Ցողունաբջջային թերապիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ցողունաբջջային թերապիա, ցողունային բջիջների օգտագործումը հիվանդությունները բուժելու կամ կանխարգելելու համար[1]։

Ոսկրածուծի փոխպատվաստումը ցողունաբջջային թերապիայի ամենատարածված տեսակներից է, բայց հայտնի են նաև պորտային արյան օգտագործումը։ Ընթացքի մեջ գտնվող հետազոտությունները բացահայտել են ցողունային բջիջների ստացման բազմաթիվ աղբյուրներ, ինչպես նաև դրանց օգտագործում նեյրոդեգեներատիվ հիվանդությունների բուժման համար[2] և վիճակների բուժման համար ինչպիսիք են դիաբետը և սրտային հիվանդությունը։ Ցողունաբջջային թերապիան դատնում է հակասական հետևյալ զարգացումների դեպքում ասենք օրինակ գիտնականները առամնձնացնում են Էմբրիոնային ցողունային բջիջները և կուլտիվացնում, ստեղծում են ցողունային բջիջներ օգտագործելով սոմատիկ բջիջների կորիզային տրանսֆորմացիան և դրանց օգտագործումը խթանված պլյուրիպոտոնտ բջիջների ստացման համար։ Այս հակասությունը մեծամասամբ կապված է աբորտներ քաղաքականության և մարդկանց կլոնավորման հետ։ Որպես հավելում պորտային արյան պահեստավորման վրա հենված շուկայական բժշկությունը նույնպես հակասական է։

Բժշկական կիրառումները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդեն 30 տար է, Հեմոպոետիկ ցողունային բջիջների տրանսպլանտացիան օգտագործվում է այնպիսի պաթոլոգիաների բուժման համար ինչպիսիք են լեյկեմիան և լիմֆոման; սա ցողունաբջջային թերապիայի միակ եղանակն է որ լայնորեն կիրառվում է[3][4][5]։ Քիմիաթերապիայի ընթացքում, մեծ քանակի աճի բջիջներ սպանվում են ցիտոտոքսիկ ագենտներով։Այս ագենտները չեն տարբերակում լեյկոմիկ կամ նեոպլաստիկբջիջները, և ոսկրածուծի հեմոպոետիկ ցողունային բջիջները։ Սա պայմանական քիմիոթերապիայի հիմնական կողմնակի ազդեցությունն է որը փորձ է արվում փոխհատուցել; դոնորների առողջ ոսկրածուծի ցողունային բջիջները վերարտադրվում են և օգտագործվում քիմոթերապիա ստացած ռեցիպիենտների կորցրած բջիջներին փոխարինելու համար։ Տրանսպլանտացիան օգնում է ակտիվացնել նաև իմուն համկարգը որը սկսում է ոչնչացել քաղցկեղային բջիջներին, այս գործընթացը կարող է շարունակվել բավականին երկար, այնուամենայնիվ, առաջնորդող է Դոնորը ընդդեմ ռեցիպիենտի հիվանդությունը, այս բուժման հիմնական կողմնակի ազդեցությունն է[6]։

Մեկ այլ ցողունաբջջային թերապիա որը անվանվում է պարոքիմալ, պայմանականորեն հաստատված է Կանադայում 2012 թվականից երեխաների մոտ դոնորն ընդդեմ ռեցիպիենտի հիվանդության բուժման համար ովքեր պատասխան չեն տալիս ստերոիդային բուժմանը[7]։ Սա ալոգեն ցողունաբջջային թերապիա է հիմնված մեզենխիմալ ցողունակին բջիջների վրա որոնք ստացվում են մեծահասակի ոսկրածուծից մաքրվում ոսկրածուծից, կուլտիվացնում են և պահեստավորվում, 10,000 դոզաներով որը ստացված մեկ դոնորից։ Դոզաները պահվում են սաեոցված մինչև որ կլինի դրանց անհրաժեշտությւոնը[8]։

Սննդի և դեղորայքի սանիտարական հսկում իրականացնող ընկերությունը (FDA) հաստատել է 5 հեմատոպոետիկ ցողնաբջջային արտադրանքներ որոնք ստացվում են պորտային արյունից և օգտագործվում է արյան և իմունոլոգիական հիվանդությունների բուժման համար[9]։

Եվրապայի դեղորայքային գործակալությունը 2014 թվականին խորհորդ է տվել օգտագործել, եղջերաթաղանթի էպիթելային ցողունային բջիջները եղջերաթաղաթի ցողունային անբավարարությունը բուժելու համար, որը կապված է աչքի այրվածքների հետ[10]։

Հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Diseases and conditions where stem cell treatment is promising or emerging.

Ցողունային բջիջները հետազոտվում են մի քանի պատճառներով։ Մոլեկուլները և էկզոսոմները որոնք ստացվում են ցողունային բջիջներից նույնպես հետազոտվում են դեղորայք ստանալու նպատակով[11]։ Եվ որպես հավելում հենց իրենց բջիջների ֆունկցիայի վրա ազդեցությունը, ցողունային բջիջների կողմից արտադրվող պարակրին լուծելի ֆակտորները, հայտնի որպես ցողունային բջջի սեկրետոմ, հայտնաբերված ևս մի մեխանիզմն է որի շնորհիվ ցողունային բջիջները ազդում են դեգեներատիվ, աուտոիմուն և բորբոքային պրոցեսների վրա[12]։

Ցողունային բջիջների տարածումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպեսզի իրականացնենք հետազոտական և բուժական ծրագրերի մեջ, մեզ անհրաժեշտ են մեծ քանակությամբ բարձր որակի ցողունային բջիջներ։ Մեզ անհրաժեշտ է բջիջների կուլտիվացման մեխանիզմ որի օգնությամբ կարող ենք ստանալ մեծ քանակությամբ հյուսվածք-սպեցիֆիկ ցողունային վջիջներ in vitro պայմաններում առանց ցողունային բջիջների պոտենցիալը կորցնելու՝ երկչափ և եռաչափ բջիջների կուլտուրաներ[13]։

Երկչափ բջիջներ աճեցվում են ամբողջ աշխարհում հազրավոր լաբարոտորիաների կողմից վերջին 40 տարվա ընթացքում։ Երկչափ հարթակներում բջիջները տարածվում են աղային, ռիգիդ հարթ մակերեսի բազալ կողմում և հեղուկների գագաթային մակերեսին։ Երկչափ բնակելի ռիգիդ սուբստրատները ունեն հարմարեցման ծայրահեղ անհրաժեշտություն բջիջներ կենսունակության պահպանման համար որովհետև նրանց պակասում է արտաբջջային մատրիքսը որը յուրահաըուկ է յուրաքանչյուր տեսկի բջջի համար, և այն կարող է վնասել բջջի նյութափոխանակությունը և նվազեցնել դրա ֆունկցիոնալությունը[13]։

Եռաչափ բջջային ցուլտուրաների ստացման մեխանիզմը ենթադրում է ստեղծել կենսաբանորոն նմանակող միկրոկիջավայր ցողունային բջիջների համար, որը նմանակում է ցողունային բջիջների բնական արտաբջջային մատրիքսին։ Առջատար բիոմատերիալները նշանակալիորեն նպաստել են եռաչափ ցուլտիվացման մեխանիզմների զարգացմանը վերջին տասնամյակներում, և էլ ավելի կատարյալ բիոմատերիալներ են առաջարկվե որոնք կբարելավեն բջիջների բազմացումը և տարբերակումը։ Նրանց մեջ հատկապես մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում նանոկառուցվածք ունեցող բիոմատերիալները, հատկապես հետաքրքրական են հետազոտողների համար նպաստավոր հատկանիշներ օրնակ մակերես և ծավալ շահեկան հարաբերություն, և դրանք նմանակում են միջբջջային տարածության ֆիզիկական և կենսաբանական հատկանիշները նանոմակարդակում[13]։

Կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեյրոդեգեներացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտությունները իրականացվում են հետազոտելով ցողունային բջիջների ազդեցությունը կենդաիների վրա մոդելավորված այնպիսի նեյրոդեգեներատիվ հիվանդությունների համար ինչպիսիք են Պարկինսոնի, Ալցհեյմերի հիվանդությունները և Ամիոտրոֆիկ կողմնային սկլերոզը[14][15][16]։ ԿԱն նախնակն տվյալներ կապված բազմաձև սկլերոզի հետ[17][18][19]։

Առողջ մեծահասակի գլխուղեղում առկա են նյարդային ցողունակին բջիջներ որոնք բաժանվում են պահպանելով հիմնական ցողունային բջիջների քանակը, կամ դառնում են նախորդ բջիջներ։ Առողջ հասուն կենդանիների մոտ նախորդ բջիջները տեղափոխվում են ուղեղ որտեղ վերականգնում են օլֆակտոր (հոտառական) համակարգի նեյրոնների պոպուլյացիան։ Նյարդային էնդոգեն ցողունային բջիջների ֆարմակալոգիական ակտիվացիան դրդում է որպեսզի ակտիվանա նեյրոպրոտեկցիան և վարքային վերականգնում հասուն նյարդաբանական հիվանդություն ունեցող առնետների մոտ[20][21][22]։

Գլխուղեղի և ողնուղեղի վնասվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինսուլտը և գլխուղեղի տրավմատիկ վնասվածքը բջջային մահվան առաջնային պատճառն է, որին հատկանշական է նեյրոնների և օլիգոդենտրոցիտների մահը ուղեղում։ Կլինիկական և կենդանիների վրա կատարվող փորձարկումները տարվում են ողնուղեղային վնասվածքների բուժման կամար[18][23][24][25]։

Թուլության համախտանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոքրածավալ հետազոտությունը որը կատարվել է անհատների վրա ում տարիքը բարձր էր 60-ից և ունեյն ծերության թուլությունը արտահայտված էր, մոզոնխիմալ ցողունային բջիջներով, որոնք ստացվել էին առողջ երտասարդներից, բուժումից հետո նկատվեց զգալի առաջընթաց ֆիզիկական տվյալների և բորբոքման բիոմարկերների վերաբերյալ[26]։

Սիրտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունային բջիջները ուսումնասիրվում են սուր սրտային հիվանդության կոնտոքստում[27]։ Աշխատանքները որոնք կատարվել են Բոդո-Էքեհարդ Շտրաուերի կողմից[28] հերքվել են հարյուրավոր հակասությունների հայտնաբերման պատճառով[29]։ Բազում հետազոտությունների մեջ որոնք պնդում են որ մեծահասակների ցողունաբջջային թերապիան արդյունավետ է և անվտանգ, այնուամենայնիվ ընդամենը մի քանի հետազոտություններ են որ ապացյցներ են ներկայացնում[30]։ Որոշ նախնական կլինիկական հետազոտություններ կան որոնք արձանագրում են սրտի ֆունկցիայի բարելավում ոսկրածուծից ստացված ցողունային բջիջներով բուժման արդյունքում[31][32]։ Սովորաբար ինֆարկտի բուժման ժամանակ արդյուքներ ստացվում են աուտոլոգիկ ոսկրածուծային ցողունային բջիջների միջոցով, բայց այլ տեսակի հասուն սոմատիկ ցողունային բջիջներ նույնպես կարող են օգտագործվել, օրնակ ճարպային հյուսցածքից ստացված ցողունային բջիջներ[33]։

Հնարավոր վերականգնման տարբերակը ներառում է[14]։

  • Սրտային մկանային բջիջների առաջացում
  • Նոր անոթների առաջացման խթանում որոնք սնուցում են վնասված սրտային հյուսվածքը
  • աճի հորմոնների արտադրում
Քննադատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականին, կատարված հետազոտությունները ոսկրածուծի ցողունային բջիջների կիրառման վերաբերյալ՝ փորոքային ֆունկցիան բարելավելու նպատակով, հայտնաբերել է բազմաթիվ հակասություններ[34]։ Քննադատները պնդում են որ 48 հետազոտություններից ըստ էության հիմքում ընկած են 5-ը և շատ դեպքերում պարզ չէ արդյոք դրանք պատահական ընտրանքով թե ուղակի հետևողական, իսկ միյևնույն հետազոտության մեջ կան բազում հակասկան տվյալներ։ Հետազոտությունների զույգը որը ունցել է միևնույն նայնական ելակետային բնութագիր և վերջնական արդյունք, հրապարակվել են 2 հոդվածներում համապատասխանաբար, 578 պացիենտ պատահական ընտրանքային հետազոտությամբ, և 391 պացիենտներ ներառող դիտողական հետազոտություն։ Այլ հետազոտությունները պահանջում էին նեգատիվ ստնդարտներից շեղում, կամ պարունակում էին մասնակի առարկաներ, ՆՅՍԱ բացասական դասեր։ Ընդհանուր առմամբ ավելի շատ մարդ ստացել է ցողունային բջիջներով թերապիա հետազոտությունների ընթացքում քան ստացել են հիվանդանոցային լաբորատորիանոերում այդ նույն ժամանակահատվածում։ Համալսարանայի հետազոտությունը փակվել է 2012 թվականին առանց հաշվետվության և կրկին բացվել 2013-ին[35]։ 2014 թվականին մետա-անալիզը՝ ցողունային բջիջների օգտագործման վերաբերյալ ընդդեմ սրտային հիվանդության, բացահայտեց հակասություններ հրապարակված հետազոտություններում, որի միջոցով պարզ դարձավ որ շատ հակասություններ ունեցող հետազոտությունները ցույց են տալիս ավելի բարձր էֆեկտիվություն[36]։ Մեկ այլ մետա-անալիզ որը ներառում էր ներսուբյեկտային ռանդոմիզացված 12 հետազոտություն չի կարողացել հայտնաբերել էական արդյուքներ ցեղունային բջիջներով բուժամն ընթացքում, ինչպես օրինակ անբարենպաստ պատահարներ կամ սրտային տվյալների բարելավում, եզրափակում են որ արդյունք չկա[37]։

Ռանդոմիզացված, կրկնակի կույր, պլացեբո-հսկող խում առաջընթաց հետազոտությունը եզրափակում է որ «ոսկրածուծից ստացված մոնոնուլեար բջիջների օգտագործումը չի բարելավում ՁՓ ֆունկցիան 2 տարվա ընթացքում» մարդկան մոտ ովքեր տարել են սրտամկանի ինֆարկտ[38]։ Այսպիսով BOOST-2 հետազոտության ժամանակ որը իրականացվում էր Գերմանիայի և Նորվեգիայի 10 բժկական կենտրոններում իր հաղորդման մեջ նշում է որ խորհուրդ չի տալիս ոսկրածուծային բջիջների կիրառումը STEMI ինֆարկտների ժամանակ և չափավոր նվազեցնում է ձախ փորոքի արտամղման ֆունկցիան[39]։ Ավելին, հետազոտությունը չի հանդիպել որևէ երկրորդային ՄՌՏ վերջնակետի[40], որից հետևում է որ ներկորոնար ցողունային բջիջների ինպլանտացիան չի բերում որևէ կլինիկական կամ ֆունկցիոնալ բարելավման[41]։

Արյան բջիջների առաջացումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու իմունային համակարգի սպեցիֆիկությունը կայանում է նրա լայն «երգացանկի» առկայությունը ինչը հնարավորություն է տալիս մեր օրգանզիմին պայքարել անընդհատ ադապտացվող անտիգենների նկատմամբ։ Սակայն իմուն համակարգը խոցելի է դեգրադացիայի նկատմամբ պայմանավորված հիվանդության պաթոգենեզով, և դրա կարևորագույն դերի համար որ այն խաղում է պաշտապանության համար, դրա դեգեներացիան սովորաբար միշտ մահացու է տվյալ օրգանիզմի համար որպես մեկ ամբեղջություն։ Հեմատոպոետիկ բջիջների հիվանդությունները ախտորոշվում և դասակարգվում են պաթոլոգիայի ենթատեսակ հանդիսացող հեմատոպաթոլոգիայի կողմից։ Իմուն համակարգի առանձնահատկությունը, որ նրան հնարավորություն է տալիս հայտնաբերել և պայքարել օտար անտիգենի նկատմամբ, առաջացնում է այն մարտահրավերները որոնք պետք է հախթահարել։ Միևնույն համընկնումները դոնորի և ռեցիպիենտի միջև պետք է առկա լինեն հաջողված փոխպատվաստման համար բայց դրանք միևնույնը չեն անգամ առաջին աստիճանի բարեկամների համար։ Հետազոտությունները որոնք օգտագործում են հեմատոպոետիկ ցողունային բջիջները և էմբրիոնային ցողունային բջիջները ապահովում են բազմաթիվ հիվանդությունների բուժման հասկացողությունը[42]։

Լրիվ հասուն էրիթրոցիտներ կարող են աճեցվել օրգանիզմից դուրս հեմատոպոետիկ ցողունային բջիջներից (ՀՑԲ), որոնք էրիթրոցիտների նախորդներն են։ Այս պրոցեսի ընթացքում ՀՑԲ-երը աճեցվում են ստրոմալ բջիջների հետ, առաջացնելով միջավայր որը նմանակում է ոսկրածուծի ներքին միջավայրը, էրիթրոցիտների բնական աճի գոտին։ Էրիթրոպոետին, աճի գործոնը, ավելանալով խթանում է ցողունային բջիջներին և նրանց ուղղում է էրիթրոցիտների առաջացման ճանապարհով[43]։ Հաջորդող հետազոտությունները ունեն բավականին մեծ պոտենցիալ գենային թերապիայի, արյան փոխներարկման, և արդի բժշկության ասպարեզում։

Ատամների աճեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականին Լոնդոնի թագավորական քոլեջի գիտնականները հայտնաբերեցին թե ինչպես աճեցնել ամբողջական ատամ մկան օրգանիզմում[44] և կարողացան աճեցնել բիոինժեներական ատամ լաբորատորիայում։ Հետազոտողները վստահ են որ ատամների աճեցման տեխնոլոգիան վստահորոն կարող է կիրառվել կենդանի ատամների աճեցման համար։

Ըստ վարկածի, ցողունային բջիջները որոնք վերցվել են պացիենտից, կարող են համակցվել և վերածվել բողբոջի լաբորատորիայում որից հետո տեղադրվել պացիենտի լնդի մեջ որից հետո ինչպես սպասվում է պետք է աճի 3 շաբաթվա ընթացքում[45]։ Այն կսերտաճի ծնոտի ոսկրի հետ և կարձակի քիմիական նյութեր որոնք կխթանեն նյարդերի և անոթների մատակարարումը տվյալ ատամի բողբոջին։ Պրոցեսը շատ նման է նրան ինչ որ տեղի է ունենում երեխաների ատամների հետ նրանց մեծացման հետ զուգընթաց։ Սակայն շատ մարտահրավերներ դեռ մնաում են, մինչև որ ցողունային բջիջները կկարողանան փոխարինել կորցրած ատամները ապագայում[46][47]։

Կոխլեար մազմզուկավոր բջիջների աճեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հելլերը հրապարակել է հաջող մազմզուկավոր բջիջների աճեցման հաջող փորձ էմբրիոնային ցողունային բջիջներից[48]։

Կուրություն և տեսողության վնասումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2003 թվականից, հետզոտողները հաջողությամբ փոխպատվաստում են եղջերաթաղանթի ցողունային բջիջներ վնասված աչքում, փորձելով վերականգնել տեսողությունը։ «Ցանցաթաղանթի շերտը որը օգտագործվել է վիրաբույժների թիմի կողմից վերցվում է աբորտի ենթարկված պտղից ինչը որոշ մարդիկ համարում են անընդունելի»։ Երբ այս շերտերը տեղափոխվում են վնասված եղջերաթաղանթի միջով դեպի վնասված աչք տեսողությունը ի բերջո վերականգնելու համար[49]։ Այպիսի միջամտաություն իրականացվել է 2005 թվականի հունիսին, երբ Վիկտորիա Թագուհու անվան հիվանդցանոցի հետազոտողները վերահանգնեցին 40 պացիենտների տեսողությունը օգտագործելով այս տոխնոլոգիան։ Խումբը, որը ղեկավարվում էր Շերազ Դայայի կողմից, կարողացել է օգտագործել հասուն անհատներից ստացված ցողունային բջիջները, հարազատներից կամ անգամ դիակներից։ Հետազոտությունների հաջորդող փուլերը ընթացքի մեջ են[50]։

Ենթաստամեքսային բետա բջիջներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տիպ 1 շաքարային դիաբետով հիվանդները կորցնում են ինսուլին արտադրող բետա բջիջները ենթաստամոքսային գեղձում[51]։ Վերջին փորձերում, գիտնականները կարողացել են փոխարկել էմբրիոնային ցողունային բջիջները բետա բջիջների լաբորատորիայում։ Ըստ վարկածի եթե բետա բջիջները փոխպատվաստվեն ճիշտ դրանք կկարողանան փոխհատուցել ենթաստամոքսային գեղձի քիչ ֆունկցիոնալ բջիջները[52]:

Mesenchymal stem cells being injected into knee of patient
Mesenchymal stem cells being injected into knee of patient

Օրթոպեդիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեզենխիմալ ցողունային բջիջների օգտագործումը որոնք ստացվել են հասուն անհատների ցողունային բջիջներից նախնական հետազոտությունների փուլում է, պոտենցիալ օրթոպեդիկ ծրագրերի իրականացման համար ոսկրերի և մկանների տրավմաների ժամանակ, աճառների վերականգնման, օստեոարթրիտի, միջողնային դիսկի վիրահատության, Պտտող մանժետի վիրահատությունների, և մկանաոսկրային հիվանդությունների ժամանակ[53]։ Այլ կիրառության ոլորտները հետազոտությունների համար որտեղ օգտագործվում են մեզենխիմալ ցողունային բջիջները հանդիսանում են հյուսվածքային ինժեներիան և վերականգնողական բժշկությունը[53]։

Վերքերի լավացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունային բջիջները կարող են կիրառվել նաև հյուսվածքների աճը խթանելու համար։ Չափահասների մոտ, վերքային հատվածը սովորաբար փոխարինվում է սպիական հյուսվածքով, ինչին հատկանշական է մաշկի դեզօրգանիզացված կոլագենային կառուցվածքներով, մազային ֆոլիկուլների և անկանոն անոթային համակարգի կորստով վնասված հատվածում։ Պտղի հյուսվածքների վնասվածքի դեպքում վնասված հատվածը փոխարինվում է նորմալ հյուսվածքով ցողունային բջիջների բարձր ակտիվության շնորհիվ[54]։ Հյուսվածքային ռեգեներացիայի հնարավոր եղանակը դա տեղադրել, հասուն մարդուց ստացված ցողունային բջիջների «սերմերը», հյուսվածքային վնասվածքային տարածության «հող» մեջ և թույլ տալ ցողունային բջիջներին խթանել այդ տարածությունում եղած բջիջների դիֆերենցիացիան և բազմացումը։ Այս մեթոդը ապահովում է ռեգեներատիվ պատասխան շատ ավելի մոտ պտղի վնասված հյուսվածքների փոխարինմանը քան սպիական հյուսվածքի առաջացմանը[54]։ Հետազոտողները մինչև հիմաել բացահայտում են «հողային» հյուսվածքի բազմաթիվ ասպեկտեներ որոնք նպաստավոր են ռեգեներացիայի համար[54]։ Ցողուբային բջիջների ընդհանուր բուժող հնարավորությունները,դրանք մեև հետաքրքրություն են ներկայացնում մաշկի այնպիսի հիվանդությունների բուժման համար ինչպիսին է օրինակ մաշկի քաղցկեղը[55]։

Անպտղություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու էմբրիոնային ցողունային բջիջները տեղադրելով խոզի միտոտիկ ինակտիվ ֆիբրոբլաստային ձվարանների մեջ մակածում են դրանց տարբերակում դեպի գոնոցիտների (սպերմատոզոիդների և ձվաբջիջների նախորդ բջիջների) գենային էքսպրեսիայի անալիզի ապացույցի համաձայն[56]։

Մարդու էմբրիոնային ցողունային բջիջները խթանվում են առաջացնելու համար սպերմատոզոիդանման բջիջներ, որոնք դեռ վնասված են և մակֆորմացված[57]։ Հնարավոր է որ սա կարող է բուժել ազոսպերմիան։

2012 թվականին հասուն մկան և մարդու օվոգոնիալ ցողունային բջիջները առանձնացվեցին ձվարաններից և ցույց տվեցին հնարավորություն դառնալ հասուն օվոցիտ[58]։ Այս բջիջները ունեն հնարավորություն բուժելու անպտղությունը։

ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՄԻԱՎ-ով մարդու իմուն համակարգի դեստրուկցաին տեղ է ունենում CD4+ T բջիջների քայքայման արդյունքում պերիֆերիկ արյան մեջ և լիմֆատիկ հյուսվածքում։ Վիրուսի ինտեգրումը CD4+ բջիջների մեջ տեղի է ունենում բջջային քեմոկինների հետ փոխազդեցության հետևանքով, ամենահաճախ հանդիպող քեմոկիններն են CCR5 և CXCR4: Քանի որ վիրուսի ռեպլիկացիայի համար պահանջվում է գենային էքսպրեսիա ապա ՄԻԱՎ-ի համար թիրախային բջիջ է համարվում հենց CD4+ բջիջները[59]։ Վերջերս գիտնականները հայտնաբերել են ՁԻԱՀ/ՄԻԱՎ-ի բուժման նոր մոտեցում, հիմնված հիվանդություն-դիմակայուն իմուն բջիջների ստեղծման վրա, գեն մոդիֆիկացված (ՄԻԱՎ ռեզիտտենտ) հեմոպոետիկ և նախորդ բջիջների փոխպատվատտման միջոոով[60]։

Վերականգնղական բուժման մոդելներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունաին բջիջները միջնորդավորվում են 5 հիմնական մեխանիզմներով 1) թողնում են հակաբորբոքային ազդեցություն, 2) տեղակայվելով վնասված հյուսվածքում հրավիրում են այլ բջիջների, ինչպես օրինակ էնդոթելիալ նախորդ բջիջներ, որոնք անհրաժեշտ են հյուսվածքների աճի համար, 3) խթանում են հյուսվածքների ռեմոդելավորումը ընդդեմ սպիագոյացման, և 4) ընկճում են ապոպտոզը և 5) տարբերակվում են ոսկրային, աճառային, կապանային և ջլային հյուսվածքների[61][62]։ Հետագայում հարստացած արյան հոսքը դեպի վնասված հատված, և հետո նպաստում է հյուսվածքների վերականգնմանը, թրոմբոցիտներով հարուստ պլազման կարող է օգտագործվել ցողունային բջիջների տրանսպանտացիայի հետ զուգահեռ[63][64]։ Որոշ ցողունային բջիջների կիրառման արդյունավետությունը կարող է կապված լինել նաև այն մեթոդի հետ թե ինչպես է այն տախափոխվում վնասված հատված՝ որպես օրինակ ոսկրային հյուսվածքի վերականգնման համար ցողունային բջիջները գտնվում են հարթակի վրա որտեղ դրանք արտադրում են հանքային նյութեր, որոնք անհրաժեշտ են ֆունկցիոնալ ոսկրի առաջացման համար[63][64][65][66]։ Ցողունային բջիջները նաև ոշտված են ցածր իմունոգենությամբ պայմանավորված հիստոհամտեղելության գլխավոր գործոննորի (ՀԳԳ) համեմատաբար ցածր քանակով բջիջների մակերեսին։ Որպես հավելում դրանք արտադրում են քեմոկիններ որոնք ընկճում են իմուն պատասխանը, և ապահավում են հանդուրժողականությունը նոր հյուսվածքների նկատմամբ։ Սա թույլ է տալիս իրականացնել ալոգենիկ բուժումը առանց մերժման մեծ ռիսկի առկայության[67]։

Դեղերի հայտնաբերում և կենսաբժշկական հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆունկցիոնալ հասուն հյուսվածքներ աճեցնելու հնարավորուոյւնը անորոշ ժամանակով, բջիջների կուլտիվացման ճանապարհով, ստողծում է նոր հնարավորություններ դեղորայքների հետազոտությունների համար։ Հետազոտողները կարող են աճեցնել հասուն բջիջների խմբեր որոնց վրա կփորձարկեն դեղորայքի ազդեցությունը և հնարավոր փոխազդեցությունները in vitro պայմաններում մինչև դռանք կիրականացվեն in vivo պայմաններում։ Սա շատ կարևոր է դեղորայքների զարգացման համար անասնաբուժական պրակտիկայում և հնարավորություն է տալիս խուսափել տեսակ-սպեցիֆիկ փոխազդեցություններից։ Այս հետազոտությունները հույս են տալիս որ հետագա հետազոտությունների ժամանակ կնվազի անհրաժեշտությունը օգտագործել կենդանիներին քանի որ in vitro պայաններում թույլ է տալիս ենթադրել տվյալ դեղի փոխազդեցությունների մասին ավելի շատ քան կենդանիների վրա կատարված հետազոտություններից հետո[68]։

Պլյուրիպոտենտ բջիջների ի հայտ գալու հետ, ստեղխվեցին և կիրառվում են միջոցներ ոչնչացման եզրին գտնվող կենդանատեսակների վերարտադրման ուղղությամբ։ Ձվաբջիջներ և էմբրիոններ վերցնելու փոխարեն, ավելի նախընտրելի է մեզենխիմալ բջիջների կիրառումը քանի որ ավելի քիչ տրավմատիկ է կենդանու համար։ Սա հնարավորություն է տալիս սահմանափակ քանակի ձվաբջիջները օգտագործել միայն վերարտադրողական նպատակներով[68]։

Կոնսերվացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողուբային բջիջբերը հետազոտվում են պահպանման պայմաններում օգտագործվելու համար։ Առնետից ստացված սպերմատոգոնիալ բջիջները որոնք պատվաստվել էին ռեցիպիենտ մկանը ապահովել են հասուն սպերմատոզոիդների առաջացում որոնք իրենց հերթին հնարավորություն ունեին ծնոլոի կենսունակ սերունդ։ Այժ,յան հետազոտությունները ունեն նպատակ հայտնապերել հարմար ռեցիպիենտների սպերմատոգոնիալ ցողունային բջիջների ներդրման համար։ Եթե հետազոտությունները հաջողեն, հնարավորություն կտան հետազոտողներին ստանալ հասուն սպերմա այն անհատների ովքեր ունենալով բարձր գենետիկ հատկանիշներ մայանում են չհասնելով սեռահասուն տարիքի, այլ դեպքում այդ գենետիկ գիծը կկորչեր[69]։

Ցողունային բջիջների աղբյուրները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցողունային բջիջների մեծ մասը նախատեսված թերապիայի համար գլխավորապես անջատվում է պացիենտի ոսկրածուծից կամ ճարպային հյուսվածքից[64][66]։ Մեզենխիմալ ցողունային բջիջները կարող են տարբերակվել բջիջների որոնք առաջացնում են ոսկրերը, աճառները, կապանները և ջլերը ինչպես նաև մկանները, նկարդերը և այլ սաղմնային հյուսվախներ։ Դրանք ցողունային բջիջների հիմնական տեսակն են որոնք ուսումնասիրվել են այդ հյուսվածքնեի վնասումները բուժելու տեսանկյունից[70][71]։ Փոխպատվաստված ցողունային բջիջների քանակը ազդում է վնասված հյուսվածքների բուժման արդյունավետության վրա։ Համապատասխանաբար, ցողունային բջիջները որոնք ստացվել են ոսկրածուծի նմուշից, կուլտիվացվում են հատուկ լաբորատորիաներում որի շնորհիվ ստացվում են ցողունային բջիջների միլիոնավոր կլոններ[64][66]։ Ճարպային հյուսվածքից ստացված ցողունային բջիջները նույնպես ունեն նախնական մշակման անհրաժեշտություն, բայց այն այդքան ծավալուն չէ որքան ոսկրածուծից ստացված բջիջների դեպքում[72]։ Այն ժամանակ երբ որոշ գիտնականներ մտածում են որ ոսկրածուծից ստացված ցողունային բջիջնեը նախընտրելի են ոսկրերի, աճառների, կապանների և ջլերի վերականգնեման համար, մյուսները գտնում են որ ճարպային հյուսվածքի ստացման և մշակման դյուրինությունը ինչպես նաև դրա միկրոմիջավայրում տարբեր ֆրակցիայի ցողունային բջիջների առկայությունը, վերջինիս դարձնում են նախընտրելի աուտոլոգիկ փոպատվաստման համար[63]։

Ցողունային բջիջների նոր աղբյուրներ անընդհատ փնտրվում են, հատկապես հետաքրքրություն է ներկայացնում մաշկից ստացված նմուշները, ստացման դյուրինության և կենդանուն կամ մարդուն նվազագույն վնաս պատճառելու համար[73]։ Հեմատոպոետիկ ցողունային բջիջները որոնք հայտանբերվել են արյան հոսքում ունեն մեզենքիմալ ցողունային բջիջների հավասար տարբերակման հնարավորություն, կրկին ցողունային բջիջների ստացման մաքսիմալ ոչ-ինվազիվ եղանակով[74]։

Վերջին ժամանակներս հետաքրքրությունը մեծացել է հատկաես արտաէմբրիոնալ մեզենխիմալ բջիջների նկատմամբ։ Ընթացքի մեջ գտնվող հետազոտությունները ուսունասրում են տարբեր կենդանիների պորտալարից, դեղնուցապարկից և պլացենտայից ստացված բջիջները։ Այս բջիջները ցուցադրում են տարբերակման ավելի բարձր հնարավորություններ քան իրենց ավելի հասուն գործընկերները, ներառյալ հնարավորությունը ձևավորել էնդոդերմալ և էկտոդերմալ սկզբնաղբյուր ունեցող հյուսվածքները[67]։

Էմբրիոնալ ցողունային բջիջներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կա տարածված հակասություն մարդու սաղմնային բջիջների օգտագործման վերաբերյալ։ Այս հակասությունը առաջնահերթ թիրախավորում է նոր էմբրիոնային ցողունային բջիջների ստացման տեխնոլոգիան որը բերում է բլաստոցիստի ոչնչացման։ Մարդու սաղմնային բջիջները որպես ցողունային օգտագործելու հակառակորդների առարկությունները հիմնված են փիլիսոփայական, բարոյական և կրոնական սկզբունքների վրա[75]։ Կան ցողունային բջիջների այլ հետազոտություններ որոնք չեն զուգորդվում սաղմի մահով կամ վնասումով ինչպես օրինակ հասուն ցողունային բջիջները, ամնիոտիկ ցողունային բջիջները, և խթանված պլյուրիպոտենտ բջիջները։

2009 թվականի հունվարի 23-ին ԱՄՆ-ի Դեղերի և սննդի որակի հսկման կենտրոնը (Food and Drug Administration) Գերոն ընկերությանը( Geron Corporation) տվեց թույլտվություն անցկացնել կլինիկական հետազոտություն որը հիմնված էր էմբրիոնային ցողունային բջիջներով իրականացվող բուժման վրա։ Հետազոտությունը նպատակ ուներ գնահատել GRNOPC1 դեղի, որը օլիգոդենտրոցիտի նախածին բջիջներ են ստացված էմբրիոնային ցողունային բջիջներից, արդյունավետությունը ուղնուղեի վնասցածքով պացիենտների մոտ։ Հետազոտությունը դադարեցվեց 2011 թվականի նոյեմբերին ըստ ընկերության որպեսզի կարողանան կենտրոնանալ բուժումների վրա համապատասխան կապտալի դեֆիցիտին և տնտեսական վիճակին[76]։ 2013-ին Բիո թայմ (BioTime) ընկերությունը ձեռք բերեց Գերոն ընկերությանը( Geron Corporation) բոլոր ակտիվները որոնք կապված էին ցողունային բջիջների հետազոտությունների հետ նպատակ ունենլով վերսկսել դրանք[77]։

Մեզենխիմալ սրտրոմալ բջիջներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտողները հայտնում են որ այն դոպքում երբ կիրառվել են այս բջիջների հալեցված տարբերակները բուժման արդյունավետությունը մի քանի անգամ ավելի ցածր է եղել համեմատած մուտքի փուլում գտնվող բջիջների օգտագործման փուլոիմ։ Այսպիսով սառեցված բջիջները օգտագործումից առաջ պետք է բերվեն համապատասխան փուլի։ Վերակուլտիվացումը օգնում է բջիջներին վերականգնվել այն շոկից հետո որը դրանց մոտ առաջանում է սառեցումից և կրկին հալեցումից հետո։ Այն հետազոտությունները որոնք օգտագործում են հալեցված ցողունային բջիջները անմիջապես ձախօղում են հետազոտությունը ի տարբերոըթյուն նրանց որոնց դեպում օգտագործվում են թարմ բջիջներ[78]։

Հասրակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարկետինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 և 2000-ական թվականներին տեղի ունեցավ ցողունային բջիջներով բուժում առաջարկող ընկերությունների առաջին ալիքը որոնք չունեին որևէ հաստատում կամ կարգավորող վավերացում[79]։ Երկրորդ ալիքը տեղի ունեցավ 2012 թվականին երբ այդպիսի ընկերություններ հիմնականում աշխատում էին զարգացած երկրներում որտեղ բժշկությունը թույլ էր հսկվում, բժշկական տուրիզմի տարբերակով[80][81]։ Դրանք ինչպես առաջին ալիքի դեպքում անում էին ոչ հավաստի և չհիմնավորված պնդումներ և այդպիսի կլինիկաները հիմնականում գտնվում էին ԱՄՆ-ում, Մեքսիկայում, Թայլանդում և Հարավային Աֆրիկայում[80][81]։ 2018-ին FDA նախազգուշացնող նամակ ուղարկեց StemGenex Biologic լաբորատորիաներին որոնք առաջարկում էին իրենց պացիենտներին վերցնել նրանց օրգանիզմից ճարպային հյուսվածքը մշակել այն այնպես որ կմնան մեծ քանակությամբ տարբեր տեսակի ցեղունային բջիջներ և ներարկեյն դրանք ներերակային կամ ողնուղեղային հեղուկ, ընկերությունը պնդում էր որ այս պրոցեդուրան օգտակար է քրոնիկ հիվանդություների ժամանակ[82]։

Տեսեք նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Mahla RS (2016). «Stem cells application in regenerative medicine and disease threpeutics». International Journal of Cell Biology. 2016 (7): 1–24. doi:10.1155/2016/6940283. PMC 4969512. PMID 27516776.
  2. ↑ Lyon, Louisa (2018 թ․ հոկտեմբերի 1). «Stem cell therapies in neurology: the good, the bad and the unknown». Brain (անգլերեն). 141 (10): e77–e77. doi:10.1093/brain/awy221. ISSN 0006-8950.
  3. ↑ Ian Murnaghan for Explore Stem Cells. Updated: 16 December 2013 Why Perform a Stem Cell Transplant?
  4. ↑ Bone Marrow Transplantation and Peripheral Blood Stem Cell Transplantation In National Cancer Institute Fact Sheet web site. Bethesda, MD: National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services, 2010. Cited 24 August 2010
  5. ↑ Karanes C, Nelson GO, Chitphakdithai P, Agura E, Ballen KK, Bolan CD, Porter DL, Uberti JP, King RJ, Confer DL (2008). «Twenty years of unrelated donor hematopoietic cell transplantation for adult recipients facilitated by the National Marrow Donor Program». Biology of Blood and Marrow Transplantation. 14 (9 Suppl): 8–15. doi:10.1016/j.bbmt.2008.06.006. PMID 18721775.
  6. ↑ Malard F, Mohty M (2014). «New Insight for the Diagnosis of Gastrointestinal Acute Graft-versus-Host Disease». Mediators Inflamm. 2014: 701013. doi:10.1155/2014/701013. PMC 3964897. PMID 24733964.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  7. ↑ «Prochymal – First Stem Cell Drug Approved». 2012 թ․ մայիսի 22.
  8. ↑ «A Stem-Cell-Based Drug Gets Approval in Canada». 2012 թ․ մայիսի 17.
  9. ↑ Rosemann A (Dec 2014). «Why regenerative stem cell medicine progresses slower than expected» (PDF). J Cell Biochem. 115 (12): 2073–76. doi:10.1002/jcb.24894. PMID 25079695.
  10. ↑ European Medicines Agency. «First stem-cell therapy recommended for approval in EU». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  11. ↑ Maguire, G (2016 թ․ մայիսի 12). «Therapeutics from Adult Stem Cells and the Hype Curve». ACS Medicinal Chemistry Letters. 7 (5): 441–43. doi:10.1021/acsmedchemlett.6b00125. PMC 4867479. PMID 27190588.
  12. ↑ Teixeira, Fábio G.; Carvalho, Miguel M.; Sousa, Nuno; Salgado, António J. (2013 թ․ հոկտեմբերի 1). «Mesenchymal stem cells secretome: a new paradigm for central nervous system regeneration?» (PDF). Cellular and Molecular Life Sciences (անգլերեն). 70 (20): 3871–3882. doi:10.1007/s00018-013-1290-8. hdl:1822/25128. ISSN 1420-682X. PMID 23456256.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Mellati, Amir; Zhang, Hu (2015). «Expansion of Stem Cells by Nanotissue Engineering». Stem-Cell Nanoengineering (անգլերեն). John Wiley & Sons, Ltd: 243–263. doi:10.1002/9781118540640.ch14.
  14. ↑ 14,0 14,1 Cell Basics: What are the potential uses of human stem cells and the obstacles that must be overcome before these potential uses will be realized? Արխիվացված 24 Փետրվար 2017 Wayback Machine. In Stem Cell Information World Wide Web site. Bethesda, MD: National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services, 2009. cited Sunday, 26 April 2009
  15. ↑ «Neural Stem Cells May Rescue Memory In Advanced Alzheimer's, Mouse Study Suggests». ScienceDaily.
  16. ↑ Vastag B (April 2001). «Stem cells step closer to the clinic: paralysis partially reversed in rats with ALS-like disease». JAMA. 285 (13): 1691–93. doi:10.1001/jama.285.13.1691. PMID 11277806.
  17. ↑ «Results Reported from Case Studies of Stem Cell Transplantation in People with Relapsing and Progressive MS». National MS Society. January 2015.
  18. ↑ 18,0 18,1 Abdallah, Ahmed N.; Shamaa, Ashraf A.; El-Tookhy, Omar S. (August 2019). «Evaluation of treatment of experimentally induced canine model of multiple sclerosis using laser activated non-expanded adipose derived stem cells». Research in Veterinary Science. 125: 71–81. doi:10.1016/j.rvsc.2019.05.016. ISSN 1532-2661. PMID 31152923.
  19. ↑ Rebeiro P, Moore J (2016). «The role of autologous haemopoietic stem cell transplantation in the treatment of autoimmune disorders». Intern Med J. 46 (1): 17–28. doi:10.1111/imj.12944. PMID 26524106.
  20. ↑ Androutsellis-Theotokis A, Leker RR, Soldner F, և այլք: (August 2006). «Notch signalling regulates stem cell numbers in vitro and in vivo». Nature. 442 (7104): 823–26. doi:10.1038/nature04940. PMID 16799564.
  21. ↑ Androutsellis-Theotokis A, Rueger MA, Park DM, և այլք: (August 2009). «Targeting neural precursors in the adult brain rescues injured dopamine neurons». Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 106 (32): 13570–75. doi:10.1073/pnas.0905125106. PMC 2714762. PMID 19628689.
  22. ↑ Androutsellis-Theotokis A, Rueger MA, Mkhikian H, Korb E, McKay RD (2008). «Signaling pathways controlling neural stem cells slow progressive brain disease». Cold Spring Harb. Symp. Quant. Biol. 73: 403–10. doi:10.1101/sqb.2008.73.018. PMID 19022746.
  23. ↑ Kang KS, Kim SW, Oh YH, և այլք: (2005). «A 37-year-old spinal cord-injured female patient, transplanted of multipotent stem cells from human UC blood, with improved sensory perception and mobility, both functionally and morphologically: a case study». Cytotherapy. 7 (4): 368–73. doi:10.1080/14653240500238160. PMID 16162459.
  24. ↑ Team co-headed by researchers at Chosun University, Seoul National University and the Seoul Cord Blood Bank Արխիվացված 1 Մայիս 2007 Wayback Machine (SCB) Umbilical cord cells 'allow paralysed woman to walk' By Roger Highfield, Science Editor. Last Updated: 1:28AM GMT 30 November 2004
  25. ↑ Cummings BJ, Uchida N, Tamaki SJ, և այլք: (September 2005). «Human neural stem cells differentiate and promote locomotor recovery in spinal cord-injured mice». Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 102 (39): 14069–74. doi:10.1073/pnas.0507063102. PMC 1216836. PMID 16172374.
  26. ↑ Tompkins, Bryon A; DiFede, Darcy L; Khan, Aisha; Landin, Ana Marie; Schulman, Ivonne Hernandez; Pujol, Marietsy V; Heldman, Alan W; Miki, Roberto; Goldschmidt-Clermont, Pascal J; Goldstein, Bradley J; Mushtaq, Muzammil; Levis-Dusseau, Silvina; Byrnes, John J; Lowery, Maureen; Natsumeda, Makoto; Delgado, Cindy; Saltzman, Russell; Vidro-Casiano, Mayra; Da Fonseca, Moisaniel; Golpanian, Samuel; Premer, Courtney; Medina, Audrey; Valasaki, Krystalenia; Florea, Victoria; Anderson, Erica; El-Khorazaty, Jill; Mendizabal, Adam; Green, Geoff; Oliva, Anthony A; Hare, Joshua M (November 2017). «Allogeneic Mesenchymal Stem Cells Ameliorate Aging Frailty: A Phase II Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Clinical Trial». The Journals of Gerontology: Series A. 72 (11): 1513–1522. doi:10.1093/gerona/glx137. PMID 28977399. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  27. ↑ Ptaszek LM, Mansour M, Ruskin JN, Chien KR (2012). «Towards regenerative therapy for cardiac disease». The Lancet. 379 (9819): 933–42. doi:10.1016/s0140-6736(12)60075-0. PMID 22405796.
  28. ↑ Strauer, Bodo; Steinhoff G (September 2011). «10 years of intracoronary and intramyocardial bone marrow stem cell therapy of the heart: from the methodological origin to clinical practice». J Am Coll Cardiol. 58 (11): 1095–1104. doi:10.1016/j.jacc.2011.06.016. PMID 21884944.
  29. ↑ Francis, DP; Mielewczik, M; Zargaran, D; Cole, GD (2013 թ․ հունիսի 26). «Autologous bone marrow-derived stem cell therapy in heart disease: Discrepancies and contradictions». International Journal of Cardiology. 168 (4): 3381–403. doi:10.1016/j.ijcard.2013.04.152. PMID 23830344. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 21-ին.
  30. ↑ Schannwell CM, Kostering M, Zeus T, Brehm M, Erdmann G, Fleissner T, Yosef M, Kogler G, Wernet P, Strauer BE (2008). «Humane autologe Stammzelltransplantation zur Myokardregeneration bei dilatativer Kardiomyopathie (NYHA Stadium II bis III)» (PDF). Austrian Journal of Cardiology. 15 (1): 23–30.
  31. ↑ Kuswardhani R. A.; Soejitno A. (2011). «Bone marrow-derived stem cells as an adjunctive treatment for acute myocardial infarction: a systematic review and meta-analysis». Acta Medica Indonesiana. 43 (3): 168–77. PMID 21979282.
  32. ↑ Malliaras K.; Kreke M.; Marban E. (2011). «The stuttering progress of cell therapy for heart disease». Clinical Pharmacology and Therapeutics. 90 (4): 532–41. doi:10.1038/clpt.2011.175. PMID 21900888.
  33. ↑ Paul A.; Srivastava S.; Chen G.; Shum-Tim D.; Prakash S. (2011). «Functional Assessment of Adipose Stem Cells for Xenotransplantation Using Myocardial Infarction Immunocompetent Models: Comparison with Bone Marrow Stem Cells». Cell Biochemistry and Biophysics. 67 (2): 263–73. doi:10.1007/s12013-011-9323-0. PMID 22205499.
  34. ↑ Francis, Darrel P (Oct 2013). «Autologous bone marrow-derived stem cell therapy in heart disease: Discrepancies and contradictions». Int J Cardiol. 168 (4): 3381–403. doi:10.1016/j.ijcard.2013.04.152. PMID 23830344.
  35. ↑ Berndt, Christina (2013 թ․ հուլիսի 4). «A minefield of contradictions». Sueddeutsche.de. Suddeutsche Zeitung. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 6-ին.
  36. ↑ Nowbar, Alexandra N.; Mielewczik, Michael; Karavassilis, Maria; Dehbi, Hakim-Moulay; Shun-Shin, Matthew J.; Jones, Siana; Howard, James P.; Cole, Graham D.; Francis, Darrel P. (2014 թ․ ապրիլի 28). «Discrepancies in autologous bone marrow stem cell trials and enhancement of ejection fraction (DAMASCENE): weighted regression and meta-analysis». BMJ (անգլերեն). 348: g2688. doi:10.1136/bmj.g2688. ISSN 1756-1833. PMC 4002982. PMID 24778175.
  37. ↑ Gyöngyösi, Mariann; Wojakowski, Wojciech; Lemarchand, Patricia; Lunde, Ketil; Tendera, Michal; Bartunek, Jozef; Marban, Eduardo; Assmus, Birgit; Henry, Timothy D.; Traverse, Jay H.; Moyé, Lemuel A.; Sürder, Daniel; Corti, Roberto; Huikuri, Heikki; Miettinen, Johanna; Wöhrle, Jochen; Obradovic, Slobodan; Roncalli, Jérome; Malliaras, Konstantinos; Pokushalov, Evgeny; Romanov, Alexander; Kastrup, Jens; Bergmann, Martin W.; Atsma, Douwe E.; Diederichsen, Axel; Edes, Istvan; Benedek, Imre; Benedek, Theodora; Pejkov, Hristo; Nyolczas, Noemi; Pavo, Noemi; Bergler-Klein, Jutta; Pavo, Imre J.; Sylven, Christer; Berti, Sergio; Navarese, Eliano P.; Maurer, Gerald (2015 թ․ ապրիլի 10). «Meta-Analysis of Cell-based CaRdiac stUdiEs (ACCRUE) in Patients With Acute Myocardial Infarction Based on Individual Patient DataNovelty and Significance». Circulation Research (անգլերեն). 116 (8): 1346–1360. doi:10.1161/CIRCRESAHA.116.304346. ISSN 0009-7330. PMC 4509791. PMID 25700037.
  38. ↑ Traverse, Jay H.; Henry, Timothy D.; Pepine, Carl J.; Willerson, James T.; Chugh, Atul; Yang, Phillip C.; Zhao, David X.M.; Ellis, Stephen G.; Forder, John R.; Perin, Emerson C.; Penn, Marc S.; Hatzopoulos, Antonis K.; Chambers, Jeffrey C.; Baran, Kenneth W.; Raveendran, Ganesh; Gee, Adrian P.; Taylor, Doris A.; Moyé, Lem; Ebert, Ray F.; Simari, Robert D. (2018 թ․ փետրվարի 2). «TIME Trial: Effect of Timing of Stem Cell Delivery Following ST-Elevation Myocardial Infarction on the Recovery of Global and Regional Left Ventricular FunctionNovelty and Significance». Circulation Research. 122 (3): 479–488. doi:10.1161/CIRCRESAHA.117.311466. PMC 5805626. PMID 29208679.
  39. ↑ Wollert, Kai C; Meyer, Gerd P; Müller-Ehmsen, Jochen; Tschöpe, Carsten; Bonarjee, Vernon; Larsen, Alf Inge; May, Andreas E; Empen, Klaus; Chorianopoulos, Emmanuel; Tebbe, Ulrich; Waltenberger, Johannes; Mahrholdt, Heiko; Ritter, Benedikta; Pirr, Jens; Fischer, Dieter; Korf-Klingebiel, Mortimer; Arseniev, Lubomir; Heuft, Hans-Gert; Brinchmann, Jan E; Messinger, Diethelm; Hertenstein, Bernd; Ganser, Arnold; Katus, Hugo A; Felix, Stephan B; Gawaz, Meinrad P; Dickstein, Kenneth; Schultheiss, Heinz-Peter; Ladage, Dennis; Greulich, Simon; Bauersachs, Johann (2017 թ․ հոկտեմբերի 14). «Intracoronary autologous bone marrow cell transfer after myocardial infarction: the BOOST-2 randomised placebo-controlled clinical trial». European Heart Journal. 38 (39): 2936–2943. doi:10.1093/eurheartj/ehx188. PMID 28431003.
  40. ↑ Bartunek, Jozef; Wojakowski, Wojtek (2017 թ․ հոկտեմբերի 14). «Intracoronary autologous bone marrow cell transfer after acute myocardial infarction: abort and refocus». European Heart Journal. 38 (39): 2944–2947. doi:10.1093/eurheartj/ehx300. PMID 28637251.
  41. ↑ Gyöngyösi, Mariann; Lukovic, Dominika; Zlabinger, Katrin; Mandic, Ljubica; Winkler, Johannes; Gugerell, Alfred (2017 թ․ հունվարի 1). «Cardiac Stem Cell-based Regenerative Therapy for the Ischemic Injured Heart — a Short Update 2017». Journal of Cardiovascular Emergencies (անգլերեն). 3 (2): 81–83. doi:10.1515/jce-2017-0009. ISSN 2457-5518.
  42. ↑ D'Souza A, Lee S, Zhu X, Pasquini M (September 2017). «Current Use and Trends in Hematopoietic Cell Transplantation in the United States». Biology of Blood and Marrow Transplantation. 23 (9): 1417–1421. doi:10.1016/j.bbmt.2017.05.035. PMID 28606646.
  43. ↑ Giarratana MC, Kobari L, Lapillonne H, և այլք: (January 2005). «Ex vivo generation of fully mature human red blood cells from hematopoietic stem cells». Nat. Biotechnol. 23 (1): 69–74. doi:10.1038/nbt1047. PMID 15619619.
  44. ↑ Archer, Graeme. «Technology». The Daily Telegraph. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 24-ին.
  45. ↑ Anglin, Ian (2013 թ․ օգոստոսի 26). «Scientists Grow Teeth Using Stem Cells». SingularityHUB. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 31-ին.
  46. ↑ Volponi AA, Pang Y, Sharpe PT (December 2010). «Stem cell-based biological tooth repair and regeneration». Trends in Cell Biology. 20 (12): 715–22. doi:10.1016/j.tcb.2010.09.012. PMC 3000521. PMID 21035344.
  47. ↑ Yen AH, Sharpe PT (January 2008). «Stem cells and tooth tissue engineering». Cell Tissue Res. 331 (1): 359–72. doi:10.1007/s00441-007-0467-6. PMID 17938970.
  48. ↑ «Gene therapy is first deafness 'cure' – health – 14 February 2005 – New Scientist». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 1-ին.
  49. ↑ Fetal tissue restores lost sight Արխիվացված 2007-06-10 Wayback Machine MedicalNewsToday. 28 October 2004
  50. ↑ «Stem cells used to restore vision». 2005 թ․ ապրիլի 28 – via news.bbc.co.uk.
  51. ↑ Saki N, Jalalifar MA, Soleimani M, Hajizamani S, Rahim F (2013). «Adverse Effect of High Glucose Concentration on Stem Cell Therap». Int J Hematol Oncol Stem Cell Res. 7 (3): 34–40. PMC 3913149. PMID 24505533.
  52. ↑ Goldstein, Ron (2007). Embryonic stem cell research is necessary to find a diabetes cure. Greenhaven Press. էջ 44.
  53. ↑ 53,0 53,1 Berebichez-Fridman, R.; Gómez-García, R.; Granados-Montiel, J.; Berebichez-Fastlicht, E.; Olivos-Meza, A.; Granados, J.; Velasquillo, C.; Ibarra, C. (2017). «The Holy Grail of Orthopedic Surgery: Mesenchymal Stem Cells—Their Current Uses and Potential Applications». Stem Cells International. 2017: 1–14. doi:10.1155/2017/2638305. PMC 5494105. PMID 28698718.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 Gurtner GC, Callaghan MJ, Longaker MT (2007). «Progress and potential for regenerative medicine». Annu. Rev. Med. 58 (1): 299–312. doi:10.1146/annurev.med.58.082405.095329. PMID 17076602.
  55. ↑ Rognoni, Emanuel; Watt, Fiona M. (2018). «Skin cell heterogeneity in development, wound healing, and cancer». Trends in Cell Biology. 28 (9): 709–722. doi:10.1016/j.tcb.2018.05.002. ISSN 0962-8924. PMC 6098245. PMID 29807713.
  56. ↑ Richards M, Fong CY, Bongso A (December 2008). «Comparative evaluation of different in vitro systems that stimulate germ cell differentiation in human embryonic stem cells». Fertil. Steril. 93 (3): 986–94. doi:10.1016/j.fertnstert.2008.10.030. PMID 19064262.
  57. ↑ Ledford H (2009 թ․ հուլիսի 7). «Sperm-like cells made from human embryonic stem cells». Nature News. doi:10.1038/news.2009.646. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 9-ին.
  58. ↑ White, YAR; Woods DC; Takai Y; Ishihara O; Seki H; Tilly JL. (2012). «Oocyte formation by mitotically active germ cells purified from ovaries of reproductive-age women». Nature Medicine. 18 (3): 413–21. doi:10.1038/nm.2669. PMC 3296965. PMID 22366948.
  59. ↑ Allers, Kristinia; Hütter, Gero; Hofmann, Jörg; Loddenkemper, Chrtoph; Rieger, Kathrin; Thiel, Eckhard; Schneider, Thomas (2014 թ․ հուլիսի 14). «Evidence for the cure of HIV infection by CCR5Δ32/Δ32 stem cell transplantation». Blood. 117 (10): 2791–99. doi:10.1182/blood-2010-09-309591. PMID 21148083.
  60. ↑ DiGiusto, David; Stan, Rodica; Krishnan, Amrita; Li, Haitang; Rossi, John; Zaia, John (2013 թ․ նոյեմբերի 22). «Development of Hematopoietic Stem Cell Based Gene Therapy for HIV-1 Infection: Considerations for Proof of Concept Studies and Translation to Standard Medical Practice». Viruses. 2013 (5): 2898–919. doi:10.3390/v5112898. PMC 3856421. PMID 24284880.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  61. ↑ Richardson LE, Dudhia J, Clegg PD, Smith R (September 2007). «Stem cells in veterinary medicine – attempts at regenerating equine tendon after injury». Trends Biotechnol. 25 (9): 409–16. doi:10.1016/j.tibtech.2007.07.009. PMID 17692415.
  62. ↑ Csaki C, Matis U, Mobasheri A, Ye H, Shakibaei M (December 2007). «Chondrogenesis, osteogenesis and adipogenesis of canine mesenchymal stem cells: a biochemical, morphological and ultrastructural study». Histochem. Cell Biol. 128 (6): 507–20. doi:10.1007/s00418-007-0337-z. PMID 17922135.
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 Kane, Ed (May 2008). Stem-cell therapy shows promise for soft-tissue injury, disease. DVM Newsmagazine. 6E-10E.
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 64,3 Yamada Y, Ueda M, Naiki T, Takahashi M, Hata K, Nagasaka T (2004). «Autogenous injectable bone for regeneration with mesenchymal stem cells and platelet-rich plasma: tissue-engineered bone regeneration». Tissue Eng. 10 (5–6): 955–64. doi:10.1089/1076327041348284. PMID 15265313.
  65. ↑ Singec I, Jandial R, Crain A, Nikkhah G, Snyder EY (2007). «The leading edge of stem cell therapeutics». Annu. Rev. Med. 58 (1): 313–28. doi:10.1146/annurev.med.58.070605.115252. PMID 17100553.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 Zachos TA, Smith TJ (September 2008). Use of adult stem cells in clinical orthopedics. DVM Newsmagazine. 36–39.
  67. ↑ 67,0 67,1 Brehm W, Burk J, Delling U, Gittel C, Ribitsch I (2012). «Stem cell-based tissue engineering in veterinary orthopaedics». Cell Tissue Res. 347 (3): 677–88. doi:10.1007/s00441-011-1316-1. PMID 22287044.
  68. ↑ 68,0 68,1 Gattegno-Ho D, Argyle SA, Argyle DJ (2012). «Stem cells and veterinary medicine: tools to understand diseases and enable tissue regeneration and drug discovery». Vet. J. 191 (1): 19–27. doi:10.1016/j.tvjl.2011.08.007. PMID 21958722.
  69. ↑ I. Dobrinski; A.J. Travis (2007). «Germ cell transplantation for the propagation of companion animals, non-domestic and endangered species». Reproduction, Fertility, and Development. 19 (6): 732–39. doi:10.1071/RD07036. PMID 17714627.
  70. ↑ Awad HA, Butler DL, Boivin GP, և այլք: (June 1999). «Autologous mesenchymal stem cell-mediated repair of tendon». Tissue Eng. 5 (3): 267–77. doi:10.1089/ten.1999.5.267. PMID 10434073.
  71. ↑ Nathan S, Das De S, Thambyah A, Fen C, Goh J, Lee EH (August 2003). «Cell-based therapy in the repair of osteochondral defects: a novel use for adipose tissue». Tissue Eng. 9 (4): 733–44. doi:10.1089/107632703768247412. PMID 13678450.
  72. ↑ Fraser JK, Wulur I, Alfonso Z, Hedrick MH (April 2006). «Fat tissue: an underappreciated source of stem cells for biotechnology». Trends Biotechnol. 24 (4): 150–54. doi:10.1016/j.tibtech.2006.01.010. PMID 16488036.
  73. ↑ Park BW, Kang DH, Kang EJ, Byun JH, Lee JS, Maeng GH, Rho GJ (2012). «Peripheral nerve regeneration using autologous porcine skin-derived mesenchymal stem cells». J Tissue Eng Regen Med. 6 (2): 113–24. doi:10.1002/term.404. PMID 21337707.
  74. ↑ Marfe G, Massaro-Giordano M, Ranalli M, Cozzoli E, Di Stefano C, Malafoglia V, Polettini M, Gambacurta A (2012). «Blood derived stem cells: an ameliorative therapy in veterinary ophthalmology». J. Cell. Physiol. 227 (3): 1250–56. doi:10.1002/jcp.22953. PMID 21792938.
  75. ↑ Mlsna, Lucas J. (2010). «Stem Cell Based Treatments and Novel Considerations for Conscience Clause Legislation». Indiana Health Law Review. United States. 8 (2): 471–96. ISSN 1549-3199. OCLC 54703225..
  76. ↑ O'Connell, Claire (2012 թ․ հունվարի 27). «Stem cells – where are we now?». The Irish Times.
  77. ↑ «BioTime acquires stem cell assets from Geron, raises $10 million». San Francisco Business Times. 2013 թ․ հունվարի 7.
  78. ↑ François M, Copland IB, Yuan S, Romieu-Mourez R, Waller EK, Galipeau J (February 2012). «Cryopreserved mesenchymal stromal cells display impaired immunosuppressive properties as a result of heat-shock response and impaired interferon-γ licensing». Cytotherapy. 14 (2): 147–52. doi:10.3109/14653249.2011.623691. PMC 3279133. PMID 22029655.
  79. ↑ Enserink, M (2006 թ․ հուլիսի 14). «Biomedicine. Selling the stem cell dream». Science. 313 (5784): 160–3. doi:10.1126/science.313.5784.160. PMID 16840673. հրապարակում բաց հնարավորություն
  80. ↑ 80,0 80,1 Sipp, D (2017). «The malignant niche: safe spaces for toxic stem cell marketing». NPJ Regenerative Medicine. 2: 33. doi:10.1038/s41536-017-0036-x. PMC 5736713. PMID 29302366.
  81. ↑ 81,0 81,1 Slabbert, Melodie (2015 թ․ օգոստոսի 21). «South Africa's struggle to control sham stem cell treatments». The Conversation (անգլերեն).
  82. ↑ «FDA presses its campaign against rogue regenerative med players, cites StemGenex for illegal sales». Endpoints News. 2018 թ․ նոյեմբերի 14.

103. https://www.dsrnblogs.com/stem-cell-therapy/ Արխիվացված 2020-01-30 Wayback Machine

Արտակին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաղապար:Stem cells Կաղապար:Emerging technologies Կաղապար:Longevity

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ցողունաբջջային_թերապիա&oldid=9367166» էջից