Քրդատյացություն
Քրդատյացություն («քուրդ» + հուն․՝ φόβος «վախ») կամ հակաքրդականություն, թշնամանք, վախ, անհանդուրժողականություն կամ ռասիզմ քրդերի, Քուրդիստանի, քրդական մշակույթի կամ քրդական լեզվի նկատմամբ։
Այս տեսակետը ունեցող անձին անվանում են «քրդատյաց» կամ «քրդաֆոբ»։
Ծագում և պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Հակաքուրդիզմ» տերմինը, ամենայն հավանականությամբ, առաջին անգամ օգտագործվել է ֆրանսիացու կողմից, ով այն օգտագործել է նկարագրելու համար Իրաքում և Թուրքիայում հակաքուրդ տրամադրությունները քսաներորդ դարի կեսերին կամ վերջին։ Շատ հակաքրդական տրամադրությունների արդյունքում մտավախությունների շուրջ քրդական ազգայնական ձգտումների անկախ Քուրդիստանի և ի պատասխան ծայրահեղ ազգայնական գաղափարախոսության նպաստել պետությունների, որոնք վերահսկում են Քուրդիստանը։
Թուրքիայում քրդական ինքնությունը պաշտոնապես մերժվեց մի պետության կողմից[1], որը ձգտում էր թուրքացնել թուրք քրդերին։ Քրդերենը և «քուրդ» ինքնությունը չեն ճանաչվում Սահմանադրությամբ։ Քրդական դրոշն ու քրդերենի ուսուցումն անօրինական են։ Մինչև 2013 թվականը Q, W և X տառերն արգելված էին, քանի որ դրանք առկա են քրդական, բայց ոչ թուրքական այբուբենում[2]։ Թուրքական կառավարությունը օրինականացրեց ռասիզմը և վճարեց թուրք գիտնականներին տեսություններ դասավանդելու համար, որոնք ժխտում էին քրդերի գոյությունը։ Դրա օրինակն է «Կուրտ-կարտերի տեսությունը», որը պնդում էր, որ քրդերը պարզապես թուրքեր են, որոնց անունը գալիս է «Կուրտ-կարտերի» ձայնից, որը մարդիկ արձակում էին, երբ քայլում էին Թուրքիայի լեռնային հարավ-արևելքի ձյան միջով[3]։ Թուրք դիվանագետները ազգային գաղտնի ծառայության կողմից վերապատրաստվել են, որ քրդերն ու քրդերենը գոյություն չունեն[4]։ Թուրքիայի նախագահ Քենան Էվրենը նույնպես այդ մասին հայտարարել է իր նախընտրական հանրահավաքների ժամանակ[4]։ Տարբեր թուրք ազգայնական քաղաքական կուսակցություններն ու խմբերը Թուրքիայում հաջողությամբ իրականացրել են արշավներ՝ օգտագործելով թուրք ժողովրդի ընդհանուր հակաքրդական տրամադրությունները[5]։ Թուրքական պետությունը «ահաբեկչության դեմ պայքարն» օգտագործում է քրդական շրջաններ ռազմական ներխուժումն արդարացնելու համար[6][7]։
Արաբական աշխարհում հակաքրդական տրամադրություններն ուժեղացան Միացյալ Արաբական Հանրապետության կազմավորման ժամանակ։ Այդ ժամանակ Գամալ Աբդել Նասերը վարում էր նոր հանրապետության արաբացման քաղաքականություն՝ Սիրիայում քրդերի շրջանում քաղաքական այլախոհությունը ճնշելու միջոցով[8]։ Միավորված Արաբական Հանրապետության փլուզումից հետո Սիրիան պաշտոնապես հայտարարվել է Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն՝ հիմնվելով նույն արաբական ազգայնական քաղաքականության վրա։
Հակաքրդական տրամադրություններ կային նաև Իրաքում, որտեղ մեծ քրդական բնակչություն կա։ Այն դրսևորվեց ցեղասպանության և Սադդամ Հուսեյնի «Անֆալ» արշավի տեսքով Հարավային Քուրդիստանում[9]։
Ներկայիս իրավիճակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրաքի և Սիրիայի քրդերը ներքաշվել են Իրաքի և Լևանտի իսլամական պետության դեմ պատերազմի մեջ։ Այս հակամարտության վերաբերյալ քուրդ ժողովրդի իրազեկվածության բարձրացման արդյունքում ուժեղացել է նաև հակաքուրդիզմը։ Մեծ Բրիտանիայում քրդական խանութի սեփականատերը հարձակման է ենթարկվել իրանցու կողմից, որը հանդես էր գալիս քրդերի ցեղասպանության օգտին[10].
2014 թվականի նոյեմբերին քուրդ ֆուտբոլիստ Դենիզ Նաքին հարձակման զոհ էր դարձել Թուրքիայում։ Նաքին, ով խաղում էր թուրքական ակումբում, հարձակման է ենթարկվել թուրքերի կողմից, երբ նա Անկարայում սնունդ էր գնում։ Միջադեպը տեղի է ունեցել այն բանից անմիջապես հետո, երբ Նաքին հայտարարել է, որ ինքը քուրդ է և սոցիալական ցանցերում իր աջակցությունն է հայտնել ԴԱԻՇ-ի զինյալների դեմ պայքարող քրդական խմբերին։ Մի քանի հարձակվողներ, իբր, հայհոյել են նրան և անվանել «կեղտոտ քուրդ», նախքան նրան ծեծելը, վնասել են ձեռքը և կապտուկել աչքի տակ։ Այդ ժամանակից ի վեր Նաքին լքել է Թուրքիան և վերադարձել Եվրոպա, որտեղ մտադիր է շարունակել իր ֆուտբոլային կարիերան[11]։
2022 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Փարիզի տասներորդ շրջանում զինված անձը հարձակվել է քրդական մշակութային կենտրոնի վրա։ Հարձակման հետևանքով զոհվել է քուրդ ազգության երեք մարդ, ևս չորսը վիրավորվել են, այդ թվում՝ հարձակվողը, որը վիրավորվել է ոստիկանության կողմից ձերբակալման ժամանակ[12][13]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Yeğen, Mesut (1996). «The Turkish State Discourse and the Exclusion of Kurdish Identity». Middle Eastern Studies. 32 (2): 216–229. doi:10.1080/00263209608701112. ISSN 0026-3206. JSTOR 4283801. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 12-ին.
- ↑ «Letters Q, W, And X Were Once Illegal in Turkey». www.amusingplanet.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 13-ին.
- ↑ "MGK paid academics to write on ‘kart kurt theory,’ commission report says." Today's Zaman. 25 November 2012. http://www.todayszaman.com/national_mgk-paid-academics-to-write-on-kart-kurt-theory-commission-report-says_299296.html Արխիվացված 2016-05-30 Wayback Machine
- ↑ 4,0 4,1 Karaveli, Halil M. (2010 թ․ հոկտեմբեր). «Reconciling Statism with Freedom, Turkey's Kurdish Opening» (PDF). էջ 49. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 30-ին.
- ↑ Bora Kanra (2009). Islam, Democracy and Dialogue in Turkey: Deliberating in Divided Societies. Ashgate Publishing, Ltd. էջեր 85–. ISBN 978-0-7546-7878-6. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 14. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 12-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ «The International Community Must Stop Turkey's Ethnic Cleansing Plans in Northern Syria». Belfer Center for Science and International Affairs (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
- ↑ «Reality Check: How many attacks did Turkey face from Afrin?». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2018 թ․ մարտի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
{{cite news}}: More than one of|accessdate=and|access-date=specified (օգնություն) - ↑ Yildiz, Kerim. The Kurds in Syria: The Forgotten People. Palgrave Macmillan. 2005
- ↑ Anderson, Liam. Avoiding Ethnic Conflict in Iraq: Some Lessons from the Aland Islands. Wright State University, UK. 2010.
- ↑ Crouch, Giulia (2015 թ․ փետրվարի 10). «Kurdish staff told 'IS are doing the right thing by killing all the Kurds' in their Cheltenham shop». Gloucestershire Echo. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 12-ին.
{{cite news}}: More than one of|archivedate=and|archive-date=specified (օգնություն); More than one of|archiveurl=and|archive-url=specified (օգնություն) - ↑ "Footballer Deniz Naki flees Turkey for Germany after attack." Girit, Selin. 5 November 2014. https://www.bbc.com/news/blogs-eu-29924670 Արխիվացված 2021-03-08 Wayback Machine
- ↑ Press, The Associated (2022 թ․ դեկտեմբերի 23). «3 people died when a shooter targeted a Kurdish cultural center in Paris». NPR. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
- ↑ Par Aubin Laratte, Jean-Michel Décugis et Nicolas Goinard Le 23 décembre 2022 à 14h04, Modifié Le 23 Décembre 2022 À 15h54 (2022 թ․ դեկտեմբերի 23). «Attaque à Paris : ce que l'on sait du suspect, William M., déjà connu pour avoir agressé des migrants». leparisien.fr (ֆրանսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)