Բաթաթ

Բաթաթ
Բաթաթ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Մորմածաղկավորներ (Solanales)
Ընտանիք	Պատատուկազգիներ (Convolvulaceae)
Տրիբա	Ipomoeeae
Ցեղ	Այգածաղիկ (Ipomoea)
Տեսակ	Բաթաթ (I. batatas)
Միջազգային անվանում
Ipomoea batatas Lam., 1793
Կարգավիճակ
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Տվյալների անբավարարություն

Բաթաթը (այլ անվանումներն են՝ քաղցր փաթաթես, քաղցր գետնախնձոր, քաղցր կարտոֆիլ), պալարապտղավորների խմբին պատկանող, իպոմեա ցեղի բույս է։ Բաթաթի պտուղները արժեքավոր սննդատեսակ են մարդու և կենդանիների համար։ Դրանք պարունակում են մինչև 30% օսլա և մինչև 6% շաքար։ Աճում ու պտղաբերում է ինչպես բաց հողում, այնպես էլ ծաղկամանի մեջ։ Իր տերևաշատ և փարթամ տեսքի շնորհիվ հաճախ աճեցվում է նաև որպես դեկորատիվ բույս։

Կենսաբանական նկարագիր

Բաթաթը երկար (1—5 մ), սողացող ցողուններով, խոտատիպ լիանա է։ Թփի բարձրությունը 15-18 սմ է։ Բաթաթի կողային արմատները հաստանում են և դառնում սպիտակ, դեղին, նարնջագույն, վարդագույն, կարմիր կամ մանուշակագույն ուտելի պալար։ Մեկ պալարը կարող է կշռել 200 գրամից մինչև 3 և ավելի կիլոգրամ։

Երկար պոչերով տերևները օվալաձև են, մատնանման վերջավորություններով։ Ծաղիկները գտնվում են տերևներին հարակից խոռոչներում։ Լինում են սպիտակ, վարդագույն կամ բաց մանուշակագույն։ Բազմաթիվ սորտեր չեն ծաղկում։ Փոշոտումը խաչաձև է և հիմնականում իրականացվում է մեղուների օգնությամբ։ Չորսսերմանոց պտղի սև կամ մուգ դարչնագույն սերմերն ունեն 3,5—4,5 մմ տրամագիծ։

Ծագում և տարածում

Ամենայն հավանականությամբ բաթաթի հայրենիքը գտնվում է Անդերում (Պերու, Կոլումբիա), որտեղից, դեռ Ամերիկայի հայտնաբերումից առաջ տարածվել է Կարիբյան և Բահամյան կղզիներում, հարավային և արևելյան Պոլինեզիայում, Զատկի կղզում և Նոր Զելանդիայում։

Ավելի ուշ իսպանացիները բերեցին Իսպանիա և Ֆիլիպիններ, որից հետո բույսը լայնորեն տարածվեց Միջերկրականի ափերից մինչև Հեռավոր Արևելք։ Հիմա բաթաթը մշակվում է աշխարհի արևադարձային և մերձարևադարձային գոտիներում, ինչպես նաև բարեխառն գոտու տաք վայրերում։ Ամենից մեծ ծավալներով մակվում է Չինաստանում, Հնդկաստանում և Ինդոնեզիայում։

Տարբեր գույների բաթաթներ

Աճեցում և մշակում

Բաթաթը սիրում է ջերմություն։ Բնականոն զարգացման համար նվազագույն անհրաժեշտ ջերմաստիճանը +20 °C է, իսկ ամենահարմարավետ ջերմաստիճանային տիրույթը 25—30 °С է։ Արևադարձային և մերձարևադարևային գոտիներում աճեցվում է որպես բազմամյա բույս, իսկ բարեխառնում՝ որպես մեկամյա։ Տարատեսակ բաթաթների մեծամասնությունը կորցրել է սեռական ճանապարհով բազմացման կարողությունը, սորտերի մեծամասնությունը չի ծաղկում։ Բազմացման հիմնական ձևը վեգետատիվն է՝ պալարների կամ արմատացված ցողունների միջոցով։

Պալարները, կախված սորտից և աճեցման պայմաններից, հասունանում են 2-9 ամսում։ 13—16 °C ջերմություն և 85—90 % հարաբերական խոնավություն ապահովելու դեպքում, պալարները պահպանվում են կես տարի և ավելի։

Արտադրությունը

5 ԱՄԵՆԱՇԱՏ ԲԱԹԱԹ ԱՐՏԱԴՐՈՂ ԵՐԿՐՆԵՐԸ — 2011
Երկիր	մլն տոննա բաթաթ
Չինաստան	81.7
Ուգանդա	2.8
Նիգերիա	2.8
Ինդոնեզիա	2.0
Թանզանիա	1.4
Վիետնամ	1.3
Հնդկաստան	1.1
ԱՄՆ	1.0
Աղբյուրը՝ ՄԱԿ-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություն (FAO)

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բաթաթ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բաթաթ» հոդվածին։