Հաթհապրադիպիկա

Հաթհապրադիպիկա; սանսկրիտ՝ हठ योग प्रदीपिका
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	էսսե
Հեղինակ	Svātmārāma?
Բնագիր լեզու	սանսկրիտ
Գրվել է	15-րդ դար
	Hatha Yoga Pradipika

«Հաթհա յոգա պրադիպիկա» կամ Հաթհապրադիպիկա (սանսկրիտ՝ haṭhayogapradīpikā^IAST, हठयोगप्रदीपिका կամ հաթհա յոգայի լույս), տասնհինգերորդ դարի սանսկրիտ դասական ձեռնարկ հաթհա յոգայի մասին, որի հեղինակն է Սվամի Սվատմարաման, ով կապում է ուսմունքի ծագումը Նաթհա յոգ^[1]: Մատսիենդրանաթի հետ։ Հաթհապրադիպիկան հաթհա յոգայի վերաբերյալ պահպանված հնագույն ամենաազդեցիկ երեք դասական տեքստերից մեկն է։ Մյուս երկուսը` Գհերանդա Սամհիտա և Շիվա Սամհիտա տրակտատները, ավելի վաղ են գրվել^[2]։

Վերջերս հայտնաբերվել են հաթհա յոգայի ավելի վաղ ստեղծված ութ աշխատանքներ, որոնք հավանաբար իրենց ներդրումն ունեն Հաթա յոգա պրադիպիկայի ստեղծման գործում։

Տեքստը գրվել է յոգայի հնդուական փիլիսոփայական դպրոցի շրջանակներում և նվիրված է Շիվա աստծուն, ով, ըստ հինդուիզմի ավանդույթի, հաթհա յոգայի գաղտնիքներն է փոխանցել իր աստվածային կնոջը՝ Պարվատիին։

Վերնագիր և ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաթհա յոգա պրադիպիկա 2.40–41, 2.77, թարգմանությունը Mallinson & Singleton^[3]
Քանի դեռ շնչառությունը զսպված է մարմնում, միտքը հանգիստ է։ Քանի դեռ հայացքը հոնքերի արանքում է, մահվան վտանգ չկա։ Երբ բոլոր ուղիները մաքրվել են՝ ճիշտ շնչարգելանքով, քամին հեշտությամբ թափանցում է և մտնում Սուշումնայի բացվածքը^{[Ն 1]}: Կումբհակայում^{[Ն 2]} շնչառության պահպանման վերջում միտքը ազատ թողեք։ Յոգայով զբաղվելու միջոցով մարդը հասնում է ռաջայոգայի վիճակին:

Տարբեր ձեռագրեր առաջարկում են տարբեր վերնագրեր տեքստի համար, այդ թվում՝ Հաթհայոգապրադիպիկա, Հաթհապրադիպիկա, Հաթհապրադի և Հաթհ-պրադիպիկա^[4]։ Այն ստեղծվել է Սվատմարմայի կողմից 15-րդ դարում՝ որպես հաթհա յոգայի ավելի վաղ տեքստերի մրցակցային գրականություն։ Svātmārāma-ն իր սինթեզի մեջ ներառում է ավելի հին սանսկրիտ հասկացություններ։ Նա ներկայացնում է իր համակարգը որպես ֆիզիկական մաքրման նախապատրաստական փուլ՝ բարձրագույն մեդիտացիայից կամ Ռաջա յոգայից առաջ^[5]։

Հակիրճ բովանդակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաթհա յոգա պրադիպիկաում թվարկված են երեսունհինգ ավելի վաղ Հաթհա յոգայի վարպետներ (siddha-ներ), ներառյալ Ադի Նաթան, Մացյենդրանաթը և Գորակշանաթը։ Աշխատանքը բաղկացած է 389 շլոկաներից (հատվածներ) չորս գլուխներում, որոնք նկարագրում են թեմաներ, ներառյալ մաքրումը (սանսկրիտ. ṣaṭkarma), կեցվածքը (āsana), շնչառության վերահսկումը (prāṇāyāma), մարմնի հոգևոր կենտրոնները (chakra), kuṇḍalinī, էներգետիկ կողպեքները (bandha), էներգիան (prāṇa), նուրբ մարմնի ուղիները (nāḍī) և ժեստերի էներգետիկ կնիքները (mudrā)^[6]:

Գլուխ 1. «Ասանա», վերաբերում է յոգայի համար համապատասխան միջավայրի ստեղծմանը, յոգի էթիկական պարտականություններին և ասանաներին։
Գլուխ 2. «Պրանայանա», վերաբերում է պրանայամային և սատ-կարմաներին։
Գլուխ 3. «Մուդրաներ», քննարկվում են մուդրաները և դրանց օգուտները։
Գլուխ 4. «Սամադհի», վերաբերում է մեդիտացիային և սամադհիին որպես անձնական հոգևոր աճի ճանապարհորդություն։

Այն ընթանում է հինդու յոգայի ուղով (ի տարբերություն բուդդայական և ջայնական ավանդույթների) և նվիրված է Առաջին Տիրոջը (Ādi Natha)՝ Լորդ Շիվա (հինդու կործանման և նորացման աստված) անուններից մեկին։ Նաթհի մի քանի տեքստերում նա նկարագրվում է, որ նա իր աստվածային զուգընկեր Պարվատիին փոխանցել է հաթհա յոգայի գաղտնիքը։

Մեխանիզմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

*Հաթհա յոգա պրադիպիկան* ներկայացնում է երկու հակասական մոդելներ, որոնցից մեկը ներառում է *Բինդուի* հոսքի դադարեցում, մյուսը ներառում է *Կունդալինի* էներիգիայի հոսքը և խրախուսում *Ամրիտայի* հոսքը՝ բացատրելու, թե ինչպես է հաթհա յոգան տանում դեպի անմահություն (*մոկշա*)՝ չփորձելով դրանք ներդաշնակեցնել^[7]:

Early Bindu Model of Hatha Yoga	Late Kundalini Model of Hatha Yoga

Ավելի վաղ մոդելը ներառում է բինդուի մանիպուլյացիա^[8]։ Այն անընդհատ կաթում է գլխին լուսնի կենտրոնից՝ ընկնելով և քայքայվելով կա՛մ որովայնի մարսողական կրակի մեջ (արևի կենտրոն), կա՛մ դուրս հորդելով սերմնահեղուկի տեսքով, որի հետ այն նույնացվում է։ Բինդուի կորուստը առաջացնում է աստիճանական թուլացում և, ի վերջո, մահ։ Այս մոդելում Բինդուն պետք է պահպանվի, և տարբեր մուդրաներն արգելափակում են նրա ներքև անցումը Սուշումնա նադիով` նուրբ մարմնի կենտրոնական ուղիով^[7]։

Հետագա մոդելը ներառում է մարդու ողնաշարի ստորին մասում գտնվող Կունդալինի էներգիայի խթանումը, որը պատկերված է որպես փոքրիկ օձ, որը ոլորված է Սուշումնա նադիի հիմքի շուրջը։ Այս մոդելում մուդրաները ծառայում են ուղին ապաշրջափակելու համար՝ թույլ տալով Կունդալինիին բարձրանալ։ Երբ Կունդալինին վերջապես հասնում է Սահասրարա չակրայի գագաթին, ազատվում է հազարաթերթ լոտոսը՝ Ամրիտայի պահեստը՝ գլխում պահվող անմահության նեկտարը։ Այնուհետև Ամրիտան հեղեղվում է մարմնի միջով՝ դարձնելով այն անմահ^[7]։

Ժամանակակից հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաթհա յոգա պրակրինին հաթա յոգայի տեքստն է, որը պատմականորեն ուսումնասիրվել է յոգայի ուսուցիչների վերապատրաստման ծրագրերում, դասական յոգայի տեքստերի հետ մեկտեղ, ինչպիսիք են Պատանջալիի Յոգա Սուտրաները^[9]։ Քսանմեկերորդ դարում յոգայի պատմության հետազոտությունները հանգեցրել են հաթհա յոգայի ծագման ավելի զարգացած ըմբռնմանը^[10]։

Ջեյմս Մալինսոնը ուսումնասիրել է հաթհա յոգայի ծագումը դասական յոգայի տեքստերում, ինչպիսին է Խեքարիվիդյան (Khecarīvidyā): Նա բացահայտել է վաղ հաթհա յոգայի ութ գործեր, որոնք կարող են նպաստել դրա պաշտոնական ձևավորմանը հաթհա յոգա պրադիպիկայում։ Սա նպաստել է հաթհա յոգայի ձևավորումը հասկանալու հետագա հետազոտությունների համար^[11]։

Ջեյսոն Բիրչը ուսումնասիրել է Հաթհա յոգա պրադիպիկայի դերը սանսկրիտ haṭha բառի մեկնաբանության տարածման գործում։ Տեքստը բխում էր յոգայի տարբեր համակարգերի վերաբերյալ դասական տեքստերից, և Սվատմարաման խմբավորեց այն, ինչ գտել էր «haṭha յոգա» ընդհանուր տերմինի ներքո։ Ուսումնասիրելով բուդդայական տանտրիկ մեկնաբանությունները և ավելի վաղ միջնադարյան յոգայի տեքստերը՝ Բիրչը պարզել է, որ բառի մակդիրային օգտագործումը ենթադրում է, որ այն նշանակում է «զորություն», այլ ոչ թե «14-րդ դարում արևը (ha) և լուսինը (ṭha) միավորելու Յոգաբիջայում առաջարկված մետաֆիզիկական բացատրությունը»^[12]։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Թույլ է տալիս, որ Կունդալինի էներգիան բարձրանա և առաջացնի ազատագրում։
↑ Kumbhaka-ն շնչառության պահպանումն է յոգայի պրանայամա պրակտիկայում։ Այն ունի երկու տեսակ՝ ուղեկցվող (շնչառությամբ)՝ ներշնչումից կամ արտաշնչումից հետո, իսկ վերջնական նպատակը՝ առանց ուղեկցության։ Այդ վիճակը "կևալա կումբhակա" է, շնչառության ամբողջական կասեցում այնքան ժամանակ, որքան ցանկանում է յոգը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Feuerstein, Georg (2003). Enciklopedija jogi. Moskva: Fair-Press. էջեր 637–728. ISBN 978-5-8183-0397-0.
↑ Master Murugan, Chillayah (2012 թ․ հոկտեմբերի 20). «Veda Studies and Knowledge (Pengetahuan Asas Kitab Veda)». Silambam. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 31-ին.
↑ Mallinson, Singleton, էջ 162
↑ «Svātmārāma - Collected Information./ Haṭhayogapradīpikā, Haṭhapradīpikā, Haṭhapradī, և Hath-Pradipika». A Study of the Manuscripts of the Woolner Collection, Lahore. University of Vienna. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
↑ Pandit, Moti Lal (1991). Towards Transcendence: A Historico-analytical Study of Yoga as a Method of Liberation. Intercultural. էջ 205. ISBN 978-81-85574-01-1.
↑ Burley, Mikel (2000). Haṭha-Yoga: Its Context, Theory, and Practice. Motilal Banarsidass. էջեր 6–7. ISBN 978-81-208-1706-7.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Mallinson, Singleton, էջեր 32, 180-181
↑ Pawandevi. «Bindu Chakra - Moon center». www.chakras.net (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
↑ Mallinson, Singleton, էջ ix
↑ See, e.g., the work of the members of the Modern Yoga Research cooperative
↑ «Dr James Mallinson». Modern Yoga Research. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
↑ Birch, Jason (2011). «The Meaning of haṭha in Early Haṭhayoga». Journal of the American Oriental Society. 131: 527–554. JSTOR 41440511.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Mallinson, James; Singleton, Mark (2017). Roots of Yoga. Penguin Books. ISBN 978-0-241-25304-5. OCLC 928480104.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Հաթհապրադիպիկա կատեգորիայում։

[4] Թույլ է տալիս, որ Կունդալինի էներգիան բարձրանա և առաջացնի ազատագրում։

[5] Kumbhaka-ն շնչառության պահպանումն է յոգայի պրանայամա պրակտիկայում։ Այն ունի երկու տեսակ՝ ուղեկցվող (շնչառությամբ)՝ ներշնչումից կամ արտաշնչումից հետո, իսկ վերջնական նպատակը՝ առանց ուղեկցության։ Այդ վիճակը "կևալա կումբhակա" է, շնչառության ամբողջական կասեցում այնքան ժամանակ, որքան ցանկանում է յոգը։

[1] Feuerstein, Georg (2003). Enciklopedija jogi. Moskva: Fair-Press. էջեր 637–728. ISBN 978-5-8183-0397-0.

[uk-2] Master Murugan, Chillayah (2012 թ․ հոկտեմբերի 20). «Veda Studies and Knowledge (Pengetahuan Asas Kitab Veda)». Silambam. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 31-ին.

[Mallinson—Singleton——162-3] Mallinson, Singleton, էջ 162

[WoolnerDatabase-6] «Svātmārāma - Collected Information./ Haṭhayogapradīpikā, Haṭhapradīpikā, Haṭhapradī, և Hath-Pradipika». A Study of the Manuscripts of the Woolner Collection, Lahore. University of Vienna. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.

[7] Pandit, Moti Lal (1991). Towards Transcendence: A Historico-analytical Study of Yoga as a Method of Liberation. Intercultural. էջ 205. ISBN 978-81-85574-01-1.

[8] Burley, Mikel (2000). Haṭha-Yoga: Its Context, Theory, and Practice. Motilal Banarsidass. էջեր 6–7. ISBN 978-81-208-1706-7.

[Mallinson—Singleton——32,_180-181-9] 7,0 ^7,1 ^7,2 Mallinson, Singleton, էջեր 32, 180-181

[10] Pawandevi. «Bindu Chakra - Moon center». www.chakras.net (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.

[Mallinson—Singleton——ix-11] Mallinson, Singleton, էջ ix

[12] See, e.g., the work of the members of the Modern Yoga Research cooperative

[13] «Dr James Mallinson». Modern Yoga Research. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 17-ին.

[14] Birch, Jason (2011). «The Meaning of haṭha in Early Haṭhayoga». Journal of the American Oriental Society. 131: 527–554. JSTOR 41440511.

[1]

[2]

[3]

[Ն 1]

[Ն 2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]