Վիետնամի աշխարհագրություն

Աշխարհագրորեն Վիետնամը գտնվում է Հարավարևելյան Ասիայում և ձգվում է 1750^[1]^[2] կմ հնդկաչինական թերակղզու արևելյան ափի երկայնքով։

Սարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի տարածքի 80%-ից ավելին զբաղեցնում են ցածր և միջին բարձրության սարեր։ Անտառներով է պատված երկրի 30%-ից քիչ տարածքը։

Հյուսիսում իրար զուգահեռ ձգվում են հարավարևելյան հատվածի բլոկ-ծալված լեռնաշղթաները՝ Հոանգ Լիեն Սոն (Վիետնամի ամենաբարձր կետով Ֆանշիպան սարով-3143 մ^[3]), Շուսունգտյաոտյայ, Շամշաո, բաժանված նեղ, խորը երկայնական հովիտներով։

Արևմտյան սահմանի երկայնքով ձգվում են Աննամ լեռները (Չյոնգշոն)։

Երկրի կենտրոնական և հարավային մասում գտնվում են բազալտե սարահարթերը՝ Փլեյկուն, Դակլակը, Լամվիենը, Զիլինը, որոնք կազմում են Տեյնգուենի Կենտրոնական սարահարթը։

Գետեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարավարևելյան Ասիայի ամենամեծ և ամենախորը գետերը՝ Հոնգհան և Մեկոնգը, իրենց հոսանքն ավարտում են Վիետնամի տարածքում՝ թափվելով Հարավչինական ծով։

Շատ փոքր գետեր, որոնք հոսում են Տեյնգուեն սարահարթից և Աննամ լեռներից Հարավչինական ծով թափվելու վայրերում, ձևավորել են կուտակիչ ծովափնյա հարթավայրերի նեղ գոտի։

Կենդանական աշխարհ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆաունան տարբերվում է մեծ բազմազանությամբ. հայտնի են 213^[1] տեսակի կաթնասուններ (դրանցից վտանգված է 54 տեսակը),950^[4] տեսակի թռչյուններ (44 տեսակը վտանգի տակ են, 13-ը էնդեմիկ), 281^[1] տեսակի սողուններ։ Արևադարձային անտառներում բնակվում են կապիկներ (էնդեմիկ լանգուրներ, գիբոններ, մակակներ), եղնիկներ, ցիվետներ, վագրեր. լեռնային անտառներում արջեր (հիմալայան և մալայական), վարազներ։ Սավաննաներում հանդիպում են հնդկական փիղ, կուպրեյ ցուլ, հնդկական մացառախոզ։ Վերացման վտանգի տակ են պրիմատները (լանգուրներ, րինոպիտեկներ), փղերը, վագրերը, սաոլաները։ Յավանյան միաեղջյուր ռնգեղջյուրը Վիետնամում համարվում է վերացած։ Հարուստ է օրնիտոֆաունան. սիրամարգեր, արծիվներ, կաքավներ, վայրի հավեր։ Գետի դելտաներում և ճահիճներում ապրում են վարդագույն ֆլամինգոներ, մոխրագույն հավալուսներ, արագիլներ, կռնչան բադեր։ Շատ տեսակներ (ներառյալ որոշ պրիմատներ, ցիվետներ, կրիաներ, պանգոլիններ, օձեր, սպիտակ և կանաչ թութակներ) որսագողության օբյեկտներ են^[1]։

Հարթավայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի հյուսիսում գտնվող Հոնգհա գետի ստորին հոսանքներում և դելտայում գտնվում է Բաքբո ալյուվիալ դելտա հարթավայրը։ Այստեղ է նաև երկրի բնակչության ամենամեծ խտությունը (1100 մարդ/կմ²) և գտնվում է Վիետնամի մայրաքաղաք Հանոյը։

Հսկայական ալյուվիալ դելտա Նամբո հարթավայրը գտնվում է երկրի ծայր հարավ-արևմուտքում՝ Մեկոնգ գետի դելտայում։ Այստեղ նույնպես բարձր է բնակչության խտությունը (450 մարդ/կմ²) և գտնվում է երկրի ամենամեծ քաղաքը՝ Հոշիմին քաղաքը։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամը գտնվում է մերձհասարակածային մուսոնային կլիմայի տարածքում, բայց երկրի հյուսիսից հարավ մեծ երկարության պատճառով նրա տարածքում կլիմայական պայմանները փոքր-ինչ տարբերվում են։ Ձմեռը հարավում շոգ է (26 °C), հյուսիսում՝ զով (15 °C), օդի ջերմաստիճանը երբեմն իջնում է մինչև 1 °C՝ Չինաստանից սառը օդի ներթափանցման պատճառով։ Ավելի քան 1500 մ բարձրության վրա գտնվող լեռներում ցրտահարություններ են լինում։ Տեղումների ռեժիմը նույնպես փոխվում է Վիետնամի տարածքում։ Ձմեռը հարավում չոր է, հյուսիսում՝ խոնավ, իսկ ամռանը մուսոնային անձրևները ջրում են երկրի ամբողջ տարածքը։ Ամռան վերջին և աշնան սկզբին Վիետնամի ափերը այցելում են ավերիչ թայֆուններ։ Լեռների քամոտ լանջերին տարեկան ընկնում է 2500-3000 մմ տեղումներ, քամոտ լանջերին՝ 700-900 մմ։

Ծայրակետեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի ծայրակետերը ներառում են Վիետնամի ամենահյուսիսային, հարավային, արևմտյան և արևելյան կետերի կոորդինատները, ինչպես նաև ամենամեծ և ամենափոքր բարձրությունները։

Լայնությամբ և երկարությամբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի մայրցամաքի ամենահյուսիսային կետը գտնվում է Խազյանգ նահանգի Դոնգվան շրջանի Լունգկու (Լունգ ՍԳ) կոմունայում։

23°23′33″ հս․ լ. 105°19′23″ ավ. ե.^HGЯOL

Ամենահարավային կետը Կամաու հրվանդանն է, Նգոկհիեն շրջան, Կամաու նահանգ։

8°37′22″ հս․ լ. 104°42′36″ ավ. ե.^HGЯOL

Ամենաարևմտյան կետը գտնվում է Վիետնամի, Չինաստանի և Լաոսի սահմանների խաչմերուկում (Ապաչեների գյուղ (Ապաչե), Շինտհաու կոմունա (Սին Թաու), Մյոնգնե շրջան, Դիենբիեն նահանգ)^[5]։

22°24′02″ հս․ լ. 102°08′38″ ավ. ե.^HGЯOL

Վիետնամի մայրցամաքի ամենաարևելյան կետը գտնվում է Հոնգոմ թերակղզում (Հոնգ Գոն), Վանֆոնգ ծոցում (Վան Ֆոնգ), Վանթհան կոմունայում, Վաննին շրջան, Խանհոա նահանգ։

12°38′54″ հս․ լ. 109°27′41″ ավ. ե.^HGЯOL

Եթե հաշվի առնենք Սպրատլի կղզիները, ապա Վիետնամի ամենաարևելյան կետը (ներկայումս գտնվում է նրա վերահսկողության տակ) գտնվում է այս կղզեխմբի Տիենա քարի մոտ (Tiên Nữ)։

8°51′18″ հս․ լ. 114°39′18″ ավ. ե.^HGЯOL

Բարձրությամբ

Ամենաբարձր կետը Ֆանշիպան լեռն (3143 մ)։

22°19′45″ հս․ լ. 103°46′14″ ավ. ե.^HGЯOL

Ամենացածր մակարդակը Հարավային Չինաստանի ծովի ափն է (0 м)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Вьетнам / Дыба Е. А., Деопик Д. В., Новакова О. В. и др. // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
↑ «Вьетнам» (ռուսերեն). Энциклопедия Кругосвет. 2008.
↑ «Вьетнам» (ռուսերեն). Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория.Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова.2006.
↑ «Все птицы Вьетнама» (ռուսերեն). dibird.com. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 28-ին.
↑ «Kinh nghiệm chinh phục cực Tây A Pa Chải» (վիետնամերեն). Vnexpress. 2014 թ․ դեկտեմբերի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

[торопец-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Вьетнам / Дыба Е. А., Деопик Д. В., Новакова О. В. и др. // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.

[2] «Вьетнам» (ռուսերեն). Энциклопедия Кругосвет. 2008.

[3] «Вьетнам» (ռուսերեն). Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория.Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова.2006.

[4] «Все птицы Вьетнама» (ռուսերեն). dibird.com. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 28-ին.

[vnexpress.net-5] «Kinh nghiệm chinh phục cực Tây A Pa Chải» (վիետնամերեն). Vnexpress. 2014 թ․ դեկտեմբերի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]