Ողնուղեղի վնասվածքներ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ողնուղեղի վնասվածքներ
Տեսակվնասվածք և հիվանդության կարգ
Հիվանդության ախտանշաններլուծանք, Քրոնիկ ցավ և Հիպեսթեզիա
Հետևանքimpairment of continence?
Բուժաքննությունռենտգենագրություն, մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն և CT
Բժշկական մասնագիտությունանհետաձգելի բժշկություն և Նյարդավիրաբուժություն
ՀՄԴ-10G95.9 և T09.3
 Spinal cord injuries Վիքիպահեստում

Ողնուղեղի վնասվածքներ, ողնուղեղի վնասվածք է որը առաջացնում է ժամանակավոր կամ մնայուն ֆունկցիայի փոփոխություններ։ Սիմպտոմները կարող են ներառել մկանների կծկման ֆունկցիայի, զգացողության, կամ աուտոնոմ ֆունկցիայի կորուստ, որն առաջանում է ողնուղեղի վնասումից ներքև տեղակայված հատվածներում։ Վնասվածքը կարող է առաջանալ ողնուղեղի ցանկացած հատվածում և կարող է լինել ամբողջական երբ բոլոր շարժողական և զգայական ֆունկցիաները խախտվում են կամ ոչ-ամբողջական երբ որոշ նյարդային ազդակներ անցնումեն վնասված հատվածով։ Կախված վնասվածքի տեղակայումից և սրությունից սիմպտոմները կարող են տատանվել թմրածությունից մինչև պարալիզ և անպահություն։ Երկար տևողությամբ արդյունքները նույնպես կարող են տատանվել լայն սահմաններում սկսած լրիվ վերականգնումից միչև տետրապլեգիա կամ պարապլեգիա։ Բարդությունները կարող են ներառել մկանային ատրոֆիա, պառկելախոցեր, ինֆեկցիաներ, և շնչառական պրոբլեմներ։

Դեպքերի մեծ մասում ողնուղեղի վնասվաևքները հետևանք են ֆիզիկական տրավմայի ինչպես օրինակ Ճանապարհատրանսպորտային պատահար, հրազենային վիրավորում, կամ սպորտային վնասվածք, բայց դրա պատճառ կարող են լինել նաև ինֆեկցիան, անբավարար արյան հոսքը և ուռուցքները։ Վնասվածքների կեսը կազմում են պարանոցային հատվածի վնասվածքները, այն դեպքում երբ վնասվածքների 15% կազմում են կրծքային հատվածի, կրծքային և գոտկային հատվածների սահմանի և գոտկային հատվածի վնասվածքները[1]։Ախտորոշումը գերազանցապես հիմնված է սիմպտոմների և վիզուալիզացնող հետազոտությունների վրա[1]։

Ողնուղեղի վնասվածքները կանխարգելելու համար կան որոշ միջոցառումներ օրինակ անվտանգ հանդերձանք, հասարակական հսկողություն ինչպես օրինակ սպորտում և ճանապարհների անվտանգության հարցում և առաջընթաց հանդերձանքի առումով։ Բուժումը սկսում ենք կանխելով ողնաշարի հետագա շարժումը և հսկելով արյան ճնշման պահպանումը[1]։ Կորտիկոստերոիդների օգտագարությունը հաստատված չէ[1]։Մնացած միջամտությունները կախված են տեղակայումից և վնասվածքի աստիճանից, սկսած անկողնային հանգստից մինչև վիրահատական միջամտություն։ Շատ դեպքերում ողնուղեղի վնասվածքները պահանջում են երկար տևողությամբ ֆիզիկական և մասնագիտական բուժում, հատկապես այն դեպքերում երբ խանգարվում է օրվա ակտիվությունը։

Միացյալ Նահանգներում յուրքանչյուր տարի 12,000 մարդ ողջ է մնում ողնուղեղի վնասվածքներից հետո[2]։ Ամենահաճախ վնասվածք ստացող խումբը երիտասարդ տղամարդիկ են[2]։ Ողնուղեղի վնասվածքների բուժումը միայն առաջընթաց է գրանցել 20-րդ դարի կեսերին։ Պոտենցիալ բուժման հետազոտությունները ընդգրկում են ցողունային բջիջների իմպլանտացիա, ինժեներական նյութեր որոնք հենարան են հանդիսանում հյուսվածքների համար, էպիդուրալ ողնուղեղային խթանում, և կրելի ռոբոտացված էկզոսկելետ[3]։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

A human spinal column A person with dermatomes mapped out on the skin
Վնասվածքի արդյունքները կախված են ողնուղեղի վնասման մակարդակից(ձախում)։Դերմատոմը դամաշկի այն հատվածն է որը նյարդային ազդակներ է ուղարկում մեկ նյարդարմատին(աջում)։
diagram of vertebrae and spinal nerves

Ողնուղեղի վնասումները կարող են լինել վնասվածքային և ոչ վնասվածքային[4], և կարող են տարբերակվել 3 խմբի կախված պատճառից, մեխանիկական ազդեցություն, տոքսիկ նյութեր, իշեմիա(արյան անբավարար հոսքի պատճառով)[5]։ Վնասվածքը կարող է դասակարգվել նաև առաջնային և երկրորդային։ Բջջային մահը որը առաջանում է վնասման հատվածում և վնասման բիոքիմիական կասկադի արդյունքում ի հայտ եկած հարևան հյուսվածքների վնասում և մահ[6]։ Այս երկրորդային վնասման ախտաբանակն ուղիներն են իշեմիկ կասկադը, բորբոքումը, այտուց, ապոպտոզը, և նեյրոմիջնորդանյութերի անհավասարակշռությունը[6]։ Դրանք կարող են տեղի ունենալ վնասումից րոպոներ կամ շաբաթներ անց[7]։

Ողնաշարի յուրաքանչյուր հատվածից, ողնուղեղային նյարդերը դուրս են գալիս յուրաքանչյուր կողմից և գտնվում են 2 ողների միջև, նյարդավորելով մարմնի որոշակի հատված։Մարմնի այն հատվածը որը նյարդավորվում է մեկ նյարդարմատով կոչվում է դերմատոմ, և մկանների խումբը կոչվում է միոտոմ։Ողնուղի վնասված հատվածը համապատասխանում է նյարդերին այդ մակարդակում և դրանից ներքև։Վնասվածքները կարող են լինել պարանոցային 1-8(C1-C8), կրծքային 1-12 (T1-T12), գոտկային 1-5 (L1-L5)[8] և սրբանային 1-5 (S1-S5)[9]։ Վնասման հատվծը որոշվում է ֆունկցիաների և զգայունության կորստի ամենացածր հատվածով[10]։Պարապլեգիան առաջանում է երբ ախտահարվում են ոտքերը իսկ վնասվածքը տաղակայված է (կրծքային, գոտքային, սրբանային հատվածներում) իսկ տետրապլեգիա առաջանում է երբ ախատահարվում են բոլոր 4 վերջույթները իսկ վնասվածքը տեղակայված է պարանոցային հատվածում[11]։ Ողնուղեղի վնասվածքները դասկարգվում են նաև ախտահարման մակարդակի։ Ողնուղեղի վնասվածքների դասակարգման միջազգային ստանդարտները, որը հրապարակվել է Ողնուղեղի վնասվածքների Ամերիկյան ասոցիացիայի կողմից, լայնորեն օգտագործվում է մոտոր և սենսոր խանգարումները դոկումենտավորելու համար, որոնք հաջորդում են ողնուղեղի վնասվածքներին[12]։Այն կախված է նյարդաբանական պատասխանից հպման և ծակոցներին յուրաքանչյուր դերմատոմում, և մկանների կծկումով որոնք կարգավորում են կարևոր շարժումները մարմնի երկու կողմերում[13]։ Մկանների ուժը գնահատվում է 0-5 բալանոց համագարգում, զգայունությունը 0-2 բալանոցով։ 0 չկա զգացողություն, 1 վնասված կամ նվազած զգացողություն և 2 լրիվ զգացողություն[14]։Մարմնի յուրաքանչյուր հատված գնահատվում է առանձին[14]։

Մկանային ուժ[15] ՈՎԱԱ ախտահարման սանդղակ ողնուղեղի վնասվածքները դասակարգելու համար[13][16]
Միավոր Մկանի ֆունկցիա Միավոր Բացատրություն
0 Մկանի կծկում չկա A Ամբողջական վնասվածք։սենսոր և մոտոր ֆունկցիաների բացակայություն S4-S5 սեգմենըներում։
1 Մկանների թրթռոց B ոչ ամբողջական զգացողություն։ Զգայական բայց ոչ շարժողական ֆունկցիաների նվազում վնասվախքից ներքև ընկած հատվածում ներառյալ սրբանային հատվածը։
2 Առանց գրավիտացիայի շարժումների լրիվ ծավալ C Ոչ ամբողջական շարժողական ֆոինկցիա։ Մոտոր ֆունկցիան պահպանված է վնասվածքից ներքև և մկանների կեսը ունեն ուժի գնատման սանդղակում 3-ից ցածր արդյունք։
3 Շարժումների լրիվ ծավալ գրավիտացիայի առկայության դեպքում D Ոչ ամբողջական շարժողական։ Շարժողական ֆունկցիան պահպանված է վնասվածքից ներքև և մկանների կեսը ունեն 3ից բարձի բալ մկանների ուժի գնահատման դեպքում։
4 Շարժումների լրիվ ծավալ ընդդեմ դիմադրության E Նորմալ։ ոչ զգայական աչ շարժողական անբավարարություն, բայց դրանք առկա էին անցյալում։
5 նորմալ ուժ

Ամբողջական և ոչ ամբողջական վնասվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վնասվածքի մակարդակը և դրա ամբողջականությունը[17]
Ամբեղջական ոչ-ամբողջական
Տետրապլեգիա 18.3% 34.1%
Պարապլեգիա 23.0% 18.5%

Ողնուղեղի ամբողջական վնասվածքի դեպքում բոլոր ֆունկցիաները վնասվածքից ներքև կորում են, այսպես թե այնպես ողնուղեղի ամբողջականությունը խախտվում է[9]։Ոչ ամբողջական վնասվածքի դեպքում շարժողական կամ զգայական ֆունկցիաները վնասվածքից ներքև ընկած հատվածում լինում են պահպանված[18]։Որպեսզի վնասվածքը համարվի ոչ ամբողջական պետք է որ զգացողության կամ շարժողական ֆունկցիայի որոշակի առկայություն լինի սրբանային հատվածում S4-ից S5[19], օրինակ անալ արտաքին սեղմանի կծկում[18]։Այս հատվածի նյարդերը կապվում են այլ նյաևդարմատների հետ և զգայունության և շարժողական ֆունկցիաները լիինում են որոշակի պահպանված և հնարավորություն են տալիս հասկանալու որ ողնուղեղի վնասումը մասնակի է։Ոչ ամբողջական վնասվածքների խմբին է դասվում մի երևույթ որը հայտնի է որպես սրբանային հոդախախտ; զգայունության որոշակի մակարդակ պահպանվում է սրբանային դերմատոմներում, չնայած ախտահարումը կարող է ավելի արտահայտված լինել այլ դերմատոմներում օրինակ վնասվածքից վերև գտնվող դերմատոմներում[20]։ Սրբանային հոդախախտը ցույց է տալիս որ սրբանային նյարդային ուղիները տարբերվում են մնացածից նրանով որ դրանք սեղմվում են վնասվածքից հետոխ՝ կապված նյարդային ուղիների շերտավորման հետ։

Ողնուղեղի վնասվածքներ առանց ռադիոգրաֆիկ անոմալիայի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողնուղի վնասվածքը առանց ռադիոգրաֆիկ անոմալիյի առկա է այն դեպքում երբ ունեն ողնուղեղի վնասվածք իսկ ռադիոգրաֆի վրա չկան ողնաշարի վնասման որևէ ապացույց[21]։ ողնուղեղի վնասվածքը տրավմա է որի դեպքում կոտրվում է ողնաշարի որևէ հատված կամ կա ողնաշարի կապանների անկայունություն, սա կարող է զուգորդվել ուղնուղեղի վնասվածքի հետ կամ հանդես գալ առանձին-առանձին[22]։Անոմալիան կարող է ցույց տալ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիա (ՄՌՏ-ն), բայց տերմինը հորինվել է մինչև ՄՌՏ-ի համատարած օգտագործումը[23]։

Կենտրոնական պարանիկի համախտանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողնուղեղի ոչ-ամբեղջական վնասում: Կենտրոնական ողնուղեղային համախտանիշ, Առաջային ողնուղեղային համախտանիշ, և Բրաուն-Սքուարդի համախըանիշ։

Ողնուղեղի կենտրոնական համախտանիշը, գրեթե միշտ ողնուղեղի պարանոցային հատվածի վնասման հետևանք է, բնորոշվում է վերին վերջույթի թուլությամբ և ստորին վերջույթների անբավարարությամբ և զգայունության անբավարարություն այն հատվածներում որոնք սպասարկվում են սրբանային հատվածից[24]։ Կա զգայունության, ցավի, ջերմաստիճանի զգայունության, թեթև հպման և ճնշման զգայունությունների կորուստ վնասվածքից ներքև ընկած հատվածներում[25]։Ողնուղեղի այն հատվածը որը սպասարկում է վերին վերջույթը ավելի հակված է վնասման կապված դրա կենտրոնական տեղակայման հետ, այն ժամանակ երբ կորտիկոսպինալ մանրաթելերը որոնք նախատեսված են ստորին վերջույթի համար ունեն ավելի մակերեսային տեղակայում [25]։ոչ ամբողջական ողնուղեղի վնասվածքի գլխավոր պատճառը, ողնուղեղի կենտրոնական համախտանիշը առաջանում է ծերերի մոտ ովքեր ունենում են պարանոցի գերձգում, ողնաշարի ստենոզի հետ զուգակցված։Երիտասադների մոտ գլխավոր պատճառը պարանոցի ծալումն է [26]։ Գլխավոր պատճառներն են ընկնելը և հեծանվային պատահարները; այլ հնարավոր պատճառ կարող են լինել ողնաշարային ստենոզը և ուղնուղեղի սեղմումը ուռուցքով կամ ողնաշարային դիսկով[27]։

Առաջայն պարանիկի համախտանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողնուղեղի առաջային համախտանիշը առաջանում է ողնուղեղի ճակատային հատվածի վնասման կամ առաջային ողնուղեղային զարկերակով արյան մատակարարման խանգարման հետևանքվ, պատճառ կարող են լինել նաև ողնի տեղախախտումով կոտրվածքների կամ ողնային դիսկի ճողվածքի ժամանակ[25]։ Վնասումից ներքև բոլոր շարժողական, ցավի զգացողության, և ջերմային զգացողության բոլոր ֆունկցիաները խանգարվում են միևնույն ժամանակ շոշափման զգացողությունը և պրոպրիոցեպցիան(տարածության մեջ մարմնի զգացողությունը) պահպանվում են[28][26]։ Այս տարբերությունը պայմանավորված է նյարդային ուղիների տեղակայմամբ տարբեր հատվածներում որոնցից յուրաքանչյուրը պատասխանատու է որոշակի ֆունկցիայի համար[25]։

Բրաուն-Սքուարդի համախտանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրաուն-Սքուարդի համախտանիշը ի հայտ է գալիս երբ ողնուղեղի մի հատվածի ամբողջականությունը խախտվում է ավելի շատ քան հակառակ կողմինը[29]։Շատ հազվադեպ է լինում երբ ողնուղեղի ամբողջականությունը խախտվում է մեկ կողմից այդ մասնակի վնասումը հիմնականում առաջանում է թափանցող վերքերի (օրինակ հրազենային վնասվածք կամ դանակային վիրավորում) կամ տեղաշարժով ողնաշարի կոտրվածք կամ ուռուցք որը սեղմում է ողնուղեղին մի հատվածում[30]։ Վնասվածքի կոմղմում հիվանդը կորցնում է շարժման, պրոպրիոցեպցիայի, և վիբրացիայի ու հպման զգացողությունների ֆունկցիաները[29]։ Հակառակ կողմում կորչում են ցավի և ջերմային զգացողությունները[27][29]։

Հետին պարանիկի համախտանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետին պարանիկի համախտանիշը երբ ախտահարվում է ողնուղեղի միայն հետին հատվածը, հաճախ նկատվում է քրոնիկ միելոպաթիայի դեպքում, բայց հաճախ առաջանում է նաև հետին ողնուղեղային զարկերակի ախտահարման դեպքում[31]։ Այս հազվագյուտ համախտանիշը առաջացնում է պրոպրիոցեպցիայի և վիբրացիայի զգացողության կորուստ վնասվածքից ներքև ընկած հատվածում[26] իսկ շոշափման զգացողությունը մնում է ինտակտ[32]։ Հետին պարանիկի վնասվածքները ավելի հաճախ առաջանում են ավելի հաճախ իսուլտների և վիտամինային անբավարարության արդյունքում քան վնասվածքների[33]։Ողնուղեղի չորուկը կապված է ողնուղեղի հետին հատվածի վնասման հետ սիֆիլիսի արդյունքում և հանգեցնում է շոշափական և պրոպրիոցեպտիվ զգացողության կորստին[34]։

Ձիու պոչի և ողնուղեղային կոնի համախտանիշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողնուղեղային կոնի համախտանիշը ողնուղեղի ծայրային հատվածի վմասումն է, որը տեղայվում է T12–L2 ողների մակարդակին մեծահասակների մոտ[29]։ Այս հատվածում գտնվում են S4–S5 ողնուղեղային սեգմենտները որոնք պատասխանատու են աղիքային, միզարձակման և որոշ սեքսուալ ֆունկցիաների համար, այդ իսկ պատճառով այս ֆունկցիաները կարող են տուժել այս տեսակի վնասվածքների դեպքում[29]։ Որպես հավելում զգայունությունը և Աքիլեսյան ռեֆլեքսը կարող են բացակայել կամ վնասվել[29]։ Պատճառները ներառում են ուռուցքը, ֆիզիկական վնասվածք, և իշեմիա[35]։

Ձիու պոճի համախտանիշ հետևանք է այն հատվածի վնասման որից ներքև ողնուղեղը բաժանվում է ձիու պոճի,[33] L2–S5 մակարդակին ողնուղեղային կոնուսից ներքև հատվածում[36]։ Սա իրական ողնուղեղային սինդրոմ չէ որովհետև վնասվում են այն նյարդերը որոնք դուրս են գալիս ողնուղեղի սահմաններից, այնումանեայնիվ դա ընդհանուր է այս նյարդերի համար վնասվել այն պատճառով որ դրանք տեղակայված են հարևանությամբ[35]։ Ձիու պոչի համախտանիշը կարող է ընթանալ ինքնուրույն կամ զուգորդվել ուղնուղեղային կոնուսի համախտանիշի հետ[36]։Այն կարող է առաջացնել մեջքի ստորին հատվածի ցավ, թուլություն, զգայունության կորուստ, աղիների և միզապարկի դիսֆունկցիա և ռեֆլեքսների կորուստ[36]։ Ի տարբերություն ողնուղեղային կոնուսի համախտանիշի սիմպտոմները առաջանում են մարմնի միայն մի կողմում[35]։ Պատճառը սովորաբար կոմպրեսիան է օրինակ պատառոտված ողնային դիսկով կամ ուռուցքով[35]։ այս ախտահարման դեպքում վնասվում են պերիֆերիկ նյարդերը որոնք արդեն դուրս են եկել ողնուղեղից, վնասվածքը ավելի լավ պրոգնոզ ունի այս դեպքում քանի որ պերիֆերիկ նյարդային համակարգը ունի ավելի մեծ վերականգնման ունակություն քան կենտրոնական նյարդային համակարգը[36]։

Կլինիկական նշաններ և սիմպտոմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ողնուղեղային նյարդերի շարժողական ֆունկցիա
Մակարդակ Շարժողական ֆունկցիա
C1–C6 Պարանոցի ծալիչներ
C1–T1 պարանոցի տարածիչներ
C3, C4, C5 սպասարկում են ստոծանին (հատկապես C4)
C5, C6 Շարժում է ուսը, բարձրացնում է բազուկը (դելտայաձև);արմնկի ծալում (բիցեպս)
C6 Բազուկի սուպինացիա
C6, C7 Արմնկի և դաստակի տարածում (տրիցեպս և դաստակի տարածիչ); դաստակի պրոնացիա
C7, T1 Դաստակի ծալում;գլխի փոքր մկանների սպասարկում
T1–T6 միջկեղային and մարմինը գոտկատեղից վերև
T7–L1 Որովայնային մկաններ
L1–L4 Ազդրի ծալում
L2, L3, L4 Ազդրի ադդուկցիա ; Սրունքի տարածիչ (քառագլուխ մկան)
L4, L5, S1 ազդրի աբդուկցիա; ոտքր և ծնկի ծալում ; ոտնաթաթի դորզոֆլեքսիա; բթի ձգում
L5, S1, S2 Ազդրի ձգում կոնք-ազդրային հոդում (մեծ նստամական); ափային ծալում ոտքր և մատների։

Նշանները(հայտնաբերում է հետազոտողը) և սիմպտոմներ(զգում է պացիենտը) Կախված են նրանից թե որտեղ է տեղակայված վնասվածքը և վնասման աստիճանը։ Մաշկի այն հատվածը որը նյարդավորվում է նյարդարմատով կաչվում է դերմատոմ, և դրա վնասումը կարող է ուղեկցվել ցավով, թմրածությամբ, կամ զգայունության կորուստ։Պարեսթեզիան ծակծկոցի կամ այրոցի զգացումն է ախտահարված մաշկի վրա, սա մեկ այլ սիմպտոմ է[37]։Գիտակցության խանգարումով պացիենտները կարող են տալ թույլ պատասխան ուժեղ ցավային ազդակին վնասումից վերև բայց ոչ դրանից ներքև[38]։Մկանների այն խումբը որը նյարդավորվում է մեկ նյարդարմատով կոչվում է միոտոմ և այդ նյարդի վնասումը առաջացնում է տվյալ մկանախմբի ֆունկցիայի կտրուկ անկում հանգեցնելով շարժողական ֆունկցիայի խանգարման։ Մկանները կարող են կծկվել անկանոն (սպաստիկություն), դառնան թույլ կամ ամբողջությամբ պարալիզված։ Ողնուղեղային շոկը նյարդային ակտիվության կորուստն է վնասումից ներքև ընկած հատվածում, ներառյալ ռեֆլեքսները, առաջանում է անմիջապես վնասվածքից հետո և անցնում հաջորդող մեկ օրվա ընթացքում[39]։Պրիապիզմը, առնանդամի մնայուն էռեկցիան՝ կարող է ողնուղեղի սուր վնասման նշան լինել[40]։

Մարմնի յուրահատուկ հատվածները որոնք բնութագրվում են ֆունկցիայի կորստով դասկարգվում են ըստ վնասման աստիճանի։ Այնպիսի ախտանիշներ ինչպիսիք են աղիների և միզապարկի ֆունկցիայի խանգարումը բնորոշ են գրեթե բոլոր վնասվածքներին։ Նեյրոգենիկ միզապարկը բնորոշվում է այն դատարկելու հարաբերական հնարավորությամբ և ողնուղեղի վնասման հիմնական ախտանիշն է։ Սա կարող է բերել բարձր ճնշման միզապարկում որը կարող է վնասել երիկամները[41]։

Գոտկասրբանային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հատվածից վերեև տեղակայված վնասվածքների դեպքում առաջանում են ազդրերի և սրունքների անկառավարելիություն, միզասեռական համակարգի և անալ հատվածի ֆունկցիայի կորուստ կամ նվազում։Մարդիկ ովքեր ունեն L2 հատվածից վերև տեղակայված վնասվածք դեռ կարող են ունենալ պահպանված ազդրի ծալիչ և սրունքի տարածիչ ֆունկցիաները[42]։ Հաստ աղիների և միզապարկի ֆունկցիաները կարգավորվում են սրբանային հատվածի կողմից։Սովորաբար վնասվածքից հետո ունենում են սեքսուալ դիսֆունկցիա ինչպես նաև միզապարկի և աղիների թերֆունկցիա ներառյալ անկղապահություն և անմիզապահություն[9]։

Կրծքային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներառյալ այն ախտահարումներին որ ունենում ենք ստորին հատվածի վնասվածքների դեպքում ունենում ենք նաև մարմնի առանցքային մկանների ֆունկցիայի խանգարում։ Վնասվածքները որոնք տեղակայվում են T1-ից T8 հատվածում առաջացնում են որովայնի մկանների դիսֆունկցիա։ Մարմնի առանցքի կայունությունը կարող է ախտահարվել, բարձր տեղկայված վնասվածքների դեպքում[43]։Որքան ներքև է տեղակայված վնասվածքը այնքան թույլ է արտահայտված դրա ախտբանական ազդեցությունը։Վնասվածքները որոնք տեղակայված են T9-ից T12 հատվածում առաջացնում են կրծքավանդակի և որովայնի մկանների ֆունկցիայի խանգարում։ Կրծքավանդակի վնասվածքները առաջացնում են պարապլեգիա, բայց ձեռքերի, բազուկների և պարանոցի ֆունկցիան չի տուժում[44]։

Այն հատկանշական ախտաբանությունը որը առաջանում է T6 հատվածից վեր տեղակայված վնասվածքների դեպքում աուտոնոմ դիսֆունկցիան է, որի դեպքում արյան ճնշումը բարձրանում է միչև վտանգավոր մակարդակի, այնքան բարձր որ բավարար է իշեմիկ ինսուլտ առաջացնելու համար[8][45]։Այս երեևույթը առաջանում է համակարգի գերակտիվության հետևանքով որի գլխավոր պատճառը ցավն է, ուղեղից եկող արգելակող ազդակները ընդհատվում են վնասվածքի հատվածում և չեն կարողանում ընկճել սիմպաթիկ նյարդային համակարգի գերակտիվ պատասխանը[5]։ Աուտոնոմ դիսռեֆլեքսիայի գլխավոր նշանները և սիմպտոմներն են անհանգստություն, գլխացավ, սրտխառնոց, զնգոց ականջներում, լողացող տեսողություն, կարմրած մաշկ և քթային լցվածություն[5]։Այն կարող է առաջանալ անմիջապես վնասվածքից հետո կամ մի նույնիսկ մի քանի տարի հետո[5]։

Այլ աուտոնոմ նյարդային համակարգի խանգարումներ կարող են առկա լինել օրինակ մարմնի ջերմաստիճանի հետ կապված խնդիրներ որոնք հիմնականում առաջանում են T8 սեգմենի մակարդակին և ավելի վերև[42]։Մեկ այլ լուրջ բարդությունը որ կարող է առաջանալ T6 սեգմետի մակարդակին և բարձի դա նեյրոգեն շոկն է, ինչը արդյունք է սիմպաթիկ նյարդային համակարգից եկող ազդակների որոնք ապահովում են մկանային տոնուսը և անոթի պատի դիմադրությունը[5][45]։Առաց սիմպաթիկ ազդեցության, անոթները թուլանում են և լայնանում[5][45]։Նեյրոգենիկ շոկը արտահայտվում է վտանգաոր ցածր ճնշումով, ցածր սրտային հաճախականությամբ և արյան կուտակումով վերջույթներում որի արդյունքում արյան հոսքը դեպի ողնուղեղ վտանգավոր նվազում է կրկին հանդիսանալով վնասման պատճառ[46]։

Պարանոցային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողնուղեղի պարանոցային հատվածի վնասվածքները հանգեցնում են տետրապլեգիայի[24]։Կախված տեղակայումից և ծանրությունից․ որոշ ֆունկցիաներ կարող են լինել պահպանված։ Պարանոցային վնասվածքների ախտանիշները ընդգրկում են սրտի ռիթմի դանդաղում, ցածր արյան ճնշում, մարմնի ջերմաստիճանի կարգավորման խանգարումներ և շնչառական խնդիրներ[47]։ Եթե վնասվածքի ծանրությունը այնքան է որ ախտահարվում են շնչառական մկանները ապպա հիվանդը չի կարողանա ինքնուրույն շնչել և կարիք ունի թոքերի արհեստական շնչառության, էնդոտրաղեալ խողովակի միջոցով[9]։


Ֆունկցիաները ողնուղեղի ամբողջական վնասվածքի դեպքում[48]
Մակարդակ Շարժողական ֆունկցիա Շնչառական ֆունկցիա
C1–C4 Վերջույթների լրիվ պարալիչ Չեն կարողանում շնչել առանց մեխանիկական վենտիլյացիայի
C5 Դաստակների, ձեռքերի տրցեպսների պարալիզ Դժվար հազ, կարող է օգնություն անհրաժեշտ լինի շնչառական ուղինեը սեկրետից մաքրելու համար
C6 Դաստակի ծալիչների, տրիցեպսների և ձեռքերի պարալիզ
C7–C8 Դաստակի որոշ մկանների թուլություն, բռնելու և բաց թողնելու դժվարություն

Բարդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողնուղեղի վնասվածքները ընդգրկում են հետևյալ բարդությունները թոքի այտուց․ շնչառական անբավաարություն և վնասվածքից ներքև պարալիզ։

Երկար ժամանակահատվածի տեսանկյունից, մկանների ֆունկցիայի կորուստը կարող է ունենալ բազմաթիվ հետևանքներ օրինակ մկանների ատրոֆիա։Անշարժությունը կարող է հանգեցնել պարկելախոցերի, հատկապես ոսկրային հատվածներում, պահանջում է անվտանգության որոշակի կանոնների պահպանում ինչպես օրինակ փափկեցում, պտտում անկողնում յուրաքանչյուր 2 ժամը մեկ որպեսզի նվազեցնենք ճնշումը[49]։Մարդիկ ովքեր անվասայլակում են պետք է շարժվեն հաճախակի որպեսզի նվազեցնեն ճնշումը[50]։ Մեկայլ բարդությունէ ցավը որը կարող է լինել նոցիցեպտիվ ցավ (որը հանդիսանում է հյուսվածքի վնասման նշան) և նեյրոպաթիկ ցավ, երբ ախտահարված նյարդերը հաղորդում են ցավի սխալական ազդակներ տվյալ հատվածի վնասման բացակայության պայմաններում[51]։ Սպաստիկությունը նկանների անկանոն կծկումն է որը ի հայտ է գալիս դեպքերի 65-78% քրոնիկ ողնուղեղային վնասվածքների դեպքում[52]։ Դա ուղեղային ազդակների անբավարարության հետևանք է որոնք ճնշում են մկանների պատասխանը ռեֆլեքսների նկատմամբ[53]։ Այն կարող է բուժվել դեղորայքներով կամ ֆիզիոթերապիայով[53]։ Սպաստիկությունը մեծացնում է մկանային կոնտարակտուրայի առաջացմանը (մկանների, ջլերի և կապանների կարճացումն է ինչը վերջույթների անշարժության հետևանք է) այս բացասական երևույթը կարող է կանխվել շարժելով վերջույթը իր ողջ ծավալով օրվա մեջ մի քանի անգամ[54]։ Մեկ այլ խնդիր որ առաջանում է անշարժության հետևանքով ոսկրերի կարծրության և կառուցվածքի փոփոխութոյւնն է [55][56]։Կարծրության կորուստը դեմիներալիզացիայի հետևանքով որը պայմանավորված է պարալիզված կամ թուլացած մկանների արյան մատակարարման նվազմամբ մեծացնում են կոտրվածքների առաջացման հավանականությունը[57]։ Ավելի անհասկանալի է ոսկրային հավելյալ աճի երևույթը փափուկ հյուսվածքներում որը բերում է Հետերոտոպ օստեօֆիկացիայի[58]։ Այն առաջանում է վնասվածքից ներքև և հավանաբար պայմանավորված է բորբոքմամբ և հանդիպում է 27% անհատների մոտ ովքեր ունեն ողնուղեղի վասցածքներ[58]։

Մկանային զանգվածը նվազում է ատրոֆիայի հետևանքով։

Մարդիկ ովքեր ունեն Ողնուղեղի վնասցածքներ ունեն նաև շնչառական և սիրտանոթային պաթոլոգիաներ առաջացման բարձր ռիսկ այսպիսով հիվանդանոցների աշխատակազմը պետք է ուշադիր լինի այդ հիվանդների նկատմամ[59]։ Շնճառական պրոբլեմները (հատկապես թոքաբորբը) հանդիսանում են մահերի հիմնական պատճառը այդ պաթոլոգիան ունեցողների մոտ որին հաջորդում են ինֆեկցիաները, պառկելախոցերը, միզային ինֆեկցիան և շնչական վարակը[60]։ Թոքաբորբը կարող է ուղեկցվել շնչարգելությամբ, տենդով և անհանգստությամբ[24]։

Մեկ այլ պոտենացիալ սպառնալիքը դա խորանիստ երակների թրոմբոզն է (ԽԵԿ), որի դեպքում անշարժ վերջույթների արյան անոթներում կազմավորվում են արյան մակարդուկներ՝ այդ մակարդուկները կարող են տրոհվել և առաջացնել թոքային զարկերակների էմբոլի, խրվելով զարկերակի լուսնացքում և սահմանափակելով արյան հոսքը[61]։ ԽԵԿ-ն հատկապես բարձր է ռիսկը ողնուղեղի վնասվածքի դեպքում հաջորդող 10 օրերի ընթացքում, առաջանալով հիվանդների 13%-ի մոտ[62]։ Կանխարգելիչ միջոցառումները ներառում են անտիկոագուլյացիա, սեղմող գուլպաներ, և պացիենտի վերջույթը շարժելը[62]։ԽԵԿ-ի հաճախակի հանդիպող նշանները և ախտանիշները կարող են քողարկվել պերցեպտիվ համակարգի և նյարդային համակարգի վնասվածքով[62]։

Միզուղիների ինֆեկցիայի մեկ այլ ռիսկը այն է որ չեն դրևորվում հիմնական ախտանիշները (ցավ, հաճախամիզություն և միզելու անընդհատ ցանկություն), այն կարող է զուգակցվել սպաստիկության վատացման հետ[24]։ Միզուղիների ինֆեկցիայի հավանականությունը մեծանում է, ինչպես մնացած երկարաժամկետ բարդությունների դեպքում, բարձրանում է պայմանավորված ներդիր միզային կաթետրի պատճառով[49]։ Կաթետերիզացիան կարող է անհրաժեշտ լինել որովհետև ողնուղեղի վնասվածքի դեպքում խանգարվում է միզապարկի դատարկման ֆունկցիան,ինչը կարող է բերել աուտոնոմիկ դիսռեֆլեքսիայի և միզապարկի վնասման[49]։ Միզապարկի ընդմիջվող կաթետերիզացիան նվազեցնում է մահացությունը երիկամների վնասումից որը առաջանում է միզուղիների ինֆեկցիայի հետևանքով, այս միջամտությունը իրականացվում է զարգացած երկրներում բայց մեծ խնդիր է զարգացողներում[57]։

Մոտավորապես 24–45% ՈՎ-ով հիվանդները տառապում են դեպրեսիայով, և ինքնասպանույան մակարդակը 6 անագամ ավելի բարձր է քան հասրակության մնացած մասում[63]։ Ինքնասպանության ռիկը համեմատաբար բարձր է վնասվածքից հետո առաջին 5 տարում[64]։Երիտասարդների մոտ ովքեր ունեն ՈՎ ինքնասպանությունը մահացության գերակա պատճառ է[65]։ Դեպրեսիան ասոցացվում է այլ բարդությունների առաջացման բարձր ռիսկի հետ ինչպես օրինակ միզուղիների ինֆեկցիան և պառկելախոցերը որոնք առաջանում են ավելի հաճախ այն դեպքում երբ անտեսվում է խնամքը[64]։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընկնելը որպես հանգստի ակտիվության մի մաս կարող է առաջացնել ողնուղեղային վնասվածք։

Ողնուղեղի վնասվածքները գերազանվապես առաջանում են ֆիզիկական տրավմաների հետևանքով[21]։ Ազդող ուժը կարող է լինել հիպերֆլեքսիան(գլխի առաջընթաց շարժումը); հիպերեքստենզիա (հետընթաց շարժումը), ռոտացիա (գլխի պտույտ); կոմպրեսիա (ուժը ազդում է ողնաշարի առանցքի ուղությամբ գլխից ներքև և սրբանից վերև); կամ դիստրակցիա(ողնաշարի ձգման հետևանքով)[66]։ Ողնուղեղի վնասվածքները կարող են լինել կոնտուզիայի կոմպրեսիայի կամ ձգման հետևանք[4]։ Դա ողնաշարային կոտրվածքների առաջացման բարձր ռիսկ է առաջացնում[67]։ Նախկինում գոյություն ունեցող ասիմպտոմատիկ բնածին արատները կարող են առաջացնել նյարդաբանական դեֆիցիտ, ինչպես օրինակ հեմիպարեզ, որպես մեկ այլ փոքր տրավմայի հետևանք[68]։

ԱՄՆ-ում ՈՎ-ի առաջացման գլխավոր պատճառը հեծանվային պատահարներն են; երկրորդը ընկնելը, ապա բռնությունը օրինակ հրազենային վնասվածքները և սպորտային վնասվածքները[69]։ Որոշ երկրներում ընկնելը հանդիսանում է ՈՎ առաջացման գլխավոր պատճառ գերակայելով հեծանվային պատահարների նկատմամբ՝ հանդիսնալով առաջնային պատճառ[70]։ Ողնուղեղի վնասվածքները որոնք կապված են բռնության հետ կախված են տեղադրութունից և ժամանակից[70]։ Բոլոր սպորտային տրավմաներից ծանծաղ ջրերում սուզումը առաջնային է; ձմեռային և ջրային սպորտաձևերի տրավմատիզացիան մեծացել է միևնույն ժամանակ ֆուտբոլի հետ ասոցացված և տրամպլինային վնասվածքները նվազել են[71]։ Կախվելը որպես ինքնասպանության տեսակ առաջացնում է պարանոցային հատվածի վնասվածքներ[72]։ Ռազմական բախումները ՈՎ առաջացման մեկ այլ պատճառ են և երբ դրանք առաջանում են վնասվածքների հաճախականությունը կտրուկ աճում է[73]։ Ով-ների առաջացման հաջորդ պատճառը յաթրոգենիան է հատկապես բժշկական միջամտություննեի ոչ հանգամանալից կատարումը օրինակ ողնուղեղային անզգայացման[74]։

ՈՎ կարող է առաջանալ նաև ոչ տրավմատիկ վնասվածքների հետևանքով։ Ոչ-տրավմատիկ վնասվածքները կազմում են ընդհանուրի 30-ից 80%[75]։ տոկոսը կախված է վնասվածքը կանխարգելելու համար[76]։ Զարգացած երկրներում գերակշռում են նեյրոդեգեներատիվ հիվանդությունները և ուռուցքները ի տարբերություն զարգացող երկրների[77]։ Զարգացող երկրներում գերակշռում են ՈՎ-երը պայմանավորված է ՄԻԱՎ-ով և տուբերկուլյոզով[78]։ ՈՎ-ն կարող է առաջանալ միջողնային դիսկի վնասվածքների և ողնուղեղային անոթային հիվանդությունների դեպքում[79]։ Հանկարծակի առաջացած արյունահոսությունը կարող է առաջանալ ողնուղեղը երիզող թաղանթի և արտաքին և ներքին մակերեսին, և միջողնային դիսկը կարող է առաջացնել ճողվածք[11]։ Վնասվածքը կարող է առաջանալ արյան մատակարարման խանգարման հետևանքով օրինակ արտերիովենոզ մալֆորմացիայի, կամ երբ արյան մակարդուկը խրվելով արյան անոթում դադարեցնում կամ նվազեցնում է արյան հոսքը դեպի ողնուղեղ[80]։ Երբ համակարգային արյան ճնշումը ընկանում է՝ նվազում է նաև ողնուղեղի արյան մակարդումը, առաջացնելով ողնուղեղի տվյալ հատվածով մատակարարվող հատվածի զգայունության և կամավոր շարժումների կորուստ[81]։ Բնածին արատները և ուռուցքները կարող են առաջացնել ՈՎ ինչպես կարող են առաջացնել սպոնդիլոլիզը և իշեմիաիան[4]։ Բազմաձև սկլերոզը կարող է առաջացնել ողնուղեղի վնասվածքներ, ինչպես կարող են առաջացնել ինֆեկցիոն կամ բորբոքային հիվանդությունները օրինակ տուբերկուլոզը, հերպես զոստեռը կամ հասարակ հերպեսը, մենինգիտը, միելիտը, և սիֆիլիսը[11]։

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեծանվային պատահարների հաճախականությունը նվազեցնելու նպատակով պետք են հասարակական և անհատական ջանքեր օրինակ միջոցներ ուղղված ալկոհոլի և դեղորյքի ազդեցության տակ մեքենա վարելը կանխարգելելը, ցրված վարելը և քնկոտ վարելը կանխարգելելը[82]։ Մնացած ջանքերի մեջ մտնում են օրինակ ճանապարհային անվտանգության բարձրացումը (օրինակ վտանգների նշումը և լուսավորության ավելացումը) և հեծանվային անվտանգությունը, երկուսնել պատահարները կանխելու համար (օրինակ ավտոտեխզննումը և արգելակների հատուկ տեսակի օգտագործումը) և միջոցներ վնասը մեղմելու ուղությամբ (օրինակ գլխադիրների, անվտանգության բարձիկների և գոտիների կիրառումը, նաև երեխաների համար նախատեսված անվտանգ նստարաններ)[82]։ Ընկնելը կարելի է կանխել փոխելով միջավայրային պայմանները օրինակ չսայթաքող նյութերի օգտագործումը և բռնող նյութերի օգտագործումը լոգարաններում և ցնցուղներում, Ճաղավանդակ աստիճանների համար, և ճաղեր պատուհանների համար երեխաների համար[83]։ Հրազենային վնասվածքները կարող են կանխվել օրինակ կազմակերպելով արշավներ ընդդեմ բռնության, արշավներ որոնք կբարելավեն հրազենային անվտանգության կանոնների պահպանումը, ինչպես նաև հրազենի մոդերնիզացիան և հատուկ մեխանիզմների մտածումը որոնք կբարձրացնեն դրանց անվտանգությունը[83]։ Սպորտային վնասվածքները կկանխվեն սպորտային կանոնների և մարզահագուստի փոփոխմամբ և բարելավմամբ և բարձրացնելով անվտանգությունը, նաև կանխելով սուզումը այն հատվածներում որոնց խորությունը անհայտ է[84]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ ովքեր ընդուվել են տրավմատիկ կամ ոչ տրավմատիկ նախադրյալներով պետք է կասկածվեն ողնուղեղի վնասվածքի կապակցությամբ։ Հատկանշական են պարալիզը, զգայունության կորուստը առանձին կամ երկուսը միասին վնասման ցանկացած մակարդակում։ Այլ սիմպտոմներ կարող է լինել անմիզապահությունը[85]։

Ռադիոգրաֆիան օգտագործում է ռենգեն, ԿՏ սկանավորում և ՄՌՏ տարբերակելու համար կա արդյոք վնասում թե ոչ և որտեղեղ է այն տեղակայված[9]։ Ռենգենը հասանելի է [86] և կարող է ցույց տալ ողնաշարի անկայունությունը, բայց չի տալիս մանրամասն նկար ցույց չի տալիս ողնուղեղի վնասվածքները կամ կապանների կամ դիսկի տեղախախտումը որոնք չեն զուգակցվում ողնաշարի կետրվածքների հետ[9]։ Ռենգեն նկարը որը ցույց չի տալիս վնասում բայց առկա են ողնուղեղի վնասման ախտանիշներ ապա օգտագործվում են ԿՏ և ՄՌՏ հետազոտություններ[86]։ ԿՏ նկարները ունեն բարձր որակ բայց պացիենտի ստացած ճառագայթման մակարդակը ավելի բարձր է[87], և դեռ չի տալիս ողնուղեղի կամ կապանների նկարները; ՄՌՏ-ն տալիս է մարմնի նկարները մանրամասնությամբ[9]։ Այս հետազոտութոյւնը ստանդարտ է բոլորի համար ովքեր նյարդաբանական անբավարարություն ողնուղեղի վնասման դեպքում կամ երբ կա ողնաշարի անկայուն վնասվածք[88]։

Նյարդաբանական գնահատականը որը տրվում է վնասման մակարդակը որոշելու համար, տրվում է անմիջապես և արագորեն բուժման սկզբնական փուլում; սա հնարավորություն է տալիս գնահատել հիվանդի պրոգնոզը և հասկանալ վիճակը գնում է դեպի լավացման թե վատացման [89][90]։ՈՎԱԱ վնասման աղյուսակը որը նշվել է վերևում որոշում է վնասման մակարդակը և սրությունը[9]։

Վարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախահիվանդանոցային բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ողնաշարի անշարժացում երակ ողնաշարային պատգարակով։

Առաջին բժշկական օգնության նպատակը առկա ողնուղեղային վնասվածքի դեպքում ուղղված է Կենսական տվյալների պահպանմանը և հաջորդող վնասուման կանխարգելմանը։Ապահովել շնչուղիների անցանելիությունը, շնչառությունը և արյան շրջանառությունը[23]։ Այն անհատները ովքեր ենթարկվել են այնպիսի ուժի ազդեցությանը որը բավարար է ողնաշարի վնասվածք առաջացնելու համար պետք է վարվի այնպես եթե նրանք ունենաին ողնուղեղի վնասվածք և տեղադրվում է ողնաշարի շարժումը կանխող հարմարանք[91]։ Վնասվածքները որոնք տեղակայված են գլխում, պարանոցում կամ սրբանում ինչպես նաև ողնաշարի մոտ տեղակայված բաց վնասվածք և ընկել են բարձրությունից պետք է գնահատվեն որպես ողնաշարի անկայունություն միչև հիվանդանոցային հետազոտությունը[9]։ Բարձր արագությամբ ճանապարհատրանսպորտային պատահարները, սպորտային վնասվածքները ներառում են գլխի կամ պարանոցի վնասվածքներ իսկ սուզման վնասվածքների առաջացման մեխանիզմը տարբերվում է և ունի ՈՎ առաջացման բարձր ռիսկ[92]։ Գլխի և ողնաշարի վնասվածքները հաճախ զուգորդվում են, այդ իսկ պատճառով մարդիկ ովքեր ունեն գլխի վնասվածք զուգորդված գիտակցության կորստի կամ ցածր գիտակցության մակարդակ պետք է ենթարկվեն ողնաշարային անշարժացման[93]։

Կոշտ պարանոցային օձիքը տեղադրվում է, գլուխը ֆիքսվում է երկու կողմից և հիվանդը ով պարկած է մեջքի վրա ֆիքսվում է ժապավեններով պատգարակին[91]։Անշարժացնող սարքերը կիրառվում են մարդկանց առանց ողնաշարը շարժելու տեղափոխության համար[94]։ Հետազոտությունները ցույց են տվել որ կոշտ օձիքը բարձրացնում է մահացության մակարդակը մարդկանց մոտ բաց վնասվածքներով այդ իսկ պատճառով այս մեթոդը խորհուրդ չի տրվում օգտագործել անընդհատ[95]։

Եթե անկայուն ողնաշարի կոտրվածք լինի դրա շարժումից կորղ է վնասվել ողնուղեղը[96]։ Ողնեւղեղի վնասվածքների 3-ից 25% առաջանում են ոչ թե վնասվածքի այլ հետագայում տեղափոխության ընթացքում[23]։ Չնայած դրանց մեծ մասը կախված է վնասվածքի տեսակից և տեղակայումից, հատկապես բազմաձև վնասվածքների դեպքում, դրանց մի մասը կապված է ողնաշարի ոչ ճիշտ անշարժացման հետ։ՈՎ կարող է հանգեցնել օրգանիզմի տաք մնալու ունակության կորուստին այդ իսկ պատճառով ջերմաչափման աղյուսակները անհրաժեշտ են[93]։

Նախնական հիվանդանոցային օգնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախնական օգնությունը հիվանդանոցում ինչպես մինչհիվանդանոցայինը ներառում է շնչառության, արյան շրջանառության պահպանում և ողնաշարի շարժման կանխարգելում[97]։ Ողնուղեղի նկարահանումը՝ որոշելու համար դրա վնասման առկայությունը, միգուցե անհրաժեշտություն առաջանա անհետաձգելի վիրահատության, եթե կա անհրաժեշտություն կայունացնելու կյանքին վտանգ սպառնացող վնասվածքները[98]։ Սուր ՈՎ-ով հիվանդները կարիք ունեն բուժվել ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքում հատկապես պարանոցի վնասվածքներ ունեցողները[97]։ Մարդիկ ովքեր ունեն ՈՎ կարիք ունեն հաճախակի նյարդաբանական գնահատման և բուժում նյարդավիրաբոյժների կողմից[99]։ Մարդը պետք է որքան հնարավոր է շուտ տեղափոխվի պատգարակի վրայից կանխելու համար բարդությունների առաջացումը[100]։

Եթե սիստոլիկ արյան ճնշումը ընկնում է 90մմսս-ից ցածր ապա նվազում է ողնուղեղի արյան մատակարարումը որը րի հերթին բերում է հաջորդիվ վնասման[46]։Կա անհրաժեշտություն պահելու արյան ճնշումը որը արվում է օգտագործելով ն/ե հեղուկներ և վազոպրեսորներ[101]։Վազոպրեսորներից օգտագործվում են ֆենիլեֆրին, դոպամին, կամ նորադրենալին[1]։Զարկերակային արյան ճնշումը չափվում և պահվում է 85-90 մմսս-ից բարձր թվերի վրա վնասվածքին հաջորդող 7 օրերի ընթացքում[102]։Բուժումը որը կիրառվում է հեմոռագիկ շոկի դեպքում կարող է վնասել հիվանդին ով ունի ողնուղեղային շոկ այդ իսկ պատճառով դրանք պետք է տարբերակվեն[101]։ Չնայած հնարավոր 2 պատճառների միաժամանակյա առկայություն[1]։ Բուժման մեկ այլ կարևոր ասպեկտը արյան հոսքում թթվածնի բավարար ճնշման ապահովումն է, որը կարող է ողնուղեղը զրկել թթվածնից[103]։ Հիվանդները ովքեր ունեն պարանոցի կամ կրծքային վերին հատվածի վնասվածքներ ունենում են սրտի դանդաղած ռիթմ; որը բուժում են ատրոպինով[1]։

Կորտիկոստերոիդ հանդիսացող մեթիլպրեդնիզոլոնը ուսումնասրվում է ողնուղեղային վնասվածքների առաջացման ժամանակ կանխարգելելու համար բորբոքումը այտուցը և երկրորդային վնասումը[104]։ Չկան հեռակա օգուտներ բուժումից և բուժումը կապված է ստամոքսաղիքային արյունահոսության բարծր ռիսկի և ինֆեկցիաների առաջացման բարձր ռիսկի հետ և չի առաջարկվում կիրառել բուժման համար 2018 թվականից[104]։ Դրանց օգտագործումը ուղեղի տրավմատիկ վնասման դեպքում նունպես խորհուրդ չի տրվում[100]։

Վիրահատություն կարող է պահանջվել երբ կա ներգանգային հավելյալ ճնշում, ողնաշարը հավասրակշռելու համար, կամ ողնաշարը համապատասխան դիրքի բերել[102]։ Հավելյալ անկայունության կամ կոմպրեսիայի դեպքում վիրահատության ձախողումը կարող է բերել վիճակի վատթարացման[102]։ Վիրահատություն անհրաժեշտ է նաև երբ կա ինչ որ բան որ ճնշում է ողնուղեղի վրա օրինակ ոսկրի հատված, արյուն, կապանների կամ միջողնային դիսկի հատվածներ[105], կամ օբյեկտի ներխրում թափանցող վնասվածքի մեջ[86]։ Այնուամենայնիվ վիրահատության լավագույն ժամանակը դեռ քննարկվում է, հետազոտությունները ցույց են տալիս որ վաղաժամ վիրահատությունը (վնասվածքին հաջորդող 24 ժամվա ընթացքում) բերում է ավելի վատ արդյունքի[102][106]։ Սովորաբար հիվանդը ունենում է բազմաթիվ կողմնակի վնասվածքները ինչը դժվարացնում է նրա վաղաժամ վիրահատումը[102]։ Վիրահատական միջամտությունը հակասական է քանի որ կան պոտենցիալ բարդություններ (օրինակ ինֆեկցիա), այպիսով այն դեպքերում երբ դրա անհրաժոշտությունը չկա (օրինակ ողնուղեղը սեղմված է), բժիշկը պետք է որոշի կատարի վիրահատություն թե ոչ հիմնվելով պացիենտի ընդհանուր վիճակի և բժշկի անձնական համոզմունքի վրա ռիսկերի և հնարավոր հաջողությունները հաշվի առնելով[107]։ Այլ դեպքերում կիրառվում է ավելի կոնսերվատիվ բուժում անկողնային հանգիստ, պարանոցային օձիքներ, անշարժացնող գործիքներ, և ընտրողական ձգում[108]։ վիրաբույժները կիրառում են ձգումը վերացնելով ողնուղեղի վրա առկա ճնշումը, վերականգնում են դրա առանցքի ուղղվածությունը, բայց միջողնային դիսկի վնասման դեպքում այս մեթոդը կարող է չաշխատել քանի որ այն թեթևացնում է ուժի ազդեցությունը ողնաշարի առանցքի վրա[109]։ Գարդեր-ՈՒելսի աքցանը այն գործիքն է որի միջոցով ուղղվում է ողնաշարի առանցքը և կոտրվածքը, վերականգնելու համար շարժումը ախտահարված հատվածում[110]։

Ռեաբիլիտացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՈՎ-ով հիվանդները ունեն երկարաձգված բուժման կարիք մասնագիտացված կամ ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքում[111]։ Ռեաբիլիտացիան սկվում է սուր շրջանի բուժման կարգավորումով։ Հաճախ պացիենտի կարգավիճակում հիվանդները մնում են 8-12 շաբաթ և հետո հետվնասվածքային ռեաբիլիտացիան 3-12 ամիս դրանից հետոել տարեկան բժշկական և ֆունկցիոնալ զարգացմամբ[8]։ Ֆիզիոթերապևտները, մասնագիտական թերապևտները, հանգստի թերապևտները, քույրերը, սոցիալական ոլորտի աշխատակիցները, հոգեբանները և այլ բժշկական ոլորտի աշխատողները աշխատում են ինչպես մի թիմ ֆիզիոթերապևտի հսկողության տակ[9]։ Ով որոշում է հաջողությունները պացիենտի հետ և մշակում է մարզման պլան որը համապատասխան է հիվանդի վիճակին։

Սուր փուլում ֆիզիոթերապևտը պետք է կենտրոնանա պացիենտի շնչառական տվյալների վրա, կանխարգելելով անուղղակի բարդությունները (օրինակ պառկելախոցերը), պահպանելով շարժման ծավալը, և պահպանելով ակտիվ մկանային համակարգը տոնուսի մեջ[112]։

Օրթոպեդիկ հարմարանք օրինակ սրունք-թաթային օրթեզ որը հեշտացնում է քայլքը։

Իսկ այն պացիենտների համար ում վնասվածքը բարծ է այնքան որ ախտահարում է շնչառական պրոցեսը, կա մեծ ուշադրություն շնչառական համակարգի մաքրման ապահովման համար վերականգնման այս փուլում[113]։Շնչառական մկանների թուլության հետևանքով հազի ռեֆլեքսը բավարար չէ և թույլ չի տալիս մաքրել թոքերը և սեկրետը կուտակվում է թոքերում[114]։Ով-ով պացիենտները տառապում են Թոքի կենսական տարողության նվազումից և ներշնչական ծավալի[115], ֆիզիոթերապևտները սովորեցնում են հիվանդներին լրացուցիչ ներշնչման տեխնիկային(օրինակ գագաթային շնչառություն, լեզվաըմպանային շնչառություն) որը սովորաբար առողջ մարդիկ չեն օգտագործում։ Ֆիզիկական թերապիան դա շնչուղիների բուժումն է դրանց մաքրման միջոցով ընդ որում օգտագործվում են մանուալ պերկուսիա և վիբրացիա, պոստուրալ դրենաժ[113],շնչառական մկանների վարժանք և հազային տեխնիկաներ[114]։ Պացիենտին սովորեցնում են թե ինչպես պարձրացնել ներորովայնային ճնշումը հենվելով դեպի առաջ, առաջացնելով հազ և հեռացնելով սեկրետը[114]։ Քառակի հազի տեխնիկան իրենից ներկայացնում է հետևյալը, պացիենտը պարկելով մեջքի վրա հազում է իսկ ֆիզիոթերապևտը ձեռքերով սեղմում է որովայնին մեծացնել արտաշնչվող օդի ծավալը[114]։ Ձեռքային որովայնային սեղմումը մեկ այլ եղանակ է որը հետագայում է մեծացնում է շնչառական ծավալը որը ապա շատացնում է հազը[113]։ Այլ մեխանիզմներ որոնք օգտագործվում են կառավարելու համար շնչառական դիսֆունկցիան ներառում է շնչառական մկանների խթանում, որովայնային կոնստրուկտիվ կապի կիրառումը, օդափեխիչի օգնությամբ խոսք և մեխանիկական վենտիլյացիա[114]։

Ֆունկցիոնալ վերականգնման մակարդակը կախված է օրվա միջին ակտիվության, համգստի ակտիվության, և աշխատանքային ակտիվության հասնելու մակարդակից և վնասվածքի սրությունից[116]։ Ֆունկցիոնալ անկախ միջոցները (ՖԱՄ) գնահատմանտ գործիք է որի նպատակն է զարգացնել պացիենտի հնարավորությունները ռեաբիլիտացիայի միջոցով որը հաջորդում է ողնուղեղի վնասմանը կամ լուրջ լուրջ հիվանդությանը կամ վնասմանը[117]։ Այն կարող է հետևել պացիենտի առաջընթացին և անկախությանը ռեաբիլիտացիայի ընթացքում[117]։ Ով-ով հիվանդները անհրաժեշտություն ունեն հատուկ սարքերի և իրենց միջավայրի մոդիֆիկացիաների անհրաժեշտություն ապահովելու համար իրենց օրական ակտիվությունը և անկախությունը։ Թույլ կապանները կարող են կայունացվել սրունք-թաթային և ծունկ-սրուն-թաթյին օրթեզներով չնայած քայլելու համար դեռ անհրաժեշտ կլինի մեև ջանքեր[118]։ Ակտիվության բարձրացումը բարձրացնում է նաև վորականգնման հնարավորությունները[119]։

Պրոգնոզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոլլի Կոէստերը ով ստացել էր վնասվածք մոտոցիկլետային բախման հետևանքով այժոմ սպորտային անվասայլակի վարող է։

Ողնուղեղի վնասվածների հիմնական արդյունքը ի վերջո անբուժելի խանգարում է անգամ ամենալավ բուժման պայմաններում։ Պրոգնոզի լավագույն կանխատեսիչը դա վնասվածքի տեղակայումը և ծանրության աստիճաններն են, որոնք չափվում են ՈՎԱԱ աղյուսակի միջոցով[120]։ Նյարդաբանական գնահատականը որը տրվում է սկզբնական շրջանում վնասվածքից 72 ժամ հետո կանխատեսման լավագույն միջոցն է թե կորսված ֆունկցիաներից որոնք և ինչ աստիճանի կվերականգնվեն[75]։ Մարդկանց այն խումբը ովքեր ունեն ողնուղեղի ամբողջական վնասում ըստ ՈՎԱԱ գնահատման A մակարդակ չեն վերականգնում շարժողական ֆունկցիաները, բայց բարելավումկարող է լինել[120][121]։ Ոչ ամբեղջական վնասվածքով հիվանդները վերականգնվում են բայց ոը ամբողջական[121]։ Վերականգնման շանսերը և քայլելու հնարավորությունը աճում են յուրաքանչյուր գնահատման դեպքում աճ գրանցելու դեպքում, այսպիսով ՈՎԱԱ D գնահատական ունեցող պացիենտը ոինի քայլելու ավելի մեծ շանսեր քան ասենք C գնահատական ունեցողը[75]։ Ոչ ամբողջական վնասվածքները ունեն տարբեր սիպտոմները ինչը դժվարացնում է կատարել կանխատեսում այս հիվանդների մոտ։ Անհատը ողնաշարի միջին հատվածի ոչ ամբողջական վնասվածքով ունի իր ոտքերը շարժելու շատ ավելի մեծ շանսեր քան ասենք նույն հատվածում ըեղակայված ամբողջական վնասվածքը։ Ոչ ամբեղջական վնասվածքներից Բրաուն-Սքուարդի համախըանիշը և կենտրոնական պարանիկի համախտանիշը ունեն ամենալավ պրոգնոզը իսկ առաջային պարանիկի համախտանիշը վատագույն[28]։

Մարդիկ ոչ տրավմատիկ ողնուղեղի վնասվածքով ավելի քիչ են տառապում ամբողջական վնասվածքից և շատ բարդություններից օրնակ պառկելախոցերից և խորանիստ երակների թրոմբոզից և ունեն ավելի քիչ հոսպիտալում անցկացրած ժամանակ[11]։ Այս հիվանդների ֆիզիկական արդյունքները ավելի բարձր են քան նույնը ասենք տրավմատիկ վնասվածքով հիվանդների մոտ հիվանդանոցային պայմաններում, բայց դուրս գրվելուց հետո նրանց տվյալները հավասարվում են ասես երկուսնել ունեն նույն պաթոլոգիան[11]։ Բացի վնասվածքի մակարդակից և ծանրությունից, տարիքը և ուղեկցող հիվանդությունները ազդում ենայն հնարավորության վրա թե այդ մարդը որքան ազատ կքայլի և կլինի անկախ[8]։ Սակայն պացիենտները ովքեր ունեն L3 հատվածի և ավելի ներքև տեղակայված վնասվածք կարող են ֆունկցիոնալ քայլել, T10 հատվածի վնասումով կամ ներքևկարող են քայլել տան հարևանությամբ ձեռնաձայտերի օգնությամբ, C7 և ավելի ցածր տեղակայված վնասվածքի դեպքում կարող են ապրել ինքնուրույն[8]։ Շատ հետազոտություններ հույս են տալիս մարդկանց ՈՎ դեպքում ավելի բուժումից ավելի ավ արդյունքներ ստանալ, բայց դրանք գտնվում են հետազոտությունների փուլում[3]։

Մի շատ կարևոր նշանը շարժման վերականգնման համար դա զգայունության առկայությունն է ախտահարված հատվածում, հատկապես ցավի[36]։ Շարժման զգացողության մեծ մասը վերականգնվում է վնասվածքին հաջորդող մեկ տարում, հաջորդող դերականգնումըշարունակվում է տարիներով, զգայունության վերականգնումը ավելի սահմանափակ է[122]։ Վերականգնումը հատկապես շատ արագ է առաջին 6 ամիսներին[123]։ Ողնուղեղային շոկը, որի դեպքում ռեֆեքսները ճնշված են, առաջանում է անմիջապես վնասվածքից հետո և լավանում է մեծ մասամբ 3 ամիսում բայց վերականգնումը շարունակվում է աստճանաբար բարելավվել հաջորդող 15 ամիսներին[124]։

Սեռական դիսֆունկցիան ողնուղեղի վնասվածքից հետո շատ հաճախ է։ Խնդիրները որ կարող են առաջանալ ներառում են էրեկտիլ դիսֆունկցիա, էյակոիլյացիայի ունակության կորուստ, հեշտոցի ոչ բավարար խոնավություն և զգայունության նվազում և օրգազմ ապրելու ունակության խանգարում[52]։ Չնայած դրան շատ պացիենտներ հարմարվում են իրնեց վիճակին և ունենում են բավարարող սեռական ակտիվություն[125]։ Այնուամնեայինիվ չնայած կյանքի որակը բավ

կանին լավանում է համապատասխան խնամքի պայմաններում, բայց այնուամենայնիվ չի հասնում չախտահարված պոպուլյացիայի կյանքի որակի։ Որքան վնասվածքը բարձր է տեղակայված և որքան ավելի ծանր է այն այնքան ավելի ցածր են լիարժեք կյանք վարելու սպասելիքները[80]։ Մահացությունը հատկապես բարձր է վնասվածքին հաջորդող մեկ տարվա ընթացքում[80]։

Էպիդեմիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]





Ողնուղեղի վնասման դասկարգումը ըստ տարիքի ԱՄՆ-ում 1995-1999 թվականներին[126]։      0–15 (3.0%)     16–30 (42.1%)     31–45 (28.1%)     46–60 (15.1%)     61–75 (8.5%)     76+ (3.2%)

Ամբողջ աշխարհում սկսած 1995 թվականից դեպքերի թիվը տատանվում է 10,4-ից մինչև 83 դեպք 1 միլիոն բնակչության հաշվարկով[102]։ Այս տարբերությունը հիմնականում պայմանավորված է ռեգիոնների տարբերությամբ և թե ինչպես են առաջացել նասվածքները[102]։ Հս․ Ամերիկայում անբուժելի դեպքերի թիվը 39 է յուրաքանչյուր 1 միլիոն բնակչի հաշվարկով, իսկ Արևմտյան Եվրոպայում 16 դեպք[106][127]։ ԱՄՆ-ում ՈՎ պատահարները մոտավորապես 40 դեպք է 1 միլիոն բնակչի հաշվարկով 1 տարվա ընթացքում իսկ տարվա ընթացքում լինում է այդպիսի 12,000 դեպք[128]։ Չինաստանում դեպքերը մոտավորապես 60,000 են[129]։

Մոտավոր մարդկանց թիվը ովքեր ապրում են ողնուղեղի վնասվածքով աշխարհում կազմում է 236-ից 4187 յուրաքանչյու 1 միլիոն բնակչության հաշվարկով[102]։ Այս տարբերությունը գերզանցապես պայմանավորված է թե ինչպես է ինֆորմացիան պահվում և ինչ մեթոդներ են օգտագործվում թվերի հաշվարկների ժամանակ[130]։ Շատ քիչ ինֆորմացիա կա Ասիայից էլ ավելի քիչ է ինֆորմացիան Աֆրիկայից և Հարավային Ամերիակայից[102]։ Արևմտյան ԵՎրոպայում մոտավորապես 300 1 միլիոն բնակչությանը իսկ Հյուսիսային Ամերիկայում 853 յուրաքանչյուր 1 միլիոն բնակչությանը[127]։ Իրանում 440/1 միլիոն բնակչության, Իսլանդիայում 526/1 միլիոն բնակչությանը և Ավստրալիոյում 681 դեպք/1 միլիոն բնակչությանը[130]։ ԱՄՆ-ում մոտավորապես 225,000-ից 296,000 մարդ ապրում է ողնուղեղի վնասվածքով[131], ևտարբեր հետազոտություններ ունեն տարբեր արդյունքներ 525-ից մինչև 906 յուրաքնչյուր 1 միլիոն նմակչությանը[130]։

ՈՎ առկա է բոըթ ուժային տրավմանեչի 2% դեպքում[96]։ Յուրաքանչյուրը ով ենթարկվել է այնպիսի ուժի ազդեցությանը որը բավարար է ողնաշարը կոտրելու համար գտնվում է նաև այլ տրավմաներ ստանալու ռիսկի ներքո[98]։ ՈՎ-ով պացիենտների 44%-ի մոտ առկա են նաև այլ լուրջ վնասվածքներ, իսկ 14% տառապում են գլխի և դիմային վնասվածքներից[21]։ Այլ զուգորդվող վնասվածքները ներառում են կրծքավանդակի, որովայնի, սրբանի վնասվածքներ և երկար ոսկրերի կոտրվածքներ[90]։

Տղանարդիլ 4-ից 5 անգամ ավելի շատ ՈՎ են ստանում[24]։ Վնասվածքների մեծ մասը տեղի է ունենում 30-ից ցածր տղամարդկանց հետ[9]։ 1970-ականներին ՈՎ միջին տարիքը 29-ից բարձրացավ մինչև 41[24]։ ՈՎ ամենացածր հաճախականությունը երեխաների մոտ է ապա բարձրանում է պատանիների և երիտասարդների մոտ որից հետո նորից սկսում է իջնել և կրկին շատ ցածր է տարիքովմեծ մարդկանց մոտ[132]։ Շվեդիայում ՈՎ 50-ից 70%-ը տեղի են ունեցել մարդկանց մոտ ում տարիքը ցածրի 30-ից իսկ 25% մարդկանց մոտ ում տարիքը ցածր է 50-ից[70]։ Այն դեպքում երբ ՈՎ ամենաբարձր հաճախականությունը 15-20 տարիքային խմբում է[133], ՈՎ ընդամենը 3% է հանդիպում 15-ից ցածր տարիքային խմբում[134]։ Նորածնային ՈՎ հաճախականությունը 1դեպք յուրաքանչյուր 60,000 ծնունդների հաշվարկով օրինակ բնասծին կոտրվածքներ կամ վնասում ակցաններով[135]։ Սեռային տարբերությունները նվազում են 3-ից ցածր տարիքային խմբում; աղջիկների միևնույն քանակ է վնասվում այս տարիքային խմբում և միգուցե նաև ավելի[136]։ Մեկ այլ պատճառ կարող է լինել երեխաների նկատմամբ բռնությունը ինչպես օրինակ մանկական ցնցման համախտանիշը[135]։ Երեխաների դեպքում Ով առաջացման գլխավոր պատճառը հեծանվային պատահարներն են 56%[137]։ Մեծահասկաների մեծ մասի ՈՎ բաշխվում են ճանապարհատրանսպորտային պատահարների և սպորտային վնասվածքների միջև[138]։ 65-ից բարձր տարիքում ՈՎ գլխավոր պատճառը դա ընկնել է[4]։ Տարիքով մարդիկ ովքեր ունեն նաև արթրիտ գտնվում են ՈՎ առաջացման բարձր ռիսկի գոտում[139]։ Ոչ տրավնատիկ վնասվածքների դեպքում գենդերային տարբերությունը ավելի փոքր իսկ վնասվածքների մեծ մասը ոչ ամբողջական է[75]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անտիկ եգիպտական Էդվին Սմիթի պապիրուսը որը հանդիսանում է ՈՎ առաջին հիշատակումը[140]։

ՈՎ համարվում էր կործանարար հազարամյակների ընթացքում; անտիկ Եգիպտոսում Քրիստոսից առաջ 2500 թվականին, առաջին հայտնի վնասվածքների նկարագրությունն է և ասվում է որ այն չի բուժվում[140]։ Հնդկական գրվածքները որոնք գրվելեն Քրիստոսից առաջ 1800 թվականին ՈՎ նույպես հիշատակվում է և նկարագրվում է ողնաշարի ուղղման եղանակ[140]։ Հույն անտիկ բժիշկ Հիպոկրատը ով ծնվել է Քրիստոսից առաջ 5-րդ դարում նույնպես հիշատակում է ՈՎ և նկարագրում սարքի օրինակ որի միջոցով ուղղվում է ողնաշարի առանցքը[141]։/ Ամեն ինչ մանց նույնը մինչև Ցելսիուսը ոց ծնվել է Քրիստոսից առաջ 30 թվականին նկատեց որ մահը առաջանում է անմիջապես ողնուղեղի վնասվածքից հետո[140]։ Արդեն Քրիստոսից հետո 2-րդ դարում Հույն բժիշկ Գալենը փորձարկումներ անելով կապիկների վրա հայտանբերեց որ կապիկները կորցնում են շարժման և զգայունության ունակությունը կտրվածքիվ ներէև[142]։ 7-րդ դարում հույն բժիշկ Պավել Էգինան նկարագրեց վիրաբուժական միջամտություն որը օգտագործում էր ողնոաշարի կոտրվածքների դեպքում, հեռացնելով կոտրված ողների հատվածները որոնք ճնշում են ողնուղեղը[140]։ Շատ փոքրիկ բժշկական առաջըթաց նկատվեց միջինադարյան ԵՎրոպայում; ամեն ինչ մնաց նույնը միչև ռենեսանս երբ Լեոնարդո դա Վինչին և Անդրեաս Վեսալիուսը իրանց նկարներում պատկերեցին մարդու անառոմիայի մաս հանդիսացող նյարդերը և կնհ այլ հատվածները[142]։

1762-ին Անդրե Լուիս անունով վիրաբույժը հեռացրեց փամփուշտը ողնաշարից, պացիենտը վերականգնեց ոտքերում շարժումը[142]։ 1829-ին Գլիպին Սմիթը իրականացրեց առաջին լիմինէկտոմիան որը բարելավեց պացինետի զգայունությունը[143]։ Այնուամենայինիվ այն գաղափարը որ ՈՎ անբուժելի է մնաց միչև 20-րդ դար[144]։1934-ին մահացության մակարդակը հաջորդող 2 տարիներին կազմում էր 80% գերազանցապես կապված լինելով միզային ինֆեկցիաների և պառկելախոցերի հետ[145]։ Այս ամենը շարունակվեց միչև դարավերջ երբ նկատելի առաջընթաց նկատվեց վիզուալիզացիայի, վիրաբուժության, բժշկական խնամքի, և ռեաբիլիտացիայի ասպարեզում ապահովելով զգալի առաջընթաց ՈՎ ունեցող պացիենտների վիճակի բարելավման տեսանկյունից[144]։ Ոչ-ամբողջական վնասվածքների հաճախականությունը ի համեմատ ամբողջականի դարավերջում ավելացավ գերազանցապես պայմանավորված հիմնականում ավելի արագ և որակյալ օգնություն ցույց տալով և ողնաշարի անշարժացումով մինչ հիվանդանոց տեղափոխոլը[146]։ Շտապ բժշկական օգնոթյան բաժանմունքների ստեղծումը, պրոֆեսիոնալ տրանսպորտային միևոցների ապահովման հետ տվեցին կտրուկ արդյունք ՈՎ բուժումից ստացված դրական արդյունքների տեսանկյունից 1970-ականներից սկսած[147]։ Բուժման բարելավման զուգընթաց նկատվեց նաև պացիենտների կյանքի որակի սպասելիքների բարելավում; եղջ մնալու հաճախականությունը այս վնասվածքներիվ հետո աճեց 2000%-ով սկսած 1940 թվականից[148]։ 2015/2016 թվականներին Անգլիայի 9 ողուղեղաի վնասման մասնագիտացված կենտրոններում պացիենտների դոիրսգրումը հետաձգվեց քանի որ ընթանում էին դեբատներ թե ով պոտք է վճարի նրանց սրաքավորումների համար[149]։

Հետազոտությունների ուղղվածությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտնականները հայտնաբերել են ողնուղեղի վնասվածքների բուժման բազմաթիվ եղանակներ։ Թերապևտիկ ուղությունը հիմնականում կենտրոնանում է 2 ուղությամբ նեյրոպրոտեկցիա և նեյրոռեգեներացիա[73]։ Նախկինները պնտրում էին եղանակները որոնք հնարավորություն կտային կանխարգելել ախտաբանությունները որոնք առաջանում էին վնասվածքին հաջորդող րոպոնորի և շաբաթների ընթացքում ինչպես նաև վերականգնելու նյարդային ուղիների ամբողջականությունը ապահովելու համար նյարդային ազդակների նորմալ տեղափոխումը[73]։ Նեյրոպրոտեկտիվ դեղորայքի նպատակը երկրորդային վնասման կանխարգելումն է օրինակ բորբոքման, վնասում ազատ ռադիկալներով, էքսայտոտոքսիկություն(նեյրոնների վնասում գլուտամատով) և ապոպտոզ[73]։ Մի քանի պոտենցիալ նեյրոպրոտոկտիվ դեղորայքներ այժմ կլինիկական հետազոտությունների փուլում են[73]։

Ցողունային բջիջների փեխպատվաստում շատ կարևր ուղղություն է ՈՎ բուժման համար։ Հաջողությունը փոխարինել ողնուղեղային բջիջները, ապահովելով խզված նյարդային ուղիների կապը, ախոնային աճի ճանապարհով, և ապահովելով բարենպաստ միջավայր դրանց աճի համար[73]։Բջիջների տեսակները որոնք ընտրվում են այս փեխպատվաստման համար հանդիսանում են էմբրիոային ցողունային, նյարդային ցողունային, մեզենխիմալ ցեղունային, հոտառության, Շվանի բջիջները, ակտիվացված մակրոֆագերը և խթանված պլյուրիպոտենտ ցողունային բջիջները[150]։ Մաարդկանց վրա կատարվել են հարյուրավոր փորձարկումներ ցողունային բջիջներով բայց դրանց արդյունքներ անբավարար են[138]։ 2 փուլի հետազոտության ժամանակ 2016 թվականին հետազոտությունը[151] ցույց տվեց որ 90 օրվա ընթացքում 4 սուբյեկտներից 2ը լավացրեցին իրենց շարժաղական ցուցանիշները 2 կետով հասնելով իրենց վերջնական նպատակին պացիենտմերի 2/5-ը լավացրեցին իրենց ցուցանիշները 2 միավորով 6-12 ամսվա ւնթացքում, 2017 թվականի սպասելիքը 6 ամիս է[152]։

Մարդու ոսկրածուծի մեզենխիմալ բջիջների ստացված պատկեր ֆազային միկրոսկոպի օգնությամբ

Մեկ այլ մոտեցման եղանակ է, բիոմատերիալների կիրառումը որոնք օգնում են վնասված հատվածի վերականգնմանը և վերակառուցմանը[73]։ Բիոմատերիալների օրինակ են օրնակ բնական ծագում ունեցող կոլագենը և ագարոզը և սինթետիկ տեսակները պոլիմերներ և նիտրոցելյուլյոզը[73]։ Դրանք բաժանվում են 2 կատեգորիայի հիդրոգելեր և նանոֆիբրիլներ[73]։ Այս նյոըթերը կարող են օգտագործվեկ որպես տրանսպորտ գենային թերապիայի համար[73]։

ԵՎս մեկ ճանապարհ է ռոբոտացված էկզոսկլետների կիրառումը որոնք հնարավորություն են տալիս պարալիզված մարդկան քայլել[153]։ Սարքավորումը որը պացիենտը կրում է ունի շարժիչներից կազմված հատվածները որոնք հնարավորություն են տալիս նրան շարժվել[153]։ Հիմա շուկայում արդեն առկա են այպիսի սարքավորումներ բայց հետազոթժտությունները շարունակվում են դրանք ավելի օգտակար դարձնելու համար[153]։

Պրելեմինար հետազոտությունները էպիդուրալ ողնուղեղային խթանման միջոցով ցույց են տալիս բարելավում[154]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 ATLS – Advanced Trauma Life Support – Student Course Manual (10th ed.). American College of Surgeons. 2018. էջեր 129–144. ISBN 9780996826235.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Spinal Cord Injury Facts and Figures at a Glance» (PDF). 2012. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 16-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Krucoff MO, Miller JP, Saxena T, Bellamkonda R, Rahimpour S, Harward SC, Lad SP, Turner DA (January 2019). «Toward Functional Restoration of the Central Nervous System: A Review of Translational Neuroscience Principles». Neurosurgery. 84 (1): 30–40. doi:10.1093/neuros/nyy128. PMC 6292792. PMID 29800461.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Sabapathy V, Tharion G, Kumar S (2015). «Cell Therapy Augments Functional Recovery Subsequent to Spinal Cord Injury under Experimental Conditions». Stem Cells International. 2015: 1–12. doi:10.1155/2015/132172. PMC 4512598. PMID 26240569.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Newman, Fleisher, էջ 348
  6. ↑ 6,0 6,1 Newman, Fleisher, էջ 335
  7. ↑ Yu WY, He DW (September 2015). «Current trends in spinal cord injury repair» (PDF). European Review for Medical and Pharmacological Sciences. 19 (18): 3340–4. PMID 26439026. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Cifu, Lew, էջ 197
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 Office of Communications and Public Liaison, National Institute of Neurological Disorders and Stroke, ed. (2013). Spinal Cord Injury: Hope Through Research. National Institutes of Health. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  10. ↑ Miller, Marini, էջ 138
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Field-Fote, 2009, էջ 5
  12. ↑ Marino RJ, Barros T, Biering-Sorensen F, Burns SP, Donovan WH, Graves DE, Haak M, Hudson LM, Priebe MM (2003). «International standards for neurological classification of spinal cord injury». The Journal of Spinal Cord Medicine. 26 Suppl 1: S50–6. doi:10.1080/10790268.2003.11754575. PMID 16296564.
  13. ↑ 13,0 13,1 «Standard Neurological Classification of Spinal Cord Injury» (PDF). American Spinal Injury Association & ISCOS. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 18. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  14. ↑ 14,0 14,1 Weiss, 2010, էջ 307
  15. ↑ Harvey, 2008, էջ 7
  16. ↑ Teufack, Harrop, էջ 67
  17. ↑ Field-Fote, էջեր 7–8
  18. ↑ 18,0 18,1 Ho CH, Wuermser LA, Priebe MM, Chiodo AE, Scelza WM, Kirshblum SC (March 2007). «Spinal cord injury medicine. 1. Epidemiology and classification». Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 88 (3 Suppl 1): S49–54. doi:10.1016/j.apmr.2006.12.001. PMID 17321849.
  19. ↑ Sabharwal, 2014, էջ 840
  20. ↑ Lafuente DJ, Andrew J, Joy A (June 1985). «Sacral sparing with cauda equina compression from central lumbar intervertebral disc prolapse». Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry. 48 (6): 579–81. doi:10.1136/jnnp.48.6.579. PMC 1028376. PMID 4009195.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Peitzman, Fabian, էջ 288
  22. ↑ Peitzman, Fabian, էջեր 288–89
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Peitzman, Fabian, էջ 289
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 24,5 Sabharwal, 2014, էջ 839
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Snell, 2010, էջ 170
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Namdari, Pill, էջ 297
  27. ↑ 27,0 27,1 Marx, Walls, էջ 1420
  28. ↑ 28,0 28,1 Field-Fote, 2009, էջ 9
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 Field-Fote, 2009, էջ 10
  30. ↑ Snell, 2010, էջ 171
  31. ↑ Roos, 2012, էջեր 249–50
  32. ↑ Ilyas, Rehman, էջ 389
  33. ↑ 33,0 33,1 Peitzman, Fabian, էջ 294
  34. ↑ Snell, 2010, էջ 167
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Marx, Walls, էջ 1422
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 Field-Fote, 2009, էջ 11
  37. ↑ Augustine, 2011, էջ 199
  38. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 39
  39. ↑ Snell, 2010, էջ 169
  40. ↑ Augustine, 2011, էջ 200
  41. ↑ Schurch, Brigitte; Tawadros, Cécile; Carda, Stefano (2015), «Dysfunction of lower urinary tract in patients with spinal cord injury», Handbook of Clinical Neurology (անգլերեն), Elsevier, 130: 247–267, doi:10.1016/b978-0-444-63247-0.00014-6, ISBN 9780444632470, PMID 26003248
  42. ↑ 42,0 42,1 Weiss, 2010, էջ 313
  43. ↑ Weiss, 2010, էջեր 311, 313
  44. ↑ Weiss, 2010, էջ 311
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 Dimitriadis F, Karakitsios K, Tsounapi P, Tsambalas S, Loutradis D, Kanakas N, Watanabe NT, Saito M, Miyagawa I, Sofikitis N (June 2010). «Erectile function and male reproduction in men with spinal cord injury: a review». Andrologia. 42 (3): 139–65. doi:10.1111/j.1439-0272.2009.00969.x. PMID 20500744.
  46. ↑ 46,0 46,1 Holtz, Levi, էջ 63
  47. ↑ Sabharwal, 2013, էջեր 53–54
  48. ↑ Sabharwal, 2014, էջ 843
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 Holtz, Levi, էջ 70
  50. ↑ Weiss, 2010, էջ 314–15
  51. ↑ Field-Fote, 2009, էջ 17
  52. ↑ 52,0 52,1 Hess MJ, Hough S (July 2012). «Impact of spinal cord injury on sexuality: broad-based clinical practice intervention and practical application». The Journal of Spinal Cord Medicine. 35 (4): 211–8. doi:10.1179/2045772312Y.0000000025. PMC 3425877. PMID 22925747.
  53. ↑ 53,0 53,1 Selzer, M.E. (January 2010). Spinal Cord Injury. ReadHowYouWant.com. էջեր 23–24. ISBN 978-1-4587-6331-0. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 7-ին.
  54. ↑ Weiss, 2010, էջ 315
  55. ↑ Frontera, Silver, էջ 407
  56. ↑ Qin W, Bauman WA, Cardozo C (November 2010). «Bone and muscle loss after spinal cord injury: organ interactions». Annals of the New York Academy of Sciences. 1211 (1): 66–84. Bibcode:2010NYASA1211...66Q. doi:10.1111/j.1749-6632.2010.05806.x. PMID 21062296.
  57. ↑ 57,0 57,1 Field-Fote, 2009, էջ 16
  58. ↑ 58,0 58,1 Field-Fote, 2009, էջ 15
  59. ↑ Fehlings MG, Cadotte DW, Fehlings LN (August 2011). «A series of systematic reviews on the treatment of acute spinal cord injury: a foundation for best medical practice». Journal of Neurotrauma. 28 (8): 1329–33. doi:10.1089/neu.2011.1955. PMC 3143392. PMID 21651382.
  60. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 26
  61. ↑ Field-Fote, 2009, էջ 13
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 Holtz, Levi, էջ 69
  63. ↑ Burns SM, Mahalik JR, Hough S, Greenwell AN (2008). «Adjustment to changes in sexual functioning following spinal cord injury: The contribution of men's adherence to scripts for sexual potency». Sexuality and Disability. 26 (4): 197–205. doi:10.1007/s11195-008-9091-y. ISSN 0146-1044.
  64. ↑ 64,0 64,1 Pollard C, Kennedy P (September 2007). «A longitudinal analysis of emotional impact, coping strategies and post-traumatic psychological growth following spinal cord injury: a 10-year review». British Journal of Health Psychology. 12 (Pt 3): 347–62. doi:10.1348/135910707X197046. PMID 17640451.
  65. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 27
  66. ↑ Augustine, 2011, էջ 198
  67. ↑ Clark West, Stefan Roosendaal, Joost Bot and Frank Smithuis. «Spine injury – TLICS Classification». Radiology Assistant. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  68. ↑ Kuchner EF, Anand AK, Kaufman BM (April 1985). «Cervical diastematomyelia: a case report with operative management». Neurosurgery. 16 (4): 538–42. doi:10.1097/00006123-198504000-00016. PMID 3990933.
  69. ↑ Sabharwal, 2013, էջեր 24–25
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Holtz, Levi, էջ 10
  71. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 34
  72. ↑ Brown, Wyatt, էջ 1132
  73. ↑ 73,00 73,01 73,02 73,03 73,04 73,05 73,06 73,07 73,08 73,09 Kabu S, Gao Y, Kwon BK, Labhasetwar V (December 2015). «Drug delivery, cell-based therapies, and tissue engineering approaches for spinal cord injury». Journal of Controlled Release. 219: 141–154. doi:10.1016/j.jconrel.2015.08.060. PMC 4656085. PMID 26343846.
  74. ↑ Frontera, Silver, էջ 39
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 75,3 Scivoletto G, Tamburella F, Laurenza L, Torre M, Molinari M (2014). «Who is going to walk? A review of the factors influencing walking recovery after spinal cord injury». Frontiers in Human Neuroscience. 8: 141. doi:10.3389/fnhum.2014.00141. PMC 3952432. PMID 24659962.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  76. ↑ Celani MG, Spizzichino L, Ricci S, Zampolini M, Franceschini M (May 2001). «Spinal cord injury in Italy: A multicenter retrospective study». Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 82 (5): 589–96. doi:10.1053/apmr.2001.21948. PMID 11346833.
  77. ↑ New PW, Cripps RA, Bonne Lee B (February 2014). «Global maps of non-traumatic spinal cord injury epidemiology: towards a living data repository». Spinal Cord. 52 (2): 97–109. doi:10.1038/sc.2012.165. PMID 23318556.
  78. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 24
  79. ↑ van den Berg ME, Castellote JM, de Pedro-Cuesta J, Mahillo-Fernandez I (August 2010). «Survival after spinal cord injury: a systematic review». Journal of Neurotrauma. 27 (8): 1517–28. doi:10.1089/neu.2009.1138. PMID 20486810.
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 Fulk, Behrman, էջ 890
  81. ↑ Moore, 2006, էջեր 530–31
  82. ↑ 82,0 82,1 Sabharwal, 2013, էջ 31
  83. ↑ 83,0 83,1 Sabharwal, 2013, էջ 32
  84. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 33
  85. ↑ «How is SCI diagnosed?». National Institute of Child Health and Human Development (անգլերեն). 2016. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 1-ին.
  86. ↑ 86,0 86,1 86,2 Wyatt, Illingworth, էջ 384
  87. ↑ Holtz, Levi, էջ 78
  88. ↑ DeKoning, 2014, էջ 389
  89. ↑ Holtz, Levi, էջեր 64–65
  90. ↑ 90,0 90,1 Sabharwal, 2013, էջ 55
  91. ↑ 91,0 91,1 Sabharwal, 2013, էջ 38
  92. ↑ Augustine, 2011, էջ 207
  93. ↑ 93,0 93,1 Cameron, Jelinek
  94. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 37
  95. ↑ «EMS spinal precautions and the use of the long backboard» (PDF). Prehospital Emergency Care. 17 (3): 392–3. 2013. doi:10.3109/10903127.2013.773115. PMID 23458580. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 30-ին.
  96. ↑ 96,0 96,1 Ahn H, Singh J, Nathens A, MacDonald RD, Travers A, Tallon J, Fehlings MG, Yee A (August 2011). «Pre-hospital care management of a potential spinal cord injured patient: a systematic review of the literature and evidence-based guidelines». Journal of Neurotrauma. 28 (8): 1341–61. doi:10.1089/neu.2009.1168. PMC 3143405. PMID 20175667.
  97. ↑ 97,0 97,1 Sabharwal, 2013, էջ 53
  98. ↑ 98,0 98,1 Bigelow, Medzon, էջ 173
  99. ↑ DeKoning, 2014, էջ 373
  100. ↑ 100,0 100,1 Campbell J (2018). International Trauma Life Support for Emergency Care Providers (8th Global ed.). Pearson. էջեր 221–248. ISBN 9781292170848.
  101. ↑ 101,0 101,1 Holtz, Levi, էջեր 63–64
  102. ↑ 102,0 102,1 102,2 102,3 102,4 102,5 102,6 102,7 102,8 Witiw CD, Fehlings MG (July 2015). «Acute Spinal Cord Injury». Journal of Spinal Disorders & Techniques. 28 (6): 202–10. doi:10.1097/BSD.0000000000000287. PMID 26098670.
  103. ↑ Bigelow, Medzon, էջեր 167, 176
  104. ↑ 104,0 104,1 Rouanet C, Reges D, Rocha E, Gagliardi V, Silva GS (June 2017). «Traumatic spinal cord injury: current concepts and treatment update». Arquivos de Neuro-Psiquiatria. 75 (6): 387–393. doi:10.1590/0004-282X20170048. PMID 28658409.
  105. ↑ Holtz, Levi, էջ 65
  106. ↑ 106,0 106,1 Liu JM, Long XH, Zhou Y, Peng HW, Liu ZL, Huang SH (March 2016). «Is Urgent Decompression Superior to Delayed Surgery for Traumatic Spinal Cord Injury? A Meta-Analysis». World Neurosurgery. 87: 124–31. doi:10.1016/j.wneu.2015.11.098. PMID 26724625.
  107. ↑ Holtz, Levi, էջեր 65–69
  108. ↑ Holtz, Levi, էջ 67
  109. ↑ Bigelow, Medzon, էջ 177
  110. ↑ Krag MH, Byrt W, Pope M (March 1989). «Pull-off strength of gardner-Wells tongs from cadaveric crania». Spine. 14 (3): 247–50. doi:10.1097/00007632-198903000-00001. PMID 2711238.
  111. ↑ «Management of acute spinal cord injuries in an intensive care unit or other monitored setting». Neurosurgery. 50 (3 Suppl): S51–7. March 2002. doi:10.1097/00006123-200203001-00011. PMID 12431287.
  112. ↑ Fulk G; Schmitz T; Behrman A (2007). «Traumatic Spinal Cord Injury». In O'Sullivan S; Schmitz T (eds.). Physical Rehabilitation (5th ed.). Philadelphia: F.A. Davis. էջեր 937–96.
  113. ↑ 113,0 113,1 113,2 Reid WD, Brown JA, Konnyu KJ, Rurak JM, Sakakibara BM (2010). «Physiotherapy secretion removal techniques in people with spinal cord injury: a systematic review». The Journal of Spinal Cord Medicine. 33 (4): 353–70. doi:10.1080/10790268.2010.11689714. PMC 2964024. PMID 21061895.
  114. ↑ 114,0 114,1 114,2 114,3 114,4 Brown R, DiMarco AF, Hoit JD, Garshick E (August 2006). «Respiratory dysfunction and management in spinal cord injury». Respiratory Care. 51 (8): 853–68, discussion 869–70. PMC 2495152. PMID 16867197. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 30-ին.
  115. ↑ Winslow C, Rozovsky J (October 2003). «Effect of spinal cord injury on the respiratory system». American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation. 82 (10): 803–14. doi:10.1097/01.PHM.0000078184.08835.01. PMID 14508412.
  116. ↑ Weiss, 2010, էջ 306
  117. ↑ 117,0 117,1 Chumney D, Nollinger K, Shesko K, Skop K, Spencer M, Newton RA (2010). «Ability of Functional Independence Measure to accurately predict functional outcome of stroke-specific population: systematic review». Journal of Rehabilitation Research and Development. 47 (1): 17–29. doi:10.1682/JRRD.2009.08.0140. PMID 20437324.
  118. ↑ del-Ama AJ, Koutsou AD, Moreno JC, de-los-Reyes A, Gil-Agudo A, Pons JL (2012). «Review of hybrid exoskeletons to restore gait following spinal cord injury». Journal of Rehabilitation Research and Development. 49 (4): 497–514. doi:10.1682/JRRD.2011.03.0043. PMID 22773254.
  119. ↑ Frood RT (2011). «The use of treadmill training to recover locomotor ability in patients with spinal cord injury». Bioscience Horizons. 4: 108–117. doi:10.1093/biohorizons/hzr003.
  120. ↑ 120,0 120,1 Peitzman, Fabian, էջ 293
  121. ↑ 121,0 121,1 Waters RL, Adkins RH, Yakura JS (November 1991). «Definition of complete spinal cord injury». Paraplegia. 29 (9): 573–81. doi:10.1038/sc.1991.85. PMID 1787981.
  122. ↑ Field-Fote, 2009, էջ 8
  123. ↑ Yakura, J.S. (1996 թ․ դեկտեմբերի 22). «Recovery following spinal cord injury». American Rehabilitation. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  124. ↑ Cortois, Charvier, էջ 236
  125. ↑ Elliott, 2010
  126. ↑ Data from the National Spinal Cord Injury Statistical Center. Committee on Spinal Cord Injury; Board on Neuroscience and Behavioral Health; Institute of Medicine (2005 թ․ հուլիսի 27). Spinal Cord Injury: Progress, Promise, and Priorities. National Academies Press. էջ 15. ISBN 978-0-309-16520-4. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  127. ↑ 127,0 127,1 Chéhensse C, Bahrami S, Denys P, Clément P, Bernabé J, Giuliano F (2013). «The spinal control of ejaculation revisited: a systematic review and meta-analysis of anejaculation in spinal cord injured patients». Human Reproduction Update. 19 (5): 507–26. doi:10.1093/humupd/dmt029. PMID 23820516.
  128. ↑ «Spinal Cord Injury Facts». Foundation for Spinal Cord Injury Prevention, Care & Cure. June 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  129. ↑ Qiu J (July 2009). «China Spinal Cord Injury Network: changes from within». The Lancet. Neurology. 8 (7): 606–7. doi:10.1016/S1474-4422(09)70162-0. PMID 19539234.
  130. ↑ 130,0 130,1 130,2 Singh A, Tetreault L, Kalsi-Ryan S, Nouri A, Fehlings MG (2014). «Global prevalence and incidence of traumatic spinal cord injury». Clinical Epidemiology. 6: 309–31. doi:10.2147/CLEP.S68889. PMC 4179833. PMID 25278785.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  131. ↑ Field-Fote, 2009, էջ 3
  132. ↑ Devivo MJ (May 2012). «Epidemiology of traumatic spinal cord injury: trends and future implications». Spinal Cord. 50 (5): 365–72. doi:10.1038/sc.2011.178. PMID 22270188.
  133. ↑ Pellock, Myer, էջ 124
  134. ↑ Hammell, 2013, էջ 274
  135. ↑ 135,0 135,1 Sabharwal, 2013, էջ 388
  136. ↑ Schottler J, Vogel LC, Sturm P (December 2012). «Spinal cord injuries in young children: a review of children injured at 5 years of age and younger». Developmental Medicine and Child Neurology. 54 (12): 1138–43. doi:10.1111/j.1469-8749.2012.04411.x. PMID 22998495.
  137. ↑ Augustine, 2011, էջ 197
  138. ↑ 138,0 138,1 Aghayan HR, Arjmand B, Yaghoubi M, Moradi-Lakeh M, Kashani H, Shokraneh F (2014). «Clinical outcome of autologous mononuclear cells transplantation for spinal cord injury: a systematic review and meta-analysis». Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. 28: 112. PMC 4313447. PMID 25678991.
  139. ↑ Augustine, 2011, էջեր 197–98
  140. ↑ 140,0 140,1 140,2 140,3 140,4 Lifshutz J, Colohan A (January 2004). «A brief history of therapy for traumatic spinal cord injury». Neurosurgical Focus. 16 (1): E5. doi:10.3171/foc.2004.16.1.6. PMID 15264783.
  141. ↑ Holtz, Levi, էջեր 3–4
  142. ↑ 142,0 142,1 142,2 Holtz, Levi, էջ 5
  143. ↑ Holtz, Levi, էջ 6
  144. ↑ 144,0 144,1 Morganti-Kossmann, Raghupathi, էջ 229
  145. ↑ Fallah, Dance, էջ 235
  146. ↑ Sekhon LH, Fehlings MG (December 2001). «Epidemiology, demographics, and pathophysiology of acute spinal cord injury». Spine. 26 (24 Suppl): S2–12. doi:10.1097/00007632-200112151-00002. PMID 11805601.
  147. ↑ Sabharwal, 2013, էջ 35
  148. ↑ Holtz, Levi, էջ 7
  149. ↑ «Revealed: Patients stranded in hospital for months as officials 'squabble' over equipment». Health Service Journal. 2018 թ․ հունվարի 12. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 15-ին.
  150. ↑ Silva NA, Sousa N, Reis RL, Salgado AJ (March 2014). «From basics to clinical: a comprehensive review on spinal cord injury». Progress in Neurobiology. 114: 25–57. doi:10.1016/j.pneurobio.2013.11.002. PMID 24269804.
  151. ↑ Wirth, Edward (2016 թ․ սեպտեմբերի 14). «Initial Clinical Trials of hESC-Derived Oligodendrocyte Progenitor Cells in Subacute Spinal Cord Injury» (PDF). ISCoS Meeting presentation. Asterias Biotherapeutics. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  152. ↑ «Asterias Biotherapeutics Announces Positive Efficacy Data in Patients with Complete Cervical Spinal Cord Injuries Treated with AST-OPC1». asteriasbiotherapeutics.com. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  153. ↑ 153,0 153,1 153,2 Louie DR, Eng JJ, Lam T (October 2015). «Gait speed using powered robotic exoskeletons after spinal cord injury: a systematic review and correlational study». Journal of Neuroengineering and Rehabilitation. 12: 82. doi:10.1186/s12984-015-0074-9. PMC 4604762. PMID 26463355.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  154. ↑ Young W (2015). «Electrical stimulation and motor recovery». Cell Transplantation. 24 (3): 429–46. doi:10.3727/096368915X686904. PMID 25646771.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ողնուղեղի_վնասվածքներ&oldid=9492221» էջից