Իտիրո Հատոյամա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իտիրո Հատոյամա
 
Կուսակցություն՝ Ճապոնիայի Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցություն, Ռիկկեն Սեյուկայ, Japan Democratic Party?, Liberal Party? և Liberal Party–Hatoyama?
Կրթություն՝ Տոկիոյի կայսերական համալսարան և Առաջին բարձրագույն դպրոց
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ և փաստաբան
Դավանանք բապտիստություն
Ծննդյան օր հունվարի 1, 1883(1883-01-01)[1][2][3]
Ծննդավայր Higashi-Gokenchō, Ushigome-ku
Վախճանի օր մարտի 7, 1959(1959-03-07)[4][1][2][…] (76 տարեկան)
Վախճանի վայր Տոկիո, Տոկիո, Ճապոնիա[4]
Թաղված Yanaka Cemetery
Քաղաքացիություն  Ճապոնիա
Հայր Կաձուո Հատոյամա
Մայր Հարուկո Հատոյամա
Ամուսին Կաորու Հատոյամա
Զավակներ Իտիրո Հատոյամա
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ
Քրիզանթեմի բարձրագույն շքանշանի մեծ ժապավեն

Իտիրո Հատոյամա (ճապ.՝ 鳩山 一郎, հունվարի 1, 1883(1883-01-01)[1][2][3], Higashi-Gokenchō, Ushigome-ku - մարտի 7, 1959(1959-03-07)[4][1][2][…], Տոկիո, Տոկիո, Ճապոնիա[4]), ճապոնացի քաղաքական գործիչ, 1954-1956 թվականներին Ճապոնիայի վարչապետ։ Ճապոնիայի Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության հիմնադիրներից մեկը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հատոյաման ծնվել է 1883 թվականի հունվարի 1-ին Տոկիոյում։ Նրա հայրը՝ Կաձուո Հատոյաման, Ճապոնիայի խորհրդարանի պատգամավոր էր, իսկ մի ժամանակ՝ Ներկայացուցիչների պալատի նախագահ։ Մայրը՝ Հարուկո Հատոյաման, Տոկիոյի Կերիցու Կանանց համալսարանի հիմնադիրն էր։ Որպես ընտանիքում ավագ որդի՝ Իտիրո Հատոյաման գնացել է հոր հետքերով և սովորել Տոկիոյի կայսերական համալսարանում, որն ավարտել է 1907 թվականին[5]։ 1908 թվականին նա ամուսնացել է Մութ օվկիանոսի միությունից (Գենյոսյա) խորհրդարանի պատգամավորի ավագ դստեր հետ։ Ճապոնիայի 93-րդ վարչապետը՝ Յուկիո Հատոյաման, նրա թոռն է։

Քաղաքական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր քաղաքական գործունեությունը Հատոյաման սկսել է 1912 թվականին, երբ ընտրվել է Տոկիոյի քաղաքային ժողովի պատգամավոր։ 1915 թվականին նա դարձել Է Ճապոնիայի խորհրդարանի Ներկայացուցիչների պալատի պատգամավոր Ռիկեն Սեյուկայից (ճապ.՝ 立憲政友会)։ 1927-1929 թվականներին նա եղել է Թանաքա Գիիտիի կառավարության նախարարների կաբինետի քարտուղարության պետը[5]։ Հատոյաման 1931-1934 թվականներին զբաղեցրել է Լուսավորության նախարարի պաշտոնը։ 1933 թվականին Ճապոնիայում սկսվել է «մտքի նկատմամբ վերահսկողությունը», և Հատոյաման՝ որպես նախարար, բազմիցս նպաստել է լիբերալ դասախոսների հեռացմանը, ինչի համար սկսել է ակտիվորեն քննադատության ենթարկվել կրթության ազատության սահմանափակման համար[5]։ 1942 թվականին նա ընտրվել է խորհրդարանի պատգամավոր և եղել Մեծ Ճապոնիայի քաղաքական ասոցիացիայի անդամ։

Պատերազմից հետո Հատոյաման հիմնել Է Լիբերալ կուսակցություն՝ դառնալով նրա առաջին նախագահը և նրա հետ հաղթելով 1946 թվականին Ներկայացուցիչների պալատի ընտրություններում։ Նույն թվականին օկուպացիոն իշխանությունների կողմից մաքրման ժամանակ Հատոյաման զրկվել է ցանկացած քաղաքական գործունեությամբ զբաղվելու իրավունքից՝ պատերազմի ժամանակ Ճապոնիայի կառավարության հետ համագործակցելու համար։ Կուսակցության նախագահի պաշտոնը ստիպված են եղել հանձնել Սիգերու Իոսիդային, որը հետագայում վարչապետի պաշտոնը զբաղեցրել է մի քանի տարի։

Հատոյամայից բոլոր արգելքները հանվել են 1951 թվականին։ Միևնույն ժամանակ նա տարանջատվել է Իոսիդայից, որի արտաքին քաղաքականությունն ուղղված էր առավելապես ԱՄՆ-ի հետ փոխգործակցությանը։ 1954 թվականին նա իր կողմնակիցների հետ հիմնել է ժողովրդավարական կուսակցություն և դարձել կուսակցության նախագահ։ Կուսակցության ծրագրում ընդգծվում էր ճապոնական քաղաքականության անկախության և ինքնուրույնության, բոլոր երկրների, այդ թվում՝ Խորհրդային Միության հետ կապեր հաստատելու նրա ձգտումը[5]։

Գործունեություն կառավարությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1954 թվականին Իոսիդան հրաժարական է տվել, և իշխանության եկել դեմոկրատական կուսակցությունը։ Վարչապետի պաշտոնը ստանձնելուց հետո Հատոյաման թուլացրել է Ճապոնիայի վրա Միացյալ Նահանգների ազդեցության աստիճանը և վերսկսել է դիվանագիտական հարաբերությունները Խորհրդային Միության հետ։

1955 թվականին տեղի է ունեցել սոցիալիստական կուսակցությունների ձախ և աջ թևի միավորումը, և ստեղծվել Ճապոնիայի Միասնական սոցիալիստական կուսակցությունը։ Դրան ի պատասխան՝ լիբերալներն ու դեմոկրատները նույնպես ստիպված էին միավորվել, ինչի արդյունքում նույն տարվա նոյեմբերին ստեղծվել է Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցությունը։ Չնայած նրան, որ Հատոյաման նոր կուսակցությունում անվերապահ առաջնորդ չէր, 1956 թվականի ապրիլին նա ընտրվել է կուսակցության նախագահ[5]։

Հատոյաման ակտիվորեն կապեր էր հաստատում Խորհրդային Միության հետ։ Ճապոնիայի և ԽՍՀՄ-ի հարաբերությունների վերականգնման մասին առաջին բանակցությունները տեղի են ունեցել դեռևս 1955 թվականին Լոնդոնում, սակայն անարդյունք են ավարտվել։ Երկրորդ անգամ խորհրդային և Ճապոնական ներկայացուցիչները հանդիպել են 1956 թվականի հուլիսին Մոսկվայում, սակայն այդ ժամանակ էլ չեն կարողացել համաձայնության գալ։ Այդ ժամանակ Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցությունում կազմակերպվել են խմբավորումներ, որոնք պահանջում էին չեղարկել կամ զգալիորեն թուլացնել ճապոնական կառավարության քաղաքականությունը Խորհրդային Միության հետ հարաբերությունները վերականգնելու համար։ Շուտով նրանց հաջողվել է հասնել կառավարության հրաժարվելուն խաղաղ պայմանագրի կնքումից, և նրանք սկսել են պահանջել հենց վարչապետի հրաժարականը։ Այն ժամանակ Հատոյաման հայտարարել էր, որ հրաժարական կտա միայն այն ժամանակ, երբ կատարի իր նախընտրական խոստումները և նորմալացնի հարաբերությունները ԽՍՀՄ-ի հետ։

1956 թվականի աշնանը Հատոյաման, որն այդ ժամանակ արդեն ծանր հիվանդ էր և տեղաշարժվում էր հաշմանդամի սայլակով, որոշում է կայացրել ինքնուրույն մեկնել Մոսկվա։ Ուղևորության արդյունքը դարձել է 1956 թվականի հոկտեմբերի 19-ին Ճապոնիայի և ԽՍՀՄ-ի միջև հարաբերությունների վերականգնման մասին Մոսկովյան հռչակագրի ստորագրումը խորհրդային վարչապետ Նիկոլայ Բուլգանինի հետ։

Ճապոնիա վերադառնալուց հետո 1956 թվականի դեկտեմբերին Հատոյաման հրաժարական է տվել՝ կատարելով իր խոստումը։ Վարչապետի պաշտոնում նրան փոխարինել է Տանձան Իսիբասին։

Ուշ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հատոյամայի առողջությունն արդեն թույլ չէր տալիս նրան ակտիվ քաղաքական գործունեություն ծավալել, չնայած նրան առաջարկվել է ղեկավար պաշտոն «Ճապոնիա-ԽՍՀՄ» հասարակությունում, բայց արդեն չի հասցրել մասնակցել նրա գործունեությանը[5]։

Մահացել է 1959 թվականի մարտի 7-ին Տոկիոյում՝ 76 տարեկան հասակում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  3. 3,0 3,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Хатояма Итиро // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Ю.Кузнецов. — (версия сайта от 25 октября 2007 года. web.archive.org)«Его подпись — под совместной декларацией» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.