Համացանցի պատմություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
2015 թվականին՝ համացանց օգտագործողների թիվը ըստ երկրների բնակչության տոկոսի

Համացանցի պատմությունը սկսվել է 1950-ականներին համակարգիչների մշակմամբ և համաշխարհային ցանցերի գիտական և կիրառական հասկացությունների ի հայտ գալով գրեթե միաժամանակ տարբեր երկրներում, հիմնականում ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի գիտական և ռազմական լաբորատորիաներում[1]։ Նմանատիպ զարգացումներ գոյություն են ունեցել նաև ԽՍՀՄ-ում, բայց դասակարգվել են զինվորականների կողմից, և Հաշվապահական հաշվառման և տեղեկատվության մշակման պետական ավտոմատացված համակարգի քաղաքացիական ցանցի նախագիծը (1959) արհեստականորեն արգելակվել է[2]։ Այնուամենայնիվ, 1978 թվականին ԽՍՀՄ-ում հայտնվում է համացանցի հետ համատեղելի ակադեմիական ցանց (X. 25), որը 1981 թվականից միացված է եղել այն ժամանակ ձևավորված միջազգային համացանցին։

Սկզբունքները, որոնց վրա կառուցված է համացանցը, առաջին անգամ կիրառվել են ARPANET ցանցում, որը ստեղծվել է 1969 թվականին ԱՄՆ-ի ռազմական DARPA գործակալության պատվերով։ Օգտագործելով ARPANET-ի մշակումները՝ 1984 թվականին ԱՄՆ ազգային գիտական հիմնադրամը ստեղծեցլ է NSFNET ցանց՝ համալսարանների և հաշվողական կենտրոնների միջև կապի համար։ Ի տարբերություն փակ ARPANET-ի, NSFNET-ի հետ կապը բավականին ազատ է եղել, և մինչև 1992 թվականը դրան միացել են ավելի քան 7500 փոքր ցանցեր, ներառյալ 2500-ը ԱՄՆ-ից դուրս։ NSFNET-ի հիմնական ցանցը առևտրային օգտագործման անցնելով, ծնվել է ժամանակակից համացանցը։

Մինչև 1980-ական թվականները համակարգչային ցանցերը հասանելի են եղել հիմնականում մասնագիտացված հաստատությունների աշխատակիցներին, իսկ 1980-ականներին անհատական համակարգիչները (հատկապես տնային համակարգիչները) սկսել են տարածվել մասնավոր օգտագործման մեջ, ինչը ստեղծել է ցանցերի զանգվածային պահանջարկ։ Եթե մասնագետները հիմնականում օգտագործում էին ցանցերը հետազոտական և արտադրական առաջադրանքների համար, ապա անհատները, առաջին հերթին, հետաքրքրություն էին ցուցաբերում անձնական հաղորդակցության և իրենց ԱՀ (անհատական համակարգիչ)-ների համար հանրաճանաչ տեքստեր և այլ ֆայլեր ստանալու նկատմամբ։ Առաջին զանգվածային ցանցային տեխնոլոգիան, որը լուծեց այս խնդիրները, էլեկտրոնային փոստն էր, որի հիման վրա 1980 թվականին ստեղծվեց առաջին զանգվածային համակարգչային տեղեկատվության փոխանակման համաշխարհային ցանցը՝ Usenet-ը։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տվյալների փոխանակման հայցակարգը՝ տվյալների փոխանցում երկու տարբեր վայրերի միջև էլեկտրամագնիսական միջավայրի միջոցով, ինչպիսին է ռադիոն կամ էլեկտրական լարը, նախորդել է առաջին համակարգիչների գալուստը։ Նման կապի համակարգերը հիմնականում սահմանափակվել են երկու վերջնական սարքերի միջև կետ առ կետ հաղորդակցությամբ։ Հաղորդակցության այս տեսակի նախակարները կարելի է համարել հեռագրային հաղորդակցությունները և հեռատիպերը (Հեռագրական ապարատ)։ 19-րդ դարի վերջին հեռագիրը դարձել է առաջին ամբողջովին թվային կապի համակարգը։ Զանգվածային մասշտաբի տեղեկատվական փոխանակումը վերադառնում է փոստի և լրագրության հասկացություններին, որտեղ մինչև 19-րդ դարի վերջ օգտագործվում էին թղթի և ձայնային հայտարարությունների նման ավանդական լրատվամիջոցներ։ Տեխնոլոգիական առաջընթացը հանգեցրել է այնպիսի հասկացությունների առաջացմանը, ինչպիսիք են ռադիոն և հեռուստատեսությունը, որտեղ կենտրոնացված հեռարձակում էր իրականացվում (հեռուստատեքստը, որը շատ առումներով նման էր WWW-ին, հետագայում սկսել է ներկառուցվել հեռուստատեսային հեռարձակման մեջ)։ Անհատները փորձեցին իրականացնել նաև ոչ կենտրոնացված հեռարձակում, ինչը հանգեցրել է սամիզդատի նման երևույթների ի հայտ գալուն, որն ի վերջո դարձել է թվային։ Նաև 20-րդ դարի կեսերին տարբեր երկրներում հայտնվել են սիրողական ռադիոհաղորդումներ, որոնց շրջանակներում մարդիկ սկսել են անձնական հաղորդագրություններ ուղարկել միմյանց՝ ձևավորելով իրենց նույնականացման և հասցեական համակարգերը։

20-րդ դարի սկզբին տվյալների փոխանցման և տեղեկատվության տեսության բնագավառում տարվել են հիմնարար տեսական աշխատանքներ, որոնց հեղինակներն են եղել Կլոդ Շենոնը, Հարրի Նայքվիսթը և Ռալֆ Հարթլին։

Առաջին համակարգիչներն ունեին կենտրոնական պրոցեսոր և հեռավոր տերմինալներ։ Տեխնոլոգիայի զարգացման հետ մեկտեղ մշակվել են նոր համակարգեր, որոնք թույլ են տալիս հաղորդակցվել ավելի մեծ հեռավորությունների վրա (տերմինալների համար) կամ ավելի բարձր արագությամբ (տեղական սարքերը միացնելու համար), ինչը անհրաժեշտ էր հիմնական համակարգեր ստեղծելու համար։ Այս տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տվել հեռավոր համակարգիչների միջև փոխանցել տվյալներ, ինչպիսիք են ֆայլերը։ Այնուամենայնիվ, երկու կետանոց կապի մոդելը սահմանափակ էր, քանի որ այն թույլ չէր տալիս ուղղակի կապ հաստատել ցանկացած երկու կամայական համակարգերի միջև.անհրաժեշտ էր ֆիզիկական միացում։ Այս տեխնոլոգիան վտանգավոր է համարվել նաև ռազմավարական և ռազմական օգտագործման դեպքում ՝ հակառակորդի հարձակման դեպքում տվյալների փոխանցման այլընտրանքային ուղիների բացակայության պատճառով։

Պատմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համացանցի վաղ զարգացման պատմագրության ստեղծման գործում գրեթե անհաղթահարելի խնդիրներ կան։ Թվայնացման գործընթացը կրկնակի բարդ խնդիր է ընդհանրապես պատմագրության և մասնավորապես կապի պատմական ուսումնասիրության համար[3]։ Ծրագրավորող Դագ Գեյլը հետևյալն է ասել համացանցի վաղ պատմության իրադարձությունների փաստագրման դժվարության մասին, որոնք հանգեցրել են դրա առաջացմանը՝

ARPANET-ի ժամանակաշրջանը համեմատաբար լավ փաստագրված է՝ շնորհիվ դրա զարգացման համար պատասխանատու կորպորացիայի՝ BBN-ի, որը թողել է ֆիզիկական գրառումները։ NSFNET դարաշրջանի գալուստով այն դարձել է բացառապես ապակենտրոնացված գործընթաց։ Գրառումները մնացել են մարդկանց նկուղներում, պահարաններում։ Տեղի ունեցածից շատ բան տեղի է ունեցել բանավոր և անձնական վստահության հիման վրա։

Սա հաստատում է ռուս գիտնական-պատմաբան Ալեքսանդր Օստրովսկին, որը զբաղվել է հեռահաղորդակցության պատմությամբ և հանգել է նմանատիպ եզրակացությունների։ 2011 թվականին իր Համաշխարհային և Հայրենական կապի պատմություն գրքում նա գրում է, որ այս ոլորտում շատ խնդիրներ բավարար ուսումնասիրված չեն։

Համակարգչային ցանցեր, որոնք նախորդել են համացանցին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Express ACS-ը հիմնված է Razdan-3 համակարգչի վրա:

ԽՍՀՄ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրթիռային պաշտպանության համակարգերի համակարգչային ցանցեր (ՀՕՊ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԽՍՀՄ - ում առաջին համակարգչային ցանցերն առաջացել են հակաօդային պաշտպանության (ՀՕՊ) համակարգերի զարգացման ընթացքում։

  • 1955-1960 թվականներ, OBP համակարգ «A»՝ տեղական համակարգչային ցանց, որը հիմնված է M 40 համակարգչի վրա, որը 1955-1960 թվականներին ծառայել է Pro System « A» համալիրում։
  • 1961 թվական, Գլխավոր հրամանատարական և հաշվողական կենտրոն (ԳՀՀԿ) համակարգչային համալիրով (Կուբինկա) և տվյալների փոխանցման մալուխային համակարգով (հետագայում՝ 5Ts53)՝ A-35 հակահրթիռային պաշտպանության համակարգի տեղական համակարգչային ցանց։
  • 1971 թվական, Հրամանատարության և հաշվողական կենտրոն 5K80 Էլբրուս (Պուշկինո) և Զարյա (Բալաշիխա) համակարգչային համակարգերով A-135 հակահրթիռային պաշտպանության համակարգի տեղական համակարգչային ցանց։

Հատուկ նշանակության համակարգչային ցանցեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակադեմսեթ
  • 1960-ականներ, «Սիրենա»՝ տվյալների փոխանցման և տվյալների մշակման համակարգերի մասնագիտացված ցանցեր, ԽՍՀՄ ավիաուղիների տեղերի ամրագրման և տոմսարկղային գործառնությունների կառավարման ավտոմատացված համակարգ։ Մշակվել է 60-ականների կեսերին և գործարկվել 1972 թվականին։
  • 1972 թվական, «Էքսպրես»՝ տվյալների փոխանցման և տվյալների մշակման համակարգերի մասնագիտացված ցանցեր, ԽՍՀՄ երկաթուղային հաղորդակցությունների տեղերի ամրագրման և տոմսարկղային գործառնությունների կառավարման ավտոմատացված համակարգ։ Շահագործվում է 1972 թվականից մինչ օրս։
  • 1978 թվականներից մինչև 1992 թվականը՝ - Ակադեմսեթ

Խորհրդային համակարգչային ցանցերի նախագծեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1959 թվական, Տեղեկատվության հաշվառման և մշակման համապետական ավտոմատացված համակարգ (ՏՀՄՀ), ԽՍՀՄ տնտեսության ավտոմատացված կառավարման համակարգի նախագիծ, որը հիմնված է կիբեռնետիկայի սկզբունքների վրա, որն իր մեջ ներառում է երկրի բոլոր մարզերում տեղակայված տվյալների հավաքման կենտրոնները միացնող հաշվարկային ցանց՝ «Հաշվարկային կենտրոնների միասնական պետական ցանց» (ՀԿՄՊՑ)։ Տարբեր պատճառներով նախագիծը չի իրականացվել, թեև փորձերը շարունակվել են մինչև 1980-ական թվականները, 1970-ական թվականներին դիտարկվել է նաև «Տվյալների փոխանցման համապետական ցանց» (ՏՓՀՑ) նախագիծը «Կապի միասնական ավտոմատացված ցանց» (ԿՄԱՑ) համամիութենական նախագծի շրջանակներում։ 2016 թվականին ԱՄՆ-ում լույս է տեսել ՏՀՄՀ մասին գիրք՝ «Ինչպես չխճճել երկիրը. Խորհրդային համացանցի բարդ պատմությունը», Տուլսայի համալսարանի պրոֆեսոր Բենջամին Փիթերսի կողմից։ Հարվարդի պրոֆեսոր Ջոնաթան Զիթրեյնը կարծում է, որ գիրքը՝ «լրացրել է համացանցի պատմության բացը ՝ ընդգծելով, թե որքան կարևոր է շարունակականությունը և բաց լինելը ցանցային մշակումների համար»։ Այս կապակցությամբ այլ գրախոսներ նշել են, որ՝ «սովետական գիտնականները կարող էին առաջ անցնել ԱՄՆ-ից համացանցի ստեղծման գործում, բայց խնայել են 20 միլիարդ ռուբլի»[4]։
  • 1960 թվակա՝ Ինտեգրված պաշտպանահարձակողական օվկիանոսա-ցամաքա-տիեզերական համալիր[5][6], 1960-ական թվականների ռազմատիեզերական տեխնոլոգիաների բնագավառի ռազմարդյունաբերական նախագիծ, որը մշակել է Վ․Ն․ Չելոմեյի ղեկավարած հանձնաժողովի կողմից[7]։ Ի սկզբանե համալիրը մշակվել է որպես երկրի հակահրթիռային պաշտպանության նոր համակարգ՝ «А» փորձարարական համակարգի փոխարինման մրցույթի շրջանակներում։ Պատմաբան Անդրեյ Ֆուրսովը նախագծի մասին խոսել է այսպես՝ «Եթե Չելոմեյին հաջողվեր իրագործել այն, ինչ [հղացել էր], ապա, ըստ երեւույթին, հիսուն տարի մենք [կհեռանայինք] Արևմուտքից, որպեսզի սպառազինությունների մրցավազքի կարիք չլինի»:

ԱՄՆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեռատիպային ցանց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տելետիպ

Թվային կապի նախատիպը եղել է հեռատիպը։ Միայն ԱՄՆ քաղաքացիական ավիացիայի դաշնային վարչության հեռատիպային ցանցը 1938 թվականին գերազանցել է 21 հազար մղոնը՝ ընդգրկելով գրեթե բոլոր նահանգները[8]։ Համակարգիչների գալուստով հեռատիպային սարքերը միացվեցին համակարգիչներին և կարող էին օգտագործվել որպես տերմինալներ։ Համապատասխան հաղորդակցման ուղիներն օգտագործվել են խոշոր կորպորացիաների, պետական գերատեսչությունների և ռազմական համակարգերում։

Գլոբալ ցանցի հայեցակարգի մշակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաղորդագրությունների արագ փոխանցման ուղղությամբ ամերիկյան հետազոտական ծրագիրը ղեկավարել է Ջոզեֆ Լիկլայդերը, որը 1962 թվականին հրատարակել է «Գալակտիկական ցանց» աշխատությունը։ Նրա շնորհիվ հայտնվել է համակարգչային ցանցի առաջին մանրամասն մշակված հայեցակարգը։ Նա նկարագրել է մի տեխնոլոգիա, որն ունակ է ֆայլերը բաժանել մասերի և դրանք փոխանցել ցանցի միջոցով տարբեր ուղիներով (1961-1964)։

1962 թվականին Փոլ Բարանը RAND կորպորացիայից պատրաստեց «Բաշխված կապի ցանցերի մասին» զեկույցը։ Նրա առաջարկով ցանցը ձկնորսական ցանց էր հիշեցնում։ Բոլոր հանգույցներն օժտված են երթևեկությունը երթուղավորելու ունակությամբ, նրանցից յուրաքանչյուրը կապված է մի քանի այլ հանգույցների հետ։ Նա առաջարկեց ապակենտրոնացնել կապի հանգույցների համակարգը (ցանցում բոլոր տարածաշրջանային կապի հանգույցները հավասար են), որը, եթե նույնիսկ դրա մի մասը քանդվի, կգործի։ Առաջարկվել է հաղորդագրությունները փոխանցել ոչ թե անալոգային, այլ թվային։ Հաղորդագրությունն ինքնին առաջարկվում էր բաժանել փոքր մասերի՝ «փաթեթների» և բոլոր փաթեթները միաժամանակ փոխանցել բաշխված ցանցով։ Նպատակակետում ստացված դիսկրետ փաթեթներից հաղորդագրությունը կրկին հավաքվել է։

Զուգահեռաբար, Անգլիայում Դոնալդ Ուոթս Դեյվիսը մշակեց Ցանցի հայեցակարգը և դրան ավելացրել է էական դետալ՝ համակարգչային հանգույցները ոչ միայն պետք է տվյալներ փոխանցեն, այլև դառնան տարբեր համակարգչային համակարգերի և լեզուների թարգմանիչներ։ Հենց Դեյվիսն է հորինել «փաթեթ» տերմինը՝ առանձին ուղարկված ֆայլերի հատվածներին վերաբերելու համար։

Էկրանի տերմինալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

IBM 2250 տերմինալը ներկայացվել է 1964 թվականին, որն օգտագործում էր հիպերտեքստ:

1960-ականների կեսերին IBM/360 համակարգի գալուստով սկսեցին մասսայաբար ներդրվել էկրանով համակարգչային տերմինալները և զարգացան ինտերակտիվ բազմատերմինալ ժամանակի բաժանման համակարգերը։ Մասնավորապես, 1964 թվականին ներկայացվեց IBM 2250 տերմինալը, որտեղ օգտագործվում էր հիպերտեքստ և լուսային գրիչ։ Տերմինալները կարող էին տեղակայվել հաշվողական կենտրոնից դուրս ՝ տարածվելով ամբողջ ձեռնարկությունում։ Եվ չնայած վերամշակման հզորությունը մնացել է ամբողջովին կենտրոնացված, որոշ գործառույթներ, ինչպիսիք են տվյալների մուտքագրումը և ելքը, բաշխվեցին[9]։

MERIT[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միչիգանի նահանգի և գիտության ազգային հիմնադրամի աջակցությամբ ցանցը, որը միավորել է Միչիգանի երեք համալսարանները, գործարկվել է 1971 թվականի հունվարին[10]։ Հետագայում ցանցին սկսեցին միանալ այլ համալսարաններ և 1984 թվականին դրա հիման վրա ստեղծվել է NSFNET-ը։

ԽՍՀՄ - ԱՄՆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդային նավի վրա գտնվող համակարգիչ՝ ծովային բալիստիկ հրթիռների հեռաչափության մշակման համար (Գաղտնագրության ազգային թանգարան, ԱՄՆ):

1972 թվականին երկու երկրները սկսեցին մշակել համատեղ կառավարվող տիեզերական թռիչքի «Սոյուզ - Ապոլոն» (1975) ծրագիրը։ Դրա համար ստեղծվել է տվյալների փոխանցման թվային ցանց երկու պետությունների բոլոր ներգրավված տիեզերական հաստատությունների միջև։ Ցանցի միջոցով փոխանցվել են տիեզերանավերի հետագծերը հաշվարկելու համար անհրաժեշտ տվյալները[11]։ Երկու երկրների հետագա թվային համագործակցությունն արտահայտվել Է 1972 թվականին ԽՍՀՄ-ի և ԱՄՆ-ի կողմից որպես գլոբալ գիտական փոխանակման կենտրոն ստեղծված կիրառական համակարգային վերլուծության ավստրիական միջազգային ինստիտուտի (IIASA/MIPS) շուրջ հեռահաղորդակցության ակտիվությամբ։ 1982 թվականին ամերիկյան ցանցերի և ԽՍՀՄ-ում հայտնված ակադեմիական ցանցի միջև հաստատվել է կանոնավոր հեռախոսային կապ (X. 25), որի համար հատուկ ստեղծվել է Կիրառական ավտոմատացված համակարգերի համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտը։ Անմիջապես համաձայնություն է ձեռք բերվել ՄԱԿ-ի Արդյունաբերական զարգացման կազմակերպության և ԽՍՀՄ գիտության և տեխնիկայի պետական կոմիտեի միջև համակարգչային ցանցի միջոցով գյուղատնտեսական կենսաբանության բնագավառում տեղեկատվության գիտական փոխանակման վերաբերյալ[12]։ 1982 թվականին ԽՍՀՄ-ի և ԱՄՆ-ի քաղաքացիների միջև տեղի ունեցավ «Մոսկվա-Տիեզերք-Կալիֆորնիա» առաջին հեռուստակոնֆերանսը, որի կազմակերպման համար օգտագործվել է արբանյակի միջոցով թվային կապը։ 1983 թվականին Կիրառական ավտոմատացված համակարգերի համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտը և ամերիկացի Ջորջ Սորոսի կառույցները ստեղծել են SFMT թվային կապի մատակարարը (1990 թվականից՝ Սովամ տելեպորտ), որը 1989 թվականից դարձել է Համաշխարհային միջբանկային ֆինանսական հեռահաղորդակցության կազմակերպության թվային բանկային ցանցի մատակարարը ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի Դաշնության բանկային համակարգի համար։ ԽՍՀՄ փլուզման ֆոնին խորհրդային տարածքում սկսվում է թվային կապի լայն ոչ պետական բաշխում ինքնաբերաբար առաջացած Ռելքոմ ցանցի միջոցով, որն իր աշխատանքում օգտագործում է Մոսկվայի ավտոմատ հեռախոսակայաններում թողնված T1 սարքավորումները Սոյուզ-Ապոլլոնից։ Նախագիծը զուգահեռաբար, 1990 թվականից խորհրդային մարդիկ սկսեցին մասնավոր կերպով միանալ ԱՄՆ-ում հորինված ձեռագործության ցանցին և սկսվել է ձևավորել համակարգչային ցանցերից օգտվելու զանգվածային մշակույթ։

Մեծ Բրիտանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1965 թվականին Անգլիայի ազգային ֆիզիկայի լաբորատորիայի գիտնական Դոնալդ Դևիսը առաջարկել է Անգլիայում ստեղծել NPL համակարգչային ցանց, որը հիմնված է փաթեթների անջատման վրա։ Գաղափարը չի աջակցվել, բայց մինչև 1970 թվականը նրան հաջողվել է ստեղծել նման ցանց՝ բազմամասնագիտական լաբորատորիայի կարիքները բավարարելու և գործնականում այս տեխնոլոգիայի աշխատանքը ապացուցելու համար[13]։ 1976 թվականին ցանցը միավորել է արդեն 12 համակարգիչ և 75 տերմինալ սարք։

Չիլի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970 թվականին Չիլիում մշակվել է և սկսել ներդրվել «Կիբերսեյն», համակարգչային ցանց-կիբեռնետ, որը միավորում է Չիլիի 500 ձեռնարկություններ մեկ միասնական կառավարման ներքո Սանտյագոյի «Լա Մոնեդա» նախագահական պալատում։ Պլանավորված տնտեսության կենտրոնացված համակարգչային կառավարման նախագիծ, որը կառուցվել է Չիլիում նախագահ Սալվադոր Ալյենդեի օրոք 1970-1973 թվականներին։ Նախագիծն իրականացվել է գործողությունների հետազոտության բրիտանացի տեսաբան Ստաֆորդ Բիրի ղեկավարությամբ։

ARPANET[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ARPANET

1957 թվականի հոկտեմբերի 4-ին ԽՍՀՄ-ը արձակում է Երկրի առաջին արհեստական արբանյակը՝ դրանով իսկ առավելություն ստանալով տիեզերքում։ Արբանյակը դիտարկելու և նրա հետագիծը հաշվարկելու համար ԽՍՀՄ ԳԱ տեսական աստղագիտության ինստիտուտում օգտագործվել են դակված ժապավեններով և դակիչ քարտերով համակարգիչներ[14]։ ԱՄՆ-ում դրանից հետո հասկացել են, որ Պենտագոնի կողմից գիտական հետազոտությունների համար հատկացված գումարները վատնվել են (հետագայում գիտնականները բացահայտեցին միանշանակ իմաստային կապ համակարգչային տեխնիկայի զարգացման և տիեզերական թռիչքների միջև)[15][16]։ Որոշում է ընդունվել պաշտպանության նախարարության հովանու ներքո ստեղծել միասնական գիտական կազմակերպություն՝ DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency - Պաշտպանական առաջատար հետազոտական նախագծերի գործակալություն), որը համալսարանների և կազմակերպությունների կողմից առաջարկվող նախագծերից կընտրեր առավել հեռանկարային նախագծերը և դրանց վերաբերյալ պայմանագրեր կկնքի։

Սառը պատերազմի ամենաթեժ պահին Միացյալ Նահանգները ցանկացել է ունենալ ցանց, որը կարող էր գոյատևել նույնիսկ միջուկային պատերազմից։ Այդ ժամանակ օգտագործված հեռախոսային ցանցերը չէին ապահովում պատշաճ կայունություն (միայն մեկ խոշոր հանգույցի կորուստը կարող էր ցանցը բաժանել մեկուսացված հատվածների)։ Խնդրի լուծման համար ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը դիմել է RAND կորպորացիային։

DARPA-ի տնօրեն Լարի Ռոբերթսը հետաքրքրվել է փորձագետ Ուեսլի Քլարկի՝ փաթեթային փոխարկվող ցանցի գաղափարով և 1967թվականին նույն սիմպոզիումում ներկայացվել է նմանատիպ NPL համակարգը, սակայն արդեն ներդրված Անգլիայի ազգային ֆիզիկական լաբորատորիայում։ Դրա իրականացումն ապացուցել է, որ փաթեթների փոխարկումը կարող է կիրառվել գործնականում։ DARPA-ի տնօրենը հեռացել է Ամերիկայում նման բան ստեղծելու մտադրությամբ։

1967 թվականին անգլիացի գիտնական Դոնալդ Դևիսը Մեծ Բրիտանիայի ազգային ֆիզիկայի լաբորատորիայում, զարգացնելով ամերիկացի ծրագրավորող Փոլ Բերենի գաղափարները, առաջին անգամ ցուցադրել է փաթեթային կոմուտացիա՝ գյուտ, որի հիման վրա մշակվել են համացանցի բոլոր ապագա ցանցային արձանագրությունները[17]։ Դևիսը եկել է այն եզրակացության, որ համակարգչային հաղորդագրությունները պետք է բաժանվեն փոքր մասերի փոխանցման համար և առաջարկեց, որ այդ մասերը կոչվեն անգլերեն՝ packet, «փաթեթ»։ Փաթեթների փոխարկման մոդելը ակտիվորեն մշակվել է բրիտանացի հետազոտողների կողմից գրեթե երկու տասնամյակ[18][19]։ 1960-ականների վերջին և 1970-ականների սկզբին, օգտագործելով տվյալների փոխանցման տարբեր արձանագրություններ, մշակվեցին փաթեթային անջատիչ ցանցեր, ինչպիսիք են՝ NPL, ARPANET, Tymnet, Merit Network, CYCLADES և Telenet[20]:

1960-ականների վերջին ԱՄՆ պաշտպանության նախարարությունը մի շարք պայմանագրեր է կնքել հեռանկարային տեխնոլոգիաների զարգացման համար, այդ թվում՝ Ռոբերտ Թեյլորի և Լոուրենս Ռոբերթսի ղեկավարությամբ համալսարանների համար բաշխված հաշվողական ցանցի՝ ARPANET նախագծի համար։ Առաջին հաղորդագրությունները ARPANET-ի միջոցով, որից ի վերջո աճել է ժամանակակից համացանցը, ուղարկվել են 1969 թվականի հոկտեմբերի 29-ին պրոֆեսոր Լեոնարդ Քլեյնրոկի (Լոս Անջելեսի Կալիֆոռնիայի համալսարան) հաշվողական տեխնիկայի լաբորատորիայի ցանցային հանգույցից Ստենֆորդի հետազոտական ինստիտուտի ցանցային հանգույց։ ARPANET նախագծի ստեղծումը հանգեցրել է միջցանցային հաղորդակցության արձանագրությունների մշակմանը, որոնցում մի քանի առանձին ցանցեր կարող էին միավորվել մեկ «ցանցային ցանցի»մեջ։

Շնորհիվ այն բանի, որ երկար հեռավորությունների վրա շատ դժվար է անալոգային ազդանշան փոխանցել առանց աղավաղումների, Փոլ Բերենն առաջարկել է թվային տվյալները փաթեթներով փոխանցել։ Պենտագոնին դուր են եկել նրա գաղափարները, և նա դիմել է AT&T հեռախոսային ընկերությանը։ AT&T-ն մերժել է Բեռնի գաղափարները՝ ասելով, որ նման ցանց հնարավոր չէ կառուցել[21]։

1969 թվականի դեկտեմբերին ստեղծվել է փորձարարական ցանց, որը միացրել է չորս հանգույց՝

  • Լոս Անջելեսի Կալիֆոռնիայի համալսարան (UCLA)
  • Կալիֆոռնիայի Սանտա Բարբարայի համալսարան (UCSB)
  • Սթենֆորդի հետազոտական ինստիտուտ (SRI)
  • Յուտայի համալսարան

1972 թվականին Ռոբերտ Էլիոտ Կանը և Վինթոն Սերֆը մշակել են TCP/IP արձանագրության փաթեթը, որը դարձել է ստանդարտ ARPANET ցանցային արձանագրություն՝ ներառելով կոնցեպտներ ֆրանսիական CYCLADES նախագծից՝ Լուի Պուզենի գլխավորությամբ։ 1976 թվականի հուլիսին Կանա-Սերֆա խումբն առաջին անգամ ցուցադրել է տվյալների փոխանցում՝ օգտագործելով TCP արձանագրությունը երեք տարբեր ցանցերի միջոցով։ Փաթեթը շարժվել է հետևյալ երթուղով՝ Սան Ֆրանցիսկո - Լոնդոն - Հարավային Կալիֆորնիայի համալսարան։ Ճանապարհորդության ավարտին փաթեթն անցել էր 150,000 մղոն՝ առանց որևէ տեղեկություն կորցնելու։

1983 թվականին ARPANET-ի ռազմական մասը բաժանվել է առանձին ցանցի՝ MILNET-ի, որը հետագայում վերածվեց մեկ այլի՝ NIPRNet ցանցի։

1990 թվականին ARPANET նախագիծը փակվել է՝ հաշվի առնելով այդ ցանցի հետագա զարգացման անհեռանկարայնությունը։

NSFNET, BITNET, FIDO[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

NSFNET
FIDONet

1980-ականների սկզբին NSF-ը ֆինանսավորել է ազգային գերհամակարգչային հաշվողական կենտրոնների ստեղծումը մի քանի համալսարաններում, իսկ 1986 թվականին ապահովել է փոխադարձ կապ NSFNET նախագծի ցանցի հետ, որը նաև ստեղծեց ցանցային մուտք դեպի գերհամակարգչային կայքեր ԱՄՆ-ի գիտահետազոտական և կրթական կազմակերպություններից։ NSF-ն նաև ֆինանսավորել է ազգային գերհամակարգչային հաշվողական կենտրոնների ստեղծումը մի քանի համալսարաններում, իսկ 1986 թվականին ապահովել է փոխադարձ կապ NSFNET նախագծի ցանցի հետ, առևտրային համացանց-մատակարարներ սկսել են հայտնվել 1980-ականների վերջին։ 1989 թվականի և 1990 թվականի վերջին ԱՄՆ-ի մի քանի քաղաքներ սահմանափակ մասնավոր կապեր ունեին պաշտոնապես առևտրային կազմակերպություններից համացանցի մասերին, 1995 թվականին փակվել է NSFNET նախագիծը, դրանով իսկ վերացվեցին համացանցի օգտագործման վերջին սահմանափակումները՝ առևտրային նպատակներով ցանցային երթևեկություն ապահովելու համար[22]։

BITNET-ը զուգահեռ կրթական ցանց է, որը զարգանում է 1981 թվականից և նաև դեր է խաղացել համացանցի ապագայի ձևավորման գործում։ Այն սկսվել է որպես կրթական ցանց, որը կապել է Նյու Յորքի քաղաքային համալսարանը և Յեյլի համալսարանը, այնուհետև սկսել են միանալ այլ կազմակերպություններ ԱՄՆ-ում և արտերկրում, և ֆինանսավորումը ստացվել է IBM-ից։ Գրեթե անմիջապես, այն ստացել է մուտք դեպի UUCP ցանց, այնուհետև մուտքեր դեպի ARPANET, NSFNET և NetNorth: 1980-ականների վերջին ԽՍՀՄ կազմակերպությունները միացել են ցանցին, IH-ի և IKI-ի խորհրդային ինստիտուտների համակարգչային ցանցերը սկսել են որպես BITNET-ին միանալու նախագծեր և այնուհետև դարձան Runet-ի մաս[23]։

Ֆիդոնետը մոդեմների և հանրային հեռախոսային ցանցերի վրա հիմնված առաջատար մասնավոր համակարգչային ցանց է, որը կառուցվել է տանը 1984 թվականից և ձեռք է բերել գլոբալ ընդգրկում՝ մեծ ազդեցություն ունենալով համացանց մշակույթի ձևավորման վրա։ Ի սկզբանե կառուցվել է BBS ծրագրային հարթակի վրա, ժամանակի ընթացքում այն ձեռք է բերել մուտք դեպի համացանց և հնացել է, սակայն առանձին հատվածները դեռևս աջակցվում են էնտուզիաստների կողմից։

Գլոբալ ցանցի ձևավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի քանի բացառություններով, վաղ համակարգիչները ուղղակիորեն միացված էին տերմինալներին և օգտագործվում էին առանձին օգտվողների կողմից, սովորաբար նույն շենքում կամ սենյակում։ Նման ցանցերը հայտնի են դարձել որպես լոկալ ցանցեր (LANs): Տեղական տարածքից դուրս գտնվող ցանցերը, որոնք հայտնի են որպես լայն տարածության ցանցեր (WAN), ի հայտ եկան 1950-ականներին և ներդրվեցին 1960-ականներին։ Դոմենի հասցեավորումն իր ժամանակակից ձևով զարգանում է որպես միջազգային ստանդարտ 1987 թվականից։

Համակարգչից օգտվողների ցանցային մշակույթը ձևավորվել է նաև «օֆլայն» պայմաններում՝ տեղեկատվության կրիչների՝ մագնիսական ժապավենների և սկավառակների փոխանակման տեսքով։

Գլոբալ ցանցի զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Թվային հեղափոխություն
համացանցային սերվերների քանակը ամբողջ աշխարհում[24]:

Ի սկզբանե, ինչպես նախորդ ցանցերի դեպքում, համակարգը, որը հետագայում պետք է վերածվեր համացանցի, հիմնականում նախատեսված է եղել գիտության, կառավարության և պետական մարմինների կողմից օգտագործելու համար։

Այնուամենայնիվ, համացանցի առևտրային օգտագործման նկատմամբ հետաքրքրությունը շուտով դարձել է լայնորեն քննարկվող թեմա։ Չնայած նրան որ առևտրային օգտագործումը արգելված է եղել, առևտրային օգտագործման ճշգրիտ սահմանումը եղել է անհասկանալի և սուբյեկտիվ։ UCPNet-ը և X.25 IPSS-ը չեն ունեցել նման սահմանափակումներ, ինչը ի վերջո հանգեցրել է ARPANET և NSFNET կապերի վրա UUCPNet-ի օգտագործման պաշտոնական արգելքին։ Այնուամենայնիվ, որոշ UUCP հղումներ դեռ շարունակում էին միանալ այս ցանցերին, քանի որ ադմինիստրատորները աչք են փակել դրանց գործունեության վրա։

1980-ականներին բրիտանացի գիտնական Թիմ Բերներս-Լիի հետազոտությունը Շվեյցարիայի ՑԵՌՆ-ում հանգեցրել է Համաշխարհային ցանցի ստեղծմանը՝ հիպերտեքստային փաստաթղթերը միացնելով ցանկացած ցանցային հանգույցից հասանելի տեղեկատվական համակարգին[25]։ Բերներս-Լին առաջին WWW կայքը ներկայացրել է 1991 թվականին[26]։

Արդյունքում, 1980-ականների վերջին ստեղծվել են առաջին համացանց մատակարարողները։ Ստեղծվել են այնպիսի ընկերություններ, ինչպիսիք են PSINet, UUNET, Netcom և Portal Software, նպատակ ունենալով ծառայություններ մատուցել տարածաշրջանային հետազոտական ցանցերին և հանրությանը տրամադրել այլընտրանքային մուտք դեպի ցանց, որը հիմնված է UUCP էլեկտրոնային փոստի և Usenet News-ի վրա։ ԱՄՆ-ում առաջին կոմերցիոն համացանց-պրովայդերը եղել է The World-ը, որը ստեղծվել է 1989 թվականին[27]։

1992 թվականին ԱՄՆ Կոնգրեսը ընդունել է «Գիտության և առաջադեմ տեխնոլոգիաների մասին» օրենքը, ԱՄՆ օրենսգրքի 1862 (գ) 42-րդ բաժինը, որը թույլ է տվել Ազգային գիտական հիմնադրամին աջակցել հետազոտական և կրթական համայնքների մուտքը համակարգչային ցանցեր, որոնք չեն օգտագործվել բացառապես հետազոտական և կրթական նպատակներով, ինչը NSFNET-ին թույլ է տվել հարաբերություններ հաստատել առևտրային ցանցերի հետ[28][29][30]։ Սա տարաձայնություններ է առաջացրել հետազոտական և կրթական համայնքներում, որոնք մտահոգված էին ցանցի առևտրային օգտագործմամբ, ինչը կարող էր հանգեցնել նրան, որ համացանցը ավելի քիչ բավարարի իրենց կարիքները, ինչպես նաև ցանցային ծառայություններ մատուցողների շրջանում, ովքեր կարծում էին, որ կառավարության սուբսիդիաները որոշ կազմակերպությունների անարդար առավելություն են տալիս[31]։

«Ռելկոմ» ցանցի ստեղծողներից Դմիտրի Բուրկովը նշում է, որ այդ ժամանակ Եվրոպական երկրներում կար այնպիսի օրենսդրություն, որի դեպքում մասնավոր բիզնեսը կապի ոլորտում անհնար է եղել։ 2007 թվականին՝ հայտնել է՝ .«Եթե Եվրոպան իննսուներորդ տարում չգնար կապի ազատականացմանն ու սեփականաշնորհմանը, ապա աշխարհն այլ կլիներ:Պարզապես այն պատճառով, որ մինչև 1993 թվականը կապը պետական մենաշնորհ էր... Ի վերջո, ինչու՞ աշխատեցինք, ինչպես EurOpen-ը և EUnet-ը՝ շահույթ չհետապնդող հասարակական կազմակերպության ցանց, պարզապես այն պատճառով, որ կապի ոլորտում այլ բան այն ժամանակ օրենսդրորեն արգելված էր։ Կապի ոլորտում մասնավոր ձեռներեցությունը պարզապես չէր կարող կայանալ։ Եվ մենք կազմակերպեցինք նույն SUUG-ը, և դարձանք EurOpen անդամ, ոչ թե այն պատճառով, որ նման կազմակերպչական կառույցի հատուկ կարիք կար, այլ առաջին հերթին մեզ հետ համագործակցած եվրոպացիներին չփոխարինելու համար։»[32]:

1994 թվականին համացանցի բազան սեփականաշնորհվել է, առևտրային ընկերությունները ձեռնամուխ են եղել հեռահար համացանց-թրեքերի ստեղծմանը, ինչը թույլ է տվել հրաժարվել NSFNet ցանցից, որը ֆինանսավորվում էր ԱՄՆ կառավարության կողմից։ Հեռավոր ցանցային հաղորդակցության չորս խոշորագույն մասնավոր մատակարարներն են՝ UUNetruen, AT&T, Sprint և Level 3[33]:

1990-ականների կեսերից ի վեր համացանցը կտրուկ ազդեցություն է ունեցել մշակույթի, առևտրի և տեխնոլոգիաների վրա, այդ թվում՝ էլեկտրոնային փոստի, ակնթարթային հաղորդագրությունների, համացանցային արձանագրության միջոցով հեռախոսային կապի, հեռախոսազանգերի, տեսազանգերի, առցանց խաղերի, ինչպես նաև համաշխարհային ցանցի տարածման միջոցով։

Հետազոտական և կրթական համայնքները շարունակում են օգտագործել և զարգացնել առաջադեմ ցանցեր, ինչպիսիք են JANET-ը Մեծ Բրիտանիայում և internet 2-ը ԱՄՆ-ում։ Ավելի ու ավելի շատ տեղեկատվություն է փոխանցվում բարձր արագությամբ օպտիկամանրաթելային ցանցերի միջոցով, որոնք գործում են 1 Գբիթ/վրկ, 10 Գբիթ/վրկ և ավելի բարձր արագությամբ։ Հաճախակի է դարձել օպտիկական մալուխների տեղադրումը համատարած էլեկտրահաղորդման գծերի կայծակաձողերում՝ թվային մալուխներ քաշելով երկաթուղիների երկայնքով, ծովերի և օվկիանոսների հատակով։ Համացանցի կողմից գլոբալ հաղորդակցությունների գրավումը պատմական չափանիշներով գրեթե եղել է ակնթարթային, 1993 թվականին այն փոխանցել է երկկողմանի հեռահաղորդակցության ցանցերով անցնող տեղեկատվության միայն 1%-ը, 2000 թվականին՝ 51%-ը և 2007 թվականին հեռահար տեղեկատվության ավելի քան 97%-ը[34]։ Ներկայումս համացանցը շարունակում է զարգանալ, ինչը նպաստում է առցանց, ցանցային առևտրի, զվարճանքի և սոցիալական ցանցերի տեղեկատվության աճող քանակին։

Բջջային հեղափոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոփոխությունների գործընթացը, որը հայտնի է որպես Web 2.0, ինքնին զգալիորեն արագացել և վերափոխվել է միայն որոշ ժամանակ անց՝ բջջային սարքերի ոլորտում աճի շնորհիվ։ Այս բջջային հեղափոխության հետևանքն այն էր, որ շատ մարդիկ օգտագործում էին համակարգիչներ սմարթֆոնների տեսքով, որոնք նրանք սկսել են ամենուր տանել իրենց հետ, օգտագործել կապի, լուսանկարվելու և տեսանյութերի նկարահանման և այդ տվյալների ակնթարթային փոխանակման, ինչպես նաև տեղեկատվություն որոնելու համար։

Նորագույն պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010-ականների վերջին համացանցի զարգացումը առաջ է բերել բազմաթիվ գլոբալ խնդիրներ՝ կապված գաղտնիության պաշտպանության, համացանցային գրաքննության, կիբերահաբեկչության և այլնի հետ։ Էդվարդ Սնոուդենը տեղեկություններ է հրապարակել առաջատար ՏՏ կորպորացիաների անօրինական աջակցությամբ ամբողջ աշխարհի համացանց-օգտատերերի նկատմամբ ԱՄՆ իշխանությունների տոտալ վերահսկողության մասին։ Facebook-ի նախագծի աճը և դրա հետ կապված միջադեպերը խիստ մտահոգություն են առաջացրել ԱՄՆ Կոնգրեսում։ 2019-ի նոյեմբերին Թիմ Բերներս-Լին առաջարկել է վերանայել խաղի կանոնները առցանց փոխգործակցության հիմնական մասնակիցների՝ իշխանությունների, առցանց բիզնեսի և օգտագործողների համար, որի համար ստեղծել է «պայմանագիր համացանցի համար» փաստաթուղթը և առաջարկել է այն բաց ստորագրման համար։ Դրա տակ անմիջապես ստորագրել են Գանայի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի իշխանությունները[35]։

Ռուսաստանի Դաշնության իշխանությունները մինչ այժմ ճանաչում են համացանցի առանցքային դերը ազգային անվտանգության ոլորտում և մտահոգված են եղել 2012 թվականին Սիրիայի, 2019 թվականին Իրանի և 2020 թվականին Վենեսուելայի համացանցից «արտաքին» անջատման դեպքերով[36]։

2022 թվականի ապրիլին ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն և ևս 32 երկրներ հրապարակել են «Համացանցի ապագայի հռչակագիրը»։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Byung-Keun Kim Internationalising the Internet the Co-evolution of Influence and Technology. — Edward Elgar, 2005. — С. 51—55. — ISBN 1845426754
  2. ↑ «Трагедия советского интернета». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  3. ↑ Christoph Classen, Susanne Kinnebrock & Maria Löblich (2012). «Towards Web History: Sources, Methods, and Challenges in the Digital Age». Historical Social Research. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 5-ին.
  4. ↑ «В США вышла книга о достижениях советских кибернетиков — Российская газета». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 4-ին.
  5. ↑ Курс лекций по русской истории : Лек.76 СССР в 1964–1985 гг (9:23 – 10:03) (лекция). М. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 19-ին. «Если бы Челомею удалось реализовать то, что он сделал, то, по видимому, лет на пятьдесят мы уходили в отрыв от Запада так, что и гонка вооружений была бы не нужна» {{cite AV media}}: Unknown parameter |date2= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ location (link) «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  6. ↑ Учитывая то обстоятельство, что проект в итоге не был реализован, а В. Н. Челомей не вёл дневников и не оставил после себя мемуаров, которые могли бы достоверно осветить подробности работы его и его подчинённых над данным комплексом, у исследователей и лично знавших его лиц, нет единого мнения относительно полного названия комплекса. Так, например, генерал-лейтенант Г. В. Кисунько называет его детище единой наступательно-оборонительной ракетной системой (так же без условного обозначения).
  7. ↑ Բոդրիխին Ն. Գ. Челомей. — М., 2014. — 528 с. — (Жизнь замечательных людей: Серия биографий ; Вып. 1676) — ISBN 978-5-235-03718-2.
  8. ↑ «FAA HISTORICAL CHRONOLOGY, 1926—1996» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 16-ին.
  9. ↑ Belinda Barnet. Memory Machines: The Evolution of Hypertext Արխիվացված 2020-07-05 Wayback Machine, 2013, pp.103-106.
  10. ↑ Merit Network Timeline: 1970—1979 Արխիվացված 2016-01-01 Wayback Machine, Merit Network, Ann Arbor, Michigan
  11. ↑ «Search». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 1-ին.
  12. ↑ «Так закалялся Рунет. История создания российского интернета | Секрет фирмы | Яндекс Дзен». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 1-ին.
  13. ↑ Celebrating 40 years of the net Արխիվացված 2017-07-20 Wayback Machine, by Mark Ward, Technology correspondent, BBC News, October 29, 2009
  14. ↑ «Журнал Санкт-Петербургский университет ISSN 1681-1941 / № 24—25 (3648—49), 1 ноября 2003 года». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  15. ↑ «Computers and Space Exploration | OpenMind». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 3-ին.
  16. ↑ «The role of computers in space exploration | Proceedings of the November 30-December 1, 1965, fall joint computer conference, part II: computers: their impact on society». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 3-ին.
  17. ↑ Д. Дэвис, Д. Барбер Сети связи для вычислительных машин. — Мир, 1976. — С. 351—367. — 680 с.
  18. ↑ David M. Yates Turing's Legacy: A History of Computing at the National Physical Laboratory 1945—1995. — National Museum of Science and Industry, 1997. — 126—146 с. — ISBN 0901805947
  19. ↑ Martin Campbell-Kelly Data Communications at the National Physical Laboratory (1965–1975). — IEEE Annals of the History of Computing, 1987. — Т. 9. — С. 221—247.
  20. ↑ «Brief History of the Internet». Internet Society. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 4-ին. «It happened that the work at MIT (1961—1967), at RAND (1962—1965), and at NPL (1964—1967) had all proceeded in parallel without any of the researchers knowing about the other work. The word "packet" was adopted from the work at NPL»
  21. ↑ Ruthfield, Scott, The Internet’s History and Development From Wartime Tool to the Fish-Cam Արխիվացված 2007-10-18 Wayback Machine, Crossroads 2.1, September 1995.
  22. ↑ «The First ISP». Indra.com. 1992 թ․ օգոստոսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 5-ին.
  23. ↑ Интернет: в Россию с любовью Արխիվացված 2019-06-26 Wayback Machine, № 9/2002
  24. ↑ «Internet host count history». Internet Systems Consortium. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 23-ին.
  25. ↑ Nick Couldry Media, Society, World: Social Theory and Digital Media Practice. — London, 2012. — С. 2. — ISBN 9780745639208
  26. ↑ «Line Mode Browser 2013». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  27. ↑ «The World internet provider». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 23-ին.
  28. ↑ OGC-00-33R Department of Commerce: Relationship with the Internet Corporation for Assigned Names and Numbers. — 2000. — С. 6. «Архивированная копия» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 27-ին.
  29. ↑ «Review of NSFNET». Национальный научный фонд. 1993 թ․ մարտի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 27-ին.)
  30. ↑ «42 U.S. Code § 1862 — Functions». The Legal Information Institute. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 27-ին.
  31. ↑ «Management of NSFNET». Education Resources Information Center (ERIC). 1992 թ․ մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 27-ին.
  32. ↑ «RU: История Интернета в России: Вопросы будут — приходите. Бурков Д». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  33. ↑ «40 карт, объясняющих Интернет». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  34. ↑ Martin Hilbert and Priscila López The World's Technological Capacity to Store, Communicate, and Compute Information(անգլ.) // Science. — 2011. — Т. 332. — № 6025. — С. 60—65. — doi:10.1126 Архивировано из первоисточника 27 Հուլիսի 2013. Ссылка на статью в свободном доступе Արխիվացված 2017-07-03 Wayback Machine.
  35. ↑ Создатель Интернета Бернерс-Ли создал «Заповеди»: власти, онлайн-бизнесу, юзерам Արխիվացված 2019-11-26 Wayback Machine — Роем.ру, 25.11.2019
  36. ↑ Мир без Интернета — Код доступа Արխիվացված 2022-06-23 Wayback Machine, 18.03.2021

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Э. Таненбаум Компьютерные сети. — 4-е изд.. — Питер, 2008. — С. 75—77. — 991 с.
  • Д. Дэвис, Д. Барбер Сети связи для вычислительных машин. — Мир, 1976. — С. 351—367. — 680 с.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Համացանցի_պատմություն&oldid=9809544» էջից