«Համշենցիներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ Bot: Migrating 18 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1133458 (translate me) |
չ clean up, replaced: = → = (32), = → = (25), = → = (10) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
{{Տեղեկաքարտ Էթնիկ խումբ |
{{Տեղեկաքարտ Էթնիկ խումբ |
||
|անվանում |
|անվանում = Համշենցիներ |
||
|դրոշ =[[Պատկեր:Hemsinli.jpg|200px]] |
|դրոշ =[[Պատկեր:Hemsinli.jpg|200px]] |
||
|դրոշի_նկարագրում |
|դրոշի_նկարագրում = |
||
|դրոշ2 = |
|դրոշ2 = |
||
|դրոշի_նկարագրում2 |
|դրոշի_նկարագրում2 = |
||
|քանակություն = 700.000 |
|քանակություն = 700.000 |
||
|պատկեր |
|պատկեր = |
||
|պատկերի_նկարագրում |
|պատկերի_նկարագրում =1 շարք. <br /> [[Հայկ նահապետ]] • [[Մենուա]] • [[Արգիշտի Ա]] • [[Արտաշես Ա]] <br /> |
||
|երկրամաս1 |
|երկրամաս1 ={{դրոշավորում|Հայաստան}} |
||
|հղում1 |
|հղում1 = |
||
|քանակ1 |
|քանակ1 = |
||
|երկրամաս2 |
|երկրամաս2 ={{դրոշավորում|Ռուսաստան}} |
||
|քանակ2 |
|քանակ2 = |
||
|հղում2 |
|հղում2 = |
||
|հղում4 |
|հղում4 =|երկրամաս6 = {{դրոշավորում|Վրաստան}} |
||
|քանակ6 |
|քանակ6 = |
||
|հղում6 |
|հղում6 = |
||
|երկրամաս16 |
|երկրամաս16 = {{դրոշավորում|Թուրքիա}} |
||
|քանակ16 |
|քանակ16 = |
||
|հղում16 |
|հղում16 = |
||
|երկրամաս17 |
|երկրամաս17 = {{դրոշավորում|Աբխազիա}} |
||
|քանակ17 |
|քանակ17 = |
||
|հղում17 |
|հղում17 = |
||
|երկրամաս18 |
|երկրամաս18 = {{դրոշավորում|Ղազախստան}} |
||
|քանակ18 |
|քանակ18 = |
||
|հղում18 |
|հղում18 = |
||
|երկրամաս19 |
|երկրամաս19 = {{դրոշավորում|Ղրղզստան}} |
||
|քանակ19 |
|քանակ19 = |
||
|հղում19 |
|հղում19 = |
||
|երկրամաս20 |
|երկրամաս20 = {{դրոշավորում|Սաուդյան Արաբիա}} |
||
|քանակ20 |
|քանակ20 = |
||
|հղում20 |
|հղում20 = |
||
|լեզու |
|լեզու = [[Հայերեն]] ([[Արևմտահայերեն]]-[[Համշենի բարբառ]]) [[Թուրքերեն]] |
||
|հավատք |
|հավատք = [[Իսլամ]] / {{դրոշավորում|Հայ Առաքելական Եկեղեցի}} |
||
|բարեկամ =[[Հայեր]] |
|բարեկամ =[[Հայեր]] |
||
|ծագում=[[Սևծովյան տարածաշրջան]] |
|ծագում=[[Սևծովյան տարածաշրջան]] |
||
Տող 39. | Տող 39. | ||
'''Համշենցիներ''' ([[Թուրքերեն]]:''Hemşinli''), ([[Ռուսերեն]]:''Амшенцы'') [[Մահմեդական]] և [[Քրիստոնյա]] [[Հայեր]] |
'''Համշենցիներ''' ([[Թուրքերեն]]:''Hemşinli''), ([[Ռուսերեն]]:''Амшенцы'') [[Մահմեդական]] և [[Քրիստոնյա]] [[Հայեր]] |
||
<br /><br /> |
|||
Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները [[789]]-[[790]]-ին, [[Վասպուրական]]ի [[Արտազ]] գավառից (մասամբ՝ [[Այրարատ]]ից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական Խաղտիք (Խալդիա) բանակաթեմում։ [[Բյուզանդիա]]յի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, [[համշենահայեր]], համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։ |
Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները [[789]]-[[790]]-ին, [[Վասպուրական]]ի [[Արտազ]] գավառից (մասամբ՝ [[Այրարատ]]ից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական Խաղտիք (Խալդիա) բանակաթեմում։ [[Բյուզանդիա]]յի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, [[համշենահայեր]], համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։ |
||
Տող 50. | Տող 49. | ||
{{անավարտ}} |
{{անավարտ}} |
||
{{ՀՀՀ}} |
{{ՀՀՀ}} |
||
[[Կատեգորիա:Հայեր]] |
[[Կատեգորիա:Հայեր]] |
||
{{Link GA|tr}} |
{{Link GA|tr}} |
17:38, 1 Օգոստոսի 2013-ի տարբերակ
Համշենցիներ | ||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Պատկեր:Hemsinli.jpg | ||||||||||||||||||||||||
Ընդհանուր քանակ | ||||||||||||||||||||||||
700.000 | ||||||||||||||||||||||||
Բնակեցում | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
Լեզու(ներ) | ||||||||||||||||||||||||
Հայերեն (Արևմտահայերեն-Համշենի բարբառ) Թուրքերեն | ||||||||||||||||||||||||
Հավատք(ներ) | ||||||||||||||||||||||||
Իսլամ / Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||||||||||||||||||||||||
Բարեկամական էթնիկ խմբեր | ||||||||||||||||||||||||
Հայեր | ||||||||||||||||||||||||
Ծագել են | ||||||||||||||||||||||||
Սևծովյան տարածաշրջան |
Համշենցիներ (Թուրքերեն:Hemşinli), (Ռուսերեն:Амшенцы) Մահմեդական և Քրիստոնյա Հայեր
Արաբական հալածանքներից խուսափող Համամ և Շապուհ Ամատունի իշխանները 789-790-ին, Վասպուրականի Արտազ գավառից (մասամբ՝ Այրարատից), 12 հզ. գաղթականներով տեղափոխվել և բնակություն են հաստատել բյուզանդական Խաղտիք (Խալդիա) բանակաթեմում։ Բյուզանդիայի կայսր Կոստանդին VI-ի շնորհած Տամբար վայրում Համամ իշխանը հիմնել է Համամշեն (Համշեն) ավանը, որի անունով կոչվել է գավառակը, հայ բնակչությունը՝ համշենցիներ, համշենահայեր, համշիններ։ Քաջքար լեռան հյուսիսային լանջերի և շրջակա ձորերի հետ կազմել է Համշենի կիսանկախ իշխանության կորիզը։
XV դարում հիշատակվում են Համշենի իշխան (պարոն) Առաքելը, Դավիթ Ա, Վարդը, Վեքեն, Դավիթ Բ։ Վերջինս 1489-ին պարտվել է օսմանյան թուրքերից, որից հետո Համշենի հայկական իշխանությունը դադարել է գոյություն ունենալ։ Համշենում նշանակվել է թուրք կառավարիչ, բայց գավառակի անմատչելի ձորերի հայ ձորապետները երկար ժամանակ պահպանել են ներքին ինքնավարությունը։ Գրչության կենտրոններ են եղել Սուրբ Խաչիկ հոր, Քոշտենց, Խուժկա վանքերը։ XIII դարի վերջին Համշեն է այցելել Հեթում պատմիչը, 1406-ին՝ իսպանացի դիվանագետ Կլավիխոն։
XVIII դարի վերջին - XIX դարի սկզբին ծավալվել է Համշենի հայերի բռնի մահմեդականացումը։ Դավանափոխ հայերին անվանել են «կեսկեսներ» (միաժամանակ գործածել են հայերը և թուրքերը)։ Ղ. Ինճիճյանը հիշատակում է Համշեն գավառակի Տափ, Քոշտենց, Եղնովիտ, Ամոգվա, Միծմուն, Ժանընտոց, Մոլևինց, Ուսկուրտա, Շնիչվա, Գուշիվա, Որդնենց, Մակրևինց, Խապագ, Վիժե Վերին, Վիժե Ներքին գյուղերը, Խալա վիճակը։ Ամբողջությամբ դավանափոխվել են Համշենի, Խալայի և Վիժեի հայերը, եղնովիտցիները պահպանել են քրիստոնեական հավատը, իսկ մյուս բնակավայրերը (կրոնական առումով) ունեին խառը բնակչություն։
XIX դարում գավառակ էր Լազիստանի գավառում։ Ընդգրկել է Աթինայի և Ռիզեի միջև՝ Քաջքար-Պարխար լ-գագաթների ծովահայաց լանջերի ձորերը, որոնցից նշանավոր էին Բեյուկդերեն, Ծիվարդերեն և Քսենոսդերեն։ XIX դարի 70-ական թթ. ուներ 33 գյուղ, 13.190 հայախոս բնակիչ։ Համշենին վարչականորեն կից էին հայաբնակ Ճեմիլ, Մարմանատ, Արտա բնակավայրերը և Խալայի վիճակը։ Համշենահայերը ապրում էին բնատնտեսական կյանքով, զբաղվում էին հացահատիկի, ծխախոտի մշակությամբ, անասնապահությամբ, արհեստներով, առևտրով։ Մինչև դարավերջը կանգուն էին նրանց եկեղեցիները։ Սակավահողության և կրոնա-ազգայնական ճնշման հետևանքով Համշենի հայերի մի մասը XIX դարի սկզբին գաղթել է Սև ծովի առափնյա շրջանները՝ Ջանիկ, Սյուրմենե, Տրապիզոն ևն։ 1877-78-ի ռուս-թուրքական պատերազմից հետո շատ համշենցիներ տեղափոխվել են Ղրիմ, Աբխազիա, Բաթում։ Դարավերջին Օրդուի և Խոփայի հայերը հաստատվել են Նիկոմեդիայում (Իզմիրում)։ Այնուհանդերձ, Համշենը մինչև XX դարի սկիզբը պահպանել է կիսանկախ վիճակը։
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |