Աֆղանի

Աֆղանի; افغانۍ (փուշթու, դարի)
1981 թ․ 500 աֆղանի	1961 թ․ 100 աֆղանի
ISO 4217 կոդ	AFN (971)
Երկիր	Աֆղանստան
Պաշտոնական; օգտագործում	Աֆղանստան
Մետաղադրամներ	1, 2, 5 աֆղանի
Թղթադրամներ	10, 20, 50, 100, 500, 1000 աֆղանի
Կենտրոնական բանկ	Դա Աֆղանստան բանկ

Աֆղանի (փուշթու՝ և դարի՝ افغانۍ), Աֆղանստանի դրամական միավոր, հավասար է 100 փուլի։ Ներկայումս օգտագործվում են 1000, 500, 100, 50, 20, 10 աֆղանի թղթադրամներ, 5, 2 և 1 արժողությամբ մետաղադրամներ։

Դրամական միավորի գնաճի մակարդակը 2005 թվականին կազմել է 16,3 %։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1926-2002 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աֆղանին շրջանառության մեջ է դրվել 1926 թվականի հուլիսին 10 գ արծաթ պարունակող 900 հարգի արծաթե դրամի տեսքով։ Աֆղանիի հետ զուգահեռ երկար ժամանակ շրջանառության մեջ է եղել քաբուլյան ռուփին (10 աֆղանի = 11 քաբուլյան ռուփի), ինչպես նաև հնդկական, իրանական, ռուսական և բուխարյան թղթադրամներ։ Մինչև 1927 թվականը շրջանառության մեջ գտնվող մետաղադրամների մեծ մասը հնդկական էին։ Աֆղանստանում ոսկե և արծաթե դրամների արժեքների հարաբերակցությունը հստակ չէր։

Քաբուլյան ռուփիի մետաղադրամների շրջանառությունը դադարեցվել է միայն 1978 թվականին` Աֆղանստան խորհրդային զորքերի մուտքի նախօրեին, որից հետո հաստատվել է աֆղանիի մենաշնորհը։

Աֆղանստանի առաջին թղթադրամները թողարկվել են Աֆղանստանի ազգային բանկի կողմից 1935 թվականին։ 1939 թվականին ստեղծվել է պետական Դա Աֆղանստան բանկը, որը նույն տարում սկսել էթղթադրամներ թողարկել։ Մինչև երկրորդ համաշխարհային պատերազմը երկու բանկերի թղթադրամները և գանձապետական տոմսերը փոխանակվում էին արծաթով^[1]։

1991 թվականին Աֆղանստանի թագավորության ժամանակաշրջանի թղթադրամները պաշտոնապես կորցրին օրինական վճարային միջոցի ուժը, սակայն գործնականում շարունակում էին օգտագործվել շրջանառության մեջ։

Անարախիայի շրջանում ռազմական հրամանատարները և այլ քաղաքական շարժումներ օգտագործում էին սեփական աֆղանին։ Մինչև 2002 թվականը գործածության մեջ կար երկու տիպի աֆղանի՝ կենտրոնական կառավարության կողմից թողարկվող «դավլյաթի» և «դոսթումի», որը թողարկվում էր գեներալ Դոսթումի կողմից իր վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքներում։ Արտաքնապես նրանք չէին տարբերում, տարբերությունը միայն արժեքների մեջ էր։ Օգտագործվում էր նաև Հյուսիսային դաշինքի հատուկ արժույթը։ Ապրիլյան հեղափոխությունից հետո թղթադրամները տպագրվում էին ԽՍՀՄ-ում, այնուհետև` Ռուսաստանում։ Աֆղանստանի հյուսիսում (հիմնականում գեներալ Դուստումի կողմից վերահսկվող տարածքում) գործածության մեջ էին երկու դրամական միավորներն էլ։ Սակայն դուստումյան դրամներն ավելի էժան էին, քան կառավարականը։ Երկրի երկու շրջաններում օգտագործվում էին պակիստանյան ռուփին, իրանական ռիալը և ԱՄՆ դոլարը։

Թալիբանների ժամանակ ազգային դրամի փոխարժեքը կազմում էր 85 հազարը 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց^[2]։

2002 թվականի դրամական բարեփոխումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2002 թվականին իշխանության գալուց հետո Համիդ Քարզայը հայտարարեց դրամական բարեփոխումներ անցկացնելու մասին։ Այս քայլով փորձ արվեց երկրի` անվերջ պատերազմների հետևանքով ավերված տնտեսությունը վերցնել կառավարության վերահսկողության տակ։ Մինչև փոփոխությունը տարբեր քաղաքներում աֆղանիի փոխարժեքը մոտավոր 40 հազար էր 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց, իսկ Քարզայի իշխանության գալուց հետո երկրում փոխարժեքը մի քանի անգամ աճեց և 2002 թվականին կազմում էր 14 հազար աֆղանի 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց։

Հոկտեմբերին անցկացվեց դրամական բարեփոխում, որի արդյունքում աֆղանական դրամը ենթարկվեց դենոմինացիայի։ Փոխանակումը տեղի ունեցավ երկու ամսվա ընթացքում։ Աֆղանական նոր դրամների տպագրման իրավունքը շնորհվեց մի գերմանական ընկերության։ Նոր դրամները գործածությունից դուրս մղեցին երեք հին աֆղանական դրամները, որոնք երկար տարիներ տպագրվում էին տարբեր կառավարությունների և ռազմական ղեկավարների կողմից։ Շրջանառության մեջ մտան 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 աֆղանի անվանական արժեքով թղթադրամներ։ Բարեփոխումների առաջին փուլում աֆղանին գնային անկում ունեցավ։ Փոխանակումը կատարվում էր 1 նոր աֆղանին 1000 հին աֆղանիի դիմաց փոխարժեքով։ Հին թղթադրամները ոչնչացվում էին թղթի մանրացուցիչով կամ այրվում խարույկի վրա։ Թղթադրամների նոր սերիայի ներդրումից հետո բոլոր հին թղթադրամները կորցրին օրինական ուժը^[3]։

Թղթադրամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սաուրյան հեղափոխությունից հետո թողարկվեցին նոր տիպի թղթադրամները։ 1978 թվականի թղթադրամների վրա (20 և 50 աֆղանի) պատկերված է Աֆղանստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության զինանշանը։ 1979 թվականից սկսած` վերջինիս փոխարեն տպագրվում է Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի գերբը։ Արդեն 1992 թվականին` Աֆղանստանն իսլամական պետություն հռչակելուց հետո, բարձր գնաճի պատճառով 1993 թվականին թողարկվում են 5000 և 10 000 աֆղանի թղթադրամները։

1978—1993 թվականների թողարկում
Պատկեր		Անվանումը (աֆղանի)	Չափսերը (մմ)	Գլխավոր գույները	Նկարագրություն		Տպագրման տարեթիվ
Երեսի կողմը	Հակառակ կողմը	Անվանումը (աֆղանի)	Չափսերը (մմ)	Գլխավոր գույները	Երեսի կողմ	Հակառակ կողմ	Տպագրման տարեթիվ
		10	115×52	կանաչ	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանան	Հինդուկուշի Սալանգի շրջադարձեր	1979
		20	125×56	նարնջագույն	ԱԺՀ-ի առաջին գերբ	Բանդ է Ամիր	1978^[4]
		20	125×56	նարնջագույն	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանան	Բանդ է Ամիր	1979
		50	134×58	փիրուզագույն	ԱԺՀ-ի առաջին գերբ	Քաբուլի Դար ալ-աման ամրոց	1978
		50	134×58	փիրուզագույն	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանան	Քաբուլի Դար ալ-աման ամրոց	1979 1991
		100	142×62	վարդագույն	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանանը, գյուղացի	ՀԷԿ-ի պատվար	1979-1991
		500	151×66	մանուշակագույն	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանանը, բուզակշի խաղացող	Բալա-Խիսսար ամրոց	1979
		500	151×66	նարնջագույն,կանաչ	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանանը, բուզակշի խաղացող	Բալա-Խիսսար ամրոց	1979-1991
		1000	160×70	շագանակագույն	Մազարի Շարիֆի Կապույտ մզկիթ	Պագմանի արքայական այգի և հաղթական կամար	1979-1991
		5000	165×74	մանուշակագույն	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանանը, Քաբուլի Պուլ-Խիշտի մզկիթ	Կանդագարեի Ահմադ-Շահ Դուրանի դամբարան	1993
		10 000	170×77	փիրուզագույն	Աֆղանստանի կենտրոնական բանկի խորհրդանանը, Հերաթի Ջումա մզկիթը	Լաշկարխի Կալա-Բոստ ամրոցի կամար	1993

2002 թվականին թողարկվել են 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 և 1000 աֆղանի արժեքով թղթադրամներ։ 2005 թվականին 1, 2 և 5 աֆղանի թղթադրամները փոխարինվել են մետաղադրամներով։

2014 թվականի մարտի 26-ին թողարկվել է նոր թղթադրամ՝ 1000 աֆղանի^[5]։

2002 թվականի թողարկում
Պատկեր		Անվանումը (աֆղանի)	Չափսերը (մմ)	Գլխավոր գույներ	Նկարագրություն		Տպագրման տարեթիվ
Երեսի կողմ	Հակառակ կողմ	Անվանումը (աֆղանի)	Չափսերը (մմ)	Գլխավոր գույներ	Երեսի կողմ	Հակառակ կողմ	Տպագրման տարեթիվ
		1	131×55	վարդագույն	Աֆղանստանի բանկի խորհրդանան	Մազարի Շարիֆի Կապույտ մզկիթ	2002 2004
		2		կապույտ, երկնագույն		Պագմանի արքայական այգի և հաղթական կամար	2002 2004
		5		շագանակագույն		Բալա-Խիսսար ամրոց	2002 2004
		10	136×56	դեղնա-կանաչ	Ղանդահարում Միր Բայսի դամբարան	Պագմանի արքայական այգի և հաղթական կամար	2002 2004 2008
		20	140×58	շագանակագույն	Մահմուդ Ղազնևի դամբարան	Քաբուլի նախագահական պալատ	2002 2004 2008
		50	144×60	կանաչ, մոխրագույն	Քաբուլում Շախ-դո-Շամշիրի մզկիթ	Հինդուկուշի Սալանգի շրջադարձեր	2002 2004 2008 2010 2012
		100	148×62	մանուշակագույն	Քաբուլի Պուլ-Խիշտի մզկիթ	Լաշկարխի Կալա-Բոստ ամրոցի կամար	2002 2004 2008 2010 2012
		500	152×64	կապույտ, երկնագույն	Հերաթի Ջումա մզկիթը	Կանդագարի օդանավակայան	2002 2004 2008 2010 2012
		1000	156×66	կարմիր	Մ ազարի Շարիֆի Կապույտ մզկիթ	Կանդագարեի Ահմադ-Շահ Դուրանի դամբարան	2002 2004 2008 2010 2012 2014

Տարադրամի փոխարժեք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ներկա փոխարժեքները
Google Finance կայքից՝:	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD
Currate.com կայքից՝ Archived 2019-03-09 at the Wayback Machine.	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD
XE.com կայքից՝	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD
OANDA.com կայքից՝	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Бутаков, 1987, էջ 31
↑ Нацбанк Афганистана выкупит старые афгани, чтобы остановить их стремительное падение(չաշխատող հղում)
↑ «экономика Афганистана»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-17-ին։ Վերցված է 2018-11-26
↑ не выпущена, только образец
↑ Афганистан выпустил новую банкноту в 1000 афгани

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Бутаков Д.Д., Золотаренко Е.Д., Рыбалко Г.П. Валюты стран мира: Справочник / Под ред. С. М. Борисова, Г. П. Рыбалко, О. В. Можайскова. — 5-е изд., перераб. и доп. — М.: Финансы и статистика, 1987. — 383 с.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Աֆղանի կատեգորիայում։

[Бутаков—1987——31-1] Бутаков, 1987, էջ 31

[autogenerated1-2] Нацбанк Афганистана выкупит старые афгани, чтобы остановить их стремительное падение(չաշխատող հղում)

[3] «экономика Афганистана»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-17-ին։ Վերցված է 2018-11-26

[4] не выпущена, только образец

[5] Афганистан выпустил новую банкноту в 1000 афгани

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]