Jump to content

Ինքնաբուժում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ինքնաբուժում
Ենթադասself-care? և ֆարմակոթերապիա
MeSHD012651

Ինքնաբուժում, վարքի դրսևորում, որի ժամանակ մարդն օգտագործում է քիմիական նյութեր կամ ցանկացած արտաքին ազդեցություն, նշանակում է բուժում սեփական ֆիզիկական և հոգեկան հիվանդությունների համար։

Առավել հաճախ օգտագործվող ինքնաբուժման նյութերը ոչ դեղատոմսով տրվող դեղերն են, օգտագործվում է ընդհանուր առողջական խնդիրները տանը բուժելու համար, ինչպես նաև դիետիկ հավելումներ, այս միջոցների համար չեն պահանջում բժշկի կողմից դեղատոմս, իսկ որոշ երկրներում հասանելի են սուպերմարկետներում և համընդհանուր կրպակներում[1]։ Հոգեմետ նյութերով ինքնաբուժման հոգեբանությունը կայանում է ռեկրեացիոն թմրանյութերի, ալկոհոլի, «հանգստացնող սնունդի» և այլ վարքագծի այլ տեսակներում, միտված է մեղմել հոգեկան սթրեսի ախտանիշները, սթրեսը և անհանգստությունը, ներառյալ հեգեկան հիվանդությունները և հոգեբանական տրավման, եզակի է և կարող է վնաս հասցնել ֆիզիկական և հոգեկան առողջությանը՝ առաջացնելով մեխանիզմների կախվածություն։

Ինքնաբուժությունը հաճախ դիտվում է որպես սահմանված բժշկական համակարգից անձնական անկախության ձեռքբերում, ինչպես նաև մարդու իրավունք, ի սկզբանե կամ սերտորեն կապված է մասնագիտական բուժումից հրաժարվելու իրավունքի հետ։

Ընդհանուր առմամբ, ինքնաբուժումը սահմանվում է որպես «դեղորայքային բուժում սեփական անձի կողմից ախտորոշված ախտանիշների ախտաբանությունների, ինչպես նաև խրոնիկ և կրկնվող հիվանդությունների համար»։

Հոգեբանություն և հոգեբուժություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինքնաբուժման վարկած

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ տարբեր դեղեր ունեն տարբեր ազդեցություն, դրանք կարող են օգտագործվել տարբեր պատճառներով։ Ըստ ինքնաբուժման վարկածի, մարդու անձնական ընտրությունը որոշակի դեղերի պատահականություն չէ, այլ դա անձնական հոգեբանական վիճակի արդյունք է, քանի որ ընտրված դեղերը ավելի են հեշտացնում պայմանները։ Մասնավորապես ենթադրվում է, որտեղ է մարդը ընտրում դեղերը, ինչն է լավագույնս ազդում հոգեկան սթրեսի կոնկրետ տեսակի վրա և օգնում է հասնել հուզական կայունության[2][3]։

Ինքնաբուժման վարկածը բխում է Էդվարդ Խանցյանի, Մեքի և Շացբերգի[4], Դեյվիդ Ֆ. Դյունկանի[5] և Հանչիկ Դունկանի աշխատանքերից[6]։ Սկզբում ԳՍ-ն կենտրոնացած էր հերոինի օգտագործման վրա, սակայն նա իր հաջորդ աշխատանքում ավելացրել է կոկաինը[7]։ Հետագայում ԳՍ-ն ազդել է նաև ալկոհոլի վրա[8] և ի վերջո բոլոր դեղամիջոցները, որոնք կարող են կախվածություն առաջացնել (դեղեր)[9].

Խանցյանի կախվածության վերաբերյալ տեսակետների համաձայն, այսպիսով, դեղամիջոցների սպառողները փոխհատուցում են սեփական անձի թերությունները՝ դրանք օգտագործելով որպես «էգոյի լուծող», որը գործում է անձի այն մասերի վրա, որոնք պաշտպանական մեխանիզմներով կտրված են ինքնագիտակցությունից։ Խանցյանը պնդում է, որ թմրամոլները հիմնականում ավելի շատ հոգեկան սթրես ունեն, քան նրանք, ովքեր նման կախվածություն չունեն, և այդ կախվածության զգացումը ներառում է դեղերի աստիճանական ներգրավումը և այս ազդեցության պահպանումը իր պաշտպանիչ շինարարական ազդեցությունն ունի։ Կախված անձի կողմից հատուկ դեղորայքի ընտրությունը դեղամիջոցի հոգեֆարմաբանական հատկությունների փոխազդեցության հետևանք է որից նա փորձում է ազատվել։

Մինչ Հանցյանը ինքնաբուժման նկատմամբ օգտագործում է հոգեդինամիկ մոտեցում, Դունկանի մոդելը կենտրոնանում է վարքի գործոնների վրա։ Դունկանը նկարագրել է դրական բնույթը և խուսափել է ձախողման ախտանիշներից։

Հատուկ մեխանիզմներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ մարդիկ, ովքեր տառապում են հոգեկան հիվանդությամբ, փորձելով շտկել իրենց հիվանդությունները որոշակի նյութերով։ Դեպրեսիան հաճախ բուժվում է ալկոհոլով, ծխախոտով, կանեփով և գիտակցությունը փոփոխող այլ միջոցներով[10]։ Չնայած դա կարող է հանգեցնել որոշակի ախտանիշների անհապաղ թեթևացման, ինչպիսիք են անհանգստության, այս պրակտիկան կարող է նաև առաջացնել և (կամ) խորացնել այլ մատչելի, բայց թաքնված հոգեկան հիվանդությունների մի քանի տեսակների ախտանիշները[11] և կարող է հասցնել կախվածության, իսկ նյութի երկարատև օգտագործման ժամանակ կարող են առաջանալ հնարավոր այլ կողմնակի էֆեկտներ։

Հայտնի է, որ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման զոհերը նույնպես ինքնաբուժման են դիմում, ճիշտ այնպես, ինչպես նրանք, ովքեր տուժել են (հոգեկան) վնասվածքից, թեև չունեն վերը նշված ախտորոշումը[12].

ԿՆՀ-դեպրեսանտներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խմիչքը և քնաբեր նյութերն ինչպիսք են բարբիտուրատները և բենոդիազեպիմները, հանդիսանում են կենտրոնական նյարդային համակարգի դեպրեսանտներ, դեպրեսանտները թուլության և քնկոտության զգացում են առաջացնում, միաժամանակ թուլացնելով անհանգստության և դեպրեսիայի ախտանիշները։ Չնայած դրանք, ընդհանուր առմամբ, անարդյունավետ հակադեպրեսանտներ են, քանի որ դրանց մեծ մասը կարճաժամկետ ազդեցություն ունի, բայց ալկոհոլի և հանգստացնող հիպնոսային նյութերի կտրուկ ներարկումը կարող է մեղմացնել կայուն պաշտպանությունը և, փոքր,միջին չափաբաժիններով, օգնում է որոշ չափով ազատվել դեպրեսիվ ազդեցությունից կամ անհանգստությունից։ Քանի որ ալկոհոլը նաև թուլացնում է ներքին սահմանափակումները, առաջարկվում է որ մարդիկ, ովքեր սովորաբար զսպում են իրենց հույզերը, հակված են օգտագործել այն։ ալկոհոլի ազդեցության տակ մարդ կարող է լինել ջերմ, ագրեսիվ կամ մտերիմ։ Սոցիոֆոբիայով տառապող մարդիկ հաճախ դիմում են այդ նյութերին՝ իրենց սեփական ներքին զսպվածությունը հաղթահարելու համար։

Հոգեխթանիչներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեբուժական միջոցները, ինչպիսիք են կոկաինը, ամֆետամինը, մեթիլֆենիդատը, կոֆեինը և նիկոտինը, բարելավում են ֆիզիկական և մտավոր աշխատանքը, ներառյալ էներգիայի աճը և էյֆորիայի զգացումը։ Սովորաբար դեպրեսիայով տառապող մարդիկ հաճախ դիմում են հոգեխթանիչների օգնությանը ինքնագնահատականի բարձրացման նպատակով։ ԳՍ -ն նաև ներառում է, որ հիպերակտիվ և հիպոմանիկ անհատները խթանիչներ են ընդունում որպեսզի պահպանեն իրենց անհանգստության վիճակը և ուժեղացնեն էյֆորիան։ Խթանիչները օգտակար են նաև մարդկանց համար, ովքեր ունեն սոցիալական խնդիրներ, որոնք օգնում են որպեսզի մարդիկ կոտրեն իրենց միջի կարծրատիպերը։

Օպիատներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարտադիր է ուղեղի և ստամոքս-աղիքային տրակտի օփիատիկ ընկալիչների համար։ Այն թուլացնում է ցավի ընկալումն ու արձագանքը և միաժամանակ մեծացնում է ցավի դիմադրողականությունը։ Ենթադրվում է որ օփիատները ագրեսիայի և զայրույթի ինքնաբուժման համար են ծառայում։

Կանեփ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանեփը պարադոքսալ է իր խթանող, հանգստացնող և չափավոր հոգեբուժական և միևնույն ժամանակ հանգստացնող կամ հուզիչ հատկություններով՝ կախված անհատականությունից և օգտագործման պայմաններից։ Հանգստացնող հատկություններն ավելի տեսանելի են անկանոն սպառողների համար, մինչ դեռ խթանիչները ավելի տարածված են մշտական օգտագործողների մոտ։ Խանցյանը նշել է, որ ուսումնասիրությունը բավարար չափով չի կենտրոնացել կանեփի տեսական մեխանիզմի վրա, այդ պատճառով վերջինս չի ավելացվել ԳՍ-ում։

Արդյունավետություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բենզոդիազեպիններով երկարաժամկետ ինքնաբուժությունը կամ ալկոհոլը հաճախ հանգեցնում է անհանգստության կամ դեպրեսիայի ախտանիշների։ Համարվում է, որ դա պայմանավորված է ուղեղի քիմիայի փոփոխություններով՝ երկարատև օգտագործման պատճառով[13][14][15][16][17]։ Օգնության համար դիմողների մոտ կեսը, հոգեբուժական հիվանդանոցներում ունեն ալկոհոլային և բենզոդիազեպիններով կախվածության խնդիրներ։

կախվածությունը առաջանում է նախ ալկոհոլի և բենզոդիազեպինից, սակայն ալկոհոլը և բենզոդիազեպիններն աշխատում են պահպանել անհանգստության խանգարումներ, որ իրենք ունեն ընտրություն կայուն չբավարարված հոգեվիճակի ու ախտանիշներից հրաժարման միջև, որոշում են հրաժարվել ալկոհոլից և բենզոդիազեպիններից։ Նկատվել է, որ յուրաքանչյուր մարդ ունի ալկոհոլի նկատմամբ զգայունության իրեն հատուկ մակարդակ և այն ինչ մարդ կարող է տանել առանց վնաս կրելու, կարող է վնասել մյուսին, և որ ալկոհոլի չափավոր օգտագործումը կարող է հանգեցնել անհանգստուցյունների և քնի խանգարման[18]։

Վարակիչ հիվանդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաբիոտիկների ինքնաբուժումը տարածված է Հունաստանի նման որոշ երկրներում[19]։ Այս երևույթը պոտենցիալ գործոն է բակտերիալ որոշակի վարակների առաջացման մեջ, հակաբիոտիկ դիմացկուն է Նիգերիայի նման վայրերում[20]։

Հետազոտության մեջ, Սուդանի նահանգում ինքնաբուժման մասշտաբները գնահատելու համար նախատեսված է 48.1 % հարցվողներին պատասխանեցին ով է գոնե մեկ անգամ ինքնաբուժմանը դիմել նախորդ 30 օրվա ընթացքում, 43.4% -ը իրենք են բուժվել իրենց դեղերով, իսկ ևս 17.5% -ը պատասխանել է որ բուժվում է երկու տեսակի դեղամիջոցներով։ Ընդհանուր առմամբ, ինքնաբուժման ընդհանուր բաշխումը կամ հակա-ինֆեկցիոն միջոցների երկու տեսակ էլ վերջին 30 օրվա ընթացքում կազմել է 73.9%[21]. Ավելին, հայտնաբերված ուսումնասիրության հետ կապված տվյալների համաձայն ինչ է ինքնաբուժությունը «նյութը կազմված է սոզիալ-տնտեսական բնութագրերից » և որ «ֆինանսական սահմանափակումները ինքնաբուժման հիմնական գործոն էին»։

Հարավային Չինաստանի համալսարաններից մեկի ուսանողների հարցման ժամանակ հարցվողների 47.8%-ը նշել է, որ դիմել են հակաբիոտիկներով ինքնաբուժման[22].

Բժիշկներ և բժշկական ուսանողներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևմտյան Բենգալիայի և Հնդկաստանի բժշկական դպրոցների ուսանողների ուսումնասիրության ժամանակ նրանց 57 %-ը հայտնել է, որ ինքնաբուժման է դիմել։ Ինքնաբուժմամբ ամենատարածված օգտագործվող դեղամիջոցներն էին `հակաբիոտիկներ (31%), անալգետիկ միջոցներ (23%), հակամանրէազերծող նյութեր (18%), հակաքաղցկեղային (9%), հակաքաղցկեղային (8%), մուլտիվիտամին (6%) և հակահելմինտիկ (4%)[23]։.

Մեկ այլ ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ Հնդկաստանի Քարնաթակա քաղաքում բժիշկների 53% -ը հայտնել է հակաբիոտիկների հետ ինքնաբուժման մասին։

Երեխաներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումնասիրելով Լուոյի երեխաներին, բացահայտվել է Քենիայի արևմտյան մասում, որ նրանց 19% -ը դիմել է ինքնաբուժման կամ բուսական դեղամիջոցների, կամ դեղեր, համեմատ աղջիկների հետ, տղաները, ամենայն հավանականությամբ ինքնաբավարարվել են ավանդական բժշկությամբ, այլ ոչ թե խոտաբույսերով։ Տեսություններից մեկը բացատրում է այս երևույթը `ըստ հավանական եկամտի տարբերության[24]։

Կարգավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհի շատ երկրներում խիստ կանոնակարգված է ինքնաբուժումը և շատ տեսակի դեղեր մատչելի են, քան ոչ դեղատոմսով տրվողները, տրամադրված է բժշկական մասնագետի կողմից։ Անվտանգությունը, սոցիալական կարգը, առևտրայնացումը և կրոնը պատմականորեն եղել են նման սահմանափակումների հիմնական գործոնները։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «What is self-Medication». WORLD SELF-MEDICATION INDUSTRY. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-05-04-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 25-ին.
  2. ↑ Khantzian, E.J. (1997).
  3. ↑ Khantzian, E.J. (2003).
  4. ↑ Khantzian, E.J., Mack, J.F., & Schatzberg, A.F. (1974).
  5. ↑ Duncan, D.F. (1974a).
  6. ↑ Duncan, D.F. (1974b).
  7. ↑ Khantzian, E.J. (1985).
  8. ↑ Khantzian, E.J., Halliday, K.S., & McAuliffe, W.E. (1990).
  9. ↑ Khantzian, E.J. (1999).
  10. ↑ «Self-Medication With Alcohol and Drugs by Persons With Severe Mental Illness». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  11. ↑ Mental Illness: The Challenge Of Dual Diagnosis Արխիվացված 2009-03-08 Wayback Machine
  12. ↑ Post Traumatic Stress Disorder
  13. ↑ Professor C Heather Ashton Benzodiazepine Withdrawal: Outcome in 50 Patients (und) // British Journal of Addiction. — 1987. — Т. 82. — С. 655—671.
  14. ↑ Michelini S; Cassano GB; Frare F; Perugi G. Long-term use of benzodiazepines: tolerance, dependence and clinical problems in anxiety and mood disorders(անգլ.) // Pharmacopsychiatry : journal. — 1996. — Т. 29. — № 4. — С. 127—134. — doi:10.1055/s-2007-979558 — PMID 8858711.
  15. ↑ Wetterling T; Junghanns K. Psychopathology of alcoholics during withdrawal and early abstinence(անգլ.) // Eur Psychiatry[en] : journal. — 2000. — Т. 15. — № 8. — С. 483—488. — doi:10.1016/S0924-9338(00)00519-8 — PMID 11175926.
  16. ↑ Cowley D. S. Alcohol abuse, substance abuse, and panic disorder(անգլ.) // Am J Med[en] : journal. — 1992. — Т. 92. — № 1A. — С. 41S—8S. — doi:10.1016/0002-9343(92)90136-Y — PMID 1346485.
  17. ↑ Cosci F; Schruers KR; Abrams K; Griez E. J. Alcohol use disorders and panic disorder: a review of the evidence of a direct relationship(անգլ.) // J Clin Psychiatry[en] : journal. — 2007. — Т. 68. — № 6. — С. 874—880. — doi:10.4088/JCP.v68n0608 — PMID 17592911.
  18. ↑ Cohen S. I. Alcohol and benzodiazepines generate anxiety, panic and phobias(անգլ.) // J R Soc Med[en] : journal. — 1995. — Т. 88. — № 2. — С. 73—7. — PMID 7769598.
  19. ↑ Skliros, Eystathios; Panagiotis Merkouris; Athanasia Papazafiropoulou; Aristofanis Gikas; George Matzouranis; Christos Papafragos; Ioannis Tsakanikas; Irene Zarbala; Alexios Vasibosis Self-medication with antibiotics in rural population in Greece: a cross-sectional multicenter study(անգլ.) // BMC Family Practice : journal. — 2010. — Т. 11. — № 58. — doi:10.1186/1471-2296-11-58
  20. ↑ Sapkota, Amy R.; Morenike E. Coker, Rachel E. Rosenberg Goldstein, Nancy L. Atkinson, Shauna J. Sweet, Priscilla O. Sopeju, Modupe T. Ojo, Elizabeth Otivhia, Olayemi O. Ayepola, Olufunmiso O. Olajuyigbe, Laura Shireman, Paul S. Pottinger, Kayode K. Ojo Self-medication with antibiotics for the treatment of menstrual symptoms in southwest Nigeria: a cross-sectional study(անգլ.) // BMC Public Health : journal. — 2010. — Т. 10. — № 610. — doi:10.1186/1471-2458-10-610
  21. ↑ Awad, Abdelmoneim; Idris Eltayeb; Lloyd Matowe; Lukman Thalib Self-medication with antibiotics and antimalarials in the community of Khartoum State, Sudan.(անգլ.) // Journal of Pharmacy & Pharmaceutical Sciences[en] : journal. — 2005. — Т. 8. — № 2. — С. 326—331. — PMID 16124943.
  22. ↑ Pan, Hui; Binglin Cui; Dangui Zhang; Jeremy Farrar; Frieda Law; William Ba-Thein Prior Knowledge, Older Age, and Higher Allowance Are Risk Factors for Self-Medication with Antibiotics among University Students in Southern China(անգլ.) // PLoS ONE[en] : journal / Fielding, Richard. — 2012. — Т. 7. — № 7. — doi:10.1371/journal.pone.0041314
  23. ↑ Banerjee, I.; T. Bhadury Self-medication practice among undergraduate medical students in a tertiary care medical college, West Bengal(անգլ.) // Journal of Postgraduate Medicine[en] : journal. — Т. 58. — № 2. — С. 127—131. — ISSN 0972-2823. — doi:10.4103/0022-3859.97175 — PMID 22718057.
  24. ↑ Geissler, P.W .; K. Nokes; R. J. Prince; R. Achieng Odhiambo; J. Aagaard-Hansen; J. H. Ouma Children and medicines: self-treatment of common illnesses among Luo school children in western Kenya(անգլ.) // Social Science & Medicine[en] : journal. — 2000. — Т. 50. — № 12. — С. 1771—1783. — doi:10.1016/S0277-9536(99)00428-1 — PMID 10798331.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ինքնաբուժում&oldid=10036669» էջից