Jump to content

Էմիլ Զատոպեկ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Էմիլ Զատոպեկ
Անձնական տեղեկություն
Սեռ՝արական
Բնօրինակ անուն՝չեխ․՝ Emil Zátopek
Մականուն(ներ)՝česká lokomotiva[1]
Ազգություն՝չեխ
Մասնագիտացում՝թեթևատլետ, career soldier, runner, Olympic competitor և սպա
Երկիր՝ Չեխոսլովակիա և  Չեխիա
Ծննդյան ամսաթիվ՝սեպտեմբերի 19, 1922(1922-09-19)[2][3][4][…]
Ծննդավայր՝Կոպրշիվնիցե, Նովի Յիչինի շրջան, Political district of Moravská Ostrava, Land of Moravia, Չեխոսլովակիա[5][6][7]
Մահվան ամսաթիվ՝նոյեմբերի 21, 2000(2000-11-21)[3][5][7][…] (78 տարեկան)
Մահվան վայր՝Պրահա, Չեխիա[5][7]
Հասակ՝182 սանտիմետր[8]
Քաշ՝68 կիլոգրամ և 72 կիլոգրամ[8]
Պարգևներ

Էմիլ Զատոպեկ (չեխ․՝ Emil Zátopek; սեպտեմբերի 19, 1922(1922-09-19)[2][3][4][…], Կոպրշիվնիցե, Նովի Յիչինի շրջան, Political district of Moravská Ostrava, Land of Moravia, Չեխոսլովակիա[5][6][7] - նոյեմբերի 21, 2000(2000-11-21)[3][5][7][…], Պրահա, Չեխիա[5][7]),  չեխոսլովակիացի թեթև ատլետ, օլիմպիական բազմակի չեմպիոն, երկար տարածությունների վազքի աշխարհի ռեկորդակիր։

Օլիմպիական խաղերի քառակի չեմպիոն (1948 - 10․000 մ, 1952 - 5․000 մ, 10․000 մ), Եվրոպայի եռակի չեմպիոն (1950 - 5․000 մ, 10․000 մ, 1954 - 10․000 մ), 5․000-ից - 30․000 մ տարածությունների 18-ակի աշխարի ռեկորդակիր (1949-1955)։ 1948-1954 թվականներին պարտություն չի կրել ոչ մի 10․000 մ մրցավազքում՝ հաղթելով 38 մրցավազք[11]։

Չեխոսլովակիայի սպորտի վաստակավոր վարպետ (1953[12], կոչումից զրկվել է 1969-ին[13])։

Արդյունքների համաձայն․

  • Ըստ ISK-ի՝ 1949, 1951 և 1952 թվականներին ճանաչվել է «Տարվա լավագույն մարզիկ» աշխարհում։
  • 1997 թվականին Չեխիայում ճանաչվել է «դարի մարզիկ», քվեարկության արդյունքում առաջ անցնելով մարմնամարզուհի Վերա Չասլավսկայից և նիզականետ Յան Ժելեզնիից[14]։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Մորավիայի Կոպրշիվնիցե քաղաքի բազմազավակ ընտանիքում, ութից եղել է վեցերորդ երեխան։ 16 տարեկանում սկսել է աշխատել Զիլնի «Bata» կոշիկի գործարանում[15]։

Մարզական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զատոպեկի մարզական կարիերան, նրա բառերով, սկսվել է այսպես․ Մի օր գործարանի սպորտային մարզիչը, որը շատ խիստ էր, մատնացույց է արել չորս տղաների, այդ թվում՝ Զատոպեկին, և հրամայել է վազել մրցավազքում։ Զատոպեկը բողոքել է, ասելով, որ թույլ է և վազելու համար պիտանի չէ, բայց մարզիչը նրան ուղարկել է բժշկական հետազոտության, որտեղ բժիշկը հաստատել է, որ ամեն ինչ նորմալ է։ Այդ մրցավազքում նա երկրորդն էր[16]։

Այնուհետև Էմիլը սկսել է լրջորեն հետաքրքրվել վազքով. նա միացավ տեղական սպորտային ակումբին, որտեղ մշակել է իր սեփական մարզման ծրագիրը, որը հիմնված էր այն բանի վրա, թե ինչ էր կարդացել ֆիննական մեծ օլիմպիադայի մասնակից Պաավո Նուրմիի մասին։ Ընդամենը չորս տարի անց՝ 1944 թվականին, Զատոպեկը գերազանցել է Չեխոսլովակիայի ռեկորդները 2000, 3000 և 5000 մետր տարածություններում։ Պատերազմի ավարտին նա միացել է Չեխոսլովակիայի բանակին, որտեղ նրան աստիճանաբար ավելի շատ ժամանակ տվեցին ծանր ուսումնական ռեժիմի համար[17]։

1946 թվականին տեղի է ունեցել Էմիլի առաջին միջազգային մեկնարկը. Եվրոպայի առաջնությունում գրավել է հինգերորդ տեղը 5000մ մրցավազքում՝ բարելավելով ազգային ռեկորդը 14.50.2-ից մինչև 14.24.8:

Տարի Մրցում 5․000 մ 10․000 մ Մարաթոն
Հորիզոնական Արդյունք Հորիզոնական Արդյունք Հորիզոնական Արդյունք
1946 Եվրոպայի առաջնություն 5-е место 14.24,8
1948 Օլիմպիական խաղեր 2-е место 14.17,8 չեմպիոն 29.59,6
1950 Եվրոպայի առաջնություն չեմպիոն 14.03,0 չեմպիոն 29.12,0
1952 Օլիմպիական խաղեր չեմպիոն 14.06,6 չեմպիոն 29.17,0 չեմպիոն 2:23.03,2
1954 Եվրոպայի առաջնություն 3-րդ հորիզոնական 14.10,2 չեմպիոն 28.58,0
1956 Օլիմպիական խաղեր վեցերորոդ հորիզոնական 2:29.34
Էմիլ Զատոպեկի վազքի կոշիկները:
Adidas, 1948 թվական
Համալսարանական խաղեր

Չեմպիոն․

  • Նախահամալսարանական խաղեր 1947 - 1․500 մ (3.52,8)
  • Համալսարանական խաղեր 1953 - 5․000 մ (14.03,0), 10․000 մ (29.25,8)
  • Համալսարանական խաղեր 1955 - 10․000 մ (29.34,4)
Չեխոսլովակիայի առաջնություններ

Չեմպիոն․

  • 5․000 մ - 1945-1948, 1950, 1952-1954
  • 10․000 մ - 1952, 1953
  • Կռոսս - 1948-1949, 1952, 1954-1955
Աշխարհի ռեկորդներ
Տարածություն Արդյունք Քաղաք Ամսաթիվ Հղում
5․000 մ 13.57,2 Փարիզ 1954 թվական, մայիսի 30
6 մղոն 28.04,4 Ստարա Բոլեսլավ 1953 թվական, նոյեմբերի 1 մրցավազքի ժամանակ
6 մղոն 27.59,2 Բրյուսել 1954 թվական, հունիսի 1 մրցավազքի ժամանակ
10․000 մ 29.28,2 Օստրավա 1949 թվական, հունիսի 11
10․000 մ 29.21,2 Օստրավա 1949 թվական, հոկտեմբերի 22
10․000 մ 29.02,6 Տուրկու 1950 թվական, օգոստոսի 4
10․000 մ 29.01,6 Ստարա Բոլեսլավ 1953 թվական, նոյեմբերի 1
10․000 մ 28.54,2 Բրյուսել 1954 թվական, հունիսի 1 Առաջինը պատմության մեջ՝ 29 րոպեից-ից ավելի:
10 մղոն 48.12,0 Ստարա Բոլեսլավ 1951 թվական, սեպտեմբերի 29 մրցավազքի ժամանակ
20․000 մ 1:01.16,0 Պրահա 1951 թվական, սեպտեմբերի 15
20 000 մ 59.51,8 Ստարա Բոլեսլավ 1951 թվական, սեպտեմբերի 29 մրցավազքի ժամանակ
Ժամային վազք 19 558 м Պրահա 1951 թվական, սեպտեմբերի 15 մրցավազքի ժամանակ
Ժամային վազք 20 052 м Ստարա Բոլեսլավ 1951 թվական, սեպտեմբերի 29 Առաջինը պատմության մեջ՝ 20 կմ-ից ավելի:
15 մղոն 1:16.26,4 Ստարա Բոլեսլավ 1952 թվական, հոկտեմբերի 26 մրցավազքի ժամանակ
15 մղոն 1:14.01,0 Չելակովիցե 1955 թվական, նոյեմբերի 25 մրցավազքի ժամանակ
25 000 մ 1:19.11,8 Ստարա Բոլեսլավ 1952 թվական, հոկտեմբերի 26 մրցավազքի ժամանակ
25 000 մ 1:16.36,4 Չելակովիցե 1955 թվական, նոյեմբերի 29
30 000 մ 1:35.23,8 Ստարա Բոլեսլավ 1952 թվական, հոկտեմբերի 26
  • Էմիլ Զատոպեկը գլխավորում է 5000 մ մրցավազքը 1948 թվականին Լոնդոնի Օլիմպիական խաղերում
    Էմիլ Զատոպեկը գլխավորում է 5000 մ մրցավազքը 1948 թվականին Լոնդոնի Օլիմպիական խաղերում
  • Էմիլ Զատոպեկը հեռավորության վազքում: Լայպցիգ, 1951 թվական
    Էմիլ Զատոպեկը հեռավորության վազքում: Լայպցիգ, 1951 թվական
  • Էմիլ Զատոպեկը և Ալեն Միմունը գլխավորում են 5000 մ մրցավազքը 1952 թվականի Հելսինկիի Օլիմպիական խաղերում
    Էմիլ Զատոպեկը և Ալեն Միմունը գլխավորում են 5000 մ մրցավազքը 1952 թվականի Հելսինկիի Օլիմպիական խաղերում

Սպորտը լքելուց հետո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էմիլ Զատոպեկ, 1968 թվական

Մեծ սպորտից Զատոպեկը հեռացել է 1958 թվականի հունվարին։

Սպորտային կարիերան ավարտելուց հետո ծառայել է Չեխոսլովակիայի ազգային պաշտպանության նախարարության զորքերի ֆիզիկական պատրաստության բաժնում, Չեխոսլովակիայի ժողովրդական բանակի գնդապետ։ Աջակցել է 1968 թվականի Պրահայի գարնանը, ստորագրել (իր կնոջ հետ) «Երկու հազար բառ» կոչը[18]։ 1969 թվականին հեռացվել է բանակից և զրկվել զինվորական կոչումից, հեռացվել Կոմունիստական կուսակցությունից և զրկվել մրցանակներից և «Սպորտի վաստակավոր վարպետ» կոչումից[13]։

Գուսակի «նորմալացման» ժամանակ նա եղել է գազի գործարանի և երկրաբանության (ուրանի հանքավայրերի) աշխատող։ 1976 թվականից մինչև թոշակի անցնելը աշխատել է ČSTV փաստաթղթային կենտրոնում (մարզական պետական ​​արխիվ)։

2000 թվականի հոկտեմբերի 30-ին կաթվածով հոսպիտալացվել է Պրահայի կենտրոնական զինվորական հոսպիտալ, վելի քան երեք շաբաթ եղել է ծանր վիճակում, նոյեմբերի 22-ին մահացել է[19]։ Նրան թաղել են Ռոժնով պոդ Ռադգոշտեմ քաղաքում։

Անձնական կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1948 թվականի մայիսին ծանոթացել է ապագա կնոջ՝ Դանա Ինգրովայի հետ և նույն տարում ամուսնացել է նրա հետ։ Դանա Զատոպկովան 1952 թվականին դարձել է նիզակի նետման օլիմպիական չեմպիոն, իսկ 1960 թվականի խաղերում իր մարզական կարիերան ավարտել է արծաթե մեդալով։ Նրանք ամուսնական կյանքով ապրեցին 52 տարի՝ մինչև Էմիլի մահը[20]։

Պարգևներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիշատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Մարզիկի պատվին է անվանակոչվել Զատոպեկ աստերոիդը (5910)։
  • Չեխոսլովակիայում Զատոպեկին նվիրված փոստային նամականիշները թողարկվել են 1965 թվականին «Օլիմպիական խաղերի հաղթողներ»[ֆ 1] շարքում, իսկ 1968 թվականին՝ «XIX օլիմպիական խաղեր» շարքում[ֆ 2]։
  • 2002 թվականին Չեխիայում թողարկվել է փոստային նամականիշ, որտեղ պատկերված է Էմիլ Զատոպեկը, որը վազում է տարածության վրա[ֆ 3]։
  • 2002 թվականին Լոզանի Օլիմպիական թանգարանի այգում բացվել է Էմիլ Զատոպեկի բրոնզե քանդակը, որը ստեղծվել է Չեխիայի ազգային օլիմպիական կոմիտեի նախաձեռնությամբ չեխ քանդակագործ Յարոսլավ Բրոզի կողմից։
  • Էմիլ Զատոպեկի գերեզմանի վրա գտնվող հուշարձանը Ռոժնով պոդ Ռադգոշտեմ քաղաքում
    Էմիլ Զատոպեկի գերեզմանի վրա գտնվող հուշարձանը Ռոժնով պոդ Ռադգոշտեմ քաղաքում
  • Բրոնզե քանդակ Լոզանի Օլիմպիական թանգարանի այգում
    Բրոնզե քանդակ Լոզանի Օլիմպիական թանգարանի այգում

Գրքեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Emil Zátopek. Můj trening a závodění. - Praha: Státní tělovýchovné nakladatelství, 1955. - 92 s.
    • Затопек Э. Моя тренировка / Редакция и обработка О. Машек, В. Матоушек. Пер. с чеш. - М.: «Физкультура и спорт», 1957. - 128 с.
  • Dana Zátopková, Emil Zátopek. Dana a Emil Zátopkovi vypravují. - Praha: Naše vojsko, 1960. - 256 s.

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ https://www.landrucimetieres.fr/spip/spip.php?article2441
  2. ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Internet Movie Database — 1990.
  4. ↑ 4,0 4,1 Encyclopædia Britannica
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Evidence zájmových osob StB
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  8. ↑ 8,0 8,1 Olympedia — 2006.
  9. ↑ 9,0 9,1 Čestná občanství a Ceny města Třebíče: Třebíč
  10. ↑ 10,0 10,1 Čestná občanství a ceny: Brandýs nad Labem-Stará Boleslav
  11. ↑ «Zatopek statue unveiled in Lausanne» (անգլերեն). IAAF. 2002 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  12. ↑ Присвоение почетных званий лучшим чехословацким спортсменам // Советский спорт (газета). — 4 июня 1953, № 66. — с. 4.
  13. ↑ 13,0 13,1 Памяти Эмиля Затопека // «Чехия сегодня». — декабрь 2000
  14. ↑ Великий Эмиль(չաշխատող հղում) // «Зеркало недели». — № 28 (249), 17—23 июля 1999
  15. ↑ «"Today We Die A Little: Emil Zátopek, Olympic Legend to Cold War Hero", by Richard Askwith (Yellow Jersey, 2016)». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 4-ին.
  16. ↑ Sir Steve Redgrave Emil Zatopek // Inspired. — London: Headline, 2009. — P. 81. — ISBN 978-0-7553-1983-1
  17. ↑ Simon Burnton (2012 թ․ հունիսի 22). «50 stunning Olympic moments No 41: Emil Zatopek the triple-gold winner». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 4-ին.
  18. ↑ «Две тысячи слов». Антология самиздата. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 4-ին.
  19. ↑ «Умер четырёхкратный олимпийский чемпион по лёгкой атлетике Эмиль Затопек». NEWSru. 2000 թ․ նոյեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 4-ին.
  20. ↑ «Пражская весна. Дана Затопкова: любовь может быть вечной». «Прессбол». 2006 թ․ հուլիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 4-ին.
Ֆիլատելիա
  1. ↑ «Призёры Олимпийских игр». Կայք «Օլիմպիական ֆիլատելիա»։. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  2. ↑ «XIX Олимпийские игры. Мехико, Мексика (1968)». Կայք «Օլիմպիական ֆիլատելիա»։. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  3. ↑ «Эмиль Затопек — лучший чешский спортсмен XX века». Կայք «Օլիմպիական ֆիլատելիա»։. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 3-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 14 (օգնություն)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենսագրություն
Մարզական ձեռքբերումներ
  • Էմիլ Զատոպեկ – օլիմպիական վիճակագրությունը Sports-Reference.com կայքում(անգլ.)
Ռեկորդներ
Նախորդող՝
Գունդեր Հեգգ Շվեդիա 		5․000 մետր վազքի աշխարհի ռեկորդակիր
1954 թվական, մայիսի 30 — 1954 թվական, օգոստոսի 29 		Հաջորդող՝
Վլադիմիր Կուց Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն
Նախորդող՝
Վիլյո Հեյնո Ֆինլանդիա
Վիլյո Հեյնո Ֆինլանդիա 		10․000 մետր վազքի աշխարհի ռեկորդակիր
1949 թվական, հունիսի 11 — 1949 թվական, սեպտեմբերի 1
1949 թվական, հոկտեմբերի 22 — 1956 թվական, հուլիսի 15 		Հաջորդող՝
Վիլյո Հեյնո Ֆինլանդիա
Շանդոր Իհարոշ Հունգարիա
Նախորդող՝
Վիլյո Հեյնո Ֆինլանդիա 		20․000 մետր վազքի աշխարհի ռեկորդակիր
1951 թվական, սեպտեմբերի 15 — 1963 թվական, օգոսոսի 24 		Հաջորդող՝
Բիլլ Բեյլի Նոր Զելանդիա
Նախորդող՝
Վիլյո Հեյնո Ֆինլանդիա 		Ժամային վազքի աշխարհի ռեկորդակիր
1951 թվական, սեպտեմբերի 15 — 1963 թվական, օգօոստոսի 24 		Հաջորդող՝
Բիլլ Բեյլի Նոր Զելանդիա
Նախորդող՝
Միկկո Հիետանեն Ֆինլանդիա
Ալբերտ Իվանով Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն 		25․000 մետր վազքի աշխարհի ռեկորդակիր
1952 թվական, հոկտեմբերի 26 — 1955 թվական, սեպտեմբերի 27
1955 թվական, հոկտեմբերի 29 — 1965 թվական, հուլիսի 21 		Հաջորդող՝
Ալբերտ Իվանով Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն
Ռոն Հիլլ Միացյալ Թագավորություն
Նախորդող՝
Յակով Մոսկաչենկով Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն 		30․000 մետր վազքի աշխարհի ռեկորդակիր
1952 թվական, հոկտեմբերի 26 — 1955 թվական, հոկտեմբերի 22 		Հաջորդող՝
Անտտի Վիսկարի Ֆինլանդիա
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էմիլ_Զատոպեկ&oldid=10093719» էջից