Գորդոն Մուր

Գորդոն Մուր; Gordon Moore
Ծնվել է	հունվարի 3, 1929
Ծննդավայր	Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Մահացել է	մարտի 24, 2023 (94 տարեկան)
Մահվան վայր	Waimea, Հավայի, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Կրթություն	Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտ, Կալիֆոռնիայի համալսարան, Բերքլի, Սան Խոսեի պետական համալսարան և Sequoia High School?
Երկեր	Մորի Օրենք և Ինտել
Մասնագիտություն	ձեռնարկատեր, քիմիկոս, բարեգործ, ճարտարագետ և ֆիզիկոս
Աշխատավայր	Կալիֆոռնիայի համալսարան, Բերքլի
Ամուսին	Betty I. Moore?
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Տեխնոլոգիայի և նորարարության ասպարեզի ազգային մեդալ Ջոն Ֆրիցի մեդալ IEEE Frederik Philips Award? Փերքինի մեդալ IEEE պատվո մեդալ Ազգային գյուտարարների փառքի սրահ Համակարգչային պատմության թանգարանի համակրանք Նիերենբերգի մրցանակ Դեն Դեվիդի մրցանակ Ուոլաս Մաքդոնել մրցանակ Էլեկտրոտեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ինժեներների ինստիտուտի հիմնադիրների մեդալ Othmer Gold Medal? Բաուերի մրցանակ գիտության բնագավառում ունեցած ձեռքբերումների համար և Հարի Գուդի հիշատակելի մրցանակ
Անդամություն	Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ճարտարագիտական ազգային ակադեմիա
	Ստորագրություն;
	Gordon Moore Վիքիպահեստում

Գորդոն Էրլ Մուր^[16] (անգլ.՝ Gordon Earle Moore, հունվարի 3, 1929(1929-01-03)^[1]^[2], Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ - մարտի 24, 2023(2023-03-24)^[3], Waimea, Հավայի, ԱՄՆ^[3]), Intel կորպորացիայի տնօրենների խորհրդի պատվավոր նախագահ և հիմնադիր, «Մորի օրենքի» հիմնադիր։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գորդոն Մուրը ծնվել է Կալիֆորնիայի Պեսկադերո քաղաքում, շրջանի շերիֆի տեղակալի ընտանիքում։ Առաջին և երկրորդ կուրսերում Մուրը սովորել է Սան Խոսեի պետական համալսարանում, որտեղ հանդիպել է իր ապագա կնոջը՝ Բեթիին։

1950 թվականին Կալիֆոռնիայի Բերկլիի համալսարանում ստացել է քիմիայի բակալավրի աստիճան։ 1954 թվականին Կալիֆորնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում ստացել է գիտությունների դոկտորի աստիճան քիմիայի և ֆիզիկայի բնագավառում։

1953 թվականից աշխատել է Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի կիրառական ֆիզիկայի լաբորատորիայում։ 1956 թվականից Ուիլյամ Շոկլիի ղեկավարությամբ աշխատել է Պալո Ալտոյի Shockley Semiconductor Laboratory-ում։

1957 թվականի սեպտեմբերին Մուրը և ևս յոթ տաղանդավոր ինժեներներ (Նենգ ութնյակ) հեռացել են Shockley Semiconductor Laboratory-ից Շոկլիի հետ տարաձայնությունների պատճառով և հիմնել են սեփական Fairchild Semiconductor ընկերությունը՝ Mountain View-ում սիլիկոնային տրանզիստորների հետ աշխատելու համար։ 1957 թվականից աշխատել է Fairchild Semiconductors-ի ինժեներական բաժնի պետ, իսկ 1959 թվականից դարձել է R&D-ի տնօրեն և ղեկավարել է n-p-n տրանզիստորի զարգացման խումբը։

1968 թվականի հուլիսին Մուրը Ռոբերտ Նոյսի հետ հեռացել է Fairchild Semiconductors-ից և դարձել Intel կորպորացիայի հիմնադիրները։ Սկզբում Մուրը զբաղեցրել է գործադիր փոխնախագահի պաշտոնը։ 1975 թվականին նա նշանակվել է Intel-ի նախագահ և գլխավոր գործադիր տնօրեն։ Այդ պաշտոնները նա զբաղեցրել է մինչև 1979 թվականի ապրիլը, երբ նրան ընտրել են կորպորացիայի տնօրենների խորհրդի նախագահ և գլխավոր գործադիր տնօրեն։ Գորդոն Մուրը կորպորացիայի գլխավոր գործադիր տնօրենի պաշտոնում մնացել է մինչև 1987 թվականը, իսկ 1997 թվականին կենսաթոշակային տարիքի հասնելու կապակցությամբ նրան շնորհվել է տնօրենների խորհրդի պատվավոր նախագահի կոչում։

1965 թվականի ապրիլի 19-ին դուրս է բերել և հրապարակել այսպես կոչված «Մուրի օրենքը», ըստ որի միկրոպրոցեսորի բյուրեղում տրանզիստորների քանակը կրկնապատկվում է ամեն տարի։ 1975 թվականին նա փոխել է օրենքի ժամանակային բաղադրիչը և հայտարարել է տրանզիստորների քանակը երկու տարին մեկ կրկնապատկելու մասին^[17]։ Ի սկզբանե դուրս բերվելով որպես էմպիրիկ կանոն՝ Մուրի օրենքը ժամանակի ընթացքում դարձել է կիսահաղորդչային ոլորտի հիմնարար սկզբունքը, որը որոշում է ավելի ու ավելի հզոր կիսահաղորդչային միկրոսխեմաների ստեղծումը՝ ավելի ցածր ինքնարժեքով։

Գորդոն Մուրը Ամերիկյան արվեստի և գիտությունների ակադեմիայի (1990), Ամերիկյան գիտության զարգացման խթանման ասոցիացիայի (2003), Ամերիկյան փիլիսոփայական միավորման (2005), ԱՄՆ-ի ազգային ճարտարագիտական ակադեմիայի, Էլեկտրատեխնիկայի և էլեկտրոնիկայի ճարտարագետների ինստիտուտի պատվավոր անդամ է, Կալիֆորնիաայի տեխնոլոգիական ինստիտուտի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ։

Պարգևներ և նվիրատվություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 թվականին պարգևատրվել է Ազգային մեդալով՝ տեխնոլոգիաների բնագավառում ձեռքբերումների համար։

2001 թվականին Մուրը և նրա կինը 600 մլն դոլար են նվիրաբերել Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտին, դա պատմության մեջ ամենամեծ նվերն է բարձրագույն ուսումնական հաստատությանը։ Գորդոն Մուրը ցանկացել է, որ նվերը օգտագործվի ինստիտուտի առաջնային գծում՝ հետազոտությունների և տեխնոլոգիաների պահպանման համար։

2002 թվականին արժանացել է Ջորջ Բուշի նախագահական Ազատության մեդալով` քաղաքացիական անձանց համար բարձրագույն պարգևով^[18]։

2003 թվականին ստացել է C&C Prize։

2007 թվականի դեկտեմբերի 6-ին Գորդոն Մուրը և նրա կինը 200 մլն դոլար են նվիրաբերել Կալիֆոռնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտին և Կալիֆոռնիայի համալսարանին՝ երեսունմետրանոց աստղադիտակի՝ աշխարհի ամենամեծ օպտիկական աստղադիտակի կառուցման համար։ Հեռադիտակը պետք է ունենար 30 մետրանոց հայելի։ Դա գրեթե երեք անգամ ավելի է եղել ընթացիկ ռեկորդակրի չափից՝ մեծ երկդիտակ աստղադիտակից^[19]։

Գորդոն Մուրը 2008 թվականին պարգևատրվել է IEEE Պատվո մեդալով՝ «ինտեգրալ սխեմաների մշակման նորարարական տեխնիկական գործառույթների և կիսահաղորդչային արդյունաբերության մեջ ՄՕՊ-հիշողության, միկրոպրոցեսորների և համակարգիչների զարգացման գործում առաջնորդության համար»^[20]։ Մուրը ցուցադրվել է Something Ventured վավերագրական ֆիլմում, որի պրեմիերան կայացել է 2011 թվականին։

Նրա և կնոջ անունով Քեմբրիջի համալսարանի մաթեմատիկական գիտությունների կենտրոնում բացվել է գրադարան։

Այլ փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 թվականի դրությամբ (Ֆորբսի տվյալներով) Գորդոն Մուրի կարողությունը գնահատվել է 3,7 մլրդ դոլար (288-րդ հորիզոնականը մոլորակի ամենահարուստ մարդկանց ցուցակում (Ֆորբս 400))^[21]։

2011 թվականի մարտին Մուրը իր կարողությունը հասցրել է մինչև 4 մլրդ դոլարի նշագիծը և բոլոր միլիարդատերերի բացարձակ հաշվարկում զբաղեցրել 268-րդ հորիզոնականը։

Գորդոն Մուրի ֆինանսական կարողության աճը տարիների ընթացքում

Տարեթիվ	Կարողություն ($, մլրդ.)
2002	3,3
2003	5,0
2004	3,8
2005	4,6
2006	3,4
2007	4,5
2008	4,4
2009	3,7
2010	3,5
2011	4,0

2000 թվականի սեպտեմբերին Գորդոն Մուրը կնոջ հետ հիմնադրել է Gordon and Betty Moore Foundation հիմնադրամը։ Միավորման հիմնական գործունեությունն ուղղված է եղել շրջակա միջավայրի պահպանության բարելավմանը և ամբողջ աշխարհում գիտական հետազոտություններին աջակցմանը^[22]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Dennis M. A. Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 Munzinger Personen (գերմ.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Gordon Moore, Intel Co-Founder, Dies at 94 — 2023.
↑ https://www.moore.org/about/our-founders
↑ Notable Names Database — 2002.
↑ https://www.nationalmedals.org/laureates
↑ https://www.smenet.org/Professional-Development/Awards-Competitions/Award-Recipients/John-Fritz-Medal-Award
↑ https://www.ieee.org/content/dam/ieee-org/ieee/web/org/about/awards/recipients/philips-rl.pdf
↑ https://sci-america.org/awards/
↑ https://www.ieee.org/content/dam/ieee-org/ieee/web/org/about/awards/recipients/moh-rl.pdf
↑ https://www.invent.org/inductees/gordon-moore
↑ https://www.ieee.org/content/dam/ieee-org/ieee/web/org/about/awards/recipients/founders-rl.pdf
↑ https://www.sciencehistory.org/historical-profile/gordon-e-moore
↑ https://www.fi.edu/en/laureates/gordon-e-moore
↑ https://www.computer.org/volunteering/awards/goode
↑ Распространённая передача фамилии в русских текстах; более точная передача — Мор
↑ iXBT — Закону Мура — 40 лет!
↑ McFeatters, Ann (2002 թ․ հուլիսի 10). «Fred Rogers gets Presidential Medal of Freedom». Pittsburg Post-Gazette. www.post-gazette.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 9-ին. «Intel Corp. co-founder Gordon Moore. Through the Gordon and Betty Moore Foundation, Moore is a philanthropic leader in higher education, scientific research, the environment and San Francisco Bay Area projects.»
↑ «Thirty Meter Telescope Moves Forward, Sky & Telescope, August 2007». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 10-ին.
↑ IEEE Medal of Honor Recipients
↑ Gordon Moore — Forbes
↑ «About the Foundation — Gordon and Betty Moore Foundation». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 13-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Тим Джексон Inside Intel. История корпорации, совершившей технологическую революцию XX века = Iside Intel. The unauthorized history of the world’s most successful chip company. — М.: Альпина Паблишер, 2013. — 328 с. — ISBN 978-5-9614-1956-6

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գորդոն Մուր» հոդվածին։

[_fc96de50fd581c37-1] 1,0 ^1,1 Dennis M. A. Encyclopædia Britannica

[_03d5ba1458060568-2] 2,0 ^2,1 Munzinger Personen (գերմ.)

[_2e0aad6653d24b33-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Gordon Moore, Intel Co-Founder, Dies at 94 — 2023.

[_9b7908e199d57b93-4] ttps://www.moore.org/about/our-founders

[_d592bd6b6bf6b800-5] Notable Names Database — 2002.

[_fea4c3c32dc31675-6] ttps://www.nationalmedals.org/laureates

[_cf779ef0ed6e1a6f-7] ttps://www.smenet.org/Professional-Development/Awards-Competitions/Award-Recipients/John-Fritz-Medal-Award

[_e7c775d4bb1a4e77-8] ttps://www.ieee.org/content/dam/ieee-org/ieee/web/org/about/awards/recipients/philips-rl.pdf

[_f24fdc0951080f37-9] ttps://sci-america.org/awards/

[_b03bcfea89a61043-10] ttps://www.ieee.org/content/dam/ieee-org/ieee/web/org/about/awards/recipients/moh-rl.pdf

[_3e13bec07c4e166f-11] ttps://www.invent.org/inductees/gordon-moore

[_aed9239eeb8ef61b-12] ttps://www.ieee.org/content/dam/ieee-org/ieee/web/org/about/awards/recipients/founders-rl.pdf

[_7e535bc46b16a19b-13] ttps://www.sciencehistory.org/historical-profile/gordon-e-moore

[_3fe2f850884b7249-14] ttps://www.fi.edu/en/laureates/gordon-e-moore

[_3f6f17b2a4496123-15] ttps://www.computer.org/volunteering/awards/goode

[16] Распространённая передача фамилии в русских текстах; более точная передача — Мор

[17] XBT — Закону Мура — 40 лет!

[18] McFeatters, Ann (2002 թ․ հուլիսի 10). «Fred Rogers gets Presidential Medal of Freedom». Pittsburg Post-Gazette. www.post-gazette.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 9-ին. «Intel Corp. co-founder Gordon Moore. Through the Gordon and Betty Moore Foundation, Moore is a philanthropic leader in higher education, scientific research, the environment and San Francisco Bay Area projects.»

[19] «Thirty Meter Telescope Moves Forward, Sky & Telescope, August 2007». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 10-ին.

[20] IEEE Medal of Honor Recipients

[21] Gordon Moore — Forbes

[22] «About the Foundation — Gordon and Betty Moore Foundation». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 13-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]