Մահապատիժը Թուրքիայում
Մահապատիժը Թուրքիայում, քրեական պատժի միջոց, որը վերացվել է 2004 թվականին։ Թուրքիայում վերջին դատապարտյալը մահապատժի է ենթարկվել 1984 թվականի հոկտեմբերին[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև 1984 թվականը մահապատիժները սովորաբար տեղի են ունեցել ռազմական հեղաշրջումներից հետո։ Օրինակ, Ադնան Մենդերեսը, որը զբաղեցնում էր վարչապետի պաշտոնը, կախաղան է բարձրացվել 1961 թվականի սեպտեմբերի 17-ին՝ 1960 թվականի պետական հեղաշրջումից հետո նրա կառավարության երկու այլ անդամների՝ Ֆաթին Ռյուշթյու Զորլուի և Հասան Փոլաթքանի հետ։ Ուսանողական առաջնորդներ Դենիզ Գեզմիշը, Հուսեյն Ինանը և Յուսուֆ Ասլանը կախաղան են բարձրացվել 1972 թվականի մայիսի 6-ին՝ 1971 թվականի պետական հեղաշրջումից հետո։ 1980 թվականի հեղաշրջումից հետո՝ 1980-1984 թվականներին, թուրքական իշխանությունները մահապատժի են ենթարկել ընդհանուր առմամբ 50 մարդու, այդ թվում՝ 27 քաղաքական ակտիվիստների[2]։
1926 թվականի Թուրքիայի Քրեական օրենսգրքի քսանչորս հոդվածները (№765 օրենք) մահապատիժ էին նախատեսում որպես այլընտրանք չունեցող պատիժ, ընդ որում դրանցից 19-ը՝ պետության, կառավարության, սահմանադրական կարգի և զինված ուժերի դեմ կատարված հանցագործությունների և ևս 10-ը այնպիսի քրեական հանցագործությունների համար, ինչպիսիք են սպանությունը և բռնաբարությունը։ Այդ 24 հոդվածները սահմանել են ընդհանուր առմամբ 29 հանցագործություն[3]։
№765 օրենքի 12-րդ հոդվածի համաձայն՝ մահվան դատավճիռները պետք է կատարվեին կախաղանով՝ Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի (թուրքերեն՝ Türkiye Büyük Millet Meclisi) որոշմամբ հավանության արժանանալուց հետո։ Ազգային մեծ ժողովում դրանք կոնկրետ քննարկվում էին Խորհրդարանի դատական կոմիտեի կողմից, և միայն հանձնաժողովի նախնական եզրակացությունից հետո արդեն քվեարկություն էր տեղի ունենում խորհրդարանում։ Խորհրդարանի որոշումն այնուհետև պետք է վավերացվեր հանրապետության նախագահի կողմից, որն իրավունք ուներ մեղմացնել մահվան դատավճիռները տարիքի կամ առողջական վիճակի նման մեղմացնող պայմանների առկայության դեպքում[3]։
2002 թվականի օգոստոսի 9-ի №4771 օրենքով (Եվրոպական միության հետ համաձայնեցման երրորդ փաթեթ) մահապատիժը չեղարկվել է խաղաղ ժամանակ կատարված հանցագործությունների համար։ 2004 թվականի հուլիսի 14-ի №5218 օրենքը չեղարկել է մահապատիժը բոլոր ժամանակներում[4]։ Թուրքիան վավերացրել է մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին Եվրոպական կոնվենցիայի №13 արձանագրությունը, որը Եվրոպայի Խորհրդի կողմից քննարկվել է 2006 թվականի փետրվարին։ 2016 թվականի ձախողված պետական հեղաշրջումից հետո երկրում որոշ քաղաքական գործիչներ հայտարարում են մահապատժի վերականգնման անհրաժեշտության մասին[5]։ 2014 թվականից ի վեր Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը 2016-ի հոկտեմբերի 29-ին հայտարարել է, որ վարչապետ Բինալի Յըլդըրըմի կառավարությունը Թուրքիայի խորհրդարանում մահապատիժը վերականգնելու մասին օրինագիծ կներկայացնի, և նա կստորագրի այն[6]։
Քուրդ քաղաքական ակտիվիստ Աբդուլլահ Օջալանը նույնպես պետք է մահապատժի ենթարկվեր ահաբեկչության մեղադրանքով, սակայն թուրքական կառավարությունը հրաժարվել է նրա մահապատժից[7]։
2017 թվականի մարտի 19-ին Էրդողանը հայտարարել է, որ անհապաղ հավանություն կտա մահապատժի վերականգնմանը սահմանադրական հանրաքվեից հետո[8], սակայն դա դեռ տեղի չի ունեցել։
Այլընտրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մահապատիժը փոխարինվել է ցմահ բանտարկությամբ։ «Դատավճիռների կատարման մասին» №5275 օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն[9]՝ այդ բանտարկյալները պահվում են հատուկ խիստ ռեժիմի բանտերում գտնվող առանձին խցերում, և նրանց թույլատրվում է օրական մեկ ժամով զբոսնել բակում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ France-Presse, Agence (2016 թ․ օգոստոսի 7). «Tayyip Erdogan hints at return of death penalty in Turkey». The Telegraph.
- ↑ A complete list of all executed people (in Turkish), accessed on 10 September 2009
- ↑ 3,0 3,1 Amnesty International Injustice leads to the gallows, February 1990; the relevant page as an image can be found athttp://ob.nubati.net/wiki/File:Dp199002.png
- ↑ "Turkey agrees death penalty ban, « BBC News. The gradual abolition of capital punishment in Turkey went as follows: 2002 for peacetime offences, 2004 for wartime offences.
- ↑ »Turkey Coup: Erdogan government could restore death penalty, deputy leader warns, " The Independent. Hashtag #Idamistiyorum ('I want death penalty') becomes the top trend on Turkish Twitter
- ↑ spiegel.de 29 October 2016: Erdogan lässt Parlament über Todesstrafe abstimmen
- ↑ «Ocalan sentenced to death». The Guardian. 1999 թ․ հունիսի 29.
- ↑ «Erdogan vows to reinstate death penalty after April referendum». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
- ↑ An online edition of Law 5275 Արխիվացված 2018-12-07 Wayback Machine (in Turkish on pages of the Turkish Government); accessed on 10 September 2009