Սենթ Մարտենի պատմություն
Սենթ Մարտենի պատմություն, Սեն Մարտեն կղզու պատմությունը։ Այն շատ ընդհանրություններ ունի Կարիբյան այլ կղզիների հետ։ Ամենավաղ բնակիչները ամերինդիացիներն էին, որին հաջորդում էին եվրոպացիները, որոնք ստրկություն էին բերում իրենց առևտրային շահերի համար նրանց շահագործելու համար։
Վաղ պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հին մասունքների միջոցով թվագրվում են կղզու առաջին բնակիչները. հավանաբար դրանք եղել են Սիբոնեիի հնդկացիները՝ դեռևս 3500 տարի առաջ։ Այնուհետև Արավակիի մեկ այլ խումբ գաղթել է Հարավային Ամերիկայի Օրինոկո ավազանից մ.թ.ա. մոտ 800 թվականներին։ Աղի տապակաների պատճառով նրանք Սենթ Մարտենն անվանում էին «Սուալիգա» կամ «Աղի երկիր»։ Այստեղ հիմնականում գյուղացիական և ձկնորսական հասարակություն էր, արավակացիները ապրում էին գյուղերի ծղոտե տանիք ունեցող շենքերում, որոնք բավականին ուժեղ էին փոթորիկներին դիմակայելու համար։ Նրանց անխռով քաղաքակրթությունը գնահատում էր գեղարվեստական և հոգևոր հետապնդումները։
Թեև նրանց կյանքը գլխիվայր շրջվել էր, այնուամենայնիվ, Կարիբյան հնդիկները` ծագումով նույն շրջանից, նույնպես եկել էին։ Ռազմիկ ազգ կարիբները սպանեցին արավակի տղամարդկանց և ստրկացրին կանանց։ Երբ եվրոպացիները սկսեցին ուսումնասիրել Կարիբյան ավազանը, Կարիբյան հասարակությունը գրեթե ամբողջությամբ տեղահանեց Արավակներին։
Գաղութային դարաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1493 թվականին Քրիստափոր Կոլումբոսն իր երկրորդ ճանապարհորդության ժամանակ ուղևորվեց դեպի Արևմտյան Հնդկաստան. առաջին անգամ տեսնելով կղզին, նա անվանեց Իսլա դե Սան Մարտին` Տուրի Սենթ Մարտենի անվամբ, քանի որ այդ օրը նոյեմբերի 11-ն էր, Սենթ Մարտենի օրը։ Չնայած Կոլումբոսը պնդեց, որ այն իսպանական տարածք է, այնուամենայնիվ Կոլումբոսն իջավ այնտեղ և Իսպանիան դարձրեց կղզու բնակավայրը։
Ֆրանսիացիներն ու հոլանդացիները նույնպես ցանկացան կղզին։ Մինչ ֆրանսիացիները ցանկանում էին գաղութացնել Տրինիդադի և Բերմուդյան կղզիները, հոլանդացիները Սենթ Մարտենը համարում էին Նոր Ամստերդամում (ներկայիս Նյու Յորք) և Բրազիլիայում գտնվող իրենց գաղութների միջև ընկած ճանապարհի կենտրոնում գտնվող կղզի։ Քանի որ կղզին քիչ էր բնակեցված, հոլանդացիները հեշտությամբ 1631 թվականին այնտեղ բնակավայր հիմնեցին՝ Ամստերդամի բերդը համարելով որպես պաշտպանություն զավթիչներից։ Յան Կլեզեն Վան Կամպենը դարձավ առաջին նահանգապետը, և շուտով Հոլանդական Արևմտյան Հնդկաստան ընկերությունը սկսեց աղի արդյունահանման աշխատանքները։ Կղզում ծագել են նաև ֆրանսիական և բրիտանական բնակավայրեր։ Նկատի առնելով այս գաղութները և ցանկանալով պահպանել իրենց հսկողությունը աղի առևտրի վրա, իսպանացիներն այժմ ավելի շատ գրավչություն տեսան Սենթ Մարտենի մեջ։ Ութսունամյա պատերազմը, որն առաջացրեց կատաղություն Իսպանիայի և Նիդեռլանդների միջև, հարձակման լրացուցիչ խթան հանդիսացավ։
Իսպանական ուժերը 1633 թվականին գրավեցին Հոլանդիայի Սենթ Մարտինը՝ իրենց ձեռքը վերցնելով վերահսկողությունը և գաղութարարների մեծամասնությունը դուրս մղեցին։ Փոինթ Բլենչում նրանք կառուցեցին Հին Իսպանական ամրոցը՝ տարածքն ապահովելու համար։ Չնայած հոլանդացիները պատասխան գործողություն են կատարել Սենթ Մարտենը հետ բերելու համար, բայց այնուամենայնիվ նրանք ձախողվել են։ Իսպանացիների` կղզին նվաճելուց տասնհինգ տարի անց ավարտվեց ութսունամյա պատերազմը։ Քանի որ նրանք այլևս կարիք չունեին Կարիբյան ավազանը, իսկ Սենթ Մարտենը շահույթ չբերեց, իսպանացիները կորցրեցին իրենց հակումը շարունակելու պաշտպանել այն։ 1648-ին նրանք լքեցին կղզին։
Սենթ Մարտենը կրկին ազատ տեսնելուց, և՛ հոլանդացիները, և՛ ֆրանսիացիները սկսեցին ուրախանալ իրենց բնակավայրերը վերստին հաստատելու հնարավորություն ունենալուց։ Հոլանդացի գաղութարարները եկել են Սուրբ Եվստատիոսից, իսկ ֆրանսիացիները եկել են Սուրբ Կիտսից։ Որոշ նախնական կոնֆլիկտից հետո երկու կողմերը հասկացան, որ ոչ մեկը հեշտությամբ չի զիջելու։ Նախընտրելով խուսափել համապարփակ պատերազմից՝ նրանք 1648 թվականին ստորագրեցին Կոնկորդիայի պայմանագիրը, որը կղզին բաժանեց երկու մասի։ Պայմանագիրը ստորագրել են երկու կղզիների նահանգապետեր Ռոբերտ դե Լոնգվիլերսը (Ֆրանսիա) և Մարտին Թոմասը (Նիդեռլանդներ)։ Համաձայն պայմանագրի ֆրանսիացիները կպահպանեին իրենց գրաված տարածքը և դեպի Անգիլիա ափերը, իսկ հոլանդացիները կունենային բերդի տարածքը և դրա շուրջը գտնվող հարավային ափի հողերը, բնակիչները կկիսեին կղզու բնական պաշարները[1]։
Կղզու բաժանման շուրջ լեգենդ է ձևավորվել։ Ըստ լեգենդի՝ իրենց տարածքային սահմանները որոշելու համար երկու կողմերն անցկացրել են մրցույթ։ Այն սկսվեց մի ֆրանսիացու գինի և մի հոլանդացու ժենեվր (հոլանդական ջին) խմելուց։ Երբ երկուսն էլ բավականաչափ խմած են եղել, մեկնել են Օիստերփոնդ կղզու աևելյան ափ։ Ֆրանսիացին ուղևորվել է դեպի հյուսիսային ափերը, իսկ հոլանդացին` դեպի հարավային ափեր. որտեղ որ երկու խմբերը հանդիպեցին, այն տեղն էր, որտեղ պետք է գծվեր Օիստերփոնդի բաժանարար գիծը։ Բայց, քանի որ հոլանդացին հանդիպեց մի կնոջ և սթափվեց, ֆրանսիացին հնարավորություն ունեցավ ավելի շատ հեռավորություն անցնել, բայց, ըստ երևույթին, նույնպես խաբեց, երբ նա կտրեց-անցավ կղզու հյուսիսարևելյան հատվածը և, հետևաբար, ավարտվեց ավելի շատ հողերով։
Չնայած այն բազմիցս կրկնվել է, բայց պատմականորեն ճշգրիտ չէ։ Պայմանագրի բանակցությունների ընթացքում ֆրանսիացիները ունեին ծովային նավատորմ, որը նրանք օգտագործում էին որպես սպառնալիք՝ իրենց համար ավելի շատ հողեր սակարկելու համար։ Չնայած պայմանագրին, երկու կողմերի միջև հարաբերությունները միշտ չէին ջերմ։ 1648-1816 թվականների միջև բախումները տասնվեց անգամ փոխեցին սահմանը։ Վերջում ֆրանսիացիները դուրս եկան 21 քառակուսի մղոնով (54 քառ/կմ) դեպի հոլանդական կողմի 16 քառակուսի մղոն (41 քառ/կմ)։
1651 թվականին Ամերիկյան կղզիների ընկերությունը վաճառել է կղզու ֆրանսիական մասը Մալթայի ինքնիշխան Սուրբ Հովհաննեսին, որը այն ժամանակ Սիցիլիայի Թագավորության վասալ պետություն էր։ Պատվերի կանոնը տևեց տասնչորս տարի, և 1665-ին այն վաճառվեց հետագայում ֆրանսիական West India Company-ին Կարիբյան ծովում գտնվող պատվերի այլ ունեցվածքների հետ միասին։
Չնայած իսպանացիներն առաջինն էին, ովքեր կղզիներ ստրուկներ էին բերում, այնուամենայնիվ նրանց թիվը քիչ էր։ Բայց բամբակի, ծխախոտի և շաքարավազի նոր մշակմամբ նոր ծառեր են ներկրվել՝ տնկարկների վրա աշխատելու համար։ Ստրուկների թիվն ավելի արագորեն աճեց, քան հողի սեփականատերերինը։ Դաժան վերաբերմունքի ենթարկվելով՝ ստրուկները սկսում էին ապստամբություններ, և նրանց ճնշող թվերը անհնար էր լինում անտեսել։ 1848-ին ֆրանսիացիները վերացրեցին ստրկությունը իրենց գաղութներում (ներառյալ ֆրանսիական Սենթ Մարտենը)։ Կղզու հոլանդական կողմի ստրուկները բողոքել են և սպառնացել փախչել ֆրանսիական կողմ՝ ապաստան հայցելու համար։ Հոլանդիայի տեղական իշխանությունները դժգոհեցին և ազատեցին գաղութների ստրուկներին։ Թեև այս հրամանը հարգվում էր տեղական առումով, դեռևս 1863 թվականին հոլանդացիները վերացրին ստրկությունը իրենց կղզու բոլոր գաղութներում, որ ստրուկները դառան օրինականորեն ազատ[2]։
20-րդ դարը և դրանից ի վեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստրկության վերացումից հետո տնկարկային մշակությունը քայքայվեց, և կղզու տնտեսությունը տուժեց։ 1939 թվականին Սենթ Մարտենը մեծ թափ ստացավ, երբ հայտարարվեց հարկերից ազատ նավահանգիստ։ Հոլանդացիները 1950-ական թվականներին սկսեցին կենտրոնանալ զբոսաշրջության վրա։ Ֆրանսիացիներից պահանջվեց ևս քսան տարի, որպեսզի սկսեն զարգացնել իրենց տուրիստական արդյունաբերությունը։ Ներկայումս զբոսաշրջությունն ապահովում է տնտեսության հիմքը կղզու երկու կողմերի համար[3]։
1995 թվականի սեպտեմբերի 5-ին, Դոննա փոթորիկից հետո մեկ տարի անց, Լուիս փոթորիկը խստորեն հարվածեց կղզիներին՝ պատճառելով բազմաթիվ վնասներ։
1994 թվականին Նիդեռլանդների Թագավորությունը և Ֆրանսիան ստորագրեցին Ֆրանկո-Հոլանդական պայմանագիրը Սենթ Մարտենի սահմանային հսկողության վերաբերյալ, որը թույլ է տալիս համատեղ իրականացնել ֆրանկո-հոլանդական սահմանային հսկողություն այսպես կոչված «ռիսկային թռիչքների վերաբերյալ»։ Որոշ հապաղումից հետո պայմանագիրը վավերացվել է 2006 թվականի նոյեմբերին Նիդեռլանդներում, այնուհետև ուժի մեջ է մտել 2007 թվականի օգոստոսի 1-ին։
2017 թվականի սեպտեմբերի 6-ին, 5-րդ մակարդակի Իրմա փոթորիկը, որի արագությունը հասավ 295 կմ/ժ-ի, իսկ ճնշման արագությունը` 360 կմ/ժ-ի, կղզին ավերեց՝ թողնելով լուրջ վնաս։ Նիդեռլանդներն ու Ֆրանսիան ստեղծեցին տարբեր հիմնադրամներ կղզու տնտեսությունը վերականգնելու համար։ Նիդեռլանդները տրամադրել է ավելի քան 550 միլիոն եվրո հիմնադրամին, որը կառավարվում էր նաև վերականգնման պլանավորման բյուրոյի կողմից, որը նաև հայտնի է NRPB-ի կողմից[4]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Henocq, Christophe (2010 թ․ մարտի 15), «Concordia Treaty, 23rd March 1648», Heritage, 6: 13, Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին
- ↑ Lampe, Armando (2001). Mission Or Submission?: Moravian and Catholic Missionaries in the Dutch Caribbean During the 19th Century. Otto Harrassowitz Verlag. էջ 154. ISBN 9783525559635.
- ↑ St. Maarten: Bits of history". St. Maarten Tourism Office.
- ↑ «Hurricane Irma kills eight on Caribbean island of Saint Martin». Reuters. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- History of Saint Martin Արխիվացված 2014-04-08 Wayback Machine զբոսաշրջիկների ուղեցույց