Սփենիշ թաուն
| Քաղաք | ||
|---|---|---|
| Սփենիշ թաուն | ||
| Panish Tong անգլ.՝ Spanish Town | ||
 Սուրբ Յագո դե լա Վեգա տաճար | ||
| Երկիր |  Ճամայկա | |
| Բնակչություն | 131 056 մարդ (2001) | |
| Ժամային գոտի | UTC-5 | |
| Հեռախոսային կոդ | 876 | |
| Պաշտոնական կայք | spanishtownjamaica.com | |
| ||
Սփենիշ թաուն (անգլ.՝ Spanish Town, բառացի՝ «իսպանական քաղաք»), Ճամայկայի Սուրբ Քեթրինի ծխի, պատմական Միդլսեքս կոմսության վարչական կենտրոնը և ամենամեծ քաղաքը։ Եղել է Ջամայկայի Իսպանական և Մեծ Բրիտանական մայրաքաղաքը 1534-ից մինչև 1872 թվականը։ Քաղաքում տեղակայված են բազմաթիվ հուշարձաններ, ազգային արխիվը և ամենահին Անգլիկան եկեղեցիներից մեկը Անգլիայից դուրս (մյուսները գտնվում են Վիրջինիա, Մերիլենդ և Բերմուդա երկրներում)։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իսպանական Վիլլա դե լա Վեգա բնակավայրը հիմնադրել են իսպանացիները 1534 թվականին՝ որպես գաղութային մայրաքաղաք։ Հետագայում այն կոչվել է նաև Սանտյագո դե լա Վեգա կամ Սբ. Յագո դե լա Վեգա[2]։ Բնիկ թայոնցիները մինչ այդ բնակվում էին տարածքում մոտ մեկ հազարամյակ, բայց սա առաջին եվրոպական բնակավայրն էր կղզու հարավում։
Երբ անգլիացիները 1655 թվականին նվաճեցին Ջամայկան, նրանք բնակավայրը վերանվանեցին Սփենիշ թաուն (անգլ.՝ Spanish Town)՝ ի պատիվ այս քաղաքի սկզբնական իսպանական արմատի։ Քանի որ քաղաքը մեծապես տուժել է նվաճման ժամանակ, Պորտ Ռոյալը ստանձնել է բազմաթիվ վարչական դերեր և գործել որպես ոչ պաշտոնական մայրաքաղաք անգլիական տիրապետության սկզբում։ Այն ժամանակ, երբ Պորտ Ռոյալը ավերվեց երկրաշարժից 1692 թվականին, Սփենիշ թաունը վերակառուցվել էր և կրկին գործում էր որպես մայրաքաղաք։ Սփենիշ թաունը մնաց մայրաքաղաքը մինչև 1872 թվականը, երբ գաղութի նստավայրը տեղափոխվեց Քինգսթոն։
Քինգսթոնը հիմնադրվել է 1692 թվականի երկրաշարժից հետո։ Մինչև 1755 թվականը լոբբիստների կողմից լուրջ մրցակցությունը հանգեցրեց աճող շահարկումներին Սփենիշ թաունի մայրաքաղաքի լինելու մասին։ 1836 թվականին նահանգապետ Լայոնել Սմիթը նկատեց, որ «մայրաքաղաքը ավերակ էր, առանց առևտրային, արտադրական և գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների գործողության»։ Իրավիճակը վատթարացնելու համար 1865 թվականի Մորանտ Բեյի ապստամբությունից հետո սըր Ջոն Փիթեր Գրանտը հրամայեց 1872 թվականին մայրաքաղաքը տեղափոխել Քինգսթոն։ Որպես ավելի մեծ նավահանգիստ՝ այն համարվում էր կղզու բնական մայրաքաղաքը։ Կառավարության նստավայրի տեղափոխությունից հետո քաղաքը կորցրեց իր տնտեսական և մշակութային կենսունակությունը։
Հետաքրքրության կետեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կառուցված Ռիո Կոբրի արևմտյան ափին, քաղաքը գտնվում է Քինգսթոնից տասներեք մղոն հեռավորության վրա, գլխավոր ճանապարհի վրա։ Նրա պատմությունը ձևավորվել է երկու նշանակալից գաղութատիրության ժամանակաշրջաններով՝ իսպանական տիրապետության 1534-ից 1655 թվականներին, և անգլիացիների՝ 1655-1872 թվականներին։ Դրանից հետո մայրաքաղաքը տեղափոխվեց Քինգսթոն։ Անգլիկան եկեղեցին իրեն վերցրեց 16-րդ դարի տեղական տաճարը։
Պատմական ճարտարապետությունը և փողոցների անվանումները նշում են գաղութատիրության պատմությունը, ինչպես, օրինակ, Կարմիր եկեղեցու և Սպիտակ եկեղեցու փողոցները, որոնք խորհրդանշում են կարմիր և սպիտակ խաչի իսպանական մատուռները, ինչպես նաև Վանական փողոցը, նկատի ունենալով վանքը, որը ժամանակին այդտեղ էր գտնվում։ Նուջենտ և Մանչեսթեր փողոցներն անվանակոչվել են բրիտանական գաղութատիրության նահանգապետեր Ջորջ Նաջենտի և Մանչեսթերի 5-րդ դուքս Ուիլյամ Մոնթագուի պատվին։ Քինգ Սթրիթը անցնում է Թագավորի տան մոտով, նահանգապետի նստավայրով, իսկ Սահմանադրության փողոցը, հրապարակի մոտ, վերաբերում է կղզու նախկին վարչական կենտրոնին։ Անգլիական վարչակազմի շենքերը քաղաքի կենտրոնում ներառում են Ջորջ Բրայջս Ռոդնին, 1-ին Բարոն Ռոդնիի հուշահամալիրը, որը շրջապատված է ֆրանսիական Վիլլ դե Փարի նավի երկու հրացաններով (1764 թ.)[3], և Հին թագավորի տան ճակատը, որը մինչև 1872 թվականը եղել է նահանգապետի նստավայրը։
Հին երկաթե կամուրջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքը հին թուջե կամուրջի վայրն է, որը նախագծել է Թոմաս Ուիլսոնը, իսկ արտադրել է Walker and Company-ն Ռոթերհեմում, Անգլիա։ Ռիո Կոբրի վրայով կամուրջը կառուցվել է 1801 թվականին՝ 4000 ֆունտ ստեռլինգ արժողությամբ[4]։ Նրա չորս կամարակապ կողերը հենված են զանգվածային հհենակետերի վրա։ Այն բանից հետո, երբ դրանք փչացան՝ վտանգի ենթարկելով կառույցը, այն ընդգրկվեց 1998 թվականի Համաշխարհային հուշարձանների դիտակետում՝ Համաշխարհային հուշարձանների հիմնադրամի կողմից[5]։
Վերականգնման նախագիծը սկսվել է 2004 թվականին՝ American Express-ի ֆինանսավորմամբ Համաշխարհային հուշարձանների հիմնադրամի միջոցով[6]։ Առաջընթացը ընթանում էր դանդաղ հունով մինչև 2008 թվականը, երբ սկսեցին նոր վերականգնողական աշխատանքներ կատարել։ Վերականգնման առաջին փուլն ավարտվեց 2010 թվականի ապրիլին, երբ հենարանների վերանորոգումը թույլ տվեց կամուրջը վերաբացել հանրության համար[7]։ Վերջերս այդ տարածքում տեղի ունեցած զանգվածային բռնությունները թույլ չեն տվել կամուրջին ձեռք բերել ՅՈՒՆԵՍԿՕ Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտի կարգավիճակ[8]։
Այսօր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2009 թվականին Սփենիշ թաունի բնակչությունը մոտ 160․000 մարդ էր[9]։ Քաղաքի բնակչությունը, ինչպես Սուրբ Եկատերինայի մնացած շրջաններում, արագորեն աճում է։
Այն երբեմն խոսակցական լեզվով կոչվում է «Իսպանիա» կամ «Բանտային օվալ» Ջամայկայում։ Վերջին մականունը հղում է քրիքեթի խաղադաշտին կամ օվալին, որը գտնվում է Սենտ Քեթրին շրջանի բանտից անմիջապես դուրս, որտեղ որոշ բանտարկյալներ կարող են դիտել սպորտը (որոշ սահմանափակումներով) իրենց խցի պատուհաններից։ Խաղադաշտում նաև անցկացնում են ֆուտբոլային խաղեր; Ռիվոլ Ունայթեդը գլխավոր թիմն է։
Քաղաքն ունեցել է իսպանական առաջին տաճարներից մեկը, որը կառուցվել է Նոր աշխարհում, այն կառուցվել է մոտ 1525 թվականին։ Շատ քրիստոնեական դավանանքներ քաղաքում ունեն իրենց եկեղեցիները կամ ժողովների սրահները, այդ թվում՝ հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցին և Ուեսլեյան, բապտիստական և յոթերորդ օրվա ադվենտիստական մատուռները։ Կա նաև մզկիթ[10]։
Իր բնույթով անձեռնմխելի է պատմական ողորմության տունը, հանրային հիվանդանոցը և տասնութերորդ դարում կառուցված քրեակատարողական հիմնարկը։ Քաղաքը պարունակում է գործարան, որը ներկանյութեր է արտադրում, աղի գործարան և բրնձի վերամշակման գործարան։ Հարևանությամբ կան հինգ մեծ շաքարի կալվածքներ, կաթի կոնդենսատոր և մեծ տեքստիլ գործարան։
Կառավարություն և ենթակառուցվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռիո Կոբրե անչափահասների ուղղիչ կենտրոնը գտնվում է Սփենիշ թաունում[11]։
Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ճանապարհներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքը գտնվում է հիմնական A1 ճանապարհի (Քինգսթոնից դեպի Լուչեա) և A2 ճանապարհի (Սփենիշ թաունից դեպի Սավաննա-լա-Մար) ճանապարհների վրա։ Այն լավ սպասարկվում է ավտոբուսներով, միկրոավտոբուսներով և տաքսիներով, որոնք գործում են Սփենիշ թաունի տրանսպորտային հանգույցից
Երկաթուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այժմ չշահագործվող երկաթուղային կայարանը նախկինում ապահովում էր չորս գծեր.
- Քինգսթոնից Մոնտեգո Բեյ
- Սփենիշ թաունից մինչև Էվարտոն
- Բոգ վոքից դեպի Պորտ Անտոնիո
- Լինստթեդից Նյու Ուորքս
Կայանը բացվել է 1845 թվականին և փակվել 1992 թվականի հոկտեմբերին, երբ Ճամայկայի երկաթուղիներով ուղևորափոխադրումները կտրուկ դադարեցվեցին[12]։
Նշանավոր մարդիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
_-_1st_June_2015_08.jpg)
- Յոհան Բլեյքը, արագավազորդ, դպրոց է հաճախել Սփենիշ թաունում
- Անն Բրոդբելթ (1751–1827), նամակագիր և սոցիալական դիտորդ
- Կոռնել Չին-Սյու, ֆուտբոլիստ
- Դավիան Քլարկ, արագավազորդ
- Chronixx, երգիչ
- Շևել Ֆրանկլին, գոսպել ռեգգի երգչուհի, ծնվել է իսպանական Թաուս Պեն քաղաքում
- DJ Akademiks, Յութուբեր և պոդկաստեր
- Լուտան Ֆյա, ռեգգի երգիչ
- Ռաջիվ Մարաղ, ժոկեյ
- Ուրիա Հոլլ, խառը մենամարտերի վարպետ, ծնված Սփենիշ թաունում
- Էնդրյու Հոլնես, քաղաքական գործիչ, Ջամայկայի վարչապետ
- Գրեյս Ջոնս, երգչուհի և դերասանուհի, ծնվել է Իսպանական քաղաքում
- Դիանա Քինգ, ռեգգի երգչուհի, ծնվել է Իսպանական քաղաքում
- Koffee, ռեգգի երգիչ/ռեփեր, ծնվել է Իսպանական քաղաքում
- Ջերմեյն Լոուսոն, կրիկետ խաղացող
- Ամելիա Լյուշեմ, «Սպիտակ նեգրես» ծնվել է իսպանական քաղաքում 1740-ականներին[13]
- Օսվալդ Ջորջ Փաու, քաղաքական և իրավահավասարության ակտիվիստ
- Արքայազն Ֆար I, ռեգգի դիջեյ, ծնվել
- Քըրք Դայմոնդ, ռեգգի երգիչ և սոցիալական ակտիվիստ
- Բանի Շոու, ճամայկացի կին ֆուտբոլիստ
- Շիրլի Էնն Թեյթ, ճամայկացի սոցիոլոգ, գիտնական, հետազոտող, մանկավարժ և հեղինակ[14]
- Սփայս, պարասրահի երաժիշտ
- Ալֆրեդ Վալենտայն, կրիկետ խաղացող
- Մայքլ Ուորդ, բրիտանացի դերասան
- Փրեշիոս Ուիլսոն, սոուլ երգիչ, ծնվել է Իսպանական քաղաքում
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Hakewill, James. (1825). A Picturesque Tour of the Island of Jamaica &c. London: Hurst and Robinson & E. Lloyd.
- ↑ Hakewill, James (2019 թ․ մայիսի 4). «A picturesque tour of the island of Jamaica». London : Hurst and Robinson [etc] – via Internet Archive.
- ↑ Aspinall, Algernon E. (1907). The pocket guide to the West Indies, British Guiana, British Honduras, the Bermudas, the Spanish Main, and the Panama canal (New and revised 1914 ed.). Rand, McNally & Company. էջեր 188–189. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 23-ին.
- ↑ Spanish Town Արխիվացված 25 Սեպտեմբեր 2010 Wayback Machine, Jamaica National Heritage Trust
- ↑ Old Iron Bridge, World Monuments Fund
- ↑ "$3.8-m restoration starts on Spanish Town iron bridge this week" Արխիվացված 29 Հունիս 2011 Wayback Machine, Jamaica Observer, 26 May 2004
- ↑ «Jamaica National Heritage Trust, Spanish Town Iron Bridge a little safer for residents, April 29, 2010». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
- ↑ Erica Virtue, "Violence preventing Spanish Town monuments from receiving 'heritage site' status" Արխիվացված 24 Հուլիս 2010 Wayback Machine, Jamaica Observer, 21 July 2010
- ↑ World Gazetteer. (չաշխատող հղում)
- ↑ Joanna Ferguson, "The Muslim Minority in Jamaica" Արխիվացված 19 Փետրվար 2009 Wayback Machine, JamBeat, Volume 2 Number 1, 2006–03.
- ↑ "JUVENILE CORRECTIONAL CENTRES Արխիվացված 14 Հունիս 2011 Wayback Machine." Department of Correctional Services, Jamaica. Retrieved on 2 October 2010.
- ↑ The rise and fall of railways in Jamaica, 1845–1975 – Pg18 Journal of Transport History – March 2003
- ↑ Kathleen Chater, ‘Lewsham , Amelia (b. c.1748, d. in or after 1798)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, Oct 2010; online edn, May 2011, accessed 28 Jan 2017]
- ↑ «Interview with Shirley Tate». Times Higher Education (THE) (անգլերեն). 2017 թ․ ապրիլի 27. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 12-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սփենիշ թաուն» հոդվածին։ |
| ||||||||||
