Jump to content

Կասպիյսկ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բնակավայր
Կասպիյսկ
ռուս.՝ Двигательстрой
ռուս.՝ Каспийск
Զինանշան

ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
ՀամայնքKaspiysk Urban Okrug?[1], Դաղստանի Հանրապետություն և Դաղստանյան ԻԽՍՀ
Հիմնադրված է1932 թ.
Մակերես33 կմ²
ԲԾՄ0 մետր
Բնակչություն▼121 140 մարդ (2021)[2]
Ժամային գոտիUTC+3
Հեռախոսային կոդ87246
Փոստային դասիչ368300
Պաշտոնական կայքkaspiysk.org​(ռուս.)
Կասպիյսկ (Ռուսաստան)##
Կասպիյսկ (Ռուսաստան)

Կասպիյսկ (ռուս.՝ Каспийск), քաղաք Ռուսաստանի հարավում՝ Դաղստանի Հանրապետությունում։ Հանրապետական նշանակության քաղաք է[3], կազմում է քաղաք Կասպիյսկ մունիցիպալ կազմավորումը քաղաքային շրջան կարգավիճակով որպես միակ բնակավայրը նրա կազմում[4]։

Ստուգաբանությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակավայրը հիմնադրվել է որպես աշխատանքային գյուղ շարժիչների գործարանին կից և ստացել է Двигательстрой անվանումը։ 1947 թվականին վերանվանվել է Կասպիյսկ Կասպից ծովի ափին տեղակայված լինելու պատճառով[5]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1932 թվականին Դվիգատելստրոյի գյուղական խրհուրդը դիմել է ԴԻԽՍՀ Գերագույն խորհրդին՝ գյուղին քաղաքի կարգավիճակ տալու և այն Ստալինյուրտ վերանվանելու առաջարկով[6], սակայն այդ առաջարկը մերժվել է[7]։

Մինչև 1947 թվականը գյուղը կոչվել է Դիգատելստրոյ։ 1947 թվականին ստացել է քաղաքի կարգավիճակ և վերանվանվել Կասպիյսկ։

ՌԴ Կառավարության 2014 թվականի հուլիսի 29-ի № 1398-р «Մոնոքաղաքների ցանկի հաստատման մասին» որոշմամբ քաղաքն ընդգրկվել է «Ռուսաստանի Դաշնության՝ առավել բարդ սոցիալ-տնտեսական դրություն ունեցող մոնոպրոֆիլ մունիցիպալ կազմավորումների (մոնոքաղաք)» կատեգորիայում[8]։

2017 թվականին Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությունը որոշում է ընդունել այն մասին, որ Կասպիյսկում գտնվող բազային կետը պետք է դառնա Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի Կասպիյսկի նավակազմի հիմնական բազան։ Սկսվել է ափամերձ ենթակառւցվածքի և բնակարանների շինարարության առաջին փուլը, որն ավարտվել է 2019 թվականին, իսկ շինարարության ավարտը նախատեսվել է 2020 թվականին[9][10][11]։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքը տեղակայված է Կասպից ծովի ափին՝ Մախաչկալա երկաթուղային կայարանից 14 կ հեռավորության վրա։ Մախաչկալա քաղաքի արբանյակն է և մտնում է Մախաչկալա-Կասպիյսկի ագլոմերացիայի կազմի մեջ։

Կլիմա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերակշռում է բարեխառն մայրցամաքային կլիման։ Ձմեռները մեղմ են ու կարճատև։ Ամառները չորային են ու տաք։

Տարեկան տեղումների միջին քանակը կազմում է 385 մմ։

Կասպիյսկի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Միջին բարձր °C (°F) 3.3
(37.9) 		3.6
(38.5) 		7.1
(44.8) 		14.4
(57.9) 		21.1
(70) 		26.3
(79.3) 		28.9
(84) 		28.6
(83.5) 		23.5
(74.3) 		17.2
(63) 		10.8
(51.4) 		5.8
(42.4) 		15.88
(60.58)
Միջին օրական °C (°F) 0.4
(32.7) 		0.8
(33.4) 		4.1
(39.4) 		10.7
(51.3) 		17.1
(62.8) 		22.3
(72.1) 		25.1
(77.2) 		24.6
(76.3) 		19.9
(67.8) 		13.8
(56.8) 		7.9
(46.2) 		3.1
(37.6) 		12.48
(54.47)
Միջին ցածր °C (°F) −2.4
(27.7) 		−2.0
(28.4) 		1.1
(34) 		7.0
(44.6) 		13.2
(55.8) 		18.3
(64.9) 		21.4
(70.5) 		20.6
(69.1) 		16.4
(61.5) 		10.4
(50.7) 		5.0
(41) 		0.5
(32.9) 		9.13
(48.43)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 22
(0.87) 		28
(1.1) 		21
(0.83) 		18
(0.71) 		28
(1.1) 		25
(0.98) 		26
(1.02) 		23
(0.91) 		38
(1.5) 		43
(1.69) 		31
(1.22) 		29
(1.14) 		332
(13.07)
աղբյուր: Climate-Data.org[12]

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչության թվաքանակը
193919591967197019791987198919921996199820002001200220032005200620072008200920102011201220132014201520162017201820192020
18 90025 178[13]36 000[14]38 990[15]49 382[16]61 000[17]60 069[18]62 400[14]67 100[14]68 400[14]69 400[14]70 000[14]77 650[19]77 700[14]79 800[14]81 200[14]82 500[14]82 700[14]83 377[20]100 129[21]103 900[22]101 655[23]103 181[24]105 106[25]107 329[26]110 080[27]113 348[28]116 340[29]119 238[30]123 988[31]

Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական զարգացման նախարարության կանխատեսման համաձայն՝ Կասպիյսկի քաղաքային շրջանի բնակչության թվաքանակը կազմելու է[32].

  • 2024 – 138,06 հազար մարդ
  • 2035 – 177,93 հազար մարդ
Ազգային կազմ

Քաղաքը պատկանում է Դաղստանի երիտասարդ և արագ աճող քաղաքների թվին[33]։ Մինչև 20-րդ դարի կեսերը նրա բնակիչների թվում գերակշռել են ռուսները (65,5 %՝ ըստ 1959 թվականի մարդահամարի տվյալների)[34]։ Սակայն հարթավայրերում լեռնային ժողովուրդների ներկայացուցիչների վերաբնակեցման և նրանց ավելի բարձր բնական աճի շնորհիվ բնակիչների շրջանում ռուսների մասնաբաժինը նվազել է մինչև 9,0 %՝ ըստ 2010 թվականի տվյալների։ Ներկայում քաղաքում ապրում են տարբեր ազգությունների ներկայացուցիչներ և ոչ մի ազգ չունի խիստ արտահայտված գերակշռություն։

2010 թվականի համառուսաստանյան մարդահամարի տվյալների համաձայն՝ քաղաքի բնակչությունն ունի հետևյալ ազգային կազմը[35].

Ազգ Թվաքանակ,
մարդ 		%
Լեզգիներ 21 500 21,39 %
Դարգիններ 20 760 20,73 %
Ավարներ[к 1] 14 651 14,63 %
Լակեր 14 269 14,25 %
Կւմիկներ 9 697 9,68 %
Ռուսներ 8 995 8,98 %
Թաբասարաններ 5 419 5,41 %
Ագուլներ 1 708 1,71 %
Ռուտուլներ 1 166 1,16 %
Այլ 1 870 1,87 %
Չնշած 172 0,17 %
Ընդհանուր 100 129 100 %

Տեղական ինքնակառավարում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատգամավորների խորհրդի նախագահ
  • 2008 թվականից – Ջամալուդին Օմարով
  • ? թվականից – Աբդուլվահիդ Ջավատով
Վարչակազմի ղեկավար
  • 1998–2014 – Ջամալուդին Օմարով
  • 2007–2015 – Խուրի Պիրսաիդովա (վարչակազմի ղեկավար)
  • 2014 թվականի օգոստոսի 19-ից – Մագոմեդ Աբդուլլաև (Կասպիյսկի ղեկավար)

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Դագդիզել գործարան» ԲԸ (ռուս.՝ «Завод Дагдизель»), մեքենաշինական գործարան, որը հիմնադրվել է 1932 թվականին։
  • «Կասպիյսկի ճշգրիտ մեխանիկայի գործարան» ԲԲԸ (ռուս.՝ ОАО «Каспийский завод точной механики» ), մեքենաշինական գործարան, որը հիմնադրվել է 1960 թվականին։

Տեսարժան վայրեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Դագդիզել» գործարանի ութերորդ արտադրամաս
  • Խալիլովի անվան քաղաքային այգի

Տրանսպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանրային տրանսպորտը ներկայացված է երթուղային տաքսիներով և մերձքաղաքային № 3 տրոլեյբուսով, որը երթևեկում է Մախաչկալա-Կասպիյսկ երթուղով (երթուղին բացվել է 2017 թվականի փետրվարի 1-ին[37])։ 2017 թվականի մարտի 1-ից մինչև Դագդիզել գործարանը երկարաձգվել է համար 12 տրոլեյբուսային երթուղին։ Երթուղիներն սպասարկում է «ՄԱխաչկալայի տրոլեյբուսային վարչություն» մունիցիպալ միացյալ ձեռնարկությունը։

Մախաչկալայից Կասպիյսկ է մեկնում համար 100 ավտոբուսը, որը գործում է 2015 թվականի փետրվարի 1-ից։ Այդ երթուղին սպասարկում են «НефАЗ» մակնիշի մինչև 40 ավտոբուսներ։

Համանուն երկաթուղային կայարանը քաղաքը կապում է Մախաչկալայի, Կիզիյուրտի, Իզբերբաշի, Դագեստանսկիե Օգնիի, Դերբենդի, Խասավյուրտի հետ։

Կրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իսլամ

Կասպիյսկի հավատացյալ բնակիչների մեծ մասը իսլամի սուննի ուղղության հետևորդներ են։ Քաղաքում գործում է շուրջ տասը մզկիթ։

Ռուս ուղղափառ եկեղեցի

Քաղաքում գործում է Կազանի Սուրբ աստվածամոր եկեղեցին, որը ենթարկվում է Մախաչկալայի եպիսկոպոսությանը։ Կասպիյսկի ծխական համայնքը հիմնադրվել է 1990 թվականին Բարձր սրբազնություն Գեդեոնի օրհնությամբ։ 1993 թվականին հատկացվել է տարածք եկեղեցու շինարարության համար։ Այդ ծխական համայքնը պաշտոնապես գրանցվել է 1994 թվականի փետրվարի 2-ին։ 2000 թվականին ավարտվել է եկեղեցու շինարարությունը։

Յոթերորդ օրվա ադվենտիստների եկեղեցի

Քաղաքում գործում է Յոթերորդ օրվա ադվենտիստների աղոթատուն։

Անժի Արենա (2014 թվական)

Սպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարզական ակումբներ
  • «Դագդիզել» – ֆուտբոլային ակումբ, որը հիմնադրվել է 1949 թվականին։
Մարզական կառույցներ

Հայտնի բնակիչներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կասպիյսկում ծնվել կամ ապրել են քաղաքական գործիչներ ու գործարարներ Դևլենտխան Ալիխանովը, Լեոնիդ Միխելսոնը, մարզիկներ Վլադիմիր Յումինը, Խաբիբ Ալլախվերդիևը, Մագոմեդ Արիպգաջիևը, Տիմուր Բոգատիրյովը, Բադավի Գուսեյնովը, Իբրահիմ Իբրահիմովը[38], Ալիյար Իսմայիլովը, Զամիրա Ռախմանովան, Ալեքսանդր Ռեշետնյակը, Ալբերտ Սելիմովը, Ռուսլան Խայիրովը, ռազմական գործիչներ Գեորգի Իլյաշենկոն, Ալեքսանդր Նազարովը, Գերման Կիրիլենկոն[39], բանաստեղծուհի Մարինա Կուրսանովան, Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Եվգենի Մյսաոեդովը[40], երգիչ Վիլլի Տոկարևը։

Կասպիյսկի պատվավոր քաղաքացիների գրքում գրանցված են ավելի քան 30 մարդկանց անուններ, որոնք թվում կան մանկավարժներ, ազգային տնտեսության մասնագետներ և այլ մասնագիտությունների ներկայացուցիչներ[41]։

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Ավարների թվում տվյալ դեպքում պետք է նկատի ունենալ նաև 13 անդո-ցեզական ժողովուրդներին և արչիններին, որոնք ընդգրկված են ավարների կազմում[36]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ OKTMO (ռուս.)
  2. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx (ռուս.)
  3. ↑ Закон Республики Дагестан от 10 апреля 2002 года N 16 «ОБ АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНОМ УСТРОЙСТВЕ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН»
  4. ↑ «Устав муниципального образования «город Каспийск»». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 27-ին.
  5. ↑ Поспелов, 2008, էջ 221
  6. ↑ Копия постановления СНК ДАССР, выписка из протокола заседания Президиума поселкового Совета о преобразовании рабочего поселка завода «Двигательстрой» в самостоятельный город и переименование его в «Сталин-Юрт»
  7. ↑ «Я верю, город будет». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30-ին.
  8. ↑ Распоряжение Правительства РФ от 29 июля 2014 года № 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
  9. ↑ Военный эксперт назвал причины передислокации Каспийской флотилии
  10. ↑ Из Астрахани в Дагестан: почему Каспийская флотилия меняет прописку / RT
  11. ↑ Сергей Шойгу заявил о переводе Каспийской флотилии в Дагестан
  12. ↑ «Climate: Kaspiysk». Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 27-ին.
  13. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения 25 сентября 2013. Архивировано 28 апреля 2013 года.
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 Народная энциклопедия «Мой город». Каспийск. Дата обращения 6 октября 2013. Архивировано 6 октября 2013 года.
  15. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения 25 сентября 2013. Архивировано 28 апреля 2013 года.
  16. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения 25 сентября 2013. Архивировано 28 апреля 2013 года.
  17. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет: юбилейный статистический ежегодник : арх. 28 июня 2016] / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
  18. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 августа 2011 года.
  19. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Արխիվացված 2017-10-25 Wayback Machine Архивировано 3 февраля 2012 года.
  20. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Արխիվացված 2013-05-16 Wayback Machine Дата обращения 2 января 2014. Архивировано 2 января 2014 года.
  21. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан. Արխիվացված 2013-12-24 Wayback Machine Дата обращения 13 мая 2014. Архивировано 13 мая 2014 года.
  22. ↑ Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года. Արխիվացված 2016-10-23 Wayback Machine Дата обращения 8 мая 2016. Архивировано 8 мая 2016 года.
  23. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Արխիվացված 2019-05-13 Wayback Machine Дата обращения 31 мая 2014. Архивировано 31 мая 2014 года.
  24. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Արխիվացված 2013-10-12 Wayback Machine Дата обращения 16 ноября 2013. Архивировано 16 ноября 2013 года.
  25. ↑ Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан. Արխիվացված 2014-04-07 Wayback Machine Дата обращения 17 апреля 2014. Архивировано 17 апреля 2014 года.
  26. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Արխիվացված 2015-09-23 Wayback Machine Дата обращения 6 августа 2015. Архивировано 6 августа 2015 года.
  27. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 27-ին.
  28. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (31 июля 2017). Արխիվացված 2017-07-31 Wayback Machine Дата обращения 31 июля 2017. Архивировано 31 июля 2017 года.
  29. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. Արխիվացված 2018-07-26 Wayback Machine Дата обращения 25 июля 2018. Архивировано 26 июля 2018 года.
  30. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года. Արխիվացված 2019-07-16 Wayback Machine Дата обращения 31 июля 2019.
  31. ↑ «Численность постоянного населения Республики Дагестан по состоянию на 1 января 2020 года» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 27-ին.
  32. ↑ Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)
  33. ↑ Численность и воспроизводство населения Дагестана — тема научной статьи по демографии читайте бесплатно текст научно-исследовательской работы в электронной библиотеке КиберЛен…
  34. ↑ «Социальное обслуживание и проблемы русскоязычного населения на контроле столичных властей». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 30-ին.
  35. ↑ «Перепись 2010 года. Дагстат. Том 3». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  36. ↑ Samizdat materials. — Ohio State University, Center for Slavic and East European Studies, 2010. — С. 114.
  37. ↑ Между Махачкалой и Каспийском запустили новую троллейбусную линию
  38. ↑ «Элита Российского армспорта». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 24-ին.
  39. ↑ «Сын многонациональной страны, почётный гражданин многих городов России-генерал-майор Герман Васильевич Кириленко о себе». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 24-ին.
  40. ↑ «Каспийск». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 27-ին.
  41. ↑ В полосе прибоя. — Махачкала, 1994.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Поспелов Е. М. Географические названия России. Топонимический словарь. — М.: Астрель, АСТ, 2008. — 523 с. — 1 500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կասպիյսկ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կասպիյսկ&oldid=9941019» էջից