Ալենուշ Տերյան
Ալենուշ Տերյան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | նոյեմբերի 9, 1920 Թեհրան, Իրան |
| Մահացել է | մարտի 4, 2011[1] (90 տարեկան) Թեհրան, Իրան |
| Գերեզման | Doulab Cemetery |
| Բնակության վայր(եր) | Թեհրան |
| Քաղաքացիություն |  Իրան |
| Ազգություն | հայ |
| Մասնագիտություն | ֆիզիկոս և աստղագետ |
| Հաստատություն(ներ) | Իրանի ֆիզիկայի առաջին կին-պրոֆեսոր, |
| Գործունեության ոլորտ | ֆիզիկա |
| Ալմա մատեր | Փարիզի համալսարան և Թեհրանի համալսարան |
| Գիտական աստիճան | գիտությունների դոկտոր |
| Տիրապետում է լեզուներին | պարսկերեն |
| Հայր | Արտո Տերյան |
| Մայր | Վարթո Տերյան |
Ալենուշ Տերյան (պարսկերեն՝ آلينوش طريان, նոյեմբերի 9, 1920, Թեհրան, Իրան - մարտի 4, 2011[1], Թեհրան, Իրան), Իրանի ֆիզիկայի առաջին կին պրոֆեսոր։ Առաջին արևային աստղադիտարանի հիմնադիրն է Իրանի աստղագիտության պատմության մեջ։ Հայտնի է որպես «Իրանի ժամանակակից աստղագիտության մայր»[2]։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալենուշ Տերյանը ծնվել է 1920 թվականին, Թեհրանում։ Մայրը ուսանել էր Շվեյցարիայում և ֆրանսերենի ուսուցչուհի էր, իսկ հայրը Նոր Նոր Ջուղայի հայերից էր և գրող էր, կյանքի վերջին 20 տարիներին ծառայել է որպես Իրանի «Սեփահ բանկի» տնօրեն։ Ծնողները տիրապետել են հայերենին, պարսկերենին, և ֆրանսերենին։ Հայրը նաև Ֆիրդուսու բանաստեղծություններից հայերեն թարգմանությունների հեղինակ է, որոնք հրատարակվել են իր գրքում «Արիզադի Պոեզիայի Հավաքածո» (պարսկ.՝ ديوان اشعار آريزاد) անվամբ[3]։
1947 թվականի մայիսին Ալենուշը ավարտում է ուսումը Թեհրանի համալսարանի Գիտության ֆակուլտետում և նույն տարվա սեպտեմբերից աշխատանքի անցնում նույն ֆակուլտետի ֆիզիկայի լաբորատորիայում, իսկ մեկ տարի հետո նշանակվում լաբորատորիայի գործառությունների պետ։
Տերյանը փորձում է համոզել իր դասախոս Մահմուդ Հեսաբիին, որ օգնի իրեն կրթաթոշակ ստանալ՝ Ֆրանսիայում ուսումը շարունակելու համար։ Սակայն կին լինելու պատճառով մերժվում է։ Չնայած դրան, հոր ֆինանսական օգնությամբ մեկնում է Փարիզ և Սորբոնի համալսարանի Մթնոլորտային ֆիզիկայի ֆակուլտետում շարունակում ուսումը։ 1956 թվականին ստանում է ասպիրանտուրայի աստիճան և Սորբոնում նրան դասախոսի պաշտոն է առաջարկվում։ Սակայն Իրանին ծառայելու համար որոշում է վերադառնալ և որպես դասախոս սկսում է թերմոդինամիկա դասավանդել Թեհրանի համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետում։
1959 թ.-ին, Արևմտյան Գերմանիան թոշակ է տրամադրում Թեհրանի համալսարանին, արևային ֆիզիկայի աստղադիտարանում 4 ամիս սովորելու համար և Տերյանն է ընտրվում որպես թոշակի շահառու։ 1961 թ.-ի մարտին չորս ամսով մեկնում է Գերմանիա, ապա վերադառնում Իրան, և 1964 թվականի մայիսի 30-ին արժանանում պրոֆեսորի կոչման, և այդպիսով դառնում Իրանի առաջին կին պրոֆեսորը։
1966 թվականի նոյեմբերի 20-ին ընտրվում է Թեհրանի համալսարանի Երկրաֆիզիկայի կոմիտեի անդամ, իսկ երեք տարի հետո նշանակվում Թեհրանի համալսարանի Երկրաֆիզիկայի հիմնարկի արևային ֆիզիկայի հետազոտությունների խմբի նախագահ և աշխատանքի անցնում արևային ֆիզիկայի աստղադիտարանում, որի հիմնադրման մեջ ինքը մեծ դեր էր կատարել[4]։
Տերյանը Իրանում աստղաֆիզիկա դասավանդող առաջին անձն էր։ 1979 թվականին պաշտոնաթողման դիմում է ներկայացրել և պաշտոնաթող եղել։ Նա կտակում բնակարանը նվիրել է Ջուղայի հայերին և այն ուսանողներին, որոնք հարմար բնակատեղի չունեն։ Կյանքի վերջը անց է կացրել Թեհրանի Թոհիդ ծերանոցում։
Գնահատականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրանի հեռուստատեսության «Իմաստուններ» ծրագրի կողմից որպես գիտության ոլորտի մնայուն դեմք է ճանաչվել։ 2003 թվականին նրա կյանքի մասին վավերական ֆիլմ է ստեղծվել Իրանի հեռուստատեսության պատվերով, «Դեպի արև» (պարսկ.՝ سوي خورشيد) անվամբ[5]։
2006 թվականի հուլիսին Իրանի նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի կողմից գնահատագրի ու շքանշանի է արժանացել։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 http://www.armenianweekly.com/2011/03/05/terian-passes-away
- ↑ «پیکر 'مادر نجوم ایران' تشییع شد»։ BBC Persian։ Վերցված է 2013-04-09
- ↑ «Հարցազրույց Տիկին Ալենուշ Տերյանի հետ (պարսկերեն)»։ 2010-05-04։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-01-ին։ Վերցված է 2010-06-29
- ↑ «Հարցազրույց Ալենուշ Տերյանի հետ (անգլերեն)»։ 2007-12-19։ Վերցված է 2012-06-02
- ↑ «Իրանի աստղագիտության մայրը մոռացության շեմին (պարսկերեն)»։ 2007-11-10։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-02-05-ին։ Վերցված է 2010-06-29
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Նոյեմբերի 9 ծնունդներ
- 1920 ծնունդներ
- Թեհրան քաղաքում ծնվածներ
- Մարտի 4 մահեր
- 2011 մահեր
- Թեհրան քաղաքում մահացածներ
- Փարիզի համալսարանի շրջանավարտներ
- Թեհրանի համալսարանի շրջանավարտներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Անձինք այբբենական կարգով
- Իրանահայ ֆիզիկոսներ
- Իրանահայ պրոֆեսորներ
- Ֆիզիկոսներ այբբենական կարգով
- 20-րդ դարի ֆիզիկոսներ
- Աստղագետներ
- Հայ ակադեմիկոսներ
- Կին աստղագետներ