Միքայել Սերյան (Պանդուխտ)

Միքայել Սերյան
1884 - 1920
Ծննդավայր	Հունան, Մուշ, Թուրքիա
Մահվան վայր	Սարիղամիշ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն
Ծառայության տարիներ	1903-1920
Հրամանատարն էր	Հայաստանի երկրապահ զորամասի հրամանատար
Մարտեր/ պատերազմներ	Էրզրումի ճակատամարտ, Սարիղամիշի ճակատամարտ և Զանգեզուրի ինքնապաշտպանություն

Միքայել Սերյան (Պանդուխտ) (1884, Հունան, Մուշ, Թուրքիա - 1920, Սարիղամիշ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն), հայ ռազմական գործիչ, ֆիդայի, Հայաստանի երկրապահ զորամասի հրամանատար։ Եղել է 1918 թվականի Սարդարապատի հերոսամարտի հրամանատարներից մեկը։ Եղել է Սոցիալ դեմոկրատ Հնչակյան կուսակցություն կուսակցության մարտական դպրոցի ներկայացուցիչ։

Կենսագրություն

Միքայել Սերյանը ծնվել է 1884 թվականին Մշո շրջանի Հունան գյուղում։ 1903 թվականին Հունան գյուղը Համիդյան ջարդերի օրերին ոչնցացվել է, իսկ բնակչությունը՝ կոտորածի ենթարկվել։

Մեկնելով Բուլղարիա՝ Միքայելը ստանում է զինվորական կրթություն։ Միքայել Սերյանը մասնակից է եղել Սասնա շրջանի ինքնապաշտպանությանը։ 1909 թվականին Կոստանդնուպոլիսում մասնակցել է Սոցիալ դեմոկրատ Հնչակյան կուսակցության համագումարին։ 1909 թվականին Ադանայի ջարդերի ժամանակ, Կոստանդնուպոլիսի հայաշատ շրջաններում ինքնապաշտպանություն կազմակերպելու նպատակով շրջել է այդ շրջաններում։

Մեկնելով Ամերիկա՝ նվիրվում է քարոզչական-կազմակերպչական աշխատանքներին Հնչակյան կուսակցությունում։ Վերջինիս գործունեության պատմական էջերից հայտնի է, որ 1912 թվականին Միքայելն այցելել է Չիկագո, որտեղ բացել է ակումբ-գրադարան։ Եղել է դերասանական ակումբի հիմնադիր Հնչակյան կուսակցությունում։

1915 թվականին դառնում է ամերիկահայ կամավորականների առաջին խմբի հրամանատար և հասնում Կովկասյան ռազմաճակատ։ Իր հրամանատարական գործունեությունը նա նախ սկսել է Կարսում՝ դառնալով Ամերիկայից ժամանած հնչակյան 350 կամավորների հրամանատար։ Հրամանատարներ Գրիգոր Ավշարյանի մահից և Հայկ Բժշկյանի վիրավորվելուց հետո ստանձնում է այդ գնդի հրամանատարի պաշտոնը։

1915-1916 թվականների Էրզրումի ինքնապաշտպանության օրերին Միքայել Սերյանը շուրջ 1000 կամավորներով դառնում է Փարատովի հրամանատարության տակ գտնվող ռուսական բանակի առաջապահ։ 1917 թվականի սեպտեմբերին Թբիլիսիում որպես 6-րդ գնդի ներկայացուցիչ Հայ ազգային համախորհրդակցությանն է մասնակցում նաև Միքայել Սերյանը։ Երբ Ազգային բյուրոյի նախաձեռնությամբ ստեղծվում է Հայաստանի երկրապահ զորամասը, հրամանատար է նշանակվում Անդրանիկ Օզանյանը։ Ազգային ժողովի զինվորական կոմիտեի առաջարկությամբ Միքայելը նշանակվում է Անդրանիկի բանակի մի զորամասի հրամանատար։

1915 թվականին Միքայել Սերյանը ակտիվ մասնակցություն է ունենում նաև Սարիղամիշի ինքնապաշտպանություն կազմակերպելու գործում։ Իր 200 հեծյալներով մայիսի 27-ին Արագածի լանջին անակնկալ կերպով հարձակվում է թուրքական բանակի թիկունքի վրա և ապահովում հայերի հաղթանակը Սարդարապատի ճակատամարտում։ Այնուհետե իր զորքով Զանգեզուրում միանում է Անդրանիկ Օզանյանին և հաղթական մարտեր մղում Ղարաբաղում և Զանգեզուրում։

1920 թվականին Միքայել Սերյանը Սարիղամիշում թունավորվում և մահանում է։ Մահվան կապացությամբ Բուլղարիայի շրջանի «Պալքանյան մամուլը» գրում էր. «Տարաբախտ ընկեր Պանդուխտի ընկերները դատական իշխանություններին դիմելով պահանջում են, որ բացվի քննություն՝ Պանդուխտին թունավորող դաշնակցականներին երևան հանելու համար, և հետապնդում կատարվի ոճրագործների դեմ»։ «Երիտասարդ Հայաստան», «Նոր սերունդ» մամուլները ևս պնդում էին, որ Միքայել Սերյանը մահը ոճրագործության արդյունք էր։

Աղբյուրներ և գրականություն

• Համբարյան Ա., Ազատագրական շարժումները Արևմտյան Հայաստանում (1898-1908 թթ.), Երևան, 1999, 478 էջ։
• Հովհաննիսյան Գ., Հնչակյան կուսակցության պատմություն (1887-1915 թթ.), Երևան, 2012, 354 էջ։
• Չելեպյան Անդրանիկ, Զորավար Անդրանիկ և հայ հեղափոխական շարժումը, Երևան, 1990, 720 էջ։
• Չորմիսեան Լևոն, Համապատկեր արեւմտահայոց մէկ դարու պատմութեան, Բ. հատ. (1878-1908 թթ.), Պէյրութ, 1974, 572 էջ։
• Պատմութիւն Ս. Դ. Հնչակեան կուսակցութեան (1887-1962), հատ. Ա., խմբ. Ա. Կիտուր, Պէյրութ, 1962, 640 էջ։
• Պատմութիւն Ս. Դ. Հնչակեան կուսակցութեան (1887-1962), հատ. Բ., խմբ. Ա. Կիտուր, Պէյրութ, 1963։
• Սերոբեան Մ., Մեր պայքարը հայ ազատագրութեան ուղիով (վերլուծումներ Հայկական հարցին շուրջ), Գահիրէ, 1948, 384 էջ։