«Ուրմիայի գործողություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ուրմիայի գործողություն
Մասն է	Պարսկական արշավ
Հակառակորդներ
Հրամանատարներ
Կողմերի ուժեր
Ռազմական կորուստներ

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

11:17, 3 Մարտի 2021-ի տարբերակ

Ուրմիայի ռազմագործողություն (1915 թվականի հունվար-հունիս), ռուսական Ադրբեջանական բանակի զորամասերի գործողությունները Ուրմիա լճի շրջանում Առաջին համաշխարհային պատերազմի Պարսից պատերազմաշրջանի ընթացքում:

Ադրբեջանական ուղղություն

Ադրբեջանական ռազմագործողությունների երկրորդական ուղղությունը գտնվում էր Կովկասյան բանակի ամենաձախ թևում և ձգվում էր Թավրիզից և Ուրմիայից մինչև Ռավանդուզ և Մոսուլ: Վանա լճի հարավարևելյան լեռներն այդ ուղղությունը անջատում էին հիմնական ռազմաճակատից: Տարածքում քիչ էին հարմարավետ ճանապարհները, նրանց մեծ մասը շրջանցիկ էին^[1]:

1909-1912 թվականների ինտերվենցիայի ժամանակներից ռուսները Թավրիզում և Ուրմիայում մեծ ջոկատ էին պահում, որը պատերազմի ժամանակ օգտագործվեց Ջուլֆայից Էրիվան և Ելիզավետպոլ գնացող ճանապարհների պաշտպանության համար: Որպեսզի կանխվի թուրք լրտեսների կողմից ռազմատենչ քրդերի և շահսևենների՝ Ռուսաստանի դեմ ապստամբելու հավանականությունը, Իրանական Ադրբեջանի հյուսիս-արևմուտքում 2-րդ Կովկասյան հրաձգային հրետանային դիվիզիայի և 2-րդ Կովկասյան հրաձգային գումարտակի, 4-րդ Կովկասյան կազակական դիվիզիայի և 27-րդ սահմանապահ բրիգադի ¾ գումարտակի կազմում ջոկատ կենտրոնացվեց: Ընդհանուր՝ հետևակային 8 ¾ գումարտակ, 24 հարյուրյակ և 24 հրանոթ^[2]:

Ադրբեջանական բանակի ղեկավար նշանակվեց գեներալ Ֆ. Գ. Չերնոզուբովը: Նրա առջև խնդիր դրվեց հետևել և ապահովել Մոսուլ-Ռավանդուզ-Թավրիզ և Վան-Ուրմիա ուղղությունը: Այդ նպատակով զորքերը գրավեցին շրջանի կարևորագույն վայրերը՝ Թավրիզը, Խոյը, Դիլմանը և Ուրմիան, և դեպի Մարաղա, Սոուչ-Բուլագ և Մակու առաջ քաշեցին ոչ մեծ առաջապահ ջոկատները^[2]:

Ի սկզբանե ջոկատը ենթակա էր 4-րդ Կովկասյան բանակային կորպուսի գեներալ Պ. Ի. Օգանովսկուն, բայց կապված զորամասերի՝ 400 կմ երկարաձգվող ճակատային գծի կառավարման դժվարությունների և կորպուսի ու ջոկատի առջև դրված խնդիրների տարբերությունների հետ, հետագայում առանձնացվեց որպես ինքնուրույն ռազմական միավոր, որն անցավ բանակի հրամանատարության անմիջականորեն ենթակայության տակ^[3]:

Աստիճանաբար, ջոկատը ոչ մեծ մարտերով տեղափոխվեց արևմուտք՝ սեղմելով թուրքերի և քրդերի սահմանապահ և ժանդարմերական զորամասերը և դեկտեմբերին գրավելով Կոտուրը, Բաշկալեն և Սարայը^[2]:

Մինչև 1914 թվականի դեկտեմբերն այս ուղղությամբ տեղի ունեցած բախումները ոչ նշանակալի էին, բայց արդեն նոյեմբերին թուրքերը սկսեցին ակտիվանալ Ռավանդուզի շրջանում, իսկ Վանի շրջանում հայտնվեցին 37-րդ հետևակային դիվիզիայի զորամասերը^[4]:

Դեկտեմբերյան նահանջ

Դեկտեմբերի 15-ին (28) Կովկասյան բանակի հրամանատար Ա. Զ. Միշլաևսկին, Սարիղամիշում թուրքերի շրջապատումից զորքը լքելով և դեպի Թիֆլիս փախուստով փրկվելով, 4-րդ Կովկասյան կորպուսին ռուսական տարածք նահանջելու խուճապային հրաման տվեց, իսկ Չեռնոզուբովի ջոկատին հրամայեց նահանջել Ջուլֆա: Գեներալ Օգանովսկին, որի զորքերը որևէ ճնշման չէին ենթարկվել հակառակորդի կողմից, հրամանն անտեսեց, քանի որ նահանջը հարվածի տակ կդներ Սարիղամիշյան խմբի թևը, բայց Չեռնոզուբովը հեռացավ գրավված շրջանից և ջոկատը տեղակայեց Ջույֆայի և Խոյի մոտակայքում^[5]: Քանի որ հապճեպ փախուստի պայմաններում չհաջողվեց պահեստները լիովին տարհանել, մեծ քանակությամբ պահեստավորված ապրանքներ ու մթերքներ դուրս նետվեցին կամ ոչնչացվեցին^[6]:

Այս նահանջը զգալի վնաս պատճառեց, քանի որ քրդերի մի մասը, տեսնելով ռուսների թուլությունը, անցան թուրքերի կողմը, և դրա հետևանքով մեծ ջանքեր պետք եղան նրանց վերստին հպատակեցնելու համար^[7]:

Ուրմիայի և Դիլմանի շրջանների հայկական և ասորական բնակչությունը, վախենալով մուսուլմանական վրեժխնդրությունից, խուճապահար լքեցին քաղաքը, փախստականների ամբոխները լցվեցին դեպի հյուսիս գնացող ճանապարհը, ինչը ևս խանգարեց զորքերի նահանջին^[8]:

Միայն դեկտեմբերի 29-ին (հունվարի 11-ին) Չեռնոզուբովը 2-րդ կովկասյան հրաձգային բրիգադի գեներալ Ֆ. Ի. Նազարբեկովին հրաման տվեց կրկին նվաճել Խոյը: Հաջորդ օրը ռուսներն առանց կռվի գրավեցին քաղաքը և առաջապահ զորքերին դուրս մղեցին դեպի Կոտուր և Դիլման: Զորքի մնացյալ հատվածները հեռացան դեպի Ջուլֆա^[9]:

Թուրքերը ոչ մեծ ջոկատներով նվաճեցին ռուսների կողմից լքված քաղաքները: Հունվարի 1-ին (14) կամավորական ջոկատները, սահմանապահները և քրդական հեծելազորը մտան Թավրիզ և շուտով հասան Խոյ:

Ռուսների հարձակում

Վերադառնալով Սարիղամիշից՝ գեներալ Ն. Ն. Յուդենիչը Չեռնոզուբովին հրամայեց վերականգնել իրավիճակը: Թուրքերի և քրդերի հետ եռօրյա համառ մարտերից հետո հունվարի 15-ին (28-ին) գրավվեց Սուֆիանը, հաջորդ օրը, դարձյալ կռիվ մղելով, Զաբարլին, և ամսի 17-ին (30-ին) ռուսները մտան հակառակորդի կողմից լքված Թավրիզ^[10]:

Փետրվարի 16-ին (29-ին) Նազարբեկովի՝ 1-ին Պոլտավյան կազակական գնդով և 8-րդ Կովկասյան հրաձգային գնդով ամրացված զորամասերը Սուֆիանից առաջ քաշվելով թուրքերի կողմից՝ անցան հարձակման և առանց կռվի զավթեցին Դիլմանը^[10]:

Այս դիրքերում ջոկատը մնաց մինչև ապրիլի 10-ը (23-ը)^[10]:

Թուրքական հարձակում

Ապրիլի սկզբին Վանա լճի շրջանում կենտրոնացվեցին թուրքական զորքեր և ամսվա կեսերին 3-րդ Միացյալ և 37-րդ դիվիզիաները, որոնք ներառված էին Խալիլ բեյի հրամանատարության ներքո գտնվող կորպուսի մեջ, քրդական հեծելազորի հետ ներխուժեցին պարսկական տարածք և գրավեցին Ուրմիան՝ պլանավորելով շարժվել դեպի Ելիզավետպոլ և Բաքու: Այդ ժամանակ թուրքերի թիկունքում սկսվեց Վանի ապստամբությունը, և նույն կորպուսի կազմի մեջ մտնող 5-րդ դիվիզիան ստիպված եղավ այդ ուղղությամբ ճնշում գործադրել^[11]^[12]:

37-րդ դիվիզիան դիրքավորվեց Բաշկալեի շրջանում, իսկ Խալիլ բեյը 3-րդ Միացյալ, ժանդարմերական և սահմանապահ զորամասերի հետ (10-12 գումարտակ, 12 թնդանոթ, մի քանի հազար քրդեր) ապրիլի 16-ին (29-ին) Դիլմանից դուրս մղեցին ռուսներին և սկսեցին հետապնդել նրանց: Նազարբեկովին անհապաղ համալրում ուղարկվեց, և ապրիլի 17-ին (30-ին) վերջինս զբաղեցրեց Դիլմանից 6 կմ հյուսիս գտնվող Մոհանջիկի դիրքերը՝ ունենալով 8,5 գումարտակ, 12 թնդանոթ և 12 հարյուրյակ^[11]:

Ապրիլի 18-ի (մայիսի 1-ի) լուսադեմին թուրքերը սկսեցին հարձակումը՝ նպատակադրված լինելով նվաճել ջոկատի թևերը, 4 կամ 5 համառ գրոհներ ձեռնարկեցին, բայց պարտվեցին՝ ավելի քան հազար սպանված տալով: Հաջորդ օրը Նազարբեկովը մտադրվել էր հարձակում սկսել, բայց թուրքերը գիշերը հապշտապ նահանջեցին^[11]:

Մայիսի կեսերին Ադրբեջանական ջոկատի ուժեղացման համար բանակի պահեստազորից արձակվեց 4-րդ Կուբանյան պլաստունյան բրիգադը՝ գեներալ Մ. Մ. Մուդրիյի հրամանատարությամբ^[13]:

Շարպանտյեի ռեյդ

Ադրբեջանական ջոկատների դիրքերի ապահովման և Մանազկերտից հարձակվող 4-րդ Կովկասյան բանակային կորպուսի զորամասերին օգնելու համար որոշվեց զանգվածային հեծելազորային ռեյդ իրականացնել Ուրմիա լճի և ավելի հեռու՝ Վանա լճի շրջակայքում: Մայիսի 9-ից (22-ից) մինչև հունիսի 13-ը (26-ը) գեներալ Ն. Ռ. Շարպանտյեի ձիավորների խմբավորումը դուրս գալով Թավրիզից՝ շրջանցեց լիճը, ճանապարհին գրավելով Միանդոաբը, Նեգեդեն և Ումիան, այնուհետև ուղևորվեցին արևմուտք, հասան Վան քաղաք, որից հետո Վանա լճի հյուսիսային ափով մոտեցան Ադիլջևազին:

Խալիլ փաշա դարձած Խալիլ բեյի զորքերը մաքրեցին Ուրմիա լճի շրջակայքը և հապշտապ քաշվեցին դեպի արևմուտք, ուր և կանգ առան Բաշկալեի մոտ: Մայիսի 15-ին (28-ին) Նազարբեկովը այդտեղ կենտրոնացրեց 10 գումարտակ, 12 թնդանոթ և 12 հարյուրյակ և պատրաստվեց հաջորդ օրը գրոհել թշնամու վրա, բայց թուրքերը գիշերը գաղտնի ճամփա ընկան և լեռնանցքով հեռացան դեպի արևմուտք: Նազարբեկովը շարժվեց հարավ, ավելի քան մեկ շաբաթ թափառեց ասորիներով բնակեցված լեռներում և հունիսի 2-ին (15-ին) վերադարձավ Բաշկալե, ուր, ինչպես Ադրբեջանական հետևակային բոլոր ջոկատները, Մանազկերտի մոտ 4-րդ Կովկասյան կորպուսին միանալու հրաման ստացավ ^[14]:

Ծանոթագրություններ

↑ Масловский, с. 26
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Масловский, с. 65
↑ Масловский, с. 141
↑ Масловский, с. 77
↑ Масловский, с. 100—101
↑ Масловский, с. 153
↑ Масловский, с. 101
↑ Масловский, с. 153—154
↑ Масловский, с. 154
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 Масловский, с. 155
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 Масловский, с. 156
↑ История первой мировой войны 1914-1918 гг. Глава пятая. Кампания 1915 г.
↑ Масловский, с. 157
↑ Масловский, с. 162

Գրականություն

История Первой мировой войны 1914—1918 гг. / под редакцией И. И. Ростунова. — в 2-х томах. — М.: Наука, 1975
Масловский Е. В. Мировая война на Кавказском фронте. — Париж: Возрождение, 1933
Стрелянов (Калабухов) П. Н. Казаки в Персии. 1909—1918 гг. — М.: Центрполиграф, 2007. — 442 с. — (Россия забытая и неизвестная). — ISBN 978-5-9524-3057-0
Шишов А. В. Персидский фронт (1909—1918). Незаслуженно забытые победы. — М.: Вече, 2010. — (Военные тайны XX века). — ISBN 978-5-9533-4866-9

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ուրմիայի գործողություն կատեգորիայում։

[1] Масловский, с. 26

[autogenerated1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Масловский, с. 65

[3] Масловский, с. 141

[4] Масловский, с. 77

[5] Масловский, с. 100—101

[6] Масловский, с. 153

[7] Масловский, с. 101

[8] Масловский, с. 153—154

[autogenerated22-9] Масловский, с. 154

[autogenerated4-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 Масловский, с. 155

[autogenerated3-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 Масловский, с. 156

[12] История первой мировой войны 1914-1918 гг. Глава пятая. Кампания 1915 г.

[13] Масловский, с. 157

[14] Масловский, с. 162

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

@@ Տող 16. / Տող 16. @@
 |Կորուստներ2 =
 }}
-'''Ուրմիայի ռազմագործողություն''' ([[1915 թվական]]<nowiki/>ի [[հունվար]]-[[հունիս]]), ռուսական [[Կովկասի 2-րդ հեծելազորային կորպուս|Ադրբեջանական բանակ]]<nowiki/>ի զորամասերի գործողությունները [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա լճի]] շրջանում [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]<nowiki/>ի Պարսից պատերազմաշրջանի ընթացքում:
+'''Ուրմիայի ռազմագործողություն''' ([[1915 թվական]]ի [[հունվար]]-[[հունիս]]), ռուսական [[Կովկասի 2-րդ հեծելազորային կորպուս|Ադրբեջանական բանակ]]ի զորամասերի գործողությունները [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա լճի]] շրջանում [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի Պարսից պատերազմաշրջանի ընթացքում:
 == Ադրբեջանական ուղղություն ==
-Ադրբեջանական ռազմագործողությունների երկրորդական ուղղությունը գտնվում էր [[Կովկասյան I բանակային կորպուս|Կովկասյան բանակ]]<nowiki/>ի ամենաձախ թևում և ձգվում էր [[Թավրիզ]]<nowiki/>ից և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա]]<nowiki/>յից մինչև [[Ռավանդուզի ռազմագործողություն|Ռավանդուզ]] և [[Մոսուլ]]: [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] հարավարևելյան լեռներն այդ ուղղությունը անջատում էին հիմնական ռազմաճակատից: Տարածքում քիչ էին հարմարավետ ճանապարհները, նրանց մեծ մասը շրջանցիկ էին<ref>Масловский, с. 26</ref>:
+Ադրբեջանական ռազմագործողությունների երկրորդական ուղղությունը գտնվում էր [[Կովկասյան I բանակային կորպուս|Կովկասյան բանակ]]ի ամենաձախ թևում և ձգվում էր [[Թավրիզ]]ից և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա]]յից մինչև [[Ռավանդուզի ռազմագործողություն|Ռավանդուզ]] և [[Մոսուլ]]: [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] հարավարևելյան լեռներն այդ ուղղությունը անջատում էին հիմնական ռազմաճակատից: Տարածքում քիչ էին հարմարավետ ճանապարհները, նրանց մեծ մասը շրջանցիկ էին<ref>Масловский, с. 26</ref>:
-[[1909]]-[[1912]] թվականների ինտերվենցիայի ժամանակներից ռուսները [[Թավրիզ]]<nowiki/>ում և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա]]<nowiki/>յում մեծ ջոկատ էին պահում, որը պատերազմի ժամանակ օգտագործվեց Ջուլֆայից Էրիվան և [[Գանձակ|Ելիզավետպոլ]] գնացող ճանապարհների պաշտպանության համար: Որպեսզի կանխվի թուրք լրտեսների կողմից ռազմատենչ քրդերի և շահսևենների՝ [[Ռուսաստան]]<nowiki/>ի դեմ ապստամբելու հավանականությունը, [[Ադրբեջան (Իրան)|Իրանական Ադրբեջան]]<nowiki/>ի հյուսիս-արևմուտքում 2-րդ Կովկասյան հրաձգային հրետանային դիվիզիայի և 2-րդ Կովկասյան հրաձգային գումարտակի, 4-րդ Կովկասյան կազակական դիվիզիայի և 27-րդ սահմանապահ բրիգադի ¾ գումարտակի կազմում ջոկատ կենտրոնացվեց: Ընդհանուր՝ հետևակային 8 ¾ գումարտակ, 24 հարյուրյակ և 24 հրանոթ<ref name="autogenerated1">Масловский, с. 65</ref>:
+[[1909]]-[[1912]] թվականների ինտերվենցիայի ժամանակներից ռուսները [[Թավրիզ]]ում և [[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա]]յում մեծ ջոկատ էին պահում, որը պատերազմի ժամանակ օգտագործվեց Ջուլֆայից Էրիվան և [[Գանձակ|Ելիզավետպոլ]] գնացող ճանապարհների պաշտպանության համար: Որպեսզի կանխվի թուրք լրտեսների կողմից ռազմատենչ քրդերի և շահսևենների՝ [[Ռուսաստան]]ի դեմ ապստամբելու հավանականությունը, [[Ադրբեջան (Իրան)|Իրանական Ադրբեջան]]ի հյուսիս-արևմուտքում 2-րդ Կովկասյան հրաձգային հրետանային դիվիզիայի և 2-րդ Կովկասյան հրաձգային գումարտակի, 4-րդ Կովկասյան կազակական դիվիզիայի և 27-րդ սահմանապահ բրիգադի ¾ գումարտակի կազմում ջոկատ կենտրոնացվեց: Ընդհանուր՝ հետևակային 8 ¾ գումարտակ, 24 հարյուրյակ և 24 հրանոթ<ref name="autogenerated1">Масловский, с. 65</ref>:
 Ադրբեջանական բանակի ղեկավար նշանակվեց գեներալ Ֆ. Գ. Չերնոզուբովը: Նրա առջև խնդիր դրվեց հետևել և ապահովել Մոսուլ-Ռավանդուզ-Թավրիզ և Վան-Ուրմիա ուղղությունը: Այդ նպատակով զորքերը գրավեցին շրջանի կարևորագույն վայրերը՝ Թավրիզը, Խոյը, Դիլմանը և Ուրմիան, և դեպի [[Մարաղա]], Սոուչ-Բուլագ և [[Մակու]] առաջ քաշեցին ոչ մեծ առաջապահ ջոկատները<ref name=autogenerated1 />:
@@ Տող 28. / Տող 28. @@
 Աստիճանաբար, ջոկատը ոչ մեծ մարտերով տեղափոխվեց արևմուտք՝ սեղմելով թուրքերի և քրդերի սահմանապահ և ժանդարմերական զորամասերը և դեկտեմբերին գրավելով Կոտուրը, Բաշկալեն և Սարայը<ref name=autogenerated1 />:
-Մինչև [[1914 թվական]]<nowiki/>ի [[դեկտեմբեր]]<nowiki/>ն<nowiki/> այս ուղղությամբ տեղի ունեցած բախումները ոչ նշանակալի էին, բայց արդեն նոյեմբերին թուրքերը սկսեցին ակտիվանալ Ռավանդուզի շրջանում, իսկ Վանի շրջանում հայտնվեցին 37-րդ հետևակային դիվիզիայի զորամասերը<ref>Масловский, с. 77</ref>:
+Մինչև [[1914 թվական]]ի [[դեկտեմբեր]]ն այս ուղղությամբ տեղի ունեցած բախումները ոչ նշանակալի էին, բայց արդեն նոյեմբերին թուրքերը սկսեցին ակտիվանալ Ռավանդուզի շրջանում, իսկ Վանի շրջանում հայտնվեցին 37-րդ հետևակային դիվիզիայի զորամասերը<ref>Масловский, с. 77</ref>:
 == Դեկտեմբերյան նահանջ ==
 [[Պատկեր:Saint Stephen church (Urmia).jpg|մինի|[[Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի (Ուրմիա)|Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի]], [[Ուրմիա (քաղաք)|Ուրմիա]]]]
-[[Դեկտեմբերի 15]]-ին (28) [[Կովկասյան I բանակային կորպուս|Կովկասյան բանակ]]<nowiki/>ի հրամանատար Ա. Զ. Միշլաևսկին, Սարիղամիշում թուրքերի շրջապատումից զորքը լքելով և դեպի [[Թիֆլիս]] փախուստով փրկվելով, 4-րդ Կովկասյան կորպուսին ռուսական տարածք նահանջելու խուճապային հրաման տվեց, իսկ Չեռնոզուբովի ջոկատին հրամայեց նահանջել Ջուլֆա: Գեներալ Օգանովսկին, որի զորքերը որևէ ճնշման չէին ենթարկվել հակառակորդի կողմից, հրամանն անտեսեց, քանի որ նահանջը հարվածի տակ կդներ Սարիղամիշյան խմբի թևը, բայց Չեռնոզուբովը հեռացավ գրավված շրջանից և ջոկատը տեղակայեց Ջույֆայի և Խոյի մոտակայքում<ref>Масловский, с. 100—101</ref>: Քանի որ հապճեպ փախուստի պայմաններում չհաջողվեց պահեստները լիովին տարհանել, մեծ քանակությամբ պահեստավորված ապրանքներ ու մթերքներ դուրս նետվեցին կամ ոչնչացվեցին<ref>Масловский, с. 153</ref>:
+[[Դեկտեմբերի 15]]-ին (28) [[Կովկասյան I բանակային կորպուս|Կովկասյան բանակ]]ի հրամանատար Ա. Զ. Միշլաևսկին, Սարիղամիշում թուրքերի շրջապատումից զորքը լքելով և դեպի [[Թիֆլիս]] փախուստով փրկվելով, 4-րդ Կովկասյան կորպուսին ռուսական տարածք նահանջելու խուճապային հրաման տվեց, իսկ Չեռնոզուբովի ջոկատին հրամայեց նահանջել Ջուլֆա: Գեներալ Օգանովսկին, որի զորքերը որևէ ճնշման չէին ենթարկվել հակառակորդի կողմից, հրամանն անտեսեց, քանի որ նահանջը հարվածի տակ կդներ Սարիղամիշյան խմբի թևը, բայց Չեռնոզուբովը հեռացավ գրավված շրջանից և ջոկատը տեղակայեց Ջույֆայի և Խոյի մոտակայքում<ref>Масловский, с. 100—101</ref>: Քանի որ հապճեպ փախուստի պայմաններում չհաջողվեց պահեստները լիովին տարհանել, մեծ քանակությամբ պահեստավորված ապրանքներ ու մթերքներ դուրս նետվեցին կամ ոչնչացվեցին<ref>Масловский, с. 153</ref>:
 Այս նահանջը զգալի վնաս պատճառեց, քանի որ քրդերի մի մասը, տեսնելով ռուսների թուլությունը, անցան թուրքերի կողմը, և դրա հետևանքով մեծ ջանքեր պետք եղան նրանց վերստին հպատակեցնելու համար<ref>Масловский, с. 101</ref>:
-[[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա]]<nowiki/>յի և Դիլմանի շրջանների հայկական և ասորական բնակչությունը, վախենալով մուսուլմանական վրեժխնդրությունից, խուճապահար լքեցին քաղաքը, փախստականների ամբոխները լցվեցին դեպի հյուսիս գնացող ճանապարհը, ինչը ևս խանգարեց զորքերի նահանջին<ref>Масловский, с. 153—154</ref>:
+[[Ուրմիո լիճ|Ուրմիա]]յի և Դիլմանի շրջանների հայկական և ասորական բնակչությունը, վախենալով մուսուլմանական վրեժխնդրությունից, խուճապահար լքեցին քաղաքը, փախստականների ամբոխները լցվեցին դեպի հյուսիս գնացող ճանապարհը, ինչը ևս խանգարեց զորքերի նահանջին<ref>Масловский, с. 153—154</ref>:
 Միայն [[դեկտեմբերի 29]]-ին ([[հունվարի 11]]-ին) Չեռնոզուբովը 2-րդ կովկասյան հրաձգային բրիգադի գեներալ Ֆ. Ի. Նազարբեկովին հրաման տվեց կրկին նվաճել Խոյը: Հաջորդ օրը ռուսներն առանց կռվի գրավեցին քաղաքը և առաջապահ զորքերին դուրս մղեցին դեպի Կոտուր և Դիլման: Զորքի մնացյալ հատվածները հեռացան դեպի Ջուլֆա<ref name="autogenerated22">Масловский, с. 154</ref>:
@@ Տող 50. / Տող 50. @@
 == Թուրքական հարձակում ==
-Ապրիլի սկզբին Վանա լճի շրջանում կենտրոնացվեցին թուրքական զորքեր և ամսվա կեսերին 3-րդ Միացյալ և 37-րդ դիվիզիաները, որոնք ներառված էին Խալիլ բեյի հրամանատարության ներքո գտնվող կորպուսի մեջ, քրդական հեծելազորի հետ ներխուժեցին պարսկական տարածք և գրավեցին Ուրմիան՝ պլանավորելով շարժվել դեպի [[Գանձակ|Ելիզավետպոլ]] և [[Բաքու]]: Այդ ժամանակ թուրքերի թիկունքում սկսվեց [[Վանի հերոսամարտ|Վանի ապստամբություն]]<nowiki/>ը, և նույն կորպուսի կազմի մեջ մտնող 5-րդ դիվիզիան ստիպված եղավ այդ ուղղությամբ ճնշում գործադրել<ref name=autogenerated3>Масловский, с. 156</ref><ref>История первой мировой войны 1914-1918 гг. Глава пятая. Кампания 1915 г.</ref>:
+Ապրիլի սկզբին Վանա լճի շրջանում կենտրոնացվեցին թուրքական զորքեր և ամսվա կեսերին 3-րդ Միացյալ և 37-րդ դիվիզիաները, որոնք ներառված էին Խալիլ բեյի հրամանատարության ներքո գտնվող կորպուսի մեջ, քրդական հեծելազորի հետ ներխուժեցին պարսկական տարածք և գրավեցին Ուրմիան՝ պլանավորելով շարժվել դեպի [[Գանձակ|Ելիզավետպոլ]] և [[Բաքու]]: Այդ ժամանակ թուրքերի թիկունքում սկսվեց [[Վանի հերոսամարտ|Վանի ապստամբություն]]ը, և նույն կորպուսի կազմի մեջ մտնող 5-րդ դիվիզիան ստիպված եղավ այդ ուղղությամբ ճնշում գործադրել<ref name=autogenerated3>Масловский, с. 156</ref><ref>История первой мировой войны 1914-1918 гг. Глава пятая. Кампания 1915 г.</ref>:
--րդ դիվիզիան դիրքավորվեց Բաշկալեի շրջանում, իսկ Խալիլ բեյը 3-րդ Միացյալ, ժանդարմերական և սահմանապահ զորամասերի հետ (10-12 գումարտակ, 12 թնդանոթ, մի քանի հազար քրդեր) ապրիլի 16-ին (29-ին) Դիլմանից դուրս մղեցին ռուսներին և սկսեցին հետապնդել նրանց: [[Թովմաս Նազարբեկյան|Նազարբեկով]]<nowiki/>ին անհապաղ համալրում ուղարկվեց, և ապրիլի 17-ին (30-ին) վերջինս զբաղեցրեց Դիլմանից 6 կմ հյուսիս գտնվող Մոհանջիկի դիրքերը՝ ունենալով 8,5 գումարտակ, 12 թնդանոթ և 12 հարյուրյակ<ref name=autogenerated3 />:
+-րդ դիվիզիան դիրքավորվեց Բաշկալեի շրջանում, իսկ Խալիլ բեյը 3-րդ Միացյալ, ժանդարմերական և սահմանապահ զորամասերի հետ (10-12 գումարտակ, 12 թնդանոթ, մի քանի հազար քրդեր) ապրիլի 16-ին (29-ին) Դիլմանից դուրս մղեցին ռուսներին և սկսեցին հետապնդել նրանց: [[Թովմաս Նազարբեկյան|Նազարբեկով]]ին անհապաղ համալրում ուղարկվեց, և ապրիլի 17-ին (30-ին) վերջինս զբաղեցրեց Դիլմանից 6 կմ հյուսիս գտնվող Մոհանջիկի դիրքերը՝ ունենալով 8,5 գումարտակ, 12 թնդանոթ և 12 հարյուրյակ<ref name=autogenerated3 />:
 Ապրիլի 18-ի (մայիսի 1-ի) լուսադեմին թուրքերը սկսեցին հարձակումը՝ նպատակադրված լինելով նվաճել ջոկատի թևերը, 4 կամ 5 համառ գրոհներ ձեռնարկեցին, բայց պարտվեցին՝ ավելի քան հազար սպանված տալով: Հաջորդ օրը Նազարբեկովը մտադրվել էր հարձակում սկսել, բայց թուրքերը գիշերը հապշտապ նահանջեցին<ref name=autogenerated3 />:
@@ Տող 62. / Տող 62. @@
 {{main|Շարպանտյեի ռեյդ}}
-Ադրբեջանական ջոկատների դիրքերի ապահովման և Մանազկերտից հարձակվող 4-րդ Կովկասյան բանակային կորպուսի զորամասերին օգնելու համար որոշվեց զանգվածային հեծելազորային ռեյդ իրականացնել Ուրմիա լճի և ավելի հեռու՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճ]]<nowiki/>ի շրջակայքում: Մայիսի 9-ից (22-ից) մինչև հունիսի 13-ը (26-ը) գեներալ Ն. Ռ. Շարպանտյեի ձիավորների խմբավորումը դուրս գալով [[Թավրիզ]]<nowiki/>ից՝ շրջանցեց լիճը, ճանապարհին գրավելով Միանդոաբը, Նեգեդեն և Ումիան, այնուհետև ուղևորվեցին արևմուտք, հասան Վան քաղաք, որից հետո Վանա լճի հյուսիսային ափով մոտեցան Ադիլջևազին:
+Ադրբեջանական ջոկատների դիրքերի ապահովման և Մանազկերտից հարձակվող 4-րդ Կովկասյան բանակային կորպուսի զորամասերին օգնելու համար որոշվեց զանգվածային հեծելազորային ռեյդ իրականացնել Ուրմիա լճի և ավելի հեռու՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճ]]ի շրջակայքում: Մայիսի 9-ից (22-ից) մինչև հունիսի 13-ը (26-ը) գեներալ Ն. Ռ. Շարպանտյեի ձիավորների խմբավորումը դուրս գալով [[Թավրիզ]]ից՝ շրջանցեց լիճը, ճանապարհին գրավելով Միանդոաբը, Նեգեդեն և Ումիան, այնուհետև ուղևորվեցին արևմուտք, հասան Վան քաղաք, որից հետո Վանա լճի հյուսիսային ափով մոտեցան Ադիլջևազին:
-Խալիլ փաշա դարձած Խալիլ բեյի զորքերը մաքրեցին Ուրմիա լճի շրջակայքը և հապշտապ քաշվեցին դեպի արևմուտք, ուր և կանգ առան Բաշկալեի մոտ: Մայիսի 15-ին (28-ին) Նազարբեկովը այդտեղ կենտրոնացրեց 10 գումարտակ, 12 թնդանոթ և 12 հարյուրյակ և պատրաստվեց հաջորդ օրը գրոհել թշնամու վրա, բայց թուրքերը գիշերը գաղտնի ճամփա ընկան և լեռնանցքով հեռացան դեպի արևմուտք: Նազարբեկովը շարժվեց հարավ, ավելի քան մեկ շաբաթ թափառեց ասորիներով բնակեցված լեռներում և հունիսի 2-ին (15-ին) վերադարձավ [[Ադամակերտ|Բաշկալե]], ուր, ինչպես Ադրբեջանական հետևակային բոլոր ջոկատները, [[Մանազկերտի ճակատամարտ|Մանազկերտ]]<nowiki/>ի մոտ 4-րդ Կովկասյան կորպուսին միանալու հրաման ստացավ <ref>Масловский, с. 162</ref>:
+Խալիլ փաշա դարձած Խալիլ բեյի զորքերը մաքրեցին Ուրմիա լճի շրջակայքը և հապշտապ քաշվեցին դեպի արևմուտք, ուր և կանգ առան Բաշկալեի մոտ: Մայիսի 15-ին (28-ին) Նազարբեկովը այդտեղ կենտրոնացրեց 10 գումարտակ, 12 թնդանոթ և 12 հարյուրյակ և պատրաստվեց հաջորդ օրը գրոհել թշնամու վրա, բայց թուրքերը գիշերը գաղտնի ճամփա ընկան և լեռնանցքով հեռացան դեպի արևմուտք: Նազարբեկովը շարժվեց հարավ, ավելի քան մեկ շաբաթ թափառեց ասորիներով բնակեցված լեռներում և հունիսի 2-ին (15-ին) վերադարձավ [[Ադամակերտ|Բաշկալե]], ուր, ինչպես Ադրբեջանական հետևակային բոլոր ջոկատները, [[Մանազկերտի ճակատամարտ|Մանազկերտ]]ի մոտ 4-րդ Կովկասյան կորպուսին միանալու հրաման ստացավ <ref>Масловский, с. 162</ref>:
 == Ծանոթագրություններ ==