակի է նրանով, որ ունեցել է երկու կին-փարավոն՝ Հատշեպսուտը, որը համարվում է Հին Եգիպտոսի ամենանորարար կառավարիչներից մեկը, և Նեֆերնեֆրուատոնը, որը սովորաբար նույնացվում է Նեֆերտիտիի հետ^[1]։

Պատմություն

Վաղ շրջանի XVIII արքայատոհմ

Dynasty XVIII was founded by Ahmose I, the brother or son of Kamose, the last ruler of the 17th Dynasty. Ahmose finished the campaign to expel the Hyksos rulers. His reign is seen as the end of the Second Intermediate Period and the start of the New Kingdom. Ahmose's consort, Queen Ahmose-Nefertari was "arguably the most venerated woman in Egyptian history, and the grandmother of the 18th Dynasty."^[2] She was deified after she died. Ahmose was succeeded by his son, Amenhotep I, whose reign was relatively uneventful.^[3]

Amenhotep I probably left no male heir and the next pharaoh, Thutmose I, seems to have been related to the royal family through marriage. During his reign the borders of Egypt's empire reached their greatest expanse, extending in the north to Carchemish on the Euphrates and in the south up to Kurgus beyond the fourth cataract of the Nile. Thutmose I was succeeded by Thutmose II and his queen, Hatshepsut, who was the daughter of Thutmose I. After her husband's death and a period of regency for her minor stepson (who would later become pharaoh as Thutmose III) Hatshepsut became pharaoh in her own right and ruled for over twenty years.

Thutmose III, who became known as the greatest military pharaoh ever, also had a lengthy reign after becoming pharaoh. He had a second co-regency in his old age with his son Amenhotep II. Amenhotep II was succeeded by Thutmose IV, who in his turn was followed by his son Amenhotep III, whose reign is seen as a high point in this dynasty.

Amenhotep III's reign was a period of unprecedented prosperity, artistic splendor, and international power, as attested by over 250 statues (more than any other pharaoh) and 200 large stone scarabs discovered from Syria to Nubia.^[4] Amenhotep III undertook large scale building programmes, the extent of which can only be compared with those of the much longer reign of Ramesses II during Dynasty XIX.^[5] Amenhotep III's consort was the Great Royal wife Tiye, for whom he built an artificial lake, as described on eleven scarabs.^[6]

Էխնաթոն, Ամառնայի ժամանակաշրջան և Թութանհամոն

Amenhotep III may have shared the throne for up to twelve years with his son Amenhotep IV. There is much debate about this proposed co-regency, with different experts considering that there was a lengthy co-regency, a short one, or none at all.

In the fifth year of his reign, Amenhotep IV changed his name to Akhenaten (ꜣḫ-n-jtn, "Effective for the Aten") and moved his capital to Amarna, which he named Akhetaten. During the reign of Akhenaten, the Aten (jtn, the sun disk) became, first, the most prominent deity, and eventually came to be considered the only god.^[7] Whether this amounted to true monotheism continues to be the subject of debate within the academic community. Some state that Akhenaten created a monotheism, while others point out that he merely suppressed a dominant solar cult by the assertion of another, while he never completely abandoned several other traditional deities.

Later Egyptians considered this "Amarna Period" an unfortunate aberration. After his death, Akhenaten was succeeded by two short-lived pharaohs, Smenkhkare and Neferneferuaten, of which little is known. In 1334 Akhenaten's son, Tutankhaten, ascended to the throne: shortly after, he restored Egyptian polytheist cult and subsequently changed his name in Tutankhamun, in honor to the Egyptian god Amun.^[8] His infant daughters, 317a and 317b mummies, represent the final genetically-related generation of the Eighteenth Dynasty.

Էյե և Հորեմհեբ

The last two members of the Eighteenth Dynasty—Ay and Horemheb—became rulers from the ranks of officials in the royal court, although Ay might also have been the maternal uncle of Akhenaten as a fellow descendant of Yuya and Tjuyu.

Ay may have married the widowed Great Royal Wife and young half-sister of Tutankhamun, Ankhesenamun, in order to obtain power; she did not live long afterward. Ay then married Tey, who was originally Nefertiti's wet-nurse.

Ay's reign was short. His successor was Horemheb, a general during Tutankhamun's reign whom the pharaoh may have intended as his successor in the event that he had no surviving children, which came to pass.^[9] Horemheb may have taken the throne away from Ay in a coup d'état. Although Ay's son or stepson Nakhtmin was named as his father/stepfather's Crown Prince, Nakhtmin seems to have died during the reign of Ay, leaving the opportunity for Horemheb to claim the throne next.

Horemheb also died without surviving children, having appointed his vizier, Pa-ra-mes-su, as his heir. This vizier ascended the throne in 1292 BC as Ramesses I, and was the first pharaoh of the Nineteenth Dynasty.

This example to the right depicts a man named Ay who achieved the exalted religious positions of Second Prophet of Amun and High Priest of Mut at Thebes. His career flourished during the reign of Tutankhamun, when the statue was made. The cartouches of King Ay, Tutankhamun's successor appearing on the statue, were an attempt by an artisan to "update" the sculpture.^[10]

Հարաբերություններ Նուբիայի հետ

The Eighteenth Dynasty empire conquered all of Lower Nubia under Thutmose I.^[11] By the reign of Thutmose III, the Egyptians controlled Nubia to the Nile river, 4th cataract (rapids). The Egyptians referred to the area as Kush and it was administered by the Viceroy of Kush. The 18th dynasty obtained Nubian gold, animal skins, ivory, ebony, cattle, and horses, which were of exceptional quality.^[11] The Egyptians built temples throughout Nubia. One of the largest and most important temples was dedicated to amun at Jebel Barkal in the city of Napata. This Temple of Amun was enlarged by later Egyptian and Nubian Pharaohs, such as Taharqa.

Նուբիացիները հարգանքի տուրք են մատուցում փարավոնին, Հույի դամբարան, MET DT221112
Նուբիացի արքայազն Հեքանեֆերը հարգանքի տուրք է մատուցում Թութանհամոնին, 18-րդ արքայատոհմ, Հույի դամբարան
Նուբիացիները հարգանքի տուրք են մատուցում Թութանհամոնին, Հույի դամբարան

Հարաբերություններ Մերձավոր Արևելքի հետ

After the end of the Hyksos period of foreign rule, the Eighteenth Dynasty engaged in a vigorous phase of expansionism, conquering vast areas of the Near-East, with especially Pharaoh Thutmose III submitting the "Shasu" Bedouins of northern Canaan, and the land of Retjenu, as far as Syria and Mittani in numerous military campaigns circa 1450 BC.^[12]^[13]

Եգիպտական ցայտաքանդակ, որը պատկերում է պայքար արևմտյան ասիացիների դեմ: Ամենհոտեպ II-ի ժամանակաշրջան, տասնութերորդ արքայատոհմ, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1427–1400 թվականներ։
Արևմտա-ասիացի հարգանքի տուրք մատուցողները Սոբեկհոտեպի դամբարանում, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1400 թվական, Թեբե։ Բրիտանական թանգարան^[14]։

Թվագրում

Radiocarbon dating suggests that Dynasty XVIII may have started a few years earlier than the conventional date of 1550 BC. The radiocarbon date range for its beginning is 1570–1544 BC, the mean point of which is 1557 BC.^[15]

18-րդ արքայատոհմի փարավոններ

The pharaohs of Dynasty XVIII ruled for approximately 250 years (c. 1550–1298 BC). The dates and names in the table are taken from Dodson and Hilton.^[16] Many of the pharaohs were buried in the Valley of the Kings in Thebes (designated KV). More information can be found on the Theban Mapping Project website.^[17] Several diplomatic marriages are known for the New Kingdom. These daughters of foreign kings are often only mentioned in cuneiform texts and are not known from other sources. The marriages were likely to have been a way to confirm good relations between these states.^[18]

Փարավոն	Գահի անուն	Կառավարում	Հուղարկավորվել է	Կին (Կանայք)/Ամուսին	Մեկնաբանություն
Ահմոս I / Ահմոսիս I	Nebpehtire	1549–1524 BC		Ahmose-Nefertari Ahmose-Henuttamehu Ahmose-Sitkamose
Ամենհոտեպ I	Djeserkare	1524–1503 BC	KV39? or Tomb ANB?	Ahmose-Meritamon
Թութմոս I	Aakheperkare	1503–1493 BC	KV20, KV38	Ahmose Mutnofret
Թութմոս II	Aakheperenre	1493–1479 BC	KV42?	Hatshepsut Iset
Հատշեպսուտ	Maatkare	1479–1458 BC	KV20	Thutmose II
Թութմոս III	Menkheper(en)re	1479–1425 BC	KV34	Satiah Merytre-Hatshepsut Nebtu Menhet, Menwi and Merti
Ամենհոտեպ II	Aakheperure	1427–1397 BC	KV35	Tiaa
Թութմոս IV	Menkheperure	1397–1388 BC	KV43	Nefertari Iaret Mutemwiya Daughter of Artatama I of Mitanni
Ամենհոտեպ III	Nebmaatre	1388–1351 BC	KV22	Tiye Gilukhipa of Mitanni Tadukhipa of Mitanni Sitamun Iset Daughter of Kurigalzu I of Babylon^[18] Daughter of Kadashman-Enlil of Babylon^[18] Daughter of Tarhundaradu of Arzawa^[18] Daughter of the ruler of Ammia^[18]
Ամենհոտեպ IV/Էխնաթոն	Neferkepherure-Waenre	1351–1334 BC	Royal Tomb of Akhenaten	Nefertiti Kiya Tadukhipa of Mitanni Daughter of Šatiya, ruler of Enišasi^[18] Meritaten? Meketaten? Ankhesenamun Daughter of Burna-Buriash II, King of Babylon^[18]
Սմենխքարե	Ankhkheperure	1335–1334 BC		Մերիթաթոն
Նեֆերնեֆերուատեն	Ankhkheperure	1334–1332 BC		Akhenaten? Smenkhkare?	Սովորաբար նույնացվում է թագուհի Նեֆերտիտիի հետ
Թութանհամոն	Nebkheperure	1332–1323 BC	KV62	Անխեսենամուն
Էյե	Kheperkheperure	1323–1319 BC	KV23	Ankhesenamun Tey
Հորեմհեբ	Djeserkheperure-Setepenre	1319–1292 BC	KV57	Mutnedjmet Amenia

18-րդ արքայատոհմի ժամանակագրություն

Պատկերասրահ

Ուրեյը ճակատին անհայտ թագավորի կիսադեմ։ Կրաքարային ցայտաքանդակ։ 18-րդ արքայատոհմ։ Հայտնաբերվել է Թեբեից, Եգիպտոս: Գտնվում է Եգիպտական հնագիտության Պետրի թանգարանում, Լոնդոն։
Ահմոս I։ Թեև համարվում է 18-րդ արքայատոհմի հիմնադիրը, եղել է 17-րդ արքայատոհմի վերջին փարավոն Կամոսի եղբայրը։ Իր գահակալության տարիներին Հիքսոսներին վռնդել է Ստորին Եգիպտոսից ու Նեղոսի դելտան վերցրել իր իշխանության տակ՝ մեկ անգամ ևս քաղաքականապես միավորելով Եգիպտոսը։
Ամենհոտեպ I-ը գահը ժառանգել է իր երկու ավագ եղբայրների մահից հետո։ Եղել է Ահմոսի և Ահմոս-Նեֆերտարիի որդին։ Նրան հաջորդել է Թութմոս I-ը, որն ամուսնացել է սրա դուստր Ահմոսի հետ։
Ամենհոտեպ I-ն իր մոր՝ Ահմոս-Նեֆերտարիի հետ։ Նրանց է վերագրվում Դեյր էլ-Մեդինայի աշխատավորական գյուղի բացումը, որտեղ բնակություն էին հաստատել Արքաների հովտում 18-21 արքայատոհմերի փարավոնների դամբարանների վրա աշխատող արհեստավորներն ու բանվորները։ Ամենհոտեպ I-ն ու իր մայրն աստվածացվել են ու համարվել այդ գյուղի գլխավոր աստվածները։
Թութմոս I։ Ռազմական գործիչ լինելով՝ իշխանության է եկել՝ ամուսնանալով Ամենհոտեպ I-ի քրոջ հետ: Իր գահակալության տարիներին նա Եգիպտոսի սահմանները հասցրել է մինչև Նուբիա և Լևանտ: Նրան է վերագրվում շինարարական նախագծերի մեկնարկը ներկայիս Կառնակի տաճարում:
Հատված Թութմոս II-ի տաճարի ցայտաքանդակից։ Թույլ միապետ համարվելով՝ նրան ամուսնացրել են իր քույր Հատշեպսուտի հետ։ Իր որդի Թութմոս III-ին նշանակել է իրեն հաջորդող, որպեսզի խանգարի Հատշեպսուտին գահ բարձրանալ։ Նրանք մեկ դուստր են ունեցել՝ Նեֆրուրան։
Հատշեպսուտ։ Լինելով Թութմոս I-ի դուստրը՝ գահակալել է որպես իր խորթ որդի Թութմոս III-ի համառեգենտ, սակայն շուտով գահը վերցրել է իրեն ու ինքն իրեն փարավոն հռչակել։ Թեև հնարավոր է, որ նրանից առաջ եղած լինեն այլ կին փարավոններ, նա միակն է, որը կրել է խորհրդնշական մորուքը։
Թութմոս III։ Ռազմական գործիչ ու Թութմոսյանների արքայատոհմի այս անդամին սովորաբար անվանում են «Եգիպտոսի Նապոլեոն»: Լևանտի նրա նվաճումները Եգիպտոսի տարածքներն ու ազդեցությունը հասցրել են առավելագույնի։
Ամենհոտեպ II։
Թութմոս IV։
Ամենհոտեպ III։
Էխնաթոնը՝ ծնյալ Ամենհոտեպ IV, կրոնական հեղափոխություն է սկսել, որում նա Աթոնին գերագույն աստված է հռչակել ու երես թեքել հին ավանդույթներից: Մայրաքաղաքը տեղափոխել է Ախենաթեն։
Թագուհի Նեֆերտիտին՝ Էյեի դուստրը, ամուսնացել է Էխնաթոնի հետ։ Արքունիքի առօրյա կյանքում նա շուտով հասել է Մեծ թագուհուց մինչև համառեգենտի դերի։ Հնարավոր է նաև, որ նա կառավարած լինի Եգիպտոսը որպես փարավոն Նեֆերնեֆերուատեն։
Թագուհի Մերիթաթոնն Էխնաթոնի ու Նեֆերտիտիի ավագ դուստրն էր ու Սմենխքարեի կինը։ Հնարավոր է, որ կառավարած լինի Եգիպտոսը և համարվում է փարավոն Նեֆերնեֆերուատոնի հնարավոր թեկնածուներից մեկը։
Նեֆերնեֆրուրան ու Նեֆերնեֆրուատոն-Տաշերիտը։ Այստեղ որպես երեխա պատկերված աղջիկները Էխնաթոնի ու Նեֆերտիտիի վեց դուստրերից երկուսն են։ Հնարավոր է, որ Նեֆերնեֆերուատոն-Տաշերիտն իր հայրիկի համառեգենտը եղած լինի, կամ էլ կառավարած որպես կին-փարավոն Նեֆերնեֆերուստոնը։
Սմենխկարե, Էխնաթոնի համառեգենտը, որն իշխել է վերջինիս մահից հետո։ Համարվում է, որ Սմենխկարեն Նեֆերտիտին է՝ ծպտված որպես տղամարդ, սակայն ընդունված է, որ Սմենխկարեն եղել է արական սեռի ներկայացուցիչ։ Նա ամուսնացել է Մերիթաթոնի՝ Նեֆերտիտիի դստեր հետ։
Թութանհամոնը, նախկինում՝ Թութանխաթեն, Էխնաթոնի որդին էր։ Փարավոն դառնալով՝ նա հրահրել է Եգիպտոսին իր հին կրոնին վերադարձնելու քաղաքականություն և մայրաքաղաքը տեղափոխել Ախեթաթենից:
Էյեն եղել է Էխնաթոնի ու Թութանհամոնի վեզիրն ու Նեֆերտիտիի հայրը։ Թութանհամոնի մահից հետո գահի նկատմամբ նկրտումներ է ներկայացրել՝ Թութանհամոնին հուղարկավորելուց ու իր թոռնուհի Անհեսենամոնի (Թութանհամոնի կնոջ) հետ ամուսնանալուց հետո։
Էյեի մահից հետո Հորեմհեբն է տիրել գահին։ Հասարակ ծագում ունենալով՝ եղել է Թութանհամոնի ու Էյեի վեզիրը։ Վարել է հիշատակի ուրացման քաղաքականություն՝ ուղված Ամառնայի ժամանակաշրջանի հետ կապ ունեցած բոլորի դեմ։ Ամուսնացել է Նեֆերտիտիի քրոջ՝ Մուտնեջմեթի հետ, որը մահացել է ծննդաբերության ժամանակ։ Ժառանգ չունենալով՝ իր վեզիր Պարամեսուին նշանակել է որպես իրեն հաջորդող։
Տիյան Յույա վեզիրի դուստրն էր։ Ամուսնացել է Ամենհոտեպ III-ի հետ ու դարձել նրա գլխավոր կինը։ Կառավարության մասին նրա գիտելիքները օգնել են նրան ձեռք բերել իշխանություն իր պաշտոնում ու նա շուտով ղեկավարում էր պետական և արտաքին գործերն ամուսնու՝ Ամենհոտեպ III-ի, իսկ ավելի ուշ՝ որդու՝ Էխնաթոնի փոխարեն։ Թութանհամնի տատն էր։
Ամոնի քրմապետ Սենենուն Դեյր էլ-Բահարիում հացահատիկ աղալիս, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1352–1292 թվականներ, կրաքար, Բրուքլինի թանգարան։

Ամոնի քրմապետ Սենենուն Դեյր էլ-Բահարիում հացահատիկ աղալիս, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1352–1292 թվականներ, կրաքար, Բրուքլինի թանգարան։
Հովտի գեղեցիկ փառատոնը (մեռյալների տոնակատարություն Թեբեում)։

Տես նաև

Հին Եգիպտոսի ժամանակագրություն

Ծանոթագրություններ

↑ Daniel Molinari (2014-09-16), Egypts Lost Queens, Վերցված է 2017-11-14-ին
↑ Graciela Gestoso Singer, "Ahmose-Nefertari, The Woman in Black". Terrae Antiqvae, January 17, 2011
↑ Aidan Dodson, Dyan Hilton: pg 122
↑ O'Connor, Cline, էջեր 11–12
↑ Aidan Dodson, Dyan Hilton: pg 130
↑ Kozloff, Bryan, no. 2
↑ Dodson, Aidan; Hilton, Dyan (2010). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. էջ 142. ISBN 978-0-500-28857-3.
↑ Dodson, Aidan; Hilton, Dyan (2010). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. էջ 143. ISBN 978-0-500-28857-3.
↑ Gardiner, Alan (1953). «The Coronation of King Haremhab». Journal of Egyptian Archaeology. 39: 13–31.
↑ «Block Statue of Ay». brooklynmuseum.org. Վերցված է 17 June 2014-ին.
↑ ^11,0 ^11,1 O'Connor, David (1993). Ancient Nubia: Egypt's Rival in Africa. University of Pennsylvania, USA: University Museum of Archaeology and Anthropology. էջեր 60–69. ISBN 0924171286.
↑ Gabriel, Richard A. (2009). Thutmose III: The Military Biography of Egypt's Greatest Warrior King (անգլերեն). Potomac Books, Inc. էջ 204. ISBN 978-1-59797-373-1.
↑ Allen, James P. (2000). Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs (անգլերեն). Cambridge University Press. էջ 299. ISBN 978-0-521-77483-3.
↑ «Tomb-painting British Museum». The British Museum (անգլերեն).
↑ Ramsey, C. B.; Dee, M. W.; Rowland, J. M.; Higham, T. F. G.; Harris, S. A.; Brock, F.; Quiles, A.; Wild, E. M.; Marcus, E. S.; Shortland, A. J. (2010). «Radiocarbon-Based Chronology for Dynastic Egypt». Science. 328 (5985): 1554–1557. doi:10.1126/science.1189395. PMID 20558717. S2CID 206526496.
↑ Aidan Dodson, Dyan Hilton: The Complete Royal Families of Ancient Egypt. The American University in Cairo Press, London 2004
↑ «Sites in the Valley of the Kings». Theban Mapping Project. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 25 July 2010-ին. Վերցված է 24 November 2018-ին.
↑ ^18,0 ^18,1 ^18,2 ^18,3 ^18,4 ^18,5 ^18,6 Grajetzki, Ancient Egyptian Queens: A Hieroglyphic Dictionary, Golden House Publications, London, 2005, 978-0954721893

Գրականություն

Kuhrt, Amélie (1995). The Ancient Near East: c. 3000–330 BC. London: Routledge. ISBN 9780415013536.

Արտաքին հղումներ

Hatshepsut: from Queen to Pharaoh, an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art (fully available online as PDF)

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Avagyanasya/Ավազարկղ կատեգորիայում։

[1] Daniel Molinari (2014-09-16), Egypts Lost Queens, Վերցված է 2017-11-14-ին

[gestoso-2] Graciela Gestoso Singer, "Ahmose-Nefertari, The Woman in Black". Terrae Antiqvae, January 17, 2011

[3] Aidan Dodson, Dyan Hilton: pg 122

[O'Connor—Cline——11–12-4] O'Connor, Cline, էջեր 11–12

[5] Aidan Dodson, Dyan Hilton: pg 130

[Kozloff—Bryan—no._2—-6] Kozloff, Bryan, no. 2

[7] Dodson, Aidan; Hilton, Dyan (2010). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. էջ 142. ISBN 978-0-500-28857-3.

[DH-143-8] Dodson, Aidan; Hilton, Dyan (2010). The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. էջ 143. ISBN 978-0-500-28857-3.

[9] Gardiner, Alan (1953). «The Coronation of King Haremhab». Journal of Egyptian Archaeology. 39: 13–31.

[10] «Block Statue of Ay». brooklynmuseum.org. Վերցված է 17 June 2014-ին.

[OConnor-11] 11,0 ^11,1 O'Connor, David (1993). Ancient Nubia: Egypt's Rival in Africa. University of Pennsylvania, USA: University Museum of Archaeology and Anthropology. էջեր 60–69. ISBN 0924171286.

[12] Gabriel, Richard A. (2009). Thutmose III: The Military Biography of Egypt's Greatest Warrior King (անգլերեն). Potomac Books, Inc. էջ 204. ISBN 978-1-59797-373-1.

[13] Allen, James P. (2000). Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs (անգլերեն). Cambridge University Press. էջ 299. ISBN 978-0-521-77483-3.

[14] «Tomb-painting British Museum». The British Museum (անգլերեն).

[15] Ramsey, C. B.; Dee, M. W.; Rowland, J. M.; Higham, T. F. G.; Harris, S. A.; Brock, F.; Quiles, A.; Wild, E. M.; Marcus, E. S.; Shortland, A. J. (2010). «Radiocarbon-Based Chronology for Dynastic Egypt». Science. 328 (5985): 1554–1557. doi:10.1126/science.1189395. PMID 20558717. S2CID 206526496.

[16] Aidan Dodson, Dyan Hilton: The Complete Royal Families of Ancient Egypt. The American University in Cairo Press, London 2004

[17] «Sites in the Valley of the Kings». Theban Mapping Project. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 25 July 2010-ին. Վերցված է 24 November 2018-ին.

[WG-18] 18,0 ^18,1 ^18,2 ^18,3 ^18,4 ^18,5 ^18,6 Grajetzki, Ancient Egyptian Queens: A Hieroglyphic Dictionary, Golden House Publications, London, 2005, 978-0954721893

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

@@ Տող 177. / Տող 177. @@
 ==Պատկերասրահ==
 <gallery>
 Պատկեր:Trial piece showing a head of an unknown king in profile. Uraeus on forehead. Limestone relief. 18th Dynasty. From Thebes, Egypt. The Petrie Museum of Egyptian Archaeology, London.jpg|Ուրեյը ճակատին անհայտ թագավորի կիսադեմ։ Կրաքարային ցայտաքանդակ։ 18-րդ արքայատոհմ։ Հայտնաբերվել է Թեբեից, Եգիպտոս: Գտնվում է Եգիպտական հնագիտության Պետրի թանգարանում, Լոնդոն։
 Պատկեր:AhmoseI-StatueHead MetropolitanMuseum.png|Ահմոս I։ Թեև համարվում է 18-րդ արքայատոհմի հիմնադիրը, եղել է 17-րդ արքայատոհմի վերջին փարավոն Կամոսի եղբայրը։ Իր գահակալության տարիներին Հիքսոսներին վռնդել է Ստորին Եգիպտոսից ու Նեղոսի դելտան վերցրել իր իշխանության տակ՝ մեկ անգամ ևս քաղաքականապես միավորելով Եգիպտոսը։
 Պատկեր:58 I Amenhotep I.jpg|Ամենհոտեպ I-ը գահը ժառանգել է իր երկու ավագ եղբայրների մահից հետո։ Եղել է Ահմոսի և Ահմոս-Նեֆերտարիի որդին։ Նրան հաջորդել է Թութմոս I-ը, որն ամուսնացել է սրա դուստր Ահմոսի հետ։
 Պատկեր:Amenhotep I.jpg|Ամենհոտեպ I-ն իր մոր՝ Ահմոս-Նեֆերտարիի հետ։ Նրանց է վերագրվում Դեյր էլ-Մեդինայի աշխատավորական գյուղի բացումը, որտեղ բնակություն էին հաստատել Արքաների հովտում 18-21 արքայատոհմերի փարավոնների դամբարանների վրա աշխատող արհեստավորներն ու բանվորները։ Ամենհոտեպ I-ն ու իր մայրն աստվածացվել են ու համարվել այդ գյուղի գլխավոր աստվածները։
 Պատկեր:ColossalSandstoneHeadOfThutmoseI-BritishMuseum-August19-08.jpg|Թութմոս I։ Ռազմական գործիչ լինելով՝ իշխանության է եկել՝ ամուսնանալով Ամենհոտեպ I-ի քրոջ հետ: Իր գահակալության տարիներին նա Եգիպտոսի սահմանները հասցրել է մինչև [[Նուբիա]] և [[Լևանտ]]: Նրան է վերագրվում շինարարական նախագծերի մեկնարկը ներկայիս [[Կառնակի տաճար|Կառնակի տաճարում]]:
 Պատկեր:Thotmes II. (1884) - TIMEA.jpg|Հատված Թութմոս II-ի տաճարի ցայտաքանդակից։ Թույլ միապետ համարվելով՝ նրան ամուսնացրել են իր քույր Հատշեպսուտի հետ։ Իր որդի Թութմոս III-ին նշանակել է իրեն հաջորդող, որպեսզի խանգարի Հատշեպսուտին գահ բարձրանալ։ Նրանք մեկ դուստր են ունեցել՝ [[Նեֆրուրա|Նեֆրուրան]]։
 Պատկեր:Hatshepsut temple33.JPG|Հատշեպսուտ։ Լինելով Թութմոս I-ի դուստրը՝ գահակալել է որպես իր խորթ որդի Թութմոս III-ի համառեգենտ, սակայն շուտով գահը վերցրել է իրեն ու ինքն իրեն փարավոն հռչակել։ Թեև հնարավոր է, որ նրանից առաջ եղած լինեն այլ կին փարավոններ, նա միակն է, որը կրել է խորհրդնշական մորուքը։
 Պատկեր:Thutmosis III wien front.jpg|Թութմոս III։ Ռազմական գործիչ ու Թութմոսյանների արքայատոհմի այս անդամին սովորաբար անվանում են «Եգիպտոսի Նապոլեոն»: Լևանտի նրա նվաճումները Եգիպտոսի տարածքներն ու ազդեցությունը հասցրել են առավելագույնի։
 Պատկեր:Statue of Amenhotep II from the Museo Egizio.jpg|Ամենհոտեպ II։
 Պատկեր:Thutmosis IV Head.jpg|Թութմոս IV։
 Պատկեր:Berlin Neues Museum - statue d'Amenhotep III.jpg|Ամենհոտեպ III։
 Պատկեր:Akhenaten statue.jpg|[[Էխնաթոն|Էխնաթոնը]]՝ ծնյալ Ամենհոտեպ IV, կրոնական հեղափոխություն է սկսել, որում նա [[Աթոն|Աթոնին]] գերագույն աստված է հռչակել ու երես թեքել հին ավանդույթներից: Մայրաքաղաքը տեղափոխել է [[Էլ–Ամառնա|Ախենաթեն]]։
 Պատկեր:Wiki nefertiti bittidjz.jpg|Թագուհի [[Նեֆերտիտի|Նեֆերտիտին]]՝ Էյեի դուստրը, ամուսնացել է Էխնաթոնի հետ։ Արքունիքի առօրյա կյանքում նա շուտով հասել է Մեծ թագուհուց մինչև համառեգենտի դերի։ Հնարավոր է նաև, որ նա կառավարած լինի Եգիպտոսը որպես փարավոն [[Նեֆերնեֆերուատեն]]։
 Պատկեր:PrincesseAmarna.jpg|Թագուհի Մերիթաթոնն Էխնաթոնի ու Նեֆերտիտիի ավագ դուստրն էր ու Սմենխքարեի կինը։ Հնարավոր է, որ կառավարած լինի Եգիպտոսը և համարվում է փարավոն Նեֆերնեֆերուատոնի հնարավոր թեկնածուներից մեկը։
 Պատկեր:Ägyptischer Maler um 1360 v. Chr. 002.jpg|[[Նեֆերնեֆրուրա|Նեֆերնեֆրուրան]] ու [[Նեֆերնեֆրուատոն-Տաշերիտ|Նեֆերնեֆրուատոն-Տաշերիտը]]։ Այստեղ որպես երեխա պատկերված աղջիկները Էխնաթոնի ու Նեֆերտիտիի վեց դուստրերից երկուսն են։ Հնարավոր է, որ Նեֆերնեֆերուատոն-Տաշերիտն իր հայրիկի համառեգենտը եղած լինի, կամ էլ կառավարած որպես կին-փարավոն Նեֆերնեֆերուստոնը։
 Պատկեր:PortraitStudyOfAkhenaten-ThutmoseWorkshop EgyptianMuseumBerlin.png|Սմենխկարե, Էխնաթոնի համառեգենտը, որն իշխել է վերջինիս մահից հետո։ Համարվում է, որ Սմենխկարեն Նեֆերտիտին է՝ ծպտված որպես տղամարդ, սակայն ընդունված է, որ Սմենխկարեն եղել է արական սեռի ներկայացուցիչ։ Նա ամուսնացել է Մերիթաթոնի՝ Նեֆերտիտիի դստեր հետ։
 Պատկեր:Tutmask.jpg|Թութանհամոնը, նախկինում՝ Թութանխաթեն, Էխնաթոնի որդին էր։ Փարավոն դառնալով՝ նա հրահրել է Եգիպտոսին իր հին կրոնին վերադարձնելու քաղաքականություն և մայրաքաղաքը տեղափոխել Ախեթաթենից:
 Պատկեր:Opening of the Mouth - Tutankhamun and Aja-2.jpg|Էյեն եղել է Էխնաթոնի ու Թութանհամոնի [[Վեզիր|վեզիրն]] ու Նեֆերտիտիի հայրը։ Թութանհամոնի մահից հետո գահի նկատմամբ նկրտումներ է ներկայացրել՝ Թութանհամոնին հուղարկավորելուց ու իր թոռնուհի [[Անհեսենամոն|Անհեսենամոնի]] (Թութանհամոնի կնոջ) հետ ամուսնանալուց հետո։
+Պատկեր:StatueOfHoremhebAndTheGodHorus-DetailOfHoremheb02 KunsthistorischesMuseum Nov13-10.jpg|Էյեի մահից հետո Հորեմհեբն է տիրել գահին։ Հասարակ ծագում ունենալով՝ եղել է Թութանհամոնի ու Էյեի վեզիրը։ Վարել է [[Damnatio memoriae|հիշատակի ուրացման]] քաղաքականություն՝ ուղված [[Ամառնայի ժամանակաշրջան|Ամառնայի ժամանակաշրջանի]] հետ կապ ունեցած բոլորի դեմ։ Ամուսնացել է Նեֆերտիտիի քրոջ՝ [[Մուտնեջմեթ|Մուտնեջմեթի]] հետ, որը մահացել է ծննդաբերության ժամանակ։ Ժառանգ չունենալով՝ իր վեզիր [[Ռամզես I|Պարամեսուին]] նշանակել է որպես իրեն հաջորդող։
-Պատկեր:StatueOfHoremhebAndTheGodHorus-DetailOfHoremheb02 KunsthistorischesMuseum Nov13-10.jpg|After the death of Ay, [[Horemheb]] assumed the throne.  A commoner, he had served as vizier to both Tutankhamun and Ay. Horemheb instigated a policy of ''[[damnatio memoriae]]'', against everyone associated with the [[Amarna period]].  He was married to Nefertiti's sister, [[Mutnodjmet]], who died in childbirth.  With no heir, he appointed his own vizier, [[Paramessu]] as his successor.
+Պատկեր:Ägyptisches Museum Berlin 027.jpg|[[Տիյա|Տիյան]] Յույա վեզիրի դուստրն էր։ Ամուսնացել է Ամենհոտեպ III-ի հետ ու դարձել նրա գլխավոր կինը։ Կառավարության մասին նրա գիտելիքները օգնել են նրան ձեռք բերել իշխանություն իր պաշտոնում ու նա շուտով ղեկավարում էր պետական և արտաքին գործերն ամուսնու՝ Ամենհոտեպ III-ի, իսկ ավելի ուշ՝ որդու՝ Էխնաթոնի փոխարեն։ Թութանհամնի տատն էր։
-Պատկեր:Ägyptisches Museum Berlin 027.jpg|[[Tiye]] was the daughter of the visizer [[Yuya]].  She married Amenhotep III, and became his principal wife.  Her knowledge of government helped her gain power in her position and she was soon running affairs of state and foreign affairs for her husband, Amenhotep III and later her son, Akhenaten.  She is also Tutankhamun's grandmother.
-Պատկեր:Senenu Grinding Grain, ca. 1352-1336 B.C..jpg|Senenu, High Priest of [[Amūn]] at [[Deir el-Bahari|Deir El-Baḥri]], grinding grain, c. 1352–1292 BC, [[Limestone]], Brooklyn Museum.
+Պատկեր:Senenu Grinding Grain, ca. 1352-1336 B.C..jpg|[[Ամոն|Ամոնի]] քրմապետ Սենենուն [[Դեյր էլ-Բահարի|Դեյր էլ-Բահարիում]] հացահատիկ աղալիս, մ․թ․ա․ մոտավորապես 1352–1292 թվականներ, [[կրաքար]], Բրուքլինի թանգարան։
-Պատկեր:Tomb of Nakht (6).jpg|[[Beautiful Festival of the Valley]] (Celebration of the dead in Thebes)
+Պատկեր:Tomb of Nakht (6).jpg|[[Հովտի գեղեցիկ փառատոն|Հովտի գեղեցիկ փառատոնը]] (մեռյալների տոնակատարություն Թեբեում)։
 </gallery>