Հավալա
Հավալա կամ հեվալա ( արաբ․՝ حِوالة ḥawāla, որը նշանակում է փոխանցում կամ երբեմն վստահություն), ծագել է Հնդկաստանում որպես հավալա (հինդի՝ हवाला), հայտնի է նաև որպես havaleh պարսկերեն[1] և xawala կամ xawilaad[2] Սոմալիերենում արժեքների փոխանցման հանրաճանաչ և ոչ ֆորմալ համակարգ է, որը հիմնված է դրամական բրոքերների (հավալադարներ) հսկայական ցանցի աշխատանքի և բարի համբավի վրա։ Նրանք գործում են ավանդական բանկային, ֆինանսական ուղիների և դրամական փոխանցումների համակարգերից դուրս կամ զուգահեռ։ Համակարգի համար պահանջվում է առնվազն երկու հավալադար, որը հոգ է տանում «գործարքի» մասին՝ առանց կանխիկի կամ հեռագրական փոխանցման շարժի։ Թեև հավալադարները տարածված են ամբողջ աշխարհում, դրանք հիմնականում տեղակայված են Միջին Արևելքում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Աֆրիկայի եղջյուրում և Հնդկական թերակղզում։ Հավալան հետևում է իսլամական ավանդույթներին, սակայն դրա օգտագործումը չի սահմանափակվում միայն մուսուլմաններով[3]։
Ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հավալա համակարգը ծագել է Հնդկաստանում[4]։ 2003 թվականին Հավալան որպես իրավական հայեցակարգ փաստաթղթավորվել է՝ Մաթիաս Շրամի և Մարկուս Տաուբեի՝ «Հավալա ֆինանսական համակարգի էվոլյուցիան և ինստիտուցիոնալ հիմքը» վերնագրով հրապարակման մեջ գտնելով ապացույցներ, որ Հավալայի ծագումը հասնում է մինչև 1327 թվականը[5][6]։
«Հավալան» ինքնստինքյան ազդել է ընդհանուր և քաղաքացիական իրավունքի այդ գործունեությունների վրա, ինչպիսիք են aval-ը ֆրանսիական իրավունքում և pt:aval պորտուգալական իրավունքում, և avallo-ն իտալական իրավունքում։ Ավալ և ավալլո բառերն առաջացել են հավալայից[7]։ Պարտքի փոխանցումը, որը «անթույլատրելի էր հռոմեական իրավունքի համաձայն, բայց լայնորեն կիրառվում էր միջնադարյան Եվրոպայում, հատկապես առևտրային գործարքներում», պայմանավորված էր «միջնադարում իտալական քաղաքների կողմից մուսուլմանական աշխարհի հետ իրականացվող առևտրի մեծ ծավալով»։
«Գործակալությունը նաև «հռոմեական իրավունքին անհայտ հաստատություն էր», քանի որ ոչ մի «անհատ չէր կարող պարտավորեցնող պայմանագիր կնքել ուրիշի անունից՝ որպես իր գործակալ»։ Հռոմեական իրավունքում «կապալառուն ինքը համարվում էր պայմանագրի կողմ, և պահանջվում էր երկրորդ պայմանագիր պրինցիպալի անունից հանդես եկող անձի և վերջինիս միջև՝ պայմանագրից բխող իրավունքներն ու պարտականությունները նրան փոխանցելու համար»։ . Մյուս կողմից, իսլամական իրավունքը և ավելի ուշ ընդհանուր իրավունքը «դժվարություն չունեին գործակալությունն ընդունելու որպես իր ինստիտուտներից մեկը պայմանագրերի և ընդհանրապես պարտավորությունների ոլորտում»[8]։
Կանոնակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի հարձակումներից հետո այն միջազգային կազմակերպությունները, որոնք պատասխանատու են ահաբեկչության դեմ պայքարի և փողերի լվացման դեմ օրենքների կիրառման համար, իրենց ջանքերն ուղղել են Հավալայում, ինչպես նաև դրամական փոխանցումների այլ համակարգերում առկա խնդիրների բացահայտմանը։ 2002 թվականի մայիսին Հավալայի վերաբերյալ առաջին միջազգային համաժողովը հրապարակեց «Հավալայի և դրամական փոխանցումների այլ համակարգերի կարգավորող շրջանակները»։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամը (ԱՄՀ) ներդրել է մի գլուխ, որտեղ դիտարկվել են արժեքների փոխանցման ոչ ֆորմալ համակարգերը։ Ըստ ԱՄՀ-ի՝ սահմանափակ ֆինանսական ծառայություններ ունեցող երկրները մակրոտնտեսական հետևանքներ են ունենում, քանի որ բնակիչները մեծապես ապավինում են ոչ ֆորմալ ֆոնդերի փոխանցման համակարգերին։ Արժեքի փոխանցման ոչ ֆորմալ համակարգերն ունեն ընդհանուր բնութագրեր, ներառյալ անանունությունը, կանոնակարգման բացակայությունը կամ պաշտոնական ստուգումը։ Հետևաբար, արժեքի փոխանցման ոչ ֆորմալ համակարգերը կարող են ենթակա լինել հանցավոր կազմակերպությունների կողմից փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման համար[9]։
Ընթացակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A- «ուղարկող»
B - «ստացող»
X - ուղարկող բրոքեր
M - ստացող բրոքեր
Հավալա համակարգի ամենահիմնական տարբերակում գումարը փոխանցվում է հավալա բրոքերների կամ հավալադարների ցանցի միջոցով։ Դա փողի փոխանցում է՝ առանց այն փաստացի տեղափոխելու։ Փաստորեն, Հավալա համակարգի հաջողված սահմանումը, որն օգտագործվում է, «փողերի փոխանցում առանց փողի շարժման» է։ Հեղինակ Սեմ Վակնինի խոսքերով, բազմաթիվ երկրների քաղաքներում կան խոշոր հավալադար օպերատորներ միջնորդների ցանցերով, բայց հավալադարների մեծ մասը փոքր բիզնեսներ են, որոնք աշխատում են հավալաում՝ որպես կողմնակի կամ ոչ օրինական գործողություն[3]։
Ընդհանուր առմամբ, հավալայի գործընթացը գործում է հետևյալ կերպ.
- Գումար ուղարկել. «ուղարկողը» գումար է տրամադրում հավալա գործակալին, որը հայտնի է որպես ուղարկող բրոքեր։ Այս գումարը նախատեսված է «ստացողի» համար մեկ այլ քաղաքում, հաճախ օտար երկրում։
- Հրահանգների տրամադրում. գումարի հետ մեկտեղ, «ուղարկողը» ուղարկող բրոքերին տրամադրում է ծածկագիր կամ գաղտնաբառ (Token): Այս նշանը ծառայում է որպես «ստացողի» համար գումարը ստանալու բանալի։
- Նշանի հաղորդակցում. «ուղարկողը» տեղեկացնում է նշանի «ստացողին» ուղղակիորեն կամ այլ ալիքի միջոցով, օրինակ՝ հեռախոսազանգով կամ վերջերս՝ էլեկտրոնային հաղորդագրությունների միջոցով։
- Փոխանցման նախաձեռնում. ուղարկող բրոքերը կապվում է հավալայի մեկ այլ գործակալի՝ ստացող բրոքերի հետ, որը գտնվում է Ստացողի տարածքում։ Նրանք տեղեկացնում են ստացող բրոքերին փոխանցվելիք գումարի մասին և տրամադրում են Ստացողի համար անհրաժեշտ խորհրդանիշը՝ միջոցները հավաքելու համար։
- Գումարի ստացում. «ստացողը» դիմում է ստացող բրոքերին, որը տրամադրում է նրանց փոխանցված գումարը, սովորաբար փոքր միջնորդավճար հանելուց հետո։
- Վստահության մեխանիզմ. հավալան հենվում է բրոքերների միջև վստահության համակարգի վրա։ Ուղարկող բրոքերը ստացող բրոքերին պարտք է «ստացողին» հատկացված գումարը։ Այս վստահությունը հաստատվում է ժամանակի ընթացքում և հաստատված հարաբերությունների միջոցով Հավալա ցանցում։ Չնայած պաշտոնական փաստաթղթերի բացակայությանը, հավալա գործարքները մեծապես կախված են ներգրավված բրոքերների հեղինակությունից և հուսալիությունից։
- Բարեվարքության պահպանում. Հավալա ցանցն ապահովում է բարեվարքություն և վստահություն՝ ուշադիր ստուգելով նոր բրոքերներին և պահպանելով հաստատված արձանագրություններին և վարքագծի կանոններին խստորեն հետևելը։ Ցանցում հեղինակությունը առաջնային է, և վստահության ցանկացած խախտում կարող է հանգեցնել ծանր հետևանքների, ներառյալ ցանցից հեռացումը
Համակարգի եզակի առանձնահատկությունն այն է, որ հավալա բրոքերների միջև ոչ մի մուրհակ չի փոխանակվում. գործարքն ամբողջությամբ տեղի է ունենում պատվի համակարգով։ Քանի որ համակարգը կախված չէ պահանջների օրինական կիրառելիությունից, այն կարող է գործել նույնիսկ իրավական միջավայրի բացակայության դեպքում։ Վստահությունը և կապերի լայնածավալ օգտագործումը այն բաղադրիչներն են, որոնք այն տարբերում են դրամական փոխանցումների այլ համակարգերից։ Հավալադարի ցանցերը հաճախ հիմնված են միևնույն ընտանիքի, գյուղի, կլանի կամ էթնիկ խմբի անդամակցության վրա, և խաբեությունը պատժվում է արդյունավետ հեռացմամբ և պատվի կորստով, ինչը հանգեցնում է ծանր տնտեսական դժվարությունների[3]։
Առանձին գործարքների վերաբերյալ կազմվում են ոչ պաշտոնական գրառումներ, և պահվում է մեկ բրոքերի կողմից մյուսին պարտքի գումարը։ Հավալա բրոքերների միջև պարտքերի մարումները կարող են լինել տարբեր ձևերով (օրինակ՝ ապրանքներ, ծառայություններ, գույք, աշխատողների փոխանցումներ և այլն) և չպետք է ունենան ուղղակի կանխիկ գործարքների ձև։
Բացի միջնորդավճարներից, հավալա բրոքերները հաճախ իրենց շահույթը ստանում են պաշտոնական փոխարժեքները շրջանցելու միջոցով։ Ընդհանուր առմամբ, դրամական միջոցները համակարգ են մտնում աղբյուրի երկրի արժույթով և դուրս են գալիս համակարգից ստացող երկրի արժույթով։ Քանի որ հաշվարկները հաճախ տեղի են ունենում առանց արտարժույթի որևէ գործարքի, դրանք կարող են իրականացվել պաշտոնական փոխարժեքներից տարբեր։
Հավալան գրավիչ է հաճախորդների համար, քանի որ այն ապահովում է միջոցների արագ և հարմարավետ փոխանցում, սովորաբար շատ ավելի ցածր միջնորդավճարով, քան բանկերի կողմից գանձվող միջնորդավճարը։ Դրա առավելություններն առավել ցայտուն են արտահայտվում, երբ ընդունող երկիրը կիրառում է արտարժույթի փոխարժեքի ոչ եկամտաբեր կարգավորումներ կամ երբ ընդունող երկրում բանկային համակարգը ավելի քիչ բարդ է (օրինակ՝ իրավական միջավայրի տարբերությունների պատճառով այնպիսի վայրերում, ինչպիսիք են Աֆղանստանը, Եմենը և Սոմալին)։ Ավելին, աշխարհի որոշ մասերում դա դրամական միջոցների օրինական փոխանցումների միակ տարբերակն է։ Այն օգտագործվել է նույնիսկ օգնության կազմակերպությունների կողմից այն տարածքներում, որտեղ այն ամենալավ գործող հաստատությունն է[10]։
Տարածաշրջանային տարբերակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դուբայը տասնամյակներ շարունակ հայտնի է եղել որպես հավալայի գործարքների համար ողջունելի կենտրոն ամբողջ աշխարհում[11]։
Հարավային Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հունդի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հունդին ֆինանսական գործիք է, որը մշակվել է Հնդկաստանի ենթամայրցամաքում առևտրային և վարկային գործարքներում օգտագործելու համար։ Հունդիները օգտագործվում են որպես դրամական փոխանցումների գործիք՝ տեղից տեղ փող փոխանցելու համար, որպես վարկային գործիք կամ պարտքի պարտավորություն՝ փող վերցնելու համար և որպես մուրհակ առևտրային գործարքներում։ Հնդկաստանի Պահուստային բանկը նկարագրում է Հունդին որպես «անվերապահ գրավոր հրաման, որը տրվել է անձի կողմից, որը մյուսին ուղղորդում է որոշակի գումար վճարել պատվերում նշված անձին»[12]։
Աֆրիկայի եղջյուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2012 թվականի տուարեգների ապստամբությունը ամիսներով Հյուսիսային Մալին թողեց առանց դրամական փոխանցումների պաշտոնական ծառայության։ Հաղթահարման մեխանիզմները, որոնք ի հայտ եկան, ձևավորված էին Հավալա համակարգի վրա[13]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «How Iranians are avoiding sanctions». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 31-ին.
- ↑ Edwina Thompson (2013 թ․ սեպտեմբեր). «Safer corridors rapid assessment - Somalia and UK banking» (PDF). HM Government. էջ 5. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 14-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Vaknin, Sam (2005 թ․ հունիս). «Hawala, or the Bank that Never Was». samvak.tripod.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
- ↑ «The Hawala Alternative Remittance System and its Role in Money Laundering» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
- ↑ Schramm, Matthias; Taube, Markus (2003 թ․ հունվարի 1). «Evolution and institutional foundation of the hawala financial system». International Review of Financial Analysis. 12 (4): 405–420. doi:10.1016/S1057-5219(03)00032-2. ISSN 1057-5219.
- ↑ Mukherjee, Andy (2022 թ․ հունիսի 20). «The Centuries-Old Financial System Better Than DeFi». Bloomberg News. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ Badr, Gamal Moursi (Spring 1978). «Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems». American Journal of Comparative Law. 26 (2 [Proceedings of an International Conference on Comparative Law, Salt Lake City, Utah, February 24–25, 1977]): 187–98. doi:10.2307/839667. JSTOR 839667.
- ↑ Badr, Gamal Moursi (Spring 1978). «Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems». The American Journal of Comparative Law. 26 (2): 187–98 [196–8]. doi:10.2307/839667. JSTOR 839667.
- ↑ Bruce Zagaris (2010). International White Collar Crime, Cases and Materials. Cambridge University Press. էջ 444. ISBN 9781139484275.
- ↑ Passas, Nikos (2006). «Demystifying Hawala: A Look into its Social Organization and Mechanics». Journal of Scandinavian Studies in Criminology and Crime Prevention. 7 (suppl 1): 46–62. doi:10.1080/14043850601029083. S2CID 145753289.
- ↑ «Hawala» (PDF). www.treasury.gov. Financial Crimes Enforcement Network with Interpol/FOPAC. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
- ↑ «Reserve Bank of India». rbi.org.in. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «Malians Shelter to Black Market to Transfer Cash». Voice of America. 2012 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
| ||||||
