Նելլա Լարսեն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
 Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։
Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։
Նելլա Լարսեն
անգլ.՝ Nella Larsen
Ծննդյան անունանգլ.՝ Nellie Walker[1]
Ծնվել էապրիլի 13, 1891(1891-04-13)[2][3]
ԾննդավայրՉիկագո, Իլինոյս, ԱՄՆ[4]
Վախճանվել էմարտի 30, 1964(1964-03-30)[2][5][6][…] (72 տարեկան)
Վախճանի վայրԲրուքլին, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
ԳերեզմանCypress Hills Cemetery[7]
Մասնագիտությունբուժքույր, գրող, գրադարանավար և վիպասան
Ազգությունաֆրոամերիկացի
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունՖիսկի համալսարան, Կոլումբիայի համալսարան, Կոպենհագենի համալսարան[4] և Lincoln School for Nurses?
Գրական ուղղություններՀարլեմյան Վերածնունդ
Ուշագրավ աշխատանքներQuicksand? և Passing?
ԱշխատավայրՆյու Յորքի հանրային գրադարան[8], John A. Andrew Memorial Hospital?, New York City Department of Health and Mental Hygiene?, Gouverneur Hospital? և Metropolitan Hospital Center?
Պարգևներ
ԱմուսինElmer Samuel Imes?
 Nella Larsen Վիքիպահեստում

Նելալիտեա «Նելլա» Լարսեն (անգլ.՝ Nellallitea "Nella" Larsen, ի ծնե՝ Նելլի Ուոքեր, ապրիլի 13, 1891(1891-04-13)[2][3], Չիկագո, Իլինոյս, ԱՄՆ[4] - մարտի 30, 1964(1964-03-30)[2][5][6][…], Բրուքլին, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ), ամերիկացի վիպասան։ Աշխատելով որպես բուժքույր և գրադարանավար՝ նա հրատարակել է երկու վեպ՝ «Արագ ավազ» (1928) և «Անցում» (1929), և մի քանի պատմվածքներ։ Թեև նրա գրական արտադրանքը սակավ էր, նա մեծ համբավ էր վայելում իր ժամանակակիցների կողմից։

Նելլայի՝ գրելու նկատմամբ ունեցած հետաքրքրությունը սկսվել է 20-րդ դարի վերջից, երբ ուսումնասիրում էր ռասայական և գենդերային ինքնության հարցերը։ Նրա ստեղծագործությունները եղել են բազմաթիվ ակադեմիական ուսումնասիրությունների առարկա, և նա այժմ լայնորեն գովաբանվում է որպես «ոչ միայն Հարլեմի վերածննդի գլխավոր վիպասան, այլև ամերիկյան մոդեռնիզմի կարևոր գործիչ»[9]։

Վաղ կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լարսենը (ի ծնե՝ Նելլի Ուոքեր) ծնվել է հարավային Չիկագոյի աղքատ թաղամասում, որը հայտնի է որպես Լևի, 1891 թվականի ապրիլի 13-ին։ Նելլայի մայրը Պեդերլին Մարի Հանսենն էր՝ դանիացի ներգաղթյալ, որ ծնվել էր 1868 թվականին Ֆին (Ֆունեն) կղզու Բրահետոլբորգ ծխում։ Մարիին Մերի Լարսենը (երբեմն սխալ գրված է Լարսոն) ուղարկել է ԱՄՆ, որտեղ նա աշխատել է որպես դերձակուհի և ապա եղել է տնային աշխատող Չիկագոյում։ Նա մահացել է 1951 թվականին Սանտա Մոնիկա քաղաքում՝ Լոս Անջելեսի շրջանում[10]։

Նելլայի հայրը Փիթեր Ուոքերն էր, որը ենթադրվում է, որ խառը ռասայի աֆրո-կարիբյան ներգաղթյալ էր Արևմտյան Հնդկաստանից։ Հոր կողմից նա հավանաբար Հենրի կամ Ջորջ Ուոքերի հետորդն է՝ սպիտակամորթ տղամարդկանց, որոնք Ալբանիայից ու Նյու Յորք եկել էին բնակություն հաստատելու Դանիայի Արևմտյան Հնդկաստանում 1840 թվականին[11]։ Դանիական այդ գաղութային հասարակության մեջ ռասայական գծերն ավելի հեղհեղուկ էին, քան Միացյալ Նահանգների նախկին ստրկատիրական նահանգներում։ Ուոքերը, հավանաբար, երբեք չի նույնականացել որպես «նեգր»[11]։ Նա շուտով անհետացավ Նելլայի և նրա մոր կյանքից, կարճ ժամանակ անց մահացաց, երբ Նելլան շատ փոքր էր։ Այդ ժամանակ Չիկագոն լցված էր ներգաղթյալներով, բայց հարավից սևամորթների մեծ գաղթը դեռ չէր սկսվել։ Ուոքերի մանկության ավարտին քաղաքի սևամորթ բնակչությունը կազմում էր 1,3% 1890 թվականին և 2% 1910 թվականին[12]։

Մարին նորից ամուսնացավ Պիտեր Լարսենի հետ՝ (Պիտեր Լարսոն, ծն. 1867)՝ դանիացի ներգաղթյալի հետ։ 1892 թվականին զույգն ունեցել է դուստր՝ Աննա Էլիզաբեթ՝ Լիզզի (ամուսնական անունը՝ Գարդներ)[10]։ Նելլին վերցրեց իր խորթ հոր ազգանունը՝ երբեմն օգտագործելով Նելլի Լարսոն և Նելլի Լարսեն տարբերակները, մինչև վերջապես ընտրեց Նելլա Լարսենը[13]։ Խառը ընտանիքը տեղափոխվեց արևմուտք՝ գերմանացի և սկանդինավցի ներգաղթյալների՝ հիմնականում սպիտակամորթ թաղամաս, բայց Նելլայի պատճառով բախվեց խտրականության։ Երբ Նելլան ութ տարեկան էր, նրանք մի քանի թաղամաս հետ գնացին դեպի արևելք։

Ամերիկացի գրող և քննադատ Դերիլ Փինքին այս անոմալ իրավիճակի մասին գրել է.

Որպես սպիտակամորթ ներգաղթյալ ընտանիքի անդամ՝ նա [Լարսենը] մուտք չուներ բլյուզի կամ սև եկեղեցու աշխարհ։ Եթե նա երբեք չէր կարող սպիտակամորթ լինել իր մոր և քրոջ պես, երբեք չէր կարող սևամորթ լինել այնպես, ինչպես Լենգսթոն Հյուզը և նրա հերոսները։ Նրա աշխարհը պատմականորեն անճանաչելի և չափազանց ցավոտ աշխարհ էր[10]։

1895-1898 թվականներին Լարսենը մոր և խորթ քրոջ հետ այցելել է Դանիա։ Թեև նա Դանիայում անսովոր էր, քանի որ խառը ռասայից էր, նա լավ հիշողություններ ուներ այդ ժամանակից, ներառյալ դանիական մանկական խաղերը, որոնց մասին նա ավելի ուշ գրեց անգլերենով։ 1898 թվականին Չիկագո վերադառնալուց հետո նա հաճախել է մեծ պետական դպրոց։ Միևնույն ժամանակ, երբ հարավային սևամորթների միգրացիան մեծացավ դեպի քաղաք, նույնն էր նաև եվրոպական ներգաղթը։ Ռասայական տարանջատումը և լարվածությունը մեծացել էին ներգաղթյալների թաղամասերում, որտեղ երկու խմբերն էլ մրցում էին աշխատանքի և բնակարանների համար։

Նրա մայրը հավատում էր, որ կրթությունը կարող է Լարսենին մեծ հնարավորություններ տալ և աջակցում էր նրան՝ հաճախելու Ֆիսկ համալսարան, որը պատմականորեն սևամորթ համալսարան է Նեշվիլում, Թենեսիում։ 1907-08 թվականներին  Լարսենն այնտեղ առաջին անգամ ապրում էր աֆրոամերիկյան համայնքում, բայց նա ակնհայտորեն իր ուսանող ընկերներից շատ էր առանձնանում սեփական ծագմամբ և կյանքի փորձով։ Ուսանողները հիմնականում հարավից էին, որոնց մեծ մասը սերում էր նախկին ստրուկներից։ Կենսագիր Ջորջ Բ. Հաթչինսոնը պարզել է, որ Լարսենը վտարվել է Ֆիսկից խիստ հագուստի կամ կանանց վարքագծի կանոնների որոշ խախտումների համար[14]։ Լարսենն ինքնուրույն գնաց Դանիա, որտեղ նա ապրեց ընդհանուր առմամբ երեք տարի՝ 1909-1912 թվականներին։ Միացյալ Նահանգներ վերադառնալուց հետո նա շարունակեց պայքարել՝ գտնելու մի տեղ, որտեղ կարող էր իրեն լավ ու հարմարավետ զգալ[10]։

Բուժքույրական կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1914 թվականին Լարսենը ընդունվեց Նյու Յորքի Լինքոլն հիվանդանոցի ծերանոցը։ Հաստատությունը հիմնադրվել էր 19-րդ դարում Մանհեթենում՝ որպես ծերանոց՝ սևամորթներին սպասարկելու համար, սակայն հիվանդանոցի մասշտաբները գնալով մեծացել էին։ Ընդհանուր կենտրոնը տեղափոխվել էր Հարավային Բրոնքսում գտնվող նորակառույց համալսարան։ Այն ժամանակ հիվանդանոցի հիվանդները հիմնականում սպիտակամորթ էին, ծերանոցի հիվանդները հիմնականում սևամորթ էին, բժիշկները սպիտակամորթ տղամարդիկ էին, իսկ բուժքույրերն ու բուժքույրերի ուսանողները սևամորթ կանայք<[14]։ Ինչպես գրում է Փինքնին. «Անկախ նրանից, թե ինչ իրավիճակում է հայտնվել Լարսենը, այս կամ այն տեսակի ռասայական հեգնանքն անընդհատ փաթաթվում է նրա շուրջը»[10]։

1915 թվականին Լարսենը գնաց հարավ՝ աշխատելու Տուսկեգի ինստիտուտում, Ալաբամա նահանգի Տուսկեգիում, որտեղ շուտով նա դարձավ գլխավոր բուժքույրը հիվանդանոցում և վերապատրաստման դպրոցում[15]։ Տասկեգիում գտնվելու ժամանակ նրան ծանոթացրին Բուքեր Թ. Վաշինգտոնի կրթության մոդելը, և Նելլան հիասթափվեց դրանից։ Քանի որ դա զուգորդվում էր Տուսկեգիում բուժքույրերի վատ աշխատանքային պայմանների հետ, Լարսենը որոշեց հեռանալ մոտ մեկ տարի անց։

Նա վերադարձավ Նյու Յորք 1916 թվականին, որտեղ երկու տարի աշխատեց որպես բուժքույր Լինքոլն հիվանդանոցում։ Քաղաքացիական ծառայության քննությունից երկրորդ ամենաբարձր միավորը վաստակելուց հետո Լարսենը աշխատանքի ընդունվեց Հանրային առողջության քաղաքային բյուրոյում որպես բուժքույր։ Նա աշխատել է Բրոնքսում 1918 թվականի գրիպի համաճարակի ընթացքում «հիմնականում սպիտակամորթ թաղամասերում» և սպիտակամորթ գործընկերների հետ։ Այնուհետև նա շարունակեց աշխատել որպես բուժքույր[16]։

Ամուսնություն և ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1919 թվականին Լարսենն ամուսնացել է ականավոր ֆիզիկոս Էլմեր Իմեսի հետ, որը երկրորդ աֆրոամերիկացին էր, որ ֆիզիկայի գիտությունների թեկնածուի աստիճան էր ստացել։ Ամուսնությունից հետո նա երբեմն օգտագործում էր Նելլա Լարսեն Իմես անունը իր գրությունների մեջ։ Ամուսնությունից մեկ տարի անց նա հրապարակեց իր առաջին պատմվածքները։

1920-ականներին զույգը տեղափոխվեց Հարլեմ, որտեղ նրանց ամուսնությունը և համատեղ կյանքը դասակարգային հակասություններ սկսեցին կրել։ Ինչպես գրում է Փինքնին.

Իր ամուսնության շնորհիվ նա Հարլեմի սևամորթ պրոֆեսիոնալ դասի անդամ էր դարձել, որոնցից շատերը մասամբ եվրոպական ծագում ունեցող գունավոր մարդիկ էին։ Նա և իր ամուսինը ճանաչում էին NAACP-ի ղեկավարությանը․ W.E.B. Դյու Բուա, Ուոլթեր Ուայթ, Ջեյմս Ուելդոն Ջոնսոն։ Այնուամենայնիվ, իր ցածր դասի, խառը ծագման և մինջակարգ կրթության բացակայության պատճառով Լարսենը օտարվեց միջին սև խավից, որի անդամները կարևորում էին քոլեջը և ընտանեկան կապերը, և սևամորթ եղբայրություններն ու ընկերակցությունները[10]։

Նրա խառը ռասայական ծագումն ինքնին արտասովոր չէր միջին սև խավի մեջ։ Բայց այd անհատներից շատերը, օրինակ՝ Լենգսթոն Հյուզը, ավելի հեռավոր եվրոպացի նախնիներ ունեցեին։ Նա և մյուսները ձևավորեցին խառը ռասայից կամ գունավոր մարդկանցից կազմված վերնախավը, որոնցից ոմանք ունեին նախնիներ, որոնք ազատ գունավոր մարդիկ էին մինչև Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմը: Սա շատ ընտանիքների առավելություն էր տվել հյուսիսում հաստատվելու և կրթություն ստանալու հարցում։ 1920-ականներին Հարլեմում ապրող աֆրոամերիկացիների մեծ մասը ուսումնասիրում և ընդգծում էր իրենց սևամորթ ժառանգությունը։

Իմսի գիտական ուսումնասիրությունները և ձեռքբերումները նրան դասում էին Լարսենից տարբեր կարգում։ Իմես զույգը դժվարություններ ունեցավ 1920-ականների վերջին, երբ նա սիրավեպ ուներ մի սպիտակամորթ կնոջ հետ Ֆիսկի համալսարանում, որտեղ պրոֆեսոր էր։ Իմսը և Լարսենը ամուսնալուծվեցին 1933 թվականին[10][13]։

Գրադարանավար և գրական կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1921 թվականին Լարսենն աշխատում էր նույնիսկ գիշերը և հանգստյան օրերին որպես կամավոր գրադարանավար Էռնեստին Ռոուզի հետ՝ օգնելու նախապատրաստվել Նյու Յորքի հանրային գրադարանում (NYPL) «Նեգրո արվեստի» առաջին ցուցահանդեսին։ Ռոուզի կողմից խրախուսվելով՝ նա դարձավ առաջին սևամորթ կինը, որ ավարտեց NYPL գրադարանային դպրոցը։ Այն աշխատում էր Կոլումբիայի համալսարանում և ճանապարհ բացեց գրադարանի անձնակազմի ինտեգրման համար[17]։

Լարսենը հանձնեց իր ատեստավորման քննությունը 1923 թվականին։ Նա իր առաջին տարին աշխատեց որպես գրադարանավար Լոուեր Իսթ Սայդի Սյուարդ Պարկ մասնաճյուղում, որտեղ հիմնականում հրեաներ էին լինում։ Այնտեղ նա մեծ աջակցություն ստացավ իր սպիտակամորթ ղեկավար Էլիս Քիթս Օ'Քոնորից, ինչպես որ Ռոուզից։ Նրանք և մեկ այլ մասնաճյուղի ղեկավար, որտեղ նա աշխատում էր, աջակցեցին Լարսենին և օգնեցին ինտեգրվել մասնաճյուղերի անձնակազմին[17]։ Լարսենը տեղափոխվեց Հարլեմի մասնաճյուղ, քանի որ նրան հետաքրքրում էր աֆրոամերիկյան հարևանությամբ տիրող մշակութային ոգևորությունը, որը ողջ երկրի միգրանտների համար կարևոր վայր էր[17]։

1925 թվականի հոկտեմբերին Լարսենը առողջական նկատառումներով հրաժարվեց աշխատանքից և սկսեց գրել իր առաջին վեպը[18]։ 1926 թվականին ընկերանալով նեգրերի զարթոնքի (որը հայտնի դարձավ որպես Հարլեմի վերածնունդ) կարևոր գործիչների հետ՝ Լարսենը հրաժարվեց գրադարանավարի աշխատանքից։

Նա դարձավ Հարլեմի միջռասայական գրական և արվեստի համայնքում ակտիվ գրող, որտեղ ընկերացավ սպիտակամորթ լուսանկարիչ և գրող Կարլ Վան Վեխտենի հետ[19]։ 1928 թվականին Լարսենը հրատարակեց «Քուիկսանդ» վեպը, որը հիմնականում ինքնակենսագրական վեպ է։ Այն արժանացավ շատ քննադատությունների։

1929 թվականին Նելլան հրատարակեց «Անցում»՝ իր երկրորդ վեպը, որը նույնպես քննադատական հաջողություն ունեցավ։ Այն վերաբերում է երկու խառը ռասայական աֆրոամերիկացի կանանց խնդիրներին։ Նրանք մանկության ընկերներ էին և բռնել էին ռասայական նույնականացման և ամուսնության տարբեր ուղիներ։ Մեկը ճանաչվել է որպես սևամորթ և ամուսնացել է սևամորթ բժշկի հետ, մյուսը սպիտակամորթ է և ամուսնացել է սպիտակամորթ տղամարդու հետ՝ չբացահայտելով իր աֆրիկյան ծագումը։ Գիրքը ուսումնասիրում է նրանց փորձը, երբ նրանք կրկին միասին են արդեն որպես մեծահասակներ։

1930 թվականին Լարսենը հրատարակեց «Սրբավայրը» պատմվածքը, և նրան մեղադրեցին գրագողության մեջ[20] ՝ պնդելով, որ «Sanctuary»-ն նման է բրիտանացի գրող Շեյլա Քայե-Սմիթի «Միսիս Ադիսին» պատմվածքին, որն առաջին անգամ հրատարակվել է Միացյալ Թագավորությունում 1919 թվականին։ Քեյ-Սմիթը գրել է գյուղական թեմաներով, և իր ստեղծագործությունները շատ տարածված են եղել ԱՄՆ-ում։ Որոշ քննադատներ կարծում էին, որ «Sanctuary»-ի հիմնական սյուժեն, որոշ նկարագրություններ և երկխոսություններ գրեթե նույնական էին Քեյ-Սմիթի աշխատանքի հետ[21]։

Գիտնական Հ. Փիրսը վիճարկել է այս գնահատականը՝ գրելով, որ, համեմատած Քեյ-Սմիթի հեքիաթի հետ, «Sanctuary»-ն ավելի երկար է, ավելի լավ գրված և ավելի բացահայտ քաղաքական, հատկապես ռասայական հարցերի շուրջ, այլ ոչ թե դասակարգային, ինչպես «Միսիս Ադիս»-ը[22]։ Փիրսը կարծում է, որ Լարսենը վերամշակել և թարմացրել է հեքիաթը ժամանակակից ամերիկյան սև համատեքստում։ Փիրսը նաև նշում է, որ Քեյ-Սմիթի՝ 1956թ. «Իմ կյանքի բոլոր գրքերը» գրքում հեղինակն ասել է, որ «Միսիս Ադիսը» ստեղծվել է Ժնևի կաթոլիկ եպիսկոպոսի՝ Սուրբ Ֆրանցիսկոս դե Սալեսի 17-րդ դարի պատմության հիման վրա։ Անհայտ է այն, թե արդյոք նա գիտեր Միացյալ Նահանգներում Լարսենի վեճի մասին։ Ինքը՝ Լարսենը, ասում է, որ պատմությունն իրեն որպես «գրեթե ժողովրդական պատմություն» է պատմել մի հիվանդ, որի բուժքույրն է ինքը եղել[23]։

Գրագողության մեղադրանքները չեն ապացուցվել։ Լարսենը ստացել է Գուգենհայմի կրթաթոշակ նույնիսկ հակասությունների հետևանքով, որն այն ժամանակ արժեր մոտավորապես $2,500, և նա առաջին աֆրոամերիկացի կինն էր, որ դա արեց[24]։ Նելլան այն օգտագործեց մի քանի տարի Եվրոպա ճանապարհորդելու համար՝ ժամանակ անցկացնելով Մայորկայում և Փարիզում, որտեղ նա աշխատում էր սիրային եռանկյունու մասին վեպի վրա, որտեղ բոլոր հերոսները սպիտակամորթ էին։ Նա երբեք չի հրատարակել գիրքը կամ որևէ այլ գործ։

Հետագա կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լարսենը վերադարձավ Նյու Յորք 1937 թվականին, երբ ավարտվեց նրա ամուսնալուծությունը։ Ամուսնալուծության ժամանակ նրան առատաձեռն ալիմենտ էր նախկինը ամուսինը, որի կարիքը ուներ[25]։ Պայքարելով դեպրեսիայի դեմ՝ Լարսենը դադարեց գրել։ Նախկին ամուսնու մահից հետո Լարսենը վերսկսեց բուժքրոջ՝ իր կարիերան և շուտով դարձավ ադմինիստրատոր։ Նա անհետացավ գրական շրջանակներից և ապրում էր Լոուեր Իսթ Սայդում, իսկ Հարլեմ չէր գնում[26]։

Նրա հին ծանոթներից շատերը ենթադրում էին, որ նա, ինչպես իր գեղարվեստական գրականության որոշ հերոսներ, հատել է գունային գիծը՝ «անցնելու» սպիտակների համայնք։ Կենսագիր Ջորջ Հաթչինսոնը 2006 թվականի իր աշխատանքում ցույց է տվել, որ նա մնացել է Նյու Յորքում՝ աշխատելով որպես բուժքույր։

Որոշ գրականագետներ զբաղվել են բուժքույրական աշխատանքի վերադառնալու Լարսենի որոշման ենթադրություններով և մեկնաբանությամբ՝ դիտարկելով նրա որոշումը՝ գրելուց արձակուրդ վերցնելը որպես «ինքնահուղարկավորման ակտ կամ «նահանջ»՝ դրդված քաջության և նվիրվածության պակասից[25] »: Նրանք անտեսել են այն, որ այդ ժամանակահատվածում գունավոր կնոջ համար դժվար էր գտնել կայուն աշխատանք, որը կապահովի նաև ֆինանսական կայունություն։ Լարսենի համար բուժքույրը «աշխատաշուկա էր, որը ողջունում էր աֆրոամերիկացուն որպես տնային ծառայող»[25]։ Թոմսը տեսել էր ներուժ Լարսենի բուժքույրական կարիերայում և օգնեց ամրապնդել Լարսենի հմտությունները։ Երբ Լարսենն ավարտեց 1915 թվականին, Ադա Թոմսը պայմանավորվեց Լարսենի համար աշխատել Տուսկեգի ինստիտուտի Ջոն Ա. Էնդրյուի հիշատակի հիվանդանոցում։

Լարսենը «Անցում» ֆիլմում ներկայացնում է իր բժշկական պատմությունը՝ ստեղծելով Բրայանի կերպարը՝ որպես բժիշկ և գլխավոր հերոսի ամուսին։ Լարսենը Բրայանին նկարագրում է որպես բժշկական ոլորտում իր աշխատանքի նկատմամբ երկիմաստ վերաբերմունք ունեցող մեկին։ Բրայանի կերպարը կարող է նաև մասամբ վերաբերել Լարսենի ամուսնուն՝ ֆիզիկոս Էլմեր Իմեսին։ Այն բանից հետո, երբ Իմսը ամուսնալուծվեց Լարսենից, նա սերտորեն կապված էր Ֆիսկի հասարակայնության հետ կապերի տնօրեն և Fisk Jubilee Singers խմբի մենեջեր Էթել Գիլբերտի հետ, թեև նրանց հնարավոր ամուսնության վերաբերյալ ոչինչ պարզ չէ[27][28]։

Լարսենը մահացավ Բրուքլինի իր բնակարանում 1964 թվականին 72 տարեկան հասակում[29]։

Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018-ին Նյու Յորք Թայմսը նրա համար հրապարակեց ուշացած մահախոսական[30]։

Նելլա Լարսենը ճանաչված արձակագիր էր, որ պատմություններ էր գրում Հարլեմի վերածննդի ժամանակաշրջանում։ Լարսենն առավել հայտնի է իր երկու վեպերով՝ «Անցում» և «Արագ ավազ»; այս երկու ստեղծագործությունները մեծ ճանաչում ստացան դրական ակնարկներով։ Շատերը կարծում էին, որ Լարսենը ծագող աստղ էր որպես աֆրոամերիկացի վիպասան, մինչև որ նա շուտով լքեց Հարլեմը, իր համբավը և գրականությունը[31]։

Լարսենին հաճախ համեմատում են այլ հեղինակների հետ, որոնք նաև գրել են մշակութային և ռասայական հակամարտությունների մասին, ինչպիսիք են Կլոդ Մքքեյը և Ժան Թումերը։

Նելլա Լարսենի աշխատանքները դիտվում են որպես ուժեղ ստեղծագործություններ, որոնք լավ ներկայացնում են խառը ռասայական անհատներին և ինքնության հետ կապված պայքարը, որին ոմանք անխուսափելիորեն բախվում են[32]։

Որոշ փաստարկներ կան այն մասին, որ Լարսենի աշխատանքը լավ չէր ներկայացնում «Նոր նեգր» շարժումը, քանի որ նրա վեպերի գլխավոր հերոսները շփոթված էին և պայքարում էին իրենց ռասայի հետ։ Այնուամենայնիվ, մյուսները պնդում են, որ նրա աշխատանքը հում և կարևոր ներկայացումն էր այն բանի, թե ինչպին էր կյանքը շատ մարդկանց, հատկապես կանանց համար, Հարլեմի վերածննդի ժամանակաշրջանում։

Լարսենի «Անցնում» վեպը ադապտացվել է 2021 թվականին Ռեբեկա Հոլլի համանուն ֆիլմում[33]։

Աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1928. Արագավազ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հելգա Քրեյնը գեղարվեստական կերպար է, որը հիմնված է Լարսենի վաղ կյանքի փորձի վրա։ Քրեյնը դանիացի սպիտակամորթ մոր և արևմտյան հնդկացի սևամորթ հոր դուստրն է՝ գեղեցիկ ու նուրբ արտաքինով։ Նրա հայրը մահացել է նրա ծնվելուց անմիջապես հետո։ Չկարողանալով իրեն հարմարավետ զգալ իր մայրական եվրոպացի ամերիկացի ազգականների հետ՝ Քրեյնը ապրում է Միացյալ Նահանգների տարբեր վայրերում և այցելում Դանիա՝ փնտրելով մարդկանց, որոնց մեջ իրեն զգում է ինչպես տանը։ Ինչպես նշում է գրող Ամինա Գոտիեն, «ընդամենը 135 էջերում Լարսենը մանրամասնում է հինգ տարբեր աշխարհագրական տարածքներ, և յուրաքանչյուր տարածության մեջ Հելգա Քրեյնը շարժվում է դեպի կամ միջով ակնարկում է իր էմոցիոնալ և հոգեբանական աճի տարբեր փուլերը»[34]։

Նելլա Լարսենի վաղ կյանքը նման է Հելգայի կյանքին, քանի որ նա հեռու էր աֆրոամերիկյան համայնքից, ներառյալ իր աֆրոամերիկացի ընտանիքի անդամները։ Լարսենն ու Հելգան հայրական կերպարներ չունեին։ Նրանց երկու մայրերն էլ որոշել էին ամուսնանալ սպիտակամորթ տղամարդու հետ՝ ավելի բարձր սոցիալական կարգավիճակ ունենալու ակնկալիքով։ Լարսենը ցանկանում էր ավելին իմանալ իր ծագման մասին, ուստի նա շարունակեց դպրոց հաճախել Հարլեմի վերածննդի ժամանակ։ Թեև Լարսենի վաղ կյանքը զուգահեռ է Հելգայի կյանքին, հասուն տարիքում նրանց կյանքի ընտրությունը շատ տարբեր է լինում։ Նելլա Լարսենը շարունակեց բուժքույրական կարիերան, մինչդեռ Հելգան ամուսնացավ քարոզչի հետ և մնաց շատ դժբախտ ամուսնության մեջ[16]։

Իր ճանապարհորդությունների ընթացքում նա հանդիպում է բազմաթիվ համայնքների, որոնց ճանաչում էր Լարսենը։ Օրինակ, Քրեյնը դասավանդում է Նաքսոսում՝ հարավային նեգրերի գիշերօթիկ դպրոցում (հիմնված Տուսկեգի համալսարանի վրա), որտեղ դժգոհ էր քարոզվող փիլիսոփայությունից։ Նա քննադատում է սպիտակամորթ քարոզչի քարոզը, որը պաշտպանում է սևամորթների տարանջատումը առանձին դպրոցներում և ասում է, որ սոցիալական հավասարության համար նրանց ձգտումը սևամորթներին կհանգեցնի ագահության։ Քրեյնը թողնում է դասավանդումը և տեղափոխվում Չիկագո։ Նրա մորական սպիտակ հորեղբայրը, որն այժմ ամուսնացած է մոլեռանդ կնոջ հետ, խուսափում է նրանից։ Քրեյնը տեղափոխվում է Հարլեմ, Նյու Յորք, որտեղ նա գտնում է փափուկ, բայց հաճախ կեղծավոր սև միջին դասի, որը տարված է «ռասայական խնդրով»։

Քրեյնը, վերցնելով իր հորեղբոր ժառանգությունը, այցելում է մորաքրոջը Կոպենհագենում։ Այնտեղ նրան վերաբերվում են որպես գրավիչ ռասայական էկզոտիկի[24]։ Կարոտելով սևամորթներին՝ նա վերադառնում է Նյու Յորք։ Ամուսնանալով իրեն դարձի բերած քարոզչի հետ՝ նա տեղափոխվում է գյուղական Deep South: Այնտեղ նա հիասթափված է մարդկանց կրոնական հավատարմությունից։ Իր յուրաքանչյուր քայլում Քրեյնը չի կարողանում կատարելագործում գտնել։ Նա ավելին է փնտրում։ Նա խճճված զգացմունքներ ունի այն մասին, թե ով է ինքը և իր ընկերներին համարում է ռասաների միջև գենետիկ տարբերություններ կրողներ։

Վեպը զարգացնում է Քրեյնի՝ ամուսնական զուգընկերոջ որոնումներով։ Պարզ է դառնում, որ նա նշանվել է և ամուսնացել հարավային նշանավոր նեգրի հետ, որին նա իրականում չի սիրում, բայց որի հետ կարող է սոցիալական նպաստներ ստանալ։ Դանիայում նա մերժում է հայտնի սպիտակամորթ դանիացի նկարչի առաջարկը զգացմունք չունենալու պատճառով։ Վերջին գլուխներում Քրեյնն ամուսնանում է հարավային սևամորթ քարոզչի հետ։ Վեպի փակումը խորապես հոռետեսական է։ Քրեյնը հույս ուներ գտնել սեռական բավարարվածություն ամուսնության մեջ և որոշակի հաջողություններ՝ օգնելու աղքատ հարավային սևամորթներին, որոնցում նա ապրում է, բայց փոխարենը նա հաճախակի հղիություններ և տառապանքներ է ունենում։ Կրոնից, ամուսնուց և կյանքից հիասթափված՝ Քրեյնը երևակայում է ամուսնուց հեռանալու մասին, բայց երբեք չի անում։ «Նա ընկղմվում է հիասթափության և անտարբերության շյուղի մեջ։ Փորձում է պայքարել դեպի իր աշխարհ վերադառնալու համար, բայց նա չափազանց թույլ է, և հանգամանքները չափազանց ուժեղ են»[35]։

Քննադատները տպավորված էին վեպով[24]։ Նրանք գնահատեցին հեղինակի ավելի անուղղակի վերաբերմունքը այնպիսի կարևոր թեմաների վերաբերյալ, ինչպիսիք են ռասայական խնդիրը, դասակարգը, սեքսուալությունը և աֆրոամերիկյան համայնքի համար կարևոր այլ հարցեր, այլ ոչ թե Հարլեմի վերածննդի այլ գրողների բացահայտ կամ ակնհայտ վերաբերմունքը[35]։ Օրինակ՝ Նյու Յորք Թայմսի գրախոսը այն համարում է «հստակ, համակրելի առաջին վեպ», որը ցույց է տալիս այն ըմբռնումը, որ «վիպասանի գործը հիմնականում անհատների հետ է, ոչ թե դասերի»։

1929. Անցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լարսենի «Անցնում» վեպը սկսվում է նրանով, որ Իռենը խորհրդավոր նամակ է ստանում իր մանկության ընկեր Քլերից՝ Դրեյթոն հյուրանոցում նրանց հանդիպումից հետո, տասներկու տարի առանց հաղորդակցության։ Իռենն ու Քլերը կորցրել են միմյանց հետ կապը Քլերի հոր՝ Բոբ Քենդրիի մահից հետո, երբ Քլերին ուղարկեցին ապրելու իր սպիտակամորթ մորաքույրների հետ։ Ե՛վ Այրինը, և՛ Քլերը խառը աֆրիկյան-եվրոպական ծագում ունեն, այնպիսի հատկանիշներով, որոնք թույլ են տալիս նրանց ռասայական առումով «սպիտակ» երևալ, եթե ցանկանան։ Քլերը նախընտրեց անցնել սպիտակամորթ հասարակության մեջ և ամուսնացավ Ջոն Բելյուի հետ՝ մի սպիտակամորթ տղամարդու, որը ռասիստ էր։ Ի տարբերություն Քլերի, Այրինը սպիտակամորթ է սկսում նույնականանալ միայն երբեմն՝ որոշ առանձնացված տարածքների շուրջ բանակցություններ վարելու իր հարմարության համար։ Այրինն ինքն իրեն ներկայացնում է որպես սևամորթ կին և ամուսնացել է Բրայան անունով աֆրոամերիկացի բժշկի հետ; նրանք ունեն երկու որդի։ Այն բանից հետո, երբ Այրինն ու Քլերը նորից միանում են, նրանք հիանում են իրենց կյանքի տարբերություններով։ Մի օր Այրինը հանդիպում է Քլերի և Գերտրուդի հետ՝ նրանց մանկության աֆրոամերիկացի ընկերներին։ Այդ հանդիպման ժամանակ պարոն Բելլյուն հանդիպում է Այրինին և Գերտրուդին։ Բելլյուն իր կնոջը ողջունում է ռասայական մեկնաբանությամբ, կարծես չգիտեր, որ նա կիսով չափ սևամորթ է։

Այրինը կատաղում է, որ Քլերը չի պատմել ամուսնուն իր ամբողջական ծագման մասին։ Այրինը կարծում է, որ Քլերն իրեն վտանգավոր իրավիճակի մեջ է դրել՝ ստելով մի մարդու, որն ատում է սևամորթներին։ Քլերի ամուսնու հետ հանդիպելուց հետո Այրինն այլևս ոչինչ չի ուզում անել Քլերի հետ, բայց դեռևս կապ է պահպանում նրա հետ։ Քլերը սկսում է միանալ Այրինին և Բրայանին Նյու Յորքի Հարլեմ քաղաքում տեղի ունեցած իրադարձությունների համար, մինչ նրա ամուսինը ճանապարհորդում է քաղաքից դուրս։ Քանի որ Այրինը որոշակիորեն խանդում է Քլերին, նա սկսում է կասկածել, որ իր ընկերը սիրավեպ ունի իր ամուսնու՝ Բրայանի հետ։ Վեպն ավարտվում է նրանով, որ Ջոն Բելլյուն իմանում է, որ Քլերը խառը ռասայական է։ Հարլեմում երեկույթի ժամանակ նա ընկնում է պատուհանից բազմահարկ շենքի բարձր հարկից և մահանում՝ անհայտ հանգամանքներում[36]։ Լարսենն ավարտում է վեպը՝ չբացահայտելով՝ արդյոք Քլերն ինքնասպան է եղել, Այրինը կամ Ջոնը հրել են նրան, թե դա դժբախտ պատահար է։

Վեպը լավ ընդունվեց այն սակավաթիվ քննադատների կողմից, որոնք գրախոսեցին այն։ Գրող և գիտնական W. E. B. Du Bois-ը այն ողջունել է այն՝ անվանելով «տարվա լավագույն վեպերից մեկը»։

Ավելի ուշ որոշ քննադատներ վեպը նկարագրեցին որպես ողբերգական մուլատոյի ժանրի օրինակ, որը սովորական կերպար էր վաղ աֆրոամերիկյան գրականության մեջ՝ ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմից հետո։ Նման ստեղծագործություններում, որպես կանոն, խառը ռասայական կին է ներկայացվում որպես ողբերգական, քանի որ նա դժվարությամբ է ամուսնանում և տեղ գտնում հասարակության մեջ տեղավորվելու համար[37] : Մյուսները ենթադրում են, որ այս վեպը բարդացնում է իր սյուժեն՝ խաղալով Այրինի և Քլերի կերպարների երկակիության հետ, որոնք նման խառը ռասայական ծագում ունեն, բայց կյանքի տարբեր ուղիներ են բռնել։ Վեպը նաև ենթադրում է գրավչություն նրանց միջև և էրոտիկ ենթատեքստեր երկու կանանց հարաբերություններում[38]։ Այրինի ամուսինը նույնպես ներկայացված է որպես պոտենցիալ բիսեքսուալ, կարծես կերպարները անցնում են իրենց սեռական, ինչպես նաև սոցիալական ինքնության մեջ։ Ոմանք վեպը կարդում են որպես ռեպրեսիաների վեպ։ Մյուսները պնդում են, որ վեպը իր ուշադրության շնորհիվ ռասայի, դասակարգի և սեռի մասին գաղափարներն անջատելու ճանապարհին, բացում է նոր տարածքներ՝ ինքնուրույն ստեղծվող ինքնությունների ստեղծման համար։

20-րդ դարի վերջից Passing-ը նորից արժանացավ գիտնականների ուշադրությանը՝ ռասայական և սեռական երկիմաստությունների և սահմանային տարածությունների մանրակրկիտ ուսումնասիրության պատճառով[38]։ Այն ձեռք է բերել կանոնական կարգավիճակ ամերիկյան բազմաթիվ համալսարաններում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Obalky knih.cz (չեխերեն)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 Overlooked: Nella Larsen // The New York Times / J. Kahn — Manhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2018. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 https://www.gf.org/fellows/all-fellows/nella-larsen/
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Encyclopædia Britannica
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  7. ↑ Find A Grave — 1996.
  8. ↑ https://archives.nypl.org/scm/20653
  9. ↑ Bone, Martyn (2011), "Nella Larsen", in The Encyclopedia of Twentieth-Century Fiction, Wiley-Blackwell, pp. 658-659.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Pinckney, Darryl, "Shadows" (review of In Search of Nella Larsen: A Biography of the Color Line, by George Hutchinson), Nation 283, no. 3 (July 17, 2006), pp. 26-28.
  11. ↑ 11,0 11,1 Hutchinson, George (2006), In Search of Nella Larsen: A Biography of the Color Line, Harvard University Press, pp. 19-20.
  12. ↑ Hutchinson (2006), pp. 15-16.
  13. ↑ 13,0 13,1 Sachi Nakachi, Mixed-Race Identity Politics in Nella Larsen and Winnifred Eaton (Onoto Watanna) Արխիվացված 2007-09-30 Wayback Machine, (doctoral dissertation, Ohio University), p. 14. Accessed October 27, 2006.
  14. ↑ 14,0 14,1 Hutchinson (2006), p. 6.
  15. ↑ Williams, Yolanda. Encyclopedia of African American Women Writers. էջեր 351–352.
  16. ↑ 16,0 16,1 Larson, Kelli A. (2007 թ․ հոկտեմբերի 30). «Surviving the Taint of Plagiarism: Nella Larsen's "Sanctuary" and Sheila Kaye-Smith's "Mrs. Adis"». Journal of Modern Literature (անգլերեն). 30 (4): 82–104. doi:10.2979/JML.2007.30.4.82. ISSN 1529-1464. S2CID 162216389.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Hutchinson (2006), pp. 8–9.
  18. ↑ Henry Louis Gates, Nellie Y. McKay, The Norton Anthology of African American Literature, 2004, p. 1085.
  19. ↑ Hutchinson (2006), p. 9.
  20. ↑ J. Diesman, "Sanctuary", Northern Kentucky University. Արխիվացված Նոյեմբեր 2, 2005 Wayback Machine
  21. ↑ Larson, Kelli (2007 թ․ հունիսի 1). «Surviving the Taint of Plagiarism: Nella Larsen's "Sanctuary" and Sheila Kaye-Smith's "Mrs. Adis"». EBSCO.
  22. ↑ Pearce, H. (2003), "Mrs Adis & Sanctuary", The Gleam: Journal of the Sheila Kaye-Smith Society, No. 16.
  23. ↑ Hathaway, Rosemary V., "‘Almost Folklore’: The Legend That Killed Nella Larsen's Literary Career,” The Journal of American Folklore, 130, no. 517 (Summer 2017), pp. 255-275.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Wertheim, Bonnie (2018 թ․ մարտի 8). «Nella Larsen Wrestled With Race and Sexuality in the Harlem Renaissance». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 D'Antonio, Patricia (2010). American Nursing: A History of Knowledge, Authority, and the Meaning of Work. Johns Hopkins University: Johns Hopkins University Press. էջեր 3. ISBN 978-0801895654.
  26. ↑ Pinckney, p. 30.
  27. ↑ «Elmer Samuel Imes | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  28. ↑ «American Writers, Supplement XVIII - PDF Free Download». epdf.pub (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 14-ին.
  29. ↑ McDonald, C. Ann (2000). «Nella Larsen (1891-1964)». In Champion, Laurie (ed.). American Women Writers, 1900-1945: A Bio-Bibliographical Critical Sourcebook. Westport, CT: Greenwood Press. էջեր 182–191. ISBN 0-313-30943-4. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 7-ին.
  30. ↑ Wertheim, Bonnie (2018 թ․ մարտի 8). «Nella Larsen Wrestled With Race and Sexuality in the Harlem Renaissance». The New York Times.
  31. ↑ Wall, Cheryl A. (1986). «Passing for what? Aspects of Identity in Nella Larsen's Novels». Black American Literature Forum. 20 (1/2): 97–111. doi:10.2307/2904554. ISSN 0148-6179. JSTOR 2904554.
  32. ↑ «Passing in Race – The Peopling of New York City». eportfolios.macaulay.cuny.edu. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 21-ին.
  33. ↑ Wilkinson, Alissa (2021 թ․ նոյեմբերի 10). «How Netflix's adaptation of Passing reflects the novel's time — and ours». Vox (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  34. ↑ Gautier, Amina, [1], “Nella Larsen’s Chicago,” Chicago Public Library Blog, April 3, 2015. Արխիվացված Սեպտեմբեր 27, 2015 Wayback Machine
  35. ↑ 35,0 35,1 "A Mulatto Girl” [a review of Quicksand by Nella Larsen], The New York Times Book Review, April 28, 1928, pp. 16-17.
  36. ↑ Larsen, Nella (2007). Passing. New York: W.W. Norton & Company.
  37. ↑ Pilgrim, David (2000). "The Tragic Mulatto Myth". Jim Crow: Museum of Racist Memorabilia. Ferris State University. Retrieved 26 June 2012.
  38. ↑ 38,0 38,1 Robert Aldrich; Garry Wotherspoon (2001). Who's who in Gay and Lesbian History: From Antiquity to World War II. Psychology Press. էջեր 255–. ISBN 978-0-415-15982-1.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նելլա Լարսեն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նելլա_Լարսեն&oldid=9310289» էջից