Ուրուգվայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ուրուգվայի տնտեսություն
Վիճակագրություն
ՀՆԱ56 156 972 157,696 $[1]
ՀՆԱ-ի աճ1,4 ± 0,1 տոկոս[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով16 245 $[3]
Գնաճ (ՍԳԻ)8,1 ± 0,1 տոկոս[4]
Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի պատմական զարգացում

Ուրուգվայի տնտեսությունն առանձնանում է արտահանման ուղղված գյուղատնտեսական հատվածով և լավ կրթված աշխատուժով, ինչպես նաև սոցիալական ծախսերի բարձր մակարդակով։ Զբոսաշրջությունը և բանկային գործունեությունը նույնպես կարևոր ոլորտներ են։ Ուրուգվայը հանդես է գալիս որպես միջազգային ֆինանսների և զբոսաշրջության տարածաշրջանային հանգույց։ Երկիրը նաև ունի առաջադեմ աշխատողների իրավունքների պաշտպանության պատմություն և ներկայացուցչություն, որտեղ արհմիությունները և ութժամյա աշխատանքային օրը պաշտպանված էին 20-րդ դարի սկզբին։

Երկրի բնակչության 90%-ը ուրբանիզացված է, մինչդեռ արդյունաբերության մեծ մասը և բնակչության կեսից ավելին կենտրոնացած է մայրաքաղաք Մոնտեվիդեոյում[5]։

1996–98 թվականներին տարեկան 5% միջին աճից հետո Ուրուգվայի տնտեսությունը մեծ անկում է ապրել 1999–2002 թվականներին, ինչը հիմնականում բխել է իր խոշոր հարևաններ . Արգենտինայի և Բրազիլիայի տնտեսական խնդիրների հետևանքներից։ 2001–2002 թվականներին Արգենտինայի քաղաքացիները Ուրուգվայի բանկերում ավանդադրված դոլարների զանգվածային դուրսբերումներ են կատարել այն բանից հետո, երբ Արգենտինայում բանկային ավանդները սառեցվել են, ինչը հանգեցրել է ուրուգվայական պեսոյի անկմանը, որը առաջացրել է 2002 թվականի Ուրուգվայի բանկային ճգնաժամը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

19-րդ դար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

19-րդ դարում երկիրն ուներ լատինաամերիկյան մյուս երկրներին նման բնութագրեր, կաուդիլիզմ, քաղաքացիական պատերազմներ և մշտական անկայունություն (40 ապստամբություն 1830-1903 թվականներին), օտարերկրյա կապիտալիզմի վերահսկողությունը տնտեսության կարևոր հատվածների վրա, անգրագետ մարդկանց բարձր տոկոսը (բնակչության կեսից ավելին 1900 թվականին)։ Օտարերկրյա ներդրումների թվում Մեծ Բրիտանիայից ներդրողները վերահսկում էին հողի 22%-ը և արդյունաբերական ենթակառուցվածքի բազմաթիվ խոշոր մասեր, ներառյալ մսի փաթեթավորումը և կաշվի արդյունաբերությունը, ջրի և գազի ենթակառուցվածքները և տրանսպորտային համակարգերը, ինչպիսիք են տրոլեյբուսը և 1100 մղոն երկաթուղին[6]։

Բարեփոխումներ Բատլեից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախագահ Խոսե Բատլե ի Օրդոնեսը 1903 թվականից մինչև1907 թվականը և 1911 թվականից մինչև 1915 թվականը, ստեղծել է Ուրուգվայի ժամանակակից քաղաքական զարգացման օրինակը և գերիշխել է քաղաքական ասպարեզում մինչև իր մահը։ Բատլեն ներկայացրել է լայնածավալ քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական բարեփոխումներ, ինչպիսիք են բարեկեցության ծրագիրը, կառավարության մասնակցությունը տնտեսության շատ ոլորտներում և նոր սահմանադրություն[7]։

Բատլեն ազգայնացրել է օտարերկրյա սեփականություն հանդիսացող ընկերությունները և ստեղծել է ժամանակակից սոցիալական ապահովության համակարգ։ Ավելի ցածր եկամուտների համար եկամտահարկը վերացվել է 1905 թվականին, բոլոր քաղաքում հիմնվել են միջնակարգ դպրոցներ (1906 թվական), պետականացվել է հեռախոսային ցանցը, ներդրվել են գործազրկության նպաստները (1914 թվական), ութժամյա աշխատանքային օր (1915 թվական) և այլն[8][9]։ Մինչև 1929 թվականը արտադրության 84%-ը կենտրոնացած է եղել մի քանի արդյունաբերության մեջ՝ մսի, կաշվի և բրդի[8]։ Արդյունաբերական քաղաքականությունը հետագայում խրախուսում է միգրացիան գյուղերից քաղաքներ, ինչպես նաև ներգաղթյալների ալիքները հարավային և արևելյան Եվրոպայից[8]։ Մոնտեվիդեոյի քաղաքային ենթակառուցվածքներում ներդրումները և աճող տնտեսությունը սահմանափակվեցին 1930 թվականի ՖԻՖԱ-ի առաջին աշխարհի գավաթի անցկացմամբ[8]։ Կլաուդիո Վիլիմանը, որը ծառայել է Բատլեի երկու ժամկետների միջև ընկած ժամանակահատվածում, նրա կողմնակիցն էր և շարունակել է նրա բոլոր բարեփոխումները, ինչպես և հաջորդ նախագահ Բալթասար Բրումը (1919–1923): Մոտ 1900 մանկական մահացության մակարդակը (IMR) Ուրուգվայում աշխարհում ամենացածրն էր, ինչը վկայում է շատ առողջ բնակչության մասին։

20-րդ դարի կեսեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուրուգվայի տնտեսությունը սկիզբ է առել 20-րդ դարի սկզբին (1920-1950-ականներ)՝ ներմուծման փոխարինման արդյունաբերականացմանն ուղղված պետական քաղաքականության շնորհիվ, որի ընթացքում կառավարությունը խրախուսում և պաշտպանում էր ազգային արտադրողներին ՝ ներմուծման կախվածությունը նվազեցնելու համար։ Ընդհանուր առմամբ, այս ժամանակահատվածում արտադրական արդյունաբերությունը բարգավաճել է՝ 1945-1954 թվականներին տարեկան աճելով 8,4 -ով։

1956 թվականին միջին խավը կազմել է բնակչության մոտավորապես 40%-ը, քաղաքային ծառայություններն ու մշակույթը, ինչպես զանգվածային լրատվության միջոցներն ու կինոն մեծ քայլերով զարգացման փուլում էին[10]։ Այնուամենայնիվ, ներմուծման փոխարինման արդյունաբերականացման քաղաքականությունը սկսել է փլուզվել 1950-ական թվականներին՝ հանգեցնելով տնտեսական և սոցիալական անկարգությունների[10]։ Տնտեսական շատ պատմություններ նկարագրում են և՛ 50-ականները և 60-ականները, և՛ բռնապետության շրջանը (70-ական և 80-ական թվականներ) որպես տնտեսական անկման ժամանակաշրջաններ, որին հաջորդում է նեոլիբերալիզմի հետևանքով առաջացած հետագա տնտեսական դեգրադացումը[10]։

90-ականներին և 2000-ականների սկզբին Խուլիո Մարիա Սանգվինետիի և Խորխե Բատլեի ղեկավարած Կոլորադոյի կուսակցության քաղաքականությունը, հետևելով նեոլիբերալիզացիայի համաշխարհային միտումներին, նպաստել է արդյունաբերական և փոքրածավալ գյուղատնտեսությունից տեղափոխմանը դեպի մոնոմշակութային գյուղատնտեսություն և ծառայություններ, ինչպիսիք են ֆինանսներն ու զբոսաշրջությունը[11]։ Այնուամենայնիվ, այս քաղաքականությունները մարեցին, քանի որ Արգենտինայի և Բրազիլիայի տարածաշրջանային տնտեսական խնդիրները 1998-2003 թվականներին անկում և գործազրկություն առաջացրեցին[11]։ Հետագա տնտեսական և սոցիալական ճգնաժամերը թույլ են տվել ընտրել Լայն ճակատի ձախակողմյան կոալիցիա՝ ընդդեմ նեոլիբերալ քաղաքականության[11]։

Ժամանակակից միտումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2003 թվականից ի վեր արհմիութենականների թիվը քառապատկվել է՝ 110,000-ից հասնելով ավելի քան 400,000-ի՝ 2015 թվականին 1,5 միլիոն աշխատող բնակչության համար։ Արհմիությունների միջազգային կոնֆեդերացիայի տվյալներով՝ Ուրուգվայը դարձել է Ամերիկական ամենաառաջադեմ երկիրը «աշխատանքային հիմնարար իրավունքների, մասնավորապես՝ միավորումների ազատության, կոլեկտիվ բանակցությունների և գործադուլի իրավունքի» հարգման առումով։

Արժույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուրուգվայը մասամբ դոլարիզացված տնտեսություն ունի։ Բանկային վարկերի գրեթե 60%-ը օգտագործում է ԱՄՆ դոլար[12], սակայն գործարքների մեծ մասում օգտագործվում է ուրուգվայական պեսոն[13]։ Այսօր ուրուգվայական պեսոն հատվում է 1, 2, 5, 10 և 50 պեսո մետաղադրամներով և 20, 50, 100, 200, 500, 1000 և 2000 պեսո թղթադրամներով։

Որոլտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսություն, տեքստիլ և կաշի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուրուգվայի պատմության ընթացքում նրանց ամենաուժեղ արտահանող արդյունաբերությունները եղել են տավարի և բուրդի միսը։ Տավարի մսի արտահանման դեպքում դրանք ավելացել են այն բանից հետո, երբ Ուրուգվայը միացել է Mercosur-ի համաձայնագրին 1991 թվականին, և երկիրը կարողացել է առևտուր անել ավելի հեռավոր շուկաների հետ, ինչպիսին է օրինակ Ճապոնիան։ 2018 թվականին արտադրել է 589 հազար տոննա տավարի միս[14]։

Քանի որ փայտանյութի վերամշակումն իրականացվում է երկրի ներսում, վերջին տարիներին անտառտնտեսությունը դարձել է աճող արդյունաբերություն։ 2018 թվականին հանրապետությունում արտադրվել է 1,36 միլիոն տոննա բրինձ, 1,33 միլիոն տոննա սոյա, 816 հազար տոննա եգիպտացորեն, 637 հազար տոննա գարի, 440 հազար տոննա ցորեն, 350 հազար տոննա շաքարեղեգ, 106 հազար տոննա նարինջ, 104 հազար տոննա խաղող, 90 հազար տոննա սևուկ, 87 հազար տոննա կարտոֆիլ, 76 հազար տոննա սորգո, 71 հազար տոննա տանժերին, 52 հազար տոննա վարսակ, 48 հազար տոննա խնձոր[15]։

Լիբիգի մսի էքստրակտի ընկերությունն 100 տարի ղեկավարել է տավարի մսի արդյունահանման շատ մեծ և ազդեցիկ գործարան Ֆրեյ Բենտոսում։

Ծրագրային ապահովում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջին տասնամյակների ընթացքում ծրագրային ապահովման արդյունաբերությունը զգալիորեն զարգացել է։ Շատ ստարտափներ շատ հաջողակ են եղել, ինչպես, օրինակ, pedidosya ընկերությունը։ Ուրուգվայը նաև արտահանում է ծրագրակազմ; Միացյալ Նահանգներին աշխարհագրական հարևանությունը ընկերությունների համար գրավիչ է դարձնում ծրագրային ապահովման մշակման աութսորսինգը Ուրուգվայական ընկերություններին։ Ուրուգվայի ծրագրային ապահովման այլ հայտնի ընկերություններ են ՝ Genexus, Códigos del Sur, Overactive:

Հանքարդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած ոլորտը էապես չի նպաստում երկրի տնտեսությանը, վերջին տարիներին որոշակի ակտիվություն է նկատվում ոսկու և ցեմենտի արտադրության, ինչպես նաև գրանիտի արդյունահանման մեջ։

Արտիգասի դեպարտամենտը հայտնի է Ամեթիստի և որձաքարային ագատի տեսակների արդյունահանմամբ։ 2010-ականներին արդյունահանվել է 9 միլիոն ԱՄՆ դոլարի 20,000 տոննա օգտակար հանածոներ, որոնք արտահանվել են Գերմանիա, Միացյալ Նահանգներ, Բրազիլիա և Չինաստան։

Պլաստիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1991-ին և 1997-ին կատարված երկու խոշոր ներդրումների շնորհիվ Ուրուգվայում արտադրվող ամենակարևոր արտահանումները պլաստիկն են։ Այս ներդրումները ճանապարհ դրեցին պլաստիկի վրա հիմնված արտադրանքի զգալի արտահանման մեծ մասի համար, որոնք շատ կարևոր դեր են խաղացել Ուրուգվայի տնտեսության մեջ։

Հեռահաղորդակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած ֆիքսված կապի ոլորտում ներդրումների վատ մակարդակին, Ուրուգվայի բնակչության փոքր թիվը հնարավորություն է տվել նրանց հասնել Հարավային Ամերիկայում հեռահաղորդակցության խտության ամենաբարձր մակարդակներից մեկին և հասնել հիմնական գծերի 100% թվայնացման։ Թեև հեռահաղորդակցության ոլորտը մի քանի տարի գտնվում է պետական մենաշնորհի տակ, այնուամենայնիվ, դրույթներ են մտցվել ազատականացում մտցնելու և բջջային կապի ոլորտում ավելի շատ ընկերությունների մուտքի հնարավորություն տալու վերաբերյալ։

Ճամփորդություն և զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականին ճանապարհորդությունն ու զբոսաշրջությունը կազմել են երկրի ՀՆԱ-ի 9,4%-ը[16]։ Ուրուգվայի զբոսաշրջության արդյունաբերությունը հիմնականում գրավում է այցելուներ հարևան երկրներից։ Ներկայումս Ուրուգվայի հիմնական գրավչությունը ներքին տարածքներն են, հատկապես գտնվում են Պունտա դել Էստեի շրջակայքում գտնվող տարածաշրջանում[17]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  2. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016
  3. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  4. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
  5. ↑ Renfrew, Daniel (2019). «Chapter 2: This is Not a Game». Life without lead : contamination, crisis, and hope in Uruguay (English). Oakland, California. էջեր 51–82. ISBN 978-0-520-96824-0. OCLC 1102765674.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  6. ↑ Renfrew, Daniel (2019). «Chapter 2: This is Not a Game». Life without lead : contamination, crisis, and hope in Uruguay (English). Oakland, California. էջեր 51–82. ISBN 978-0-520-96824-0. OCLC 1102765674.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  7. ↑ Jermyn, Leslie; Wong, Winnie (2010). Uruguay. Marshall Cavendish. ISBN 9780761444824.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Renfrew, Daniel (2019). «Chapter 2: This is Not a Game». Life without lead : contamination, crisis, and hope in Uruguay (English). Oakland, California. էջեր 51–82. ISBN 978-0-520-96824-0. OCLC 1102765674.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  9. ↑ Jermyn, Leslie; Wong, Winnie (2010). Uruguay. Marshall Cavendish. ISBN 9780761444824.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Renfrew, Daniel (2019). «Chapter 2: This is Not a Game». Life without lead : contamination, crisis, and hope in Uruguay (English). Oakland, California. էջեր 51–82. ISBN 978-0-520-96824-0. OCLC 1102765674.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Renfrew, Daniel (2019). «Chapter 2: This is Not a Game». Life without lead : contamination, crisis, and hope in Uruguay (English). Oakland, California. էջեր 51–82. ISBN 978-0-520-96824-0. OCLC 1102765674.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  12. ↑ Piñón, Marco; Gelos, Gaston (2008 թ․ օգոստոսի 28). «Uruguay's Monetary Policy Effective Despite Dollarization». IMF Survey Magazine. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 4-ին.
  13. ↑ Piñón, Marco; Gelos, Gaston; López-Mejía, Alejandro (editors) (2008). Macroeconomic Implications of Financial Dollarization: The Case of Uruguay. International Monetary Fund. էջ 2. ISBN 978-1-58906-727-1. {{cite book}}: |last= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  14. ↑ Uruguay production in 2018, by FAO
  15. ↑ Uruguay production in 2018, by FAO
  16. ↑ «Uruguay - Travel & Tourism Total Contribution to GDP - Total Contribution to GDP - % share». Knoema. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  17. ↑ "Country Reports: Uruguay." Uruguay Country Monitor (2014): 16.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուրուգվայի տնտեսություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ուրուգվայի_տնտեսություն&oldid=9918247» էջից