Քրդատյացություն
Քրդատյացություն («քուրդ» + հուն․՝ φόβος «վախ») կամ հակաքրդականություն, թշնամանք, վախ, անհանդուրժողականություն կամ ռասիզմ քրդերի, Քուրդիստանի, քրդական մշակույթի կամ քրդական լեզվի նկատմամբ։
Այս տեսակետը ունեցող անձին անվանում են «քրդատյաց» կամ «քրդաֆոբ»։
Ծագում և պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Հակաքուրդիզմ» տերմինը, ամենայն հավանականությամբ, առաջին անգամ օգտագործվել է ֆրանսիացու կողմից, ով այն օգտագործել է նկարագրելու համար Իրաքում և Թուրքիայում հակաքուրդ տրամադրությունները քսաներորդ դարի կեսերին կամ վերջին։ Շատ հակաքրդական տրամադրությունների արդյունքում մտավախությունների շուրջ քրդական ազգայնական ձգտումների անկախ Քուրդիստանի և ի պատասխան ծայրահեղ ազգայնական գաղափարախոսության նպաստել պետությունների, որոնք վերահսկում են Քուրդիստանը։
Թուրքիայում քրդական ինքնությունը պաշտոնապես մերժվեց մի պետության կողմից[1], որը ձգտում էր թուրքացնել թուրք քրդերին։ Քրդերենը և «քուրդ» ինքնությունը չեն ճանաչվում Սահմանադրությամբ։ Քրդական դրոշն ու քրդերենի ուսուցումն անօրինական են։ Մինչև 2013 թվականը Q, W և X տառերն արգելված էին, քանի որ դրանք առկա են քրդական, բայց ոչ թուրքական այբուբենում[2]։ Թուրքական կառավարությունը օրինականացրեց ռասիզմը և վճարեց թուրք գիտնականներին տեսություններ դասավանդելու համար, որոնք ժխտում էին քրդերի գոյությունը։ Դրա օրինակն է «Կուրտ-կարտերի տեսությունը», որը պնդում էր, որ քրդերը պարզապես թուրքեր են, որոնց անունը գալիս է «Կուրտ-կարտերի» ձայնից, որը մարդիկ արձակում էին, երբ քայլում էին Թուրքիայի լեռնային հարավ-արևելքի ձյան միջով[3]։ Թուրք դիվանագետները ազգային գաղտնի ծառայության կողմից վերապատրաստվել են, որ քրդերն ու քրդերենը գոյություն չունեն[4]։ Թուրքիայի նախագահ Քենան Էվրենը նույնպես այդ մասին հայտարարել է իր նախընտրական հանրահավաքների ժամանակ[4]։ Տարբեր թուրք ազգայնական քաղաքական կուսակցություններն ու խմբերը Թուրքիայում հաջողությամբ իրականացրել են արշավներ՝ օգտագործելով թուրք ժողովրդի ընդհանուր հակաքրդական տրամադրությունները[5]։ Թուրքական պետությունը «ահաբեկչության դեմ պայքարն» օգտագործում է քրդական շրջաններ ռազմական ներխուժումն արդարացնելու համար[6][7]։
Արաբական աշխարհում հակաքրդական տրամադրություններն ուժեղացան Միացյալ Արաբական Հանրապետության կազմավորման ժամանակ։ Այդ ժամանակ Գամալ Աբդել Նասերը վարում էր նոր հանրապետության արաբացման քաղաքականություն՝ Սիրիայում քրդերի շրջանում քաղաքական այլախոհությունը ճնշելու միջոցով[8]։ Միավորված Արաբական Հանրապետության փլուզումից հետո Սիրիան պաշտոնապես հայտարարվել է Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն՝ հիմնվելով նույն արաբական ազգայնական քաղաքականության վրա։
Հակաքրդական տրամադրություններ կային նաև Իրաքում, որտեղ մեծ քրդական բնակչություն կա։ Այն դրսևորվեց ցեղասպանության և Սադդամ Հուսեյնի «Անֆալ» արշավի տեսքով Հարավային Քուրդիստանում[9]։
Ներկայիս իրավիճակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրաքի և Սիրիայի քրդերը ներքաշվել են Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետության դեմ պատերազմի մեջ։ Այս հակամարտության վերաբերյալ քուրդ ժողովրդի իրազեկվածության բարձրացման արդյունքում ուժեղացել է նաև հակաքուրդիզմը։ Մեծ Բրիտանիայում քրդական խանութի սեփականատերը հարձակման է ենթարկվել իրանցու կողմից, որը հանդես էր գալիս քրդերի ցեղասպանության օգտին[10].
2014 թվականի նոյեմբերին քուրդ ֆուտբոլիստ Դենիզ Նաքին հարձակման զոհ էր դարձել Թուրքիայում։ Նաքին, ով խաղում էր թուրքական ակումբում, հարձակման է ենթարկվել թուրքերի կողմից, երբ նա Անկարայում սնունդ էր գնում։ Միջադեպը տեղի է ունեցել այն բանից անմիջապես հետո, երբ Նաքին հայտարարել է, որ ինքը քուրդ է և սոցիալական ցանցերում իր աջակցությունն է հայտնել ԴԱԻՇ-ի զինյալների դեմ պայքարող քրդական խմբերին։ Մի քանի հարձակվողներ, իբր, հայհոյել են նրան և անվանել «կեղտոտ քուրդ», նախքան նրան ծեծելը, վնասել են ձեռքը և կապտուկել աչքի տակ։ Այդ ժամանակից ի վեր Նաքին լքել է Թուրքիան և վերադարձել Եվրոպա, որտեղ մտադիր է շարունակել իր ֆուտբոլային կարիերան[11]։
2022 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Փարիզի տասներորդ շրջանում զինված անձը հարձակվել է քրդական մշակութային կենտրոնի վրա։ Հարձակման հետևանքով զոհվել է քուրդ ազգության երեք մարդ, ևս չորսը վիրավորվել են, այդ թվում՝ հարձակվողը, որը վիրավորվել է ոստիկանության կողմից ձերբակալման ժամանակ[12][13]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Yeğen Mesut (1996)։ «The Turkish State Discourse and the Exclusion of Kurdish Identity»։ Middle Eastern Studies 32 (2): 216–229։ ISSN 0026-3206։ JSTOR 4283801։ doi:10.1080/00263209608701112։ Արխիվացված է օրիգինալից 2021-05-01-ին։ Վերցված է 2022-02-12
- ↑ «Letters Q, W, And X Were Once Illegal in Turkey»։ www.amusingplanet.com (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2021-05-01-ին։ Վերցված է 2021-03-13
- ↑ "MGK paid academics to write on ‘kart kurt theory,’ commission report says." Today's Zaman. 25 November 2012. http://www.todayszaman.com/national_mgk-paid-academics-to-write-on-kart-kurt-theory-commission-report-says_299296.html Archived 2016-05-30 at the Wayback Machine.
- ↑ 4,0 4,1 Karaveli Halil M. (October 2010)։ «Reconciling Statism with Freedom, Turkey's Kurdish Opening»։ էջ 49։ Արխիվացված է օրիգինալից 2021-04-30-ին
- ↑ Bora Kanra (2009)։ Islam, Democracy and Dialogue in Turkey: Deliberating in Divided Societies։ Ashgate Publishing, Ltd.։ էջեր 85–։ ISBN 978-0-7546-7878-6 «Источник»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2022-02-14-ին։ Վերցված է 2022-02-12
- ↑ «The International Community Must Stop Turkey's Ethnic Cleansing Plans in Northern Syria»։ Belfer Center for Science and International Affairs (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2021-09-09-ին։ Վերցված է 2021-09-09
- ↑ «Reality Check: How many attacks did Turkey face from Afrin?»։ BBC News (en-GB)։ 2018-03-20։ Արխիվացված է օրիգինալից 2022-02-15-ին։ Վերցված է 2021-09-09
- ↑ Yildiz, Kerim. The Kurds in Syria: The Forgotten People. Palgrave Macmillan. 2005
- ↑ Anderson, Liam. Avoiding Ethnic Conflict in Iraq: Some Lessons from the Aland Islands. Wright State University, UK. 2010.
- ↑ Crouch Giulia (2015-02-10)։ «Kurdish staff told 'IS are doing the right thing by killing all the Kurds' in their Cheltenham shop»։ Gloucestershire Echo։ Արխիվացված է օրիգինալից February 11, 2015-ին։ Վերցված է 2022-02-12
- ↑ "Footballer Deniz Naki flees Turkey for Germany after attack." Girit, Selin. 5 November 2014. https://www.bbc.com/news/blogs-eu-29924670 Archived 2021-03-08 at the Wayback Machine.
- ↑ Press The Associated (2022-12-23)։ «3 people died when a shooter targeted a Kurdish cultural center in Paris»։ NPR։ Արխիվացված է օրիգինալից 2022-12-24-ին։ Վերցված է 2022-12-26
- ↑ Par Aubin Laratte, Jean-Michel Décugis et Nicolas Goinard Le 23 décembre 2022 à 14h04, Modifié Le 23 Décembre 2022 À 15h54 (2022-12-23)։ «Attaque à Paris : ce que l’on sait du suspect, William M., déjà connu pour avoir agressé des migrants»։ leparisien.fr (ֆրանսերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2022-12-24-ին։ Վերցված է 2022-12-26