Անգոլայի տնտեսություն
_(cropped).JPG) Լուանդա, Անգոլայի ֆինանսական կենտրոն | |
| Վիճակագրություն | |
|---|---|
| ՀՆԱ | 124 209 385 825,22 $[1] |
| ՀՆԱ-ի աճ | 0 ± 0,1 տոկոս[2] |
| ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով | 4100 $[3] |
| Գնաճ (ՍԳԻ) | 41,9 ± 0,1 տոկոս[4] |
Անգոլայի տնտեսության վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել 20-րդ դարի վերջին մասի չորս տասնամյակների հակամարտությունները, Պորտուգալիայից անկախության համար պատերազմը (1961–75) և դրան հաջորդած քաղաքացիական պատերազմը (1975–2002)։ 2002 թվականից ի վեր աղքատությունը կրճատվել է ավելի քան 50%-ով, իսկ բնակչության մեկ երրորդը կախված է կենսապահովման գյուղատնտեսությունից: 2002 թվականից, երբ ավարտվել է 27-ամյա քաղաքացիական պատերազմը, կառավարության քաղաքականությունը առաջնահերթություն է տվել ենթակառուցվածքների վերանորոգմանը և բարելավմանը, ինչպես նաև քաղաքական և սոցիալական ինստիտուտների ամրապնդմանը: 21-րդ դարի առաջին տասնամյակի ընթացքում Անգոլայի տնտեսությունն ամենաարագ զարգացողներից մեկն էր աշխարհում[5] 2001 թվականից մինչև 2010 թվականը ՀՆԱ-ի տարեկան միջին աճը կազմել է 11,1 տոկոս[6]։ Նավթի միջազգային բարձր գները և նավթի արդյունահանման աճը նպաստել են ուժեղ տնտեսական աճին, թեև այն ժամանակ բարձր անհավասարությամբ: 2022 թվականի առևտրի ավելցուկը կազմել է &30B/2012 $48B[7]
Կոռուպցիան տարածված է ողջ տնտեսության մեջ[8][9] և երկիրը շարունակում է մեծապես կախված լինել նավթային հատվածից, որը 2017 թվականին կազմել է արտահանման ավելի քան 90 տոկոսը ըստ արժեքի և 64 տոկոսը պետական եկամուտների[10]: Նավթի ճգնաժամի ավարտով 2015 թվականից Անգոլան մտել է տնտեսական անկման շրջան[11][12]:
Պատմություն
Անգոլայի տնտեսության մեջ գերակշռել է հումքի արտադրությունը և էժան աշխատուժի օգտագործումը տասնվեցերորդ դարում եվրոպական տիրապետության սկզբից ի վեր: Պորտուգալացիներն Անգոլան օգտագործել են որպես աղբյուր Ատլանտյան օվկիանոսից այն կողմ ստրուկների առևտրի համար: Լուանդան դարձել է Աֆրիկայի ամենամեծ ստրկական նավահանգիստը: Այն բանից հետո, երբ 1858 թվականին Պորտուգալական կայսրությունը վերացրել է ստրկատիրական առևտուրը Անգոլայում, այն սկսեց օգտագործել արտոնյալ պայմանագրեր՝ բացառիկ իրավունքներ տալով մասնավոր ընկերությանը՝ շահագործելու հողը, մարդկանց և բոլոր այլ ռեսուրսները տվյալ տարածքում: Մոզամբիկում այս քաղաքականությունը ծնել է մի շարք ընկերություններ, որոնք հայտնի էին տեղական աշխատուժի շահագործմամբ: Բայց Անգոլայում միայն Diamang-ն է հասել առնվազն չափավոր հաջողության: Միևնույն ժամանակ, պորտուգալացիները սկսեցին արտագաղթել Անգոլա՝ հիմնելու ֆերմաներ և պլանտացիաներ՝ արտահանման համար կանխիկ բերք աճեցնելու համար: Չնայած նրան որ այս ֆերմաները միայն հաջողել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ սակայն սրանք հիմք են հանդիսացել հետագա տնտեսական աճի համար:
19-րդ դարում հետստրկատիրական տնտեսության հիմնական արտահանումները եղել են կաուչուկը, մեղրամոմը և փղոսկրը: Մինչ Առաջին համաշխարհային պատերազմը հիմնական արտահանմանը միացել են սուրճի, արմավենու միջուկների և ձեթի, խոշոր եղջերավոր անասունների, կաշվի և կաշվի, աղի ձկների արտահանումը, որտեղ արտադրվել են նաև փոքր քանակությամբ ոսկի և բամբակ[13]: Տեղական սպառման համար արտադրվում էին նաև հացահատիկներ, շաքարավազ, ռոմ[14]: Հիմնական ներմուծումը եղել է սննդամթերք, բամբակյա իրեր, շինանյութ և բրիտանական ածուխ[14]: Օտարերկրյա առևտրականների դեմ ուղղված օրենսդրությունը ուժի մեջ է մտել 1890-ականներին։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ Պորտուգալիայի կառավարությունը հիմնականում մտահոգված էր իր գաղութների ինքնաբավության պահպանմամբ և, հետևաբար, քիչ կապիտալ էր ներդնում Անգոլայի տեղական տնտեսության մեջ: Այստեղ ճանապարհներ չեն կառուցվել մինչև 1920-ականների կեսերը, իսկ առաջին երկաթուղին, Բենգալյան երկաթ ճանապարհը կառուցվել է միայն 1929 թվականին: 1900-1940 թվականներին Անգոլայում բնակություն են հաստատել ընդամենը 35,000 պորտուգալացի արտագաղթողներ, և նրանց մեծ մասն աշխատում էր քաղաքներում առևտրի ոլորտում՝ նպաստելով Պորտուգալիայի հետ առևտրի զարգացմանը: Գյուղական վայրերում պորտուգալացի վերաբնակիչները հաճախ դժվարանում էին ապրուստ վաստակել շաքարի համաշխարհային գների տատանումների պատճառով: Արդյունքում, նրանք հաճախ դադարեցնում էին իրենց գործունեությունը մինչև շուկայական գների բարձրացումը և փոխարենը վաճառում էին անգոլացի ֆերմերների արտադրանքը:
Բայց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հետևանքով ամբողջ աշխարհում ինդուստրացման արագ աճը և հումքի նկատմամբ զուգահեռ պահանջները ստիպել են Պորտուգալիային ավելի սերտ կապեր զարգացնել իր գաղութների հետ և սկսել ակտիվորեն զարգացնել Անգոլայի տնտեսությունը: 1930-ականներին Պորտուգալիան սկսել է ավելի սերտ առևտրային կապեր զարգացնել իր գաղութների հետ, և մինչև 1940 թվականը նա կլանեց Անգոլայի արտահանման 63 տոկոսը և կազմում էր Անգոլայի ներմուծման 47 տոկոսը՝ մեկ տասնամյակ առաջ, համապատասխանաբար, 39 և 37 տոկոսից: Երբ պատերազմից հետո Անգոլայի հիմնական բերքի՝ սուրճի և սիսալի գինը բարձրացավ, Պորտուգալիայի կառավարությունը սկսել է վերաներդնել որոշ շահույթներ երկրի ներսում՝ նախաձեռնելով ենթակառուցվածքների զարգացման մի շարք նախագծեր: 1950-ական թվականներին Պորտուգալիան կառուցել է ամբարտակներ, հիդրոէլեկտրակայաններ և տրանսպորտային համակարգեր: Բացի այդ, Պորտուգալիայի քաղաքացիներին խրախուսվում էր արտագաղթել Անգոլա, որտեղ նրանց համար գյուղական վայրերում ստեղծվեցին պլանավորված բնակավայրեր (colonatos): Ի վերջո, պորտուգալացիները նախաձեռնեցին երկաթի հանքաքարի, մանգանի և պղնձի արդյունահանման աշխատանքները՝ լրացնելու արդյունաբերական գործունեությունը և 1955 թվականին Անգոլայում հորատվեցին առաջին հաջող նավթահորերը: 1960 թվականին Անգոլայի տնտեսությունն ամբողջությամբ վերափոխվել է՝ շնորհիվ հաջող առևտրային գյուղատնտեսական հատվածի, խոստումնալից հանքարդյունաբերական և նավթային ձեռնարկության և զարգացող արտադրական արդյունաբերության:
Այնուամենայնիվ, մինչև 1976 թվականը, այս հուսադրող զարգացումները հակադարձվեցին: Տնտեսությունը լիակատար խառնաշփոթի մեջ էր անկախության պատերազմից և դրան հաջորդած ազատագրական շարժումների ներքին բախումներից հետո: Ըստ իշխող Անգոլայի ազատագրման ժողովրդական շարժում կուսակցության, 1976-ի օգոստոսին գյուղատնտեսական տնկարկների ավելի քան 80 տոկոսը լքվել է իրենց պորտուգալացի սեփականատերերին: 692 գործարաններից միայն 284-ն է շարունակել գործել, ավելի քան 30,000 միջին և ավագ մենեջերներ, տեխնիկներ և հմուտ աշխատողներ լքել են երկիրը և փակվել են 2500 ձեռնարկություններ (որոնց 75 տոկոսը լքվել են իրենց սեփականատերերի կողմից): Ավելին, գրանցված 153000 տրանսպորտային միջոցներից մնացել է ընդամենը 8000-ը, քանդվել են տասնյակ կամուրջներ, խաթարվել է առևտրային ցանցը, բացակայում էին վարչական ծառայությունները, բացակայում էին փաստաթղթերն ու ուսումնասիրությունները:
Անգոլայի տնտեսական խնդիրները կարող են վերագրվել նաև պորտուգալական գաղութային զարգացման ժառանգությանը: Շատ սպիտակ վերաբնակիչներ 1950 թվականից հետո ժամանեցին Անգոլա և արագ հայրենադարձվեցին հեղափոխական պատերազմի ժամանակ: Իրենց կեցության ընթացքում, սակայն, այս վերաբնակիչները յուրացրել էին Անգոլայի հողերը՝ խաթարելով տեղական գյուղացիների կանխիկ և ապրուստի համար բերքի արտադրությունը: Անգոլայի արդյունաբերությունը կախված էր Պորտուգալիայի՝ գաղութի հիմնական առևտրային գործընկերների հետ առևտրից՝ ինչպես վաճառքի շուկաների, այնպես էլ սարքավորումների առումով: Անկախությունից հետո Անգոլան, հայտնվել է առանց շուկաների կամ փորձաքննության՝ նույնիսկ նվազագույն տնտեսական աճը պահպանելու համար:
Նկարագրություն
Չնայած բնական ռեսուրսների առատությանը, մեկ շնչի հաշվով արտադրությունն այստեղ ամենացածրներից մեկն է աշխարհում: Կենսապահովման գյուղատնտեսությունն ապահովում է բնակչության 85% - ի ապրուստի հիմնական միջոցները: Նավթի արդյունահանումը և հարակից գործողությունները կենսական նշանակություն ունեն տնտեսության համար ՝ ապահովելով ՀՆԱ-ի մոտ 45% - ը և արտահանման 90% - ը: Աճը գրեթե ամբողջությամբ պայմանավորված է նավթի արդյունահանման աճով, որը 2005 թվականի վերջին գերազանցել է օրական 1,4 միլիոն բարելը (220×103 մ3/օր), և որը, ինչպես սպասվում է, մինչև 2007 թվականը կաճի օրական 2 միլիոն բարել (320×103 մ3): Նավթային արդյունաբերության վերահսկողությունը կենտրոնացած է Անգոլայի կառավարությանը պատկանող կոնգլոմերատում ՝ Sonangol Group-ում: Նավթի արտահանումից եկամուտների աճով կառավարությունը ձեռնամուխ է եղել զարգացման հավակնոտ ծրագրերի իրականացմանը, որոնք ուղղված են երկրի համար ճանապարհների և այլ հիմնական ենթակառուցվածքների կառուցմանը:
Գաղութային շրջանի վերջին տասնամյակում Անգոլան աֆրիկյան սննդի խոշոր արտահանող էր, բայց ներկայումս ներմուծում է իր գրեթե բոլոր սննդամթերքները: Պատերազմի ծանր պայմանները, ներառյալ ականների զանգվածային տեղադրումը ամբողջ գյուղական վայրերում, հանգեցրին նրան, որ գյուղատնտեսական գործունեությունը գործնականում դադարեց: Այնուամենայնիվ, որոշ ջանքեր են գործադրվել վերականգնելու համար, հատկապես ձկնորսության ոլորտում: Սուրճի արտադրությունը, չնայած մնացել է այն մակարդակի վրա, որը գոյություն ուներ մինչև 1975 թվականը, բավարար է ներքին կարիքները բավարարելու և արտահանման որոշ մասի համար: Նավթի արդյունահանման աճը ներկայումս կազմում է ՀՆԱ-ի գրեթե կեսը և արտահանման 90%-ը՝ կազմելով օրական 800 հազար բարել (130×103 մ3): Ադամանդի ապօրինի առևտրի շնորհիվ ունիտա ապստամբները, որոնք ղեկավարում էին Յոնաս Սավիմբին, ստանում էին եկամտի զգալի մասը:
Սա Անգոլայի անվանական համախառն ներքին արդյունքի շուկայական գներով միտումների գծապատկերն է՝ օգտագործելով Արժույթի միջազգային հիմնադրամի տվյալները[15]:
| Տարի | Համախառն ներքին արդյունք (*1,000,000 ԱՄՆ դոլար) | ԱՄՆ դոլարի բորսա | Մեկ շնչի հաշվով եկամուտ
< (ԱՄՆ) |
|---|---|---|---|
| 1980 | 6.33 | ||
| 1985 | 4.46 | ||
| 1990 | 4.42 | ||
| 1995 | 5066 | 14 Անգոլական Կվանզա | 1.58 |
| 2000 | 9135 | 91,666 Անգոլական Կվանզա | 1.96 |
| 2005 | 28860 | 2,515,452 Անգոլական Կվանզա | 4.73 |
Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված են 1980-2023 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները՝ 5%-ից պակաս գնաճը նշված է կանաչ սլաքով[16]:
| Տարի | ՀՆԱ
(միլիարդ ԱՄՆ դոլարով) |
մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ
(ԱՄՆ դոլարով) |
ՀՆԱ-ի աճ
(իրական) |
Գնաճի մակարդակ
(տոկոսներով) |
Գործազրկություն
(տոկոսներով) |
Պետական պարտք
(ՀՆԱ-ի տոկոսը) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | 10.9 | 1,317 | 6.6 |  2.4%
|
 46.7%
|
Տվյալ չկա |
| 1981 | 11.4
|
1,341
|
 6.2
|
−4.4%
|
1.3%
|
Տվյալ չկա |
| 1982 | 12.1
|
1,388
|
6.2 |  0.0%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1983 | 13.1
|
1,464
|
6.5
|
4.2%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1984 | 14.4
|
1,567
|
6.9
|
6.0%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1985 | 15.4
|
1,484
|
8.5
|
3.5%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1986 | 16.1
|
1,515
|
7.9
|
2.9%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1987 | 17.2
|
1,576
|
9.1
|
4.1%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1988 | 18.9
|
1,685
|
9.8
|
6.1%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1989 | 19.6
|
1,705
|
11.4
|
0.0%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1990 | 19.7
|
1,664
|
12.6
|
−3.5%
|
1.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1991 | 22.8
|
1,865
|
12.2
|
1.0%
|
85.3%
|
Տվյալ չկա |
| 1992 | 26.0
|
2,057
|
9.4
|
11.4%
|
299.1%
|
Տվյալ չկա |
| 1993 | 29.6
|
2,067
|
6.8
|
10.7%
|
1,379.5%
|
Տվյալ չկա |
| 1994 | 33.3
|
2,475
|
5.0
|
10.5%
|
949.8%
|
Տվյալ չկա |
| 1995 | 37.5
|
2,698
|
6.2
|
10.4%
|
2,672.2%
|
Տվյալ չկա |
| 1996 | 42.5
|
2,955
|
8.0
|
11.2%
|
4,146.0%
|
Տվյալ չկա |
| 1997 | 46.4
|
3,120
|
9.4
|
7.3%
|
221.9%
|
Տվյալ չկա |
| 1998 | 49.1
|
3,196
|
8.0
|
4.7%
|
107.4%
|
Տվյալ չկա |
| 1999 | 50.9
|
3,207
|
7.5
|
2.2%
|
248.2%
|
Տվյալ չկա |
| 2000 | 53.6
|
3,272
|
11.2
|
3.1%
|
325.0%
|
133.9% |
| 2001 | 57.2
|
3,373
|
10.9
|
4.2%
|
152.6%
|
 133.5%
|
| 2002 | 66.0
|
3,766
|
15.3
|
13.7%
|
108.9%
|
73.7%
|
| 2003 | 69.3
|
3,823
|
17.8
|
3.0%
|
98.2%
|
58.0%
|
| 2004 | 78.9
|
4,205
|
23.6
|
11.0%
|
43.5%
|
47.7%
|
| 2005 | 93.7
|
4,815
|
37.0
|
15.0%
|
23.0%
|
33.5%
|
| 2006 | 107.7
|
5,341
|
52.4
|
11.5%
|
13.3%
|
18.7%
|
| 2007 | 126.1
|
6,030
|
65.3
|
14.0%
|
12.2%
|
21.0%
|
| 2008 | 142.9
|
6,586
|
88.5
|
11.2%
|
12.5%
|
31.4%
|
| 2009 | 145.0
|
6,443
|
70.3
|
0.9%
|
13.7%
|
56.2%
|
| 2010 | 153.9
|
6,586
|
83.8
|
4.9%
|
14.5%
|
37.2%
|
| 2011 | 162.5
|
6,700
|
111.8
|
3.5%
|
13.5%
|
29.6%
|
| 2012 | 186.1
|
7,389
|
128.1
|
8.5%
|
10.3%
|
26.7%
|
| 2013 | 199.9
|
7,644
|
136.7
|
5.0%
|
8.8%
|
33.1%
|
| 2014 | 220.4
|
8,123
|
145.7
|
4.8%
|
7.3%
|
39.8%
|
| 2015 | 204.6
|
7,274
|
116.2
|
0.9%
|
9.2%
|
57.1%
|
| 2016 | 204.9
|
7,027
|
101.1
|
−2.6%
|
30.7%
|
75.7%
|
| 2017 | 217.8
|
7,210
|
122.0
|
−0.2%
|
29.8%
|
69.3%
|
| 2018 | 220.1
|
7,038
|
101.4
|
−1.3%
|
16.6%
|
93.0%
|
| 2019 | 222.5
|
6,877
|
84.5
|
−0.7%
|
17.1%
|
113.6%
|
| 2020 | 212.7
|
6,362
|
57.1
|
−5.6%
|
22.3%
|
138.9%
|
| 2021 | 224.9
|
6,518
|
74.9
|
1.2%
|
25.8%
|
86.8%
|
| 2022 | 248.1
|
6,944
|
122.8
|
3.0%
|
21.4%
|
66.7%
|
| 2023 | 260.3
|
7,077
|
93.8
|
1.3%
|
13.1%
|
84.9%
|
Գյուղատնտեսություն
Անգոլան 2018 թվականին արտահանել է՝
- 8.6 միլիոն տոննա կասավա (8-րդ ամենամեծ արտադրողն աշխարհում),
- 3.5 միլիոն տոննա բանան (աշխարհում 7-րդ ամենամեծ արտադրողը կամ 10-րդը, եթե հաշվի առնենք սոսի հետ միասին),
- 2.2 միլիոն տոննա եգիպտացորեն,
- 1.2 միլիոն տոննա քաղցր կարտոֆիլ (աշխարհում 10-րդ ամենամեծ արտադրողը),
- 806 հազար տոննա կարտոֆիլ,
- 597 հազար տոննա արքայախնձոր (13-րդ ամենամեծ արտադրողն աշխարհում),
- 572 հազար տոննա շաքարեղեգ,
- 355 հազար տոննա կաղամբ,
- 314 հազար տոննա լոբի,
- 280 հազար տոննա արմավենու յուղ,
- 154 հազար տոննա գետնանուշ,
Ծանոթագրություններ
- ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
- ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016
- ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
- ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
- ↑ Birgitte Refslund Sørensen and Marc Vincent. Caught Between Borders: Response Strategies of the Internally Displaced, 2001. Page 17.
- ↑ Graphic detail Charts, maps and infographics (January 6, 2011). «Daily chart: Africa's impressive growth». The Economist. Վերցված է July 13, 2014-ին.
- ↑ Specter, Michael (May 2, 2015). «Luxury Living in a Failed State». The New Yorker (անգլերեն). ISSN 0028-792X. Վերցված է October 1, 2019-ին.
- ↑ Isabel dos Santos made a fortune at the expense of the Angolan people, Luanda Leaks reveals. icij.org, published January 19, 2020
- ↑ «Angola Corruption Report». GAN Integrity (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է October 1, 2019-ին.
- ↑ «Angola: Selected Issues». International Monetary Fund. April 2018. էջ 6. Վերցված է October 1, 2019-ին.
- ↑ Sieff, Kevin (August 2, 2016). «An oil boom made it the most expensive city in the world. Now it's in crisis». Washington Post (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0190-8286. Վերցված է October 1, 2019-ին.
- ↑ Onishi, Norimitsu (June 2, 2017). «Angola's Corrupt Building Boom: 'Like Opening a Window and Throwing Out Money'». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-01-01-ին. Վերցված է October 1, 2019-ին.
- ↑ Chisholm, Hugh, ed. (1911). . Encyclopædia Britannica (անգլերեն) (11th ed.). Cambridge University Press.
- ↑ 14,0 14,1 Chisholm, 1911
- ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». Imf.org. April 2, 2003. Վերցված է July 13, 2014-ին.
- ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-02-27-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անգոլայի տնտեսություն» հոդվածին։ |
|
