Սֆակիա

Սֆակիա
Բնակավայր
	Սֆակիա
	հուն․՝ Δήμος Σφακίων
Երկիր	Հունաստան
Ներքին բաժանում	Commune of Aghios Ioannis?, Commune of Anopoli?, Commune of Asfendou?, Commune of Ibros?, Commune of Patsianos?, Community of Skaloti Chanion?, Commune of Chora Sfakion?, Commune of Aghia Roumeli? և Commune of Askyfou?
Հիմնադրված է	դեկտեմբերի 4, 1997 թ.
Մակերես	467,589 կմ²
ԲԾՄ	10 մետր
Բնակչություն	▲3052 մարդ (2021)
Հեռախոսային կոդ	2825
Փոստային դասիչ	73011
Պաշտոնական կայք	sfakia.gov.gr/el(հուն.)
	Սֆակիա (Հունաստան)
	Սֆակիա (Հունաստան)
	Սֆակիա Վիքիպահեստում

Ավանդական պարողներ «Սֆակյայի ազատագրման փառատոնին»

Սֆակիա (հուն․՝ Σφακιά), լեռնային տարածք Կրետե կղզու հարավ-արևմտյան մասում՝ Խանիայի շրջանային ստորաբաժանումում։ Համարվում է Հունաստանի այն եզակի վայրերից մեկը, որը երբեք ամբողջությամբ չի բռնազավթվել օտար տերությունների կողմից։ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ 467.589 կմ² (180.537 sq mi) տարածքում 1,889 բնակչություն ունեցող^[3] Սֆակիան Կրետե կղզու ամենամեծ և նվազագույն խիտ բնակեցված համայնքներից մեկն է։ Նրա անվան ստուգաբանությունը վիճարկվում է։ Ըստ գերակշռող տեսության՝ այն վերաբերում է խորդուբորդ տեղանքին, որը ծագում է հին հունական σφαξ բառից, որը նշանակում է ցամաքային անդունդ կամ կիրճ^[4]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սֆակիայի հնագիտությունն ու պատմությունն Օքսֆորդի համալսարանի կողմից իրականացված դաշտային հետազոտության առարկա են^[5]^[6]։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խանիայից դեպի Սֆակիա ճանապարհն անցնում է կղզու հյուսիսից հարավ՝ Վրիսես գյուղի միջով։ Այս գյուղից ճանապարհը Լիբիայի ծովով անցնում է Սպիտակ լեռներից (Լեֆկա Օրի) մինչև Խորա Սֆակիոն (35°12′ հս․ լ. 24°08′ ավ. ե.^HGЯOL): Վրիսեսից մինչև Խորա Սֆակիոն ճանապարհի մեջտեղում գտնվում է Ասկիֆու բերրի սարահարթը՝ շրջապատված բարձր լեռնային գագաթներով։ Հատկապես այստեղից մինչև Խորա Սֆակիոն ճանապարհը տպավորիչ է։ Ճանապարհը մոտենում է Իմբրոս կիրճի արևմտյան լանջին, որտեղից բացվում է գեղատեսիլ տեսարան։ Մեկ այլ նմանատիպ ուղի է Կապսոդասոսից դեպի Խորա Սֆակիոնի հյուսիս-արևելք ընկած Կալլիկրատիսի սարահարթ տանող ճանապարհը։

Սֆակիայում կան բազմաթիվ լողափեր, որոնք չեն գրավում հյուսիսային ափի զբոսաշրջիկներին։ Ավելի համարձակ այցելուները կարող են անցնել եվրոպական E4 հետիոտնային արահետով, որը հատում է Կրետեն Սֆակիայի լեռներով։ Ափամերձ գյուղերը միացած չեն ափամերձ ճանապարհին, բայց դրանց կարելի է հասնել լաստանավերով։

Խորա Սֆակիոնից ոչ հեռու է գտնվում Ֆրանգոկաստելոն՝ բառացիորեն «Ֆրանկյան ամրոց»։ 1371 թվականին այստեղ կառուցվել է վենետիկյան ամրոցը, որպեսզի խանգարի ծովահեններին և ապարդյուն վերահսկի Սֆակիան։ Այն մեծամասամբ ավերվել է, բայց տեղակայված է լայն ավազոտ լողափում, որի հետևում են գտնվում Սպիտակ լեռները։ Այստեղ 1771 թվականին գերեվարվել է Դասկալոյաննիսը։

Սֆակիայից Լուտրո կարելի է հասնել միայն նավով։ Լուտրոն փոքր ծովափնյա գյուղ է, որն ունի որոշ հնագիտական ավերակներ, մի քանի տուն, փոքր հյուրանոցներ և պանդոկներ։ Լուտրոն ավտոմեքենաներից զուրկ է. ավտոմեքենաները պետք է կայանվեն Խորա Սֆակիոնում կամ Պալեոխորայում։ Սֆակիայի հյուսիսում գտնվում է Ասկիֆուի բերրի դաշտը։ Սֆակիայի շրջանը հատվում է բազմաթիվ կիրճերով, որոնց շարքում հայտնի է Սամարիայի կիրճը։ Այս բոլոր կիրճերը անցնում են հյուսիսից հարավ, և բոլորը ծովում են։ Այս տարածաշրջանում բնակվում են հազվագյուտ կենդանիներ, ինչպիսիք են անգղները և արծիվները, ինչպես նաև կրի-կրի (կամ ագրիմի), վայրի կրետական այծ։ Սֆակիայի ափը գտնվում է լիբիական ծովում, որը բնակեցված է ձկների նվազող պոպուլյացիայով, բայց երբեմն կարելի է հանդիպել դելֆիններ և նույնիսկ կետեր։ Անհասանելիության և ամրության գաղափարը առանցքային դեր է խաղացել այն հարցում, թե ինչպես է ներկայացվել Սֆակիան առնվազն 18-րդ դարից ի վեր, և այն այսօր կրկնվում է տարբեր կերպ զբոսաշրջիկների և տեղացիների կողմից^[7]։

Տեղական ֆիրմային ուտեստը՝ «Սֆակյան կարկանդակներ», բարակ բլիթներ են՝ լցված միզիտրա պանրով, մատուցվում են մեղրով։

Դիմադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորա Սֆակիոն հայտնի է որպես վենետիկյան և թուրքերի օկուպացիոն ուժերի դեմ դիմակայության կենտրոններից մեկը։ Հյուսիսում անանցանելի Սպիտակ լեռները, որոնք զուգորդվում էին հարավային ժայռոտ լողափերով, օգնեցին տեղացիներին պայքարել բոլոր զավթիչների դեմ։ Խորա Սֆակիոնի շրջակայքում գտնվող Անոպոլիս գյուղը Կրետեի հեղափոխականներից մեկի՝ Դասկալոյաննիսի ծննդավայրն է։

Հայտնի լեգենդը նկարագրում է հարևան Ֆրանգոկաստելո գյուղում տեսած տեսիլքների (Դրոսուլիտների) ընթացքը, որպես զորքեր, որոնք զոհվեցին թուրքերի դեմ անկախության պատերազմում։

Պատրիկ Լի Ֆերմորը գրել է բարձրահասակ հպարտ սֆակիացիների և օկուպացիայի նկատմամբ նրանց դիմադրության մասին։ Կրետեում ապստամբությունների մասին շատ պատմություններ սկսվում են արևմտյան Կրետեի լեռներում՝ լեռնային պարտիզաններում, պալիկարի մարտիկների և ապստամբների ժողովներում։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Կրետեի ճակատամարտից հետո տեղացիները օգնեցին Նոր Զելանդիայի և Ավստրալիայի բազմաթիվ զինվորների փախչել այստեղից՝ 1941 թվականի մայիսի 31-ի գիշերը՝ մեծ հաշվեհարդար ունենալով։ Հունաստանի թագավոր Գեորգիոս II-ն արդեն խուսափել էր այս ճանապարհից, երբ գերմանացիները ներխուժեցին։ Կոմիտադես գյուղի մերձակայքում գտնվում է Պանագիա Թիմիանի եկեղեցին, որտեղ սկսվեց 1821 թվականի հեղափոխությունը։ Լուտրո գյուղում է գտնվում ավերված «դեսպանատունը», որտեղ տեղի է ունեցել 1821 թվականի առաջին հեղափոխական կառավարությունը։

Սֆակիան հայտնի է խիստ շրջապատող միջավայրով և մարդկանց ռազմատենչությամբ։ Իրենք սֆակիացիները դեռևս համարվում են որոշ չափով անհասանելի Աթենքի օրենսդիրներ մարմինների և հարկահավաքների համար։ Դեռևս 20-րդ դարի վերջին, երբ ամբողջ գյուղը լքված էր, նրանք վրեժ էին լուծում գողացված ոչխարների և կանացի արժանապատվության համար։

Գողությունը և ավազակությունը լեռներում կենսակերպ էին համարում, մինչև անգամ հանդես էին գալիս աշխարհի արարման մասին առասպելում, որտեղ Աստծուն համարել են սֆակիոտ, ինչպես այդ մասին ասել է Ադամ Հոփքինսը.

...Աստծո կողմից տրված բոլոր շնորհների հաշվին Կրետեի այլ մասերում, ձիթապտուղներ՝ դեպի Իերապետրա, Այիոս Վասիլիոս և Սելինու, գինի՝ Մալեվիսին և Կիսսամուին, կեռաս՝ Միլապոտամոսին և Ամարիին։ Բայց երբ Աստված հասավ Սֆակիա, միայն ժայռեր մնացին։ Այսպիսով, սֆակիացիները Նրա առջև հայտնվեցին՝ զինված, մինչև ատամները։ «Եվ մենք, Տեր, ինչպե՞ս ենք մենք պատրաստվում ապրել այս ժայռերի վրա», և Ամենակարողը, համակրանքով նայելով նրանց, պատասխանեցին իրենց բարբառով (բնականաբար). «Մի՞թե ձեր գլխում ուղեղի մի հատված անգամ չկա։ Չեք տեսնո՞ւմ, որ ցամաքային տերերը այս բոլոր հարստությունները ձեզ համար են մշակում»:

Սֆակիացիները հայտնի են նաև իրենց հյուրընկալությամբ և առատաձեռնությամբ, ինչը հանգեցրել է ավանդական աշխատանքից դեպի զբոսաշրջության անցմանը, այժմ շատ ընտանիքներ ղեկավարում են իրենց փոքր հյուրանոցը կամ ռեստորանը։ Այս շրջանի հյուսիսեվրոպական շատ այցելուներ, որոնք այստեղ այցելել են 1970-ական թվականներին, որպես Սֆակիայում իրենց գրավող առանցքային տարր ընդգծում են հյուրընկալությունը։ Խոսելով այցելուների այս տպավորությունների մասին՝ տեղացիները շատ հետաքրքրված են հյուրընկալության գաղափարով` որպես մշակութային առանձնահատկության և բարոյականության ձև, և նրանք հաճախ քննարկում են, թե ինչ է նշանակում զանգվածային զբոսաշրջության դարաշրջանում հյուրընկալության մասին խոսել^[7]։

Նահանգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սֆակիա նահանգը (հուն․՝ Επαρχία Σφακίων) Խանիայի պրեֆեկտուրայի նահանգներից մեկն էր։ Այն ուներ նույն տարածքը, ինչ գործող քաղաքապետարանը^[8]։ Այն վերացվել է 2006 թվականին։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարի	Բնակչություն, մարդ
1991	2173^[9]
2001	2419^[10]
2011	1889^[11]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (հուն.) — Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο, 1833.
↑ https://www.statistics.gr/el/2021-census-legal-pop-results
↑ «Population & housing census 2001 (incl. area and average elevation)» (PDF) (հունարեն). National Statistical Service of Greece.
↑ The derivation of the name of Sfakia
↑ The Archaeology of Crete, Simon R. F. Price, L. Nixon, 2002
↑ The Sphakia Survey: Internet Edition, Simon R. F. Price, L. Nixon, J. Moody and O. Rackham, 2000 [1] Արխիվացված 2020-07-05 Wayback Machine
↑ ^7,0 ^7,1 Kalantzis, Konstantinos (2019). Tradition in the Frame: Photography, Power and Imagination in Sfakia, Crete. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-03712-1. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 11-ին.
↑ «Detailed census results 1991» (PDF). (39 MB) (in Greek and French)
↑ «Μόνιμος και Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Σύνολο Ελλάδος, νομοί, δήμοι/κοινότητες, δημοτικα/κοινοτικά διαμερίσμα και οικισμοί. Απογραφές πληθυσμού 2001 και 1991» (հունարեն). Ελληνική Στατιστική Αρχή. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 22-ին.
↑ Απογραφή πληθυσμού - κατοικιών της 18ης μαρτίου 2001 (μόνιμος πληθυσμός)(հուն.). — Πειραιάς: Εθνική στατιστική υπηρεσία της Ελλάδας, 2009. — Т. I. — С. 431. — ISSN 1106-5761.
↑ «Δελτίο τύπου. Ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών 2011 για το Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας» (PDF) (հունարեն). Ελληνική Στατιστική Αρχή. 28 Δεκεμβρίου 2012. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 4-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Սֆակիա կատեգորիայում։

[_45db8bbbd7d88efa-1] Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (հուն.) — Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο, 1833.

[_6b21e987b7b9c2a9-2] ttps://www.statistics.gr/el/2021-census-legal-pop-results

[stat01-3] «Population & housing census 2001 (incl. area and average elevation)» (PDF) (հունարեն). National Statistical Service of Greece.

[4] The derivation of the name of Sfakia

[5] The Archaeology of Crete, Simon R. F. Price, L. Nixon, 2002

[6] The Sphakia Survey: Internet Edition, Simon R. F. Price, L. Nixon, J. Moody and O. Rackham, 2000 [1] Արխիվացված 2020-07-05 Wayback Machine

[Indiana_University_Press-7] 7,0 ^7,1 Kalantzis, Konstantinos (2019). Tradition in the Frame: Photography, Power and Imagination in Sfakia, Crete. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-03712-1. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 11-ին.

[census91-8] «Detailed census results 1991» (PDF). (39 MB) (in Greek and French)

[s1-9] «Μόνιμος και Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Σύνολο Ελλάδος, νομοί, δήμοι/κοινότητες, δημοτικα/κοινοτικά διαμερίσμα και οικισμοί. Απογραφές πληθυσμού 2001 και 1991» (հունարեն). Ελληνική Στατιστική Αρχή. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 22-ին.

[kw-10] Απογραφή πληθυσμού - κατοικιών της 18ης μαρτίου 2001 (μόνιμος πληθυσμός)(հուն.). — Πειραιάς: Εθνική στατιστική υπηρεσία της Ελλάδας, 2009. — Т. I. — С. 431. — ISSN 1106-5761.

[tov-11] «Δελτίο τύπου. Ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών 2011 για το Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας» (PDF) (հունարեն). Ελληνική Στατιστική Αρχή. 28 Δεκεμβρίου 2012. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 4-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]