Ուկրաինա-ադրբեջանական հարաբերություններ
 | |
 Ուկրաինա |
 Ադրբեջան |
Ուկրաինա-ադրբեջանական հարաբերություններ, քաղաքական, տնտեսական և այլ միջպետական հարաբերություններ Ադրբեջանի և Ուկրաինայի միջև։
1918-1922 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռազմա-քաղաքական դրության անկայունությունը թույլ չի տվել Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետությանը և ուկրաինական տերությանը լիարժեք դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել[1]։ 1918 թվականի հուլիսին նման իրավիճակի պատճառով Բաքվում հյուպատոս նշանակվեց միայն համատեղությամբ Թիֆլիսում Ուկրաինայի հյուպատոս Ալեքսեյ Կուլինսկին[2], իսկ Ուկրաինայում գտնվող ադրբեջանցիների կողմից 1918 թվականի հոկտեմբերի 10-ին ստեղծվեց Ուկրաինայում Ադրբեջանի կոմիսարիատը՝ Ջելիլ Սադիկովի գլխավորությամբ, ով «մինչև ադրբեջանական կառավարության հետ կապ հաստատելը» պարտավորվում էր իրականացնել «Ադրբեջանի քաղաքացիների շահերի պաշտպանությունը»։ Կոմիսարիատի ստեղծման մասին ծանուցվել է Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն[1], մարմինը ստացել է գետմանի կառավարության ճանաչումը[2]։ Արդեն 1918 թվականի նոյեմբերի 1-ին կոմիսարիատի կողմից խնդրագիր է ստացվել պարզաբանել պահեստազորի առանձին կատեգորիաների սպաների գրանցման և զորակոչի մասին օրենքի դրույթը այն նպատակով, որպեսզի դրա գործողության տակ չընկնեն Ադրբեջանի քաղաքացիները, որպես «ինքնիշխան պետություն»։ Ի պատասխան՝ Ուկրաինայի կառավարությունը պարզաբանում է հրապարակել, որտեղ, ի թիվս զորակոչի ոչ ենթակա այլ անձանց, թվարկվել են Ռուսական կայսրության նախկին հպատակները, որոնք ստացել են «Ուկրաինայի կառավարությանը կից համապատասխան կառավարություններից կամ լիազոր ներկայացուցիչներից ազգային անձնագրեր, որոնք կրկին ստեղծվել են նախկին Ռուսական կայսրության տարածքում», կամ «Ուկրաինայի կառավարության կողմից նման պետությունների և ազգային կազմակերպությունների փաստացի ներկայացուցիչներից Ուկրաինայում», որոնց թվում նշված էր նաև Կիևում Ադրբեջանի կոմիսարիատը[1]։
Ուկրաինայի հյուպատոսները Բաքվում
- Ալեքսեյ Կուլինսկի, համատեղությամբ Թիֆլիսում Ուկրաինայի հյուպատոսը։ Նշանակվել է 1918 թվականի հուլիսին։
Ուկրաինայի լիազոր ներկայացուցիչները Կովկասում
- Իվան Կրասկովսկին իր հավատարմագրերն է հանձնել Ադրբեջանի Ժողովրդավարական Հանրապետության արտգործնախարար Ֆաթալի Խան Խոյսկուն 1919 թվականի փետրվարի 8-ին[2][3]։
Ադրբեջանի կոմիսարները Ուկրաինայում
- Ջելիլ Սադիկով։ Նշանակվել է 1918 թվականի հոկտեմբերի 10-ին[1]։
Ուկրաինայում Ադրբեջանի դեսպանները
- Յուսիֆ Վեզիր Չեմենզեմինլի։ Նշանակվել է 1918 թվականի նոյեմբերի 1-ին[2]։
1919-1920 թվականների սկզբներին Ուկրաինայի մայրաքաղաքում գործում էր Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության հյուպատոսությունը։ 1920 թվականի գարնանը ԱԶԿ-ի խորհրդարանը մտադրվեց Ուկրաինայի տարածքում Հանրապետության դիվանագիտական ներկայացուցչություն հիմնել[4]։
Ժամանակակից հարաբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ադրբեջանն ու Ուկրաինան ԽՍՀՄ կազմում էին։ Երկու պետությունների միջև դիվանագիտական հարաբերությունները կանոնակարգվել են անկախություն ձեռք բերելուց հետո, 1992 թվականի փետրվարի 6-ին։ Ադրբեջանը դեսպանատուն ունի Կիևում (1997 թվականի մարտի 12-ից), Ուկրաինան՝ Բաքվում (1996 թվականի մայիսի 5-ից)[5]։ Երկու երկրներն էլ Եվրոպայի խորհրդի, Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ), Ժողովրդավարության և տնտեսական զարգացման կազմակերպության (ՎՈՒԱՄ) և Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության (ՍԾՏՀ) լիիրավ անդամներ են։
1995 թվականի հուլիսի 27-28-ը տեղի ունեցավ Ուկրաինայի նախագահ Լ. Մ. Կուչմայի պաշտոնական այցը։ Կողմերը 11 ազգամիջյան համաձայնագիր են ստորագրել փոխհարաբերությունների, ազատ առևտրի, առևտրի և տնտեսության ոլորտում համատեղ գործունեության, ավիացիոն կապերի, արտադրական միավորման, նավթագազային հորատանցքերի ոլորտում աջակցության մասին և այլն[4]։
1997 թվականի մարտի 24-25-ը տեղի է ունեցել Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Հեյդար Ալիևի պաշտոնական այցն Ուկրաինա, որի ընթացքում կնքվել է 17 համաձայնագիր։ Համաձայնությունների շարքում առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցնում այնպիսի փաստաթղթեր, ինչպիսիք են գործընկերության հարաբերությունների խորացման մասին հռչակագիրը, նավթագազային ոլորտում համագործակցության մասին հուշագիրը, հյուպատոսական կոնվենցիան, ներդրումների խրախուսման և փոխադարձ պաշտպանության մասին պայմանագիրը, ռազմական տեխնիկայի ոլորտում համատեղ գործունեության մասին, մաքսային օրենսդրությունում օժանդակելու մասին, երկաթուղային տրանսպորտի բնագավառում համագործակցության մասին․ առևտրաարդյունաբերական պալատների համատեղ գործունեության մասին և այլն[6]։ Հեյդար Ալիևն արժանացել է «Յարոսլավ Իմաստուն» շքանշանի, որը համարվում է Ուկրաինայի կառավարական պարգևը[4]։
1998 թվականի սեպտեմբերի 8-ին Ադրբեջանի մայրաքաղաքում ստորագրվեց Եվրոպա-Կովկաս-Ասիա միջանցքի զարգացման վերաբերյալ միջազգային տրանսպորտի մասին հիմնական բազմակողմ համաձայնագիրը[4]։
2001 թվականի փետրվարի 28-ից մարտի 2-ը պաշտոնական այցով Բաքվում էր գտնվում Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի նախագահ Ի.Պլյուշը։ Բանակցությունների ընթացքում երկու հանրապետությունների խորհրդարանների միջև ստորագրվել է համագործակցության համաձայնագիր[4]։
2001 թվականի հոկտեմբերի 16-ին երկու կողմերը ստորագրել են բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության համաձայնագիր[7]։
2002 թվականին Ադրբեջանի Հանրապետության և Ուկրաինայի կառավարությունների կողմից համաձայնություն է ձեռք բերվել «Ուկրաինայի և Ադրբեջանի քաղաքացիների առանց վիզայի ուղևորությունների մասին»[8]։
2003 թվականին պետությունների միջև կնքվել է 96 երկկողմ փաստաթուղթ[4]։ Ընդհանուր առմամբ, 2019 թվականին ստորագրվել է տարբեր մակարդակի 124 պայմանագիր[7]։
2019 թվականի ապրիլի 22-ին Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևը շնորհավորել է Վլադիմիր Զելենսկիի Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնում ընտրվելու կապակցությամբ[9]։
Տնտեսական համագործակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ադրբեջանի և Ուկրաինայի միջև արտաքին տնտեսական հարաբերությունների դինամիկան 1997-2003 թվականներին[4]
| Թվականներ | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 |
| Ներմուծում | 85640.3 | 92990.5 | 38450.4 | 35824.2 | 39329.9 | 79918.1 | 118667.3 |
| Արտահանում | 32144.7 | 12018.1 | 24026.8 | 23620.9 | 6841.0 | 12981.7 | 21204.2 |
| Ընդհանուր ապրանքաշրջանառություն | 117785 | 105008 | 62477.2 | 59445.1 | 46170.9 | 92889.8. | 139871.5 |
| Հաշվեմնացորդ (+, -) | -53495.6 | -80972 | -11423 | -12203 | -32488 | -66936 | -97463.1 |
2000 թվականի մարտի 16-17-ն ընկած ժամանակահատվածում նախագահ Լ. Կուչմայի Բաքու կատարած պաշտոնական այցի ժամանակ կնքվել է 2000-2009 թվականների տնտեսական համագործակցության մասին պայմանագիր։ Ավարտվել է տնտեսական համագործակցության հատուկ ծրագրի նախապատրաստումը։ Նախագահ Լ. Կուչման արժանացել է Ադրբեջանի կառավարական պարգևին՝ «Իստիգլալ» շքանշանին։ 2003 թվականին հիմնադրվեցին նավթային տրանսֆորմատորների արտադրության և վերակառուցման համատեղ ձեռնարկություններ[4]։
Երկու երկրների միջև ապրանքաշրջանառությունը 2010 թվականին կազմել է 1 միլիարդ 400 միլիոն դոլար։
2013 թվականին Ուկրաինայի և Ադրբեջանի միջև արտաքին առևտրային գործունեության ծավալը կազմել է մոտ 979 միլիոն դոլար։ 2015 թվականին շրջանառությունը նվազել է 3 անգամ՝ հասնելով 390 միլիոն դոլարի[6]։
Արտահանման հիմքը կազմում են սև մետաղները, ծխախոտը, թուղթ, ստվարաթուղթ, շաքար և հրուշակեղեն, հացահատիկից պատրաստված պատրաստի արտադրանք, փայտ և այլն[7]։
2015 թվականի վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ Ադրբեջանի կառավարությունը ավելի քան 200 միլիոն դոլար է ներդրել Ուկրաինայի տնտեսության մեջ[6]։
2018 թվականի հունիսի 12-ին Թուրքիայի Էսքիշեհիր քաղաքում տեղի է ունեցել Տրանսանատոլիական գազատարի գործարկման արարողությունը[10]։
Ներկայում Ուկրաինայի նավթավերամշակման գործարանների (նավթավերամշակման գործարանների) ավելի քան 85 %-ը նավթ է ստանում Ադրբեջանից։ Ադրբեջանը համարվում է Ուկրաինայի էներգետիկ առաջատար մատակարարներից մեկը[11]։ Ուկրաինան երկրորդ տեղն է զբաղեցնում (Ռուսաստանի Դաշնությունից հետո) Ադրբեջանի Հանրապետության առևտրային գործընկերների շարքում[7]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Головченко В.І. Солдатенко В.Ф. Українське питання в роки Першої світової війни: Монографія. – К.: Парламентське вид-во, 2009. – 448 с. ISBN 978-966-611-690-4» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Сергійчук В. І. Налагодження дипломатичних контактів Української Держави з країнами Кавказького регіону / В. І. Сергійчук // Національна та історична пам’ять. — 2013. — Вип. 7. — С. 212—217
- ↑ Щодо відзначення 25-ї річниці встановлення дипломатичних відносин між Україною та Азербайджанською Республікою Արխիվացված 2017-09-23 Wayback Machine//Посольство України в Азербайджанській Республіці
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 «Азербайджан и Украина» (PDF).
- ↑ «Посольства Азербайджанской Республики и Украины». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 1news. «20 лет со дня установления дипломатических отношений между Украиной и Азербайджанской Республикой». www.1news.az. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 30-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) - ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 R. S. Global ЭКОНОМИЧЕСКОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО МЕЖДУ АЗЕРБАЙДЖАНОМ И УКРАИНОЙ(անգլ.).
- ↑ Sputnik. «Украинский политолог: фактор СНГ в отношениях Киева и Баку никогда не был ключевым» (ռուսերեն). Sputnik Азербайджан. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 30-ին.
- ↑ «После избрания Зеленского отношения с Азербайджаном могут стать еще лучше» (ռուսերեն). Пресс-клуб Содружество. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 30-ին.
- ↑ «Печальная традиция: что ждет азербайджано-украинские отношения при Тимошенко?» (ռուսերեն). Minval.az. 2018 թ․ հունիսի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 30-ին.
- ↑ «Появление в Азербайджане своего «Зеленского» крайне маловероятно — интервью» (ռուսերեն). EADaily. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 30-ին.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Аббасов А. Азербайджан и Украина сохранили тенденцию к взаимодополняемости экономик// Caspian Energy, 2002, № 3,с.9.
- Азербайджан и Украина успешно сотрудничают во всех областях// Бакинский рабочий,2003, 31 января.
- Алиев Т. М. Азербайджано-украинское сотрудничество: современный этап развития//Автореф.- Баку, 2004
- Джапаров З. Азербайджанцы в Украине//Бакинский рабочий, 2002, 21 августа.
- Наджафов М. Н. Основные приоритеты дипломатии Азербайджанской Республики на современном этапе// Автореф., Академия государственного управления при Президенте Азербайджанской Республики. Баку, 2004, с.3.
- Прейгер Д., Малярчук И., Новикова А., Нижник Е. ГУУАМ: экономические основы кооперации// Центральная Азия и Кавказ, 2000,№ 6,с.160-161.
- Рухуллаоглу Т. Азербайджан-Украина: деловые контакты// Бакинский рабочий,2003, 8 августа.
- Церемония подписания азербайджано-украинских документов// Бакинский рабочий, 2000, 18 марта.