Հռադամիզդի վտարումը Հայաստանից

Հռադամիզդի վտարումը Հայաստանից
Թվական	50-53 թվական
Մասն է	Դրածոների ժամանակաշրջան
Վայր	Մեծ Հայք
Արդյունք	Պարթևական կայսրության գործուն աջակցությամբ Հռոմի դրածո Հրադամիզդի վտարումը Հայաստանից; Արշակունիների հարստության հաստատումը Հայաստանում։;
Հակառակորդներ
Մեծ Հայք Պարթևստան	Վիրք Հռոմեական կայսրություն
Հրամանատարներ
Միհրդատ Իբերացի †	Հռադամիզդ †
Կողմերի ուժեր
Ռազմական կորուստներ

Հռադամիզդի վտարումը Հայաստանից, արդի պատմագիտության մեջ առավել հայտնի է որպես Հայ-իբերական պատերազմ, շարունակական հակամարտություն Մեծ Հայքի և Վիրքի, ինչպես նաև վերջիններիս օժանդակող Պարթևստանի Արշակունյաց թագավորության և Հռոմեական կայսրության միջև։ հակամարտությունը համարվում է Հայաստանի դրածոների ժամանակաշրջանին բնորոշ խառնակ իրադարձություններից մեկը, որը սկզբնավորվում է 50 թվականին, երբ Մեծ Հայքի գահին տիրանալու համար Հռադամիզդ Իբերացին սպանում է Հռոմի գործող դրածո Միհրդատին^[1]։

51 թվականին Տրդատ Արշակունին՝ պարսից զորքերի գլուխ անցած ներխուժում է Հայաստան, որի արդյունքում Հռադամիզդը փախուստի է դիմում։ Հերթական բախումը տեղի է ունենում 53 թվականին, երբ վերջինս ձգտում է վերստին իշխանության գլուխ անցնել Հայաստանում։ Դժնդակ վրացի իշխանավորը սակայն կրկին պարտություն է կրում և ապա սպանվում սեփական հոր կողմից։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաշեսյան թագավորության անկումից հետո Հայաստանում ստեղծվում է անորոշ քաղաքական իրավիճակ, որի պայմաններում երկրում գահ են բարձրանում դրածո արքաներ։ 5-րդ դարի վերջին հակասություններ է ծագում նաև Հայաստանում գահակալող դրածո արքաների շրջանում։ Տակիտոս պատմիչը վկայում է, որ Մեծ Հայքի դաժան գահակալ Միհրդատ Իբերացին, որ Հռոմի կամակատարն էր, հայոց մեջ հենարան չգտնելով, 51 թվականին ապավինում է Գառնիում և այլ բերդերում տեղակայված հռոմեական զորքերի ուժին։

Նույն տարում Միհրանը պարտություն է կրում Գառնիի ճակատամարտում և խեղդամահ արվում սեփական եղբորորդու՝ գահատենչ Հռադամիզդի ձեռքով։ Այսպիսով՝ 51 թվականին երկրի գահին է բազմում հետագա դրածո արքան՝ Հռադամիզդ Իբերացին, որն էլ ինքնին ուներ վրացական ծագում։ Վերջինս գահակալում էր Վիրքի թագավորության և Հռոմեական կայսրության գործուն աջակցությամբ։

Ռազմական առճակատումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հովիվները Արաքս գետի ափին գտում են Հռադամիզդի կնոջ՝ արքայադուստր Զենոբիայի վիրավոր մարմինը։

Նման դաժան իրականության պայմաններում հայերը հնարավոր դաշնակցության այլընտրանիքի հնարավորություն էին որոնում հարևան երկրների շրջանում և այդ ընտրությունը կանգ է առնում օրեցօր հզորացող Պարթևստանի վրա։ Հայաստանում առավել ընդգրկուն ազդեցության համար Հռոմի և Պարթևստանի մրցակցությունը անորոշ քաղաքական իրադաձրություն էր ստեղծել երկրում, իսկ հայոց գահին հաստատվելու և լեգիտիմություն վայելելու Հռադամիզդի փորձերը պսակվում էին անհաջողությամբ։

51 թվականին Պարթևստանում գահ է բարձրանում Վաղարշ Ա Արշակունին, ով լինելով հեռատես քաղաքական գործիչ որոշում է ունենալ գահակալության համար ամուր հիմքեր և կայուն երաշխիքներ։ Այսպիսով, գահակալական կռիվներին վերջ տալու համար նա իր եղբայրներին որոշում է բազմեցնել հարևան երկրների՝ Հայոց թագավորության և Ատրպատականի գահերին, այդպիսով իսկ միևնույն ժամանակ ձեռք բերելով մեծ հռչակ։ Վաղարշի այս պատրաստակամությունը միանշանակ կերպով ընդունվում է հայ ավագանու շրջանում, քանի որ վերջիններս ցանկանում էին ամեն կերպ խափանել Վիրքի և Հայաստանի միավորման հրեշավոր ծրագիրը։

Եվ այսպես, 52 թվականին Տրդատը՝ հայ-պարթևական միացյալ զորքի գլուխ անցած ուղղորդվում է Հայաստան, որտեղի բնակչությունն արդեն իսկ բացել էր Տիգրանակերտի և Արտաշատի դարպասները։ Վերահաս վտանգից զերծ մնալու համար Հռադամիզը փախուստի է դիմում և ապաստանում Վիրքում՝ Մցխեթում։ Ձմռանը պարթևական զորքը վերադառնում է հայրենիք և սրան ականատես լինելով վրացի նենգ արքայազնը վերստին ժամանում է Հայաստան՝ ցանկանալով արագորեն զավթել երկրի գահը։ Սակայն այս անգամ Հռադամիզը բախվում է հայ հայրենասերների դիմադրությանը և մի կերպ մազապուրծ լինում վերահաս մահվանից։ Հռադամիզը իր հղի կնոջ՝ Զենոբիայի հետ ուղևորվում է Վիրք, սակայն դժվարանալով հաղթահարել ճանապարհը՝ վերջինս որոշում է այն շարունակել միայնակ։ Շուտով Հռադամիզդը դաշույնահարում է Զենոբիային և կարծելով, թե կինը մահացել է, նրա նետում է Արաքս գետը։ Շուտով Արաքսի ջրերը Զենոբիայի մարմինը հասցնում են ափ և նրան գտած հովիվները արքայադստերը համապատասխան օգնություն ցուցաբերելուց հետո տանում են հայոց արքունիք։ Վերջինս այստեղ արժանանում է շքեղ ընդունելության՝ թագուհուն վայել։

արդյունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փախչելով Հայաստանից՝ Հռադամիզդը ապաստանում է Վիրքում։ Հռոմի կամակատար հանդիսացող այս երկրում իշխանության գլուխ էր անցել Հռադամիզդի հայրը՝ իշխանատենց և եսասեր Փարսման I արքան, որը Ներոն կայսերն իր հավատարմությունը ցույց տալու համար սպանում է որդուն։

Հայաստանում հաստատվում է Տրդատ արքան՝ հիմք դնելով Արշակունիների տոհմի ժառանգական իշխանությանը։ Այս հանգամանքը դուր չի գալիս Հռոմին, որի արդյունքում էլ սկսվում է հռոմեա-պարթևական նոր պատերազմ (54-64)։