Ալենուշ Տերյան

Ալենուշ Տերյան; պարսկերեն՝ آلنوش طریان
Ծնվել է	նոյեմբերի 9, 1920; Թեհրան, Իրան
Մահացել է	մարտի 4, 2011 (90 տարեկան); Թեհրան, Իրան
Գերեզման	Dulab Cemetery
Բնակության վայր(եր)	Թեհրան
Քաղաքացիություն	Իրան
Մասնագիտություն	ֆիզիկոս և աստղագետ
Հաստատություն(ներ)	Իրանի ֆիզիկայի առաջին կին-պրոֆեսոր,; Իրանի առաջին արևային; աստղադիտարանի և հեռադիտակի հիմնադիր
Գործունեության ոլորտ	ֆիզիկա
Ալմա մատեր	Փարիզի համալսարան և Թեհրանի համալսարան
Գիտական աստիճան	գիտությունների դոկտոր (1956)
Տիրապետում է լեզուներին	պարսկերեն
Հայր	Արտո Տերյան
Մայր	Վարթո Տերյան
	Alenush Terian (astronomer) Վիքիպահեստում

Ալենուշ Տերյան (պարսկերեն՝ آلينوش طريان, նոյեմբերի 9, 1920(1920-11-09)^[1], Թեհրան, Իրան^[1] - մարտի 4, 2011(2011-03-04)^[2], Թեհրան, Իրան), Իրանի ֆիզիկայի առաջին կին պրոֆեսոր։ Առաջին արևային աստղադիտարանի հիմնադիրն է Իրանի աստղագիտության պատմության մեջ։ Հայտնի է որպես «Իրանի ժամանակակից աստղագիտության մայր»^[4]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալենուշ Տերյանը ծնվել է 1920 թվականին Թեհրանում։ Մայրը ուսանել էր Շվեյցարիայում և ֆրանսերենի ուսուցչուհի էր, իսկ հայրը Նոր Ջուղայի հայերից էր և գրող էր, կյանքի վերջին 20 տարիներին ծառայել է որպես Իրանի «Սեփահ բանկի» տնօրեն։ Ծնողները տիրապետել են հայերենին, պարսկերենին, և ֆրանսերենին։ Հայրը նաև Ֆիրդուսու բանաստեղծություններից հայերեն թարգմանությունների հեղինակ է, որոնք հրատարակվել են իր գրքում «Արիզադի Պոեզիայի Հավաքածո» (պարսկ.՝ ديوان اشعار آريزاد) անվամբ^[5]։

1947 թվականի մայիսին Ալենուշն ավարտում է ուսումը Թեհրանի համալսարանի Գիտության ֆակուլտետում և նույն տարվա սեպտեմբերից աշխատանքի անցնում նույն ֆակուլտետի ֆիզիկայի լաբորատորիայում, իսկ մեկ տարի հետո նշանակվում լաբորատորիայի գործառությունների պետ։

Տերյանը փորձում է համոզել իր դասախոս Մահմուդ Հեսաբիին, որ օգնի իրեն կրթաթոշակ ստանալ՝ Ֆրանսիայում ուսումը շարունակելու համար։ Սակայն կին լինելու պատճառով մերժվում է։ Չնայած դրան` հոր ֆինանսական օգնությամբ մեկնում է Փարիզ և Սորբոնի համալսարանի Մթնոլորտային ֆիզիկայի ֆակուլտետում շարունակում ուսումը։ 1956 թվականին ստանում է ասպիրանտի աստիճան և Սորբոնում նրան դասախոսի պաշտոն է առաջարկվում։ Սակայն Իրանին ծառայելու համար որոշում է վերադառնալ և որպես դասախոս սկսում է թերմոդինամիկա դասավանդել Թեհրանի համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետում։

1959 թ.-ին Արևմտյան Գերմանիան թոշակ է տրամադրում Թեհրանի համալսարանին` արևային ֆիզիկայի աստղադիտարանում 4 ամիս սովորելու համար, և Տերյանն է ընտրվում որպես թոշակի շահառու։ 1961 թ.-ի մարտին չորս ամսով մեկնում է Գերմանիա, ապա վերադառնում Իրան և 1964 թվականի մայիսի 30-ին արժանանում պրոֆեսորի կոչման` այդպիսով դառնալով Իրանի առաջին կին պրոֆեսորը։

1966 թվականի նոյեմբերի 20-ին ընտրվում է Թեհրանի համալսարանի Երկրաֆիզիկայի կոմիտեի անդամ, իսկ երեք տարի հետո նշանակվում Թեհրանի համալսարանի Երկրաֆիզիկայի հիմնարկի արևային ֆիզիկայի հետազոտությունների խմբի նախագահ և աշխատանքի անցնում արևային ֆիզիկայի աստղադիտարանում, որի հիմնադրման մեջ ինքը մեծ դեր էր կատարել^[6]։

Տերյանը Իրանում աստղաֆիզիկա դասավանդող առաջին անձն էր։ 1979 թվականին պաշտոնաթողման դիմում է ներկայացրել և պաշտոնաթող եղել։ Նա կտակում բնակարանը նվիրել է Ջուղայի հայերին և այն ուսանողներին, որոնք հարմար բնակատեղի չունեն։ Կյանքի վերջը անց է կացրել Թեհրանի Թոհիդ ծերանոցում։

Գնահատականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի հեռուստատեսության «Իմաստուններ» ծրագրի կողմից որպես գիտության ոլորտի մնայուն դեմք է ճանաչվել։ 2003 թվականին նրա կյանքի մասին վավերական ֆիլմ է ստեղծվել Իրանի հեռուստատեսության պատվերով, «Դեպի արև» (պարսկ.՝ سوي خورشيد) անվամբ^[7]։

2006 թվականի հուլիսին Իրանի նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի կողմից գնահատագրի ու շքանշանի է արժանացել։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 ^1,9 https://iranwire.com/en/features/69285/
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 http://www.armenianweekly.com/2011/03/05/terian-passes-away
↑ https://www.bbc.com/persian/iran/2011/03/110307_l03_terian_dies
↑ «پیکر 'مادر نجوم ایران' تشییع شد»։ BBC Persian։ Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 9
↑ «Հարցազրույց Տիկին Ալենուշ Տերյանի հետ (պարսկերեն)»։ 2010-05-04։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 1-ին։ Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 29
↑ «Հարցազրույց Ալենուշ Տերյանի հետ (անգլերեն)»։ 2007-12-19։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-11-12-ին։ Վերցված է 2012-06-02
↑ «Իրանի աստղագիտության մայրը մոռացության շեմին (պարսկերեն)»։ 2007-11-10։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 5-ին։ Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 29

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալենուշ Տերյանը դասարան․ամ կայքում Archived 2016-09-05 at the Wayback Machine.

[_b5f7d07f215b2653-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 ^1,9 https://iranwire.com/en/features/69285/

[_d8af3f07ad54e0f3-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 http://www.armenianweekly.com/2011/03/05/terian-passes-away

[_a8306f0988d36843-3] ttps://www.bbc.com/persian/iran/2011/03/110307_l03_terian_dies

[BBCtashee-4] «پیکر 'مادر نجوم ایران' تشییع شد»։ BBC Persian։ Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 9

[5] «Հարցազրույց Տիկին Ալենուշ Տերյանի հետ (պարսկերեն)»։ 2010-05-04։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 1-ին։ Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 29

[6] «Հարցազրույց Ալենուշ Տերյանի հետ (անգլերեն)»։ 2007-12-19։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-11-12-ին։ Վերցված է 2012-06-02

[ebtekar-7] «Իրանի աստղագիտության մայրը մոռացության շեմին (պարսկերեն)»։ 2007-11-10։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 5-ին։ Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 29

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]