«Մասնակից:ԱՆԱԻԼ7/Ավազարկղ1»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1. Տող 1.


'''Խելագարություն երկուսով,''' '''ընհանուր պսիխոզ'''<ref>Berrios G E & Marková IS (2015) Shared Pathologies. In Bhugra D & Malhi G (eds) ''Troublesome disguises. Managing challenging Disorders in Psychiatry''. 2nd Edition, London, Wiley, pp3-15</ref> կամ '''ընհանուր''' '''զառանցական խանգարում''' ({{lang-fr|Folie à deux}} [ֆոլե ա դու]) հոգեբուժություն [[համախտանիշ]] որի ժամանակ հիվանդության ախտանիշները՝ ցնորական համոզմունքները որոնք երբեմն ուղորդվում են [[Զգայապատրանք|զգայապատրանքներով]]<ref name="pmid16895601">{{cite journal|year=2006|title=The nosological significance of Folie à Deux: a review of the literature|journal=Annals of General Psychiatry|volume=5|issue=|pages=11|doi=10.1186/1744-859X-5-11|pmc=1559622|pmid=16895601|vauthors=Arnone D, Patel A, Tan GM}}</ref><ref name=":0">{{cite journal|year=1997|title=Induced hallucinatory psychosis (folie à deux hallucinatoire): pathogenesis and nosological position|journal=Psychopathology|volume=30|issue=6|pages=309–15|doi=10.1159/000285071|pmid=9444699|vauthors=Dantendorfer K, Maierhofer D, Musalek M}}</ref> և փոխանցվում են մեկ անհատից մյուսին<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20101001005324/http://documentarystorm.com/psychology/madness-in-the-fast-lane/|title=Madness In The Fast Lane|last=|first=|date=24.09.2010|website=Documentary Storm|publisher=|accessdate=}}</ref>։ Եթե հիվանդության աղտանիշները տարածվում են 2-ից ավել անհատների միջև այն կարող է կոչվել folie à trois («Խելագարություն երեքով»), folie à quatre (Խելագարություն չորսով), folie en famille («ընտանեկան խելագարություն») կամ նույնիսկ folie à plusieurs («խելագարություն մի քանի հոգու միջև»):
'''Խելագարություն երկուսով,''' '''ընհանուր պսիխոզ'''<ref>Berrios G E & Marková IS (2015) Shared Pathologies. In Bhugra D & Malhi G (eds) ''Troublesome disguises. Managing challenging Disorders in Psychiatry''. 2nd Edition, London, Wiley, pp3-15</ref> կամ '''ընհանուր''' '''զառանցական խանգարում''' ({{lang-fr|Folie à deux}} [ֆոլե ա դու]) հոգեբուժություն [[համախտանիշ]] որի ժամանակ հիվանդության ախտանիշները՝ ցնորական համոզմունքները որոնք երբեմն ուղորդվում են [[Զգայապատրանք|զգայապատրանքներով]]<ref name="pmid16895601">{{cite journal|year=2006|title=The nosological significance of Folie à Deux: a review of the literature|journal=Annals of General Psychiatry|volume=5|issue=|pages=11|doi=10.1186/1744-859X-5-11|pmc=1559622|pmid=16895601|vauthors=Arnone D, Patel A, Tan GM}}</ref><ref name=":0">{{cite journal|year=1997|title=Induced hallucinatory psychosis (folie à deux hallucinatoire): pathogenesis and nosological position|journal=Psychopathology|volume=30|issue=6|pages=309–15|doi=10.1159/000285071|pmid=9444699|vauthors=Dantendorfer K, Maierhofer D, Musalek M}}</ref> և փոխանցվում են մեկ անհատից մյուսին<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20101001005324/http://documentarystorm.com/psychology/madness-in-the-fast-lane/|title=Madness In The Fast Lane|last=|first=|date=24.09.2010|website=Documentary Storm|publisher=|accessdate=31.05.2011}}</ref>։ Եթե հիվանդության աղտանիշները տարածվում են 2-ից ավել անհատների միջև այն կարող է կոչվել folie à trois («Խելագարություն երեքով»), folie à quatre (Խելագարություն չորսով), folie en famille («ընտանեկան խելագարություն») կամ նույնիսկ folie à plusieurs («խելագարություն մի քանի հոգու միջև»):


Հոգեբուժական վերջին աշխատություների մեջ հիվանդությունը է տրվում են պարբեր անվանումներ մասնավորապես «<nowiki/>[[Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի|Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի»]] հինգրեորդ հրատարակությունում (DSM-IV – 297.3) այն կոչվում է '''ընդհանուր (միասնական) փսիխոտիկ խանգարում''' ({{lang-en|shared psychotic disorder}}), իսկ «<nowiki/>[[Հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների միջազգային վիճակագրական դասակարգում|Հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների միջազգային վիճակագրական դասակարգիչում»]]՝ '''ինդուկցված զառանցական խանգարում''' ({{lang-en|}}<nowiki/>induced delusional disorder) (F24)։ Այնուամնենայնիվ հետազոտական գրականությունը հիմնականում օգտագործում է հիվանդության սկզբնական անվանումը։ Այս պահին հիվանդությունը ընդգրկված չէ «<nowiki/>[[Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի|Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկ»]]-ում։ : Խանգարումը առաջին անգամ նկարագրվել է 19-րդ դարի ֆրանսիական հոգեբուժներ ՝ Շաղլ Լասիեգի և Ժան-Պիեղ Ֆալողեի կողմից հայտնի է նաև որպես '''Լասիեգի-Ֆալողեի համախտանիշ'''<ref name=":0" /><ref name="Berrios" />: Հիվանդության անվանում գալիս է հենց ֆրանսերենից ({{lang-fr|Folie à deux}})։
Հոգեբուժական վերջին աշխատություների մեջ հիվանդությունը է տրվում են պարբեր անվանումներ մասնավորապես «<nowiki/>[[Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի|Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի»]] հինգրեորդ հրատարակությունում (DSM-IV – 297.3) այն կոչվում է '''ընդհանուր (միասնական) փսիխոտիկ խանգարում''' ({{lang-en|shared psychotic disorder}}), իսկ «<nowiki/>[[Հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների միջազգային վիճակագրական դասակարգում|Հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների միջազգային վիճակագրական դասակարգիչում»]]՝ '''ինդուկցված զառանցական խանգարում''' ({{lang-en|}}<nowiki/>induced delusional disorder) (F24)։ Այնուամնենայնիվ հետազոտական գրականությունը հիմնականում օգտագործում է հիվանդության սկզբնական անվանումը։ Այս պահին հիվանդությունը ընդգրկված չէ «<nowiki/>[[Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի|Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկ»]]-ում։ : Խանգարումը առաջին անգամ նկարագրվել է 19-րդ դարի ֆրանսիական հոգեբուժներ ՝ Շաղլ Լասիեգի և Ժան-Պիեղ Ֆալողեի կողմից հայտնի է նաև որպես '''Լասիեգի-Ֆալողեի համախտանիշ'''<ref name=":0" />: Հիվանդության անվանում գալիս է հենց ֆրանսերենից ({{lang-fr|Folie à deux}})։


== Նախանծաներ և ախտանիշներ ==
== Նախանծաներ և ախտանիշներ ==
Տող 25. Տող 25.
Ինչպես [[անձնային խանգարում]] մեծ մասը (եթե ոչ բալորը) '''համատեղ''' '''զառանցական խանգարում''' ազդում է մարդու կյանքի հոգեբանական և սոցիալական ասպեկտների վրա։ Կենսաբանակ ազդեցեւթյունը՝ քանի որ ցնորական համոզմունքներ ուղորդվում են վախի զգացումով և [[Պարանոյա|պարանոյաով]] մեծանում է լարվածության ([[Սթրես|սթրեսի]]) մակարդակը։ Օրինակ, եթե կինը հավատում է, որ արևից ճառագայթումը թունավորում է իր սնունդը, նա չափազանց և վախեցած կլինի իր կյանքի համար և կենթարկվի մեծ սթրեսի: Սթրեսի բարձրացումը բացասաբար կանդրադառնա նրա ֆիզիկական առողջության վրա, քանի որ սթրեսը մեծացնում է արյան ճնշումը և սրտի կծկումների հաճախություն, արագացնում է շնչառության, ինչը կարող է սրտանոթային հիվանդությունների զարգացման պատճառ դառնալ: Բացի այդ, սթրեսի պատճառով կթուլանում է իմունային համակարգը կմեծանում [[Շաքարային դիաբետ|շաքարախտի]] և [[Ճարպակալում|ճարպակալման]] առաջացման հավանակությունը<ref>{{Cite news|url=https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress-symptoms/art-20050987|title=How stress affects your body and behavior|work=Mayo Clinic|access-date=2018-03-22|language=en}}</ref>։ Այս առողջական ռիսկեր մեծանում են հիվանդության ծանրության հետ, հատկապես, եթե խնդիրնեև չեն բուժվում և դառնում են քրոնիկ, ինչը հանգեցնում է [[Տագնապային խանգարում|տագնապային խանգարման]] և [[Դեպրեսիա|դեպրեսիայի]] զարգացման:
Ինչպես [[անձնային խանգարում]] մեծ մասը (եթե ոչ բալորը) '''համատեղ''' '''զառանցական խանգարում''' ազդում է մարդու կյանքի հոգեբանական և սոցիալական ասպեկտների վրա։ Կենսաբանակ ազդեցեւթյունը՝ քանի որ ցնորական համոզմունքներ ուղորդվում են վախի զգացումով և [[Պարանոյա|պարանոյաով]] մեծանում է լարվածության ([[Սթրես|սթրեսի]]) մակարդակը։ Օրինակ, եթե կինը հավատում է, որ արևից ճառագայթումը թունավորում է իր սնունդը, նա չափազանց և վախեցած կլինի իր կյանքի համար և կենթարկվի մեծ սթրեսի: Սթրեսի բարձրացումը բացասաբար կանդրադառնա նրա ֆիզիկական առողջության վրա, քանի որ սթրեսը մեծացնում է արյան ճնշումը և սրտի կծկումների հաճախություն, արագացնում է շնչառության, ինչը կարող է սրտանոթային հիվանդությունների զարգացման պատճառ դառնալ: Բացի այդ, սթրեսի պատճառով կթուլանում է իմունային համակարգը կմեծանում [[Շաքարային դիաբետ|շաքարախտի]] և [[Ճարպակալում|ճարպակալման]] առաջացման հավանակությունը<ref>{{Cite news|url=https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress-symptoms/art-20050987|title=How stress affects your body and behavior|work=Mayo Clinic|access-date=2018-03-22|language=en}}</ref>։ Այս առողջական ռիսկեր մեծանում են հիվանդության ծանրության հետ, հատկապես, եթե խնդիրնեև չեն բուժվում և դառնում են քրոնիկ, ինչը հանգեցնում է [[Տագնապային խանգարում|տագնապային խանգարման]] և [[Դեպրեսիա|դեպրեսիայի]] զարգացման:


Իրականում, զառանցական խանգարում տառապողներիր մոտ այլ [[հոգեբանական խանգարումներ]] օրինակ՝ անհանգստությունը և դեպրեսիան զարգացնելու հավանակությունը ավելի մեծ է։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ ընհանուր զառանցական խանգարում ունեցող մարդկանց 55%-ը գենետիկորեն նախատրամադրված են որոշ հոգեբանական խանգարումների հանդեպ, ինչպիսիք են [[Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում|երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարումը]], [[Շիզոֆրենիա|շիզոֆրենիան]], [[Տագնապային խանգարում|տագնապային խանգարումը]] և [[Դեպրեսիա|դեպրեսիան]] և այլն: Այս նախատրամադրվածությունը սովորաբար առաջանում է ընհանուր զառանցական խանգարումով (ԸԶԽ) տառապող մարդու մոտ վախի, անհանգստության և հուսալքության մակարդակի բարձրացմամբ հետևանքով, այս գործոները իրենց պայմանավորված արյան մեջ [[Կորտիզոլ|կորտիզոլի]] և [[դոֆամին]] մակարդակի բարձրացրացումով<ref name="auto1" />: Քանի որ ընհանուր զառանցական խանգարումը ինքնին բավականին սարսափեցնող և սթրեսային խանգառում է որի հետ հիվանդները ստիպված են համակերպվել/ապրել ։ Այլ խանգառումների օիրնակ [[Դեպրեսիա|դեպրեսիայի]]՝ ավելացման դեպքում ավելացնելով անհանգստություն, որը բնութագրվում է նյարդայնացմամբ, անհանգստությամբ, վախով և վախով և ընկճվածությամբ, հուսահատության և ընկճվածության մի վիճակ է նրանց կյանքը անհնարին դարձնում:
Իրականում, զառանցական խանգարում տառապողներիր մոտ այլ [[հոգեբանական խանգարումներ]] օրինակ՝ անհանգստությունը և դեպրեսիան զարգացնելու հավանակությունը ավելի մեծ է։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ ընհանուր զառանցական խանգարում ունեցող մարդկանց 55%-ը գենետիկորեն նախատրամադրված են որոշ հոգեբանական խանգարումների հանդեպ, ինչպիսիք են [[Երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարում|երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարումը]], [[Շիզոֆրենիա|շիզոֆրենիան]], [[Տագնապային խանգարում|տագնապային խանգարումը]] և [[Դեպրեսիա|դեպրեսիան]] և այլն: Այս նախատրամադրվածությունը սովորաբար առաջանում է ընհանուր զառանցական խանգարումով (ԸԶԽ) տառապող մարդու մոտ վախի, անհանգստության և հուսալքության մակարդակի բարձրացմամբ հետևանքով, այս գործոները իրենց պայմանավորված արյան մեջ [[Կորտիզոլ|կորտիզոլի]] և [[դոֆամին]] մակարդակի բարձրացրացումով<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.everydayhealth.com/depression/stress-may-trigger-mental-illness-and-depression-in-teens.aspx|title=EverydayHealth.com|last=|first=|date=29.04. 2013|website=EverydayHealth.com|publisher=|accessdate=22.03.2018}}</ref>: Քանի որ ընհանուր զառանցական խանգարումը ինքնին բավականին սարսափեցնող և սթրեսային խանգառում է որի հետ հիվանդները ստիպված են համակերպվել/ապրել ։ Այլ խանգառումների օիրնակ [[Դեպրեսիա|դեպրեսիայի]]՝ հուսահատության և ընկճվածություն անփոփոխ վիճակի, և [[տագնապային խանգարում]] ուղորդվում է նյարդայնացմամբ, անհանգստությամբ, վախով և մտավախությամբ ավելանան դեպքում հիվանդի կյանքը կդառնա անտանելի դժվար<ref>{{Cite news|url=https://www.medicalnewstoday.com/info/anxiety|title=Anxiety: Causes, symptoms, and treatments|work=Medical News Today|access-date=2018-03-22|language=en}}</ref>։
Ընհանուր զառանցական խանգարման ամենա ակնհայտ հետևանքներից մեկը հասարակության մեկուսացումն է։ Եթե անհատը հավատում է, որ [[Հետաքննությունների դաշնային բյուրո|ՀԴԲ]]-ն հետևում է իրեն, կամ կան մարդիկ, ովքեր փորձում են վնասել նրան, նա մեկուսանում է հասարակությունից և դադարեցնել մարդկանց մեծամասնության հետ խոսելը, մանավանդ, եթե նա որևէ թշնամանք կամ իր ցնորական համոզմունքերի հանդեպ անհավառություն է զգում: Քանի որ ընդհանուր զառանցական խանգարումը սովորաբար տեղի է ունենում անդեն իսկ, սոցիալապես մեկուսացված մարդկանց մոտ, հետագա մեկուսացումը վաթարացնում է հիվանդությունը, քանի որ այն երկրորդական անհատը մնում է մենակ «դրդող»-ի հետ՝ հեռու այն մարդկանցից, ովքեր փորձում է օգնել նրանց:
<br />

== Պատճառներ ==
Ոչ մեկի հայտնի չեն ԸԶԽ-ի առաջացման ճշգիրտ պատճառները, բայց հայտնի է որ [[Սթրես|սթրեսը]] և սոցալական մեկուսացումը գլխավոր նպաստող գործոններն են<ref>{{Cite web|url=https://luxury.rehabs.com/schizophrenia/shared-psychotic-disorder/|title=Shared Psychotic Disorder - Treatment Options|website=luxury.rehabs.com|language=en|access-date=2018-03-22}}</ref>։ Երբ մենք սոցիալապես մեկուսացված ենք, խոսում ենք շատ քիչ մարդկանցից հետ, որոնք մեզ համար շատ կարևոր են դառնում, և մենք նրանց են ավելի վստահելի համարվում, այդ իսկ պատճառոցով, երբ «դրդողը» է կիսում ցնորական համոզմունքներով, երկրորդական արձը, ամենայն հավանականությամբ, հավատում է նրան: Բացի այդ, քանի որ այն մարդիկ ում մոտ արդեն սկսում է զարգանալ ընհանուր զառանցական խանգարումը սոցալապես մեկուսացված են, չկա ինչ-որ մեկը որ նրանց հիշեցնի իրենց համոզմունքների մասին անհնարին են կամ կամ քիչ հավանական և դա մեծացնում է նրանց մուտ ԸԶԽ-ի զարգացման հավանականությունը։ Իրականում ընհանուր զառանցական խանգարումը բուժելու համար ընդամենը պետք է երկրորդական անհատին հեռացնել «դրդուղ»-ից և անհրաժեշտության դեպքում տրամադրել լրացուցիչ բուժում<ref name="auto2">{{Cite web|url=https://www.mentalhelp.net/articles/symptoms-of-shared-psychotic-disorder/|title=Symptoms of Shared Psychotic Disorder|website=www.mentalhelp.net|access-date=2018-03-22}}</ref>։

Սթրեսը նույնպես գործոն է, որը առաջացնում է [[Հոգեկան հիվանդություններ|հոգեկան հիվանդություններ:]] Մարդկանց մեծամասնությունը, ում մոտ զարգացնում են համատարած զառանցքային խանգարում, գենետիկորեն նախատրամադրված են հոգեկան հիվանդությաների հանդեպ. Այնուամենայնիվ, այս նախատրամադրվածությունը (այսինքն `շիզոֆրենիայի գեները, որոնք անհրաժեշտ է ակտիվացնել) բավարար չէ հոգեկան խանգարման զարգացման համար: Սակայն, եթե մարդը սթրեսի է ենթարկվում, նրանց [[Մակերիկամ|մակերիկամները]] արտազատում է սթրեսի հորմոնալ՝ կորտիզոլը, ինչը բարձրացնում է ուղեղում դոպամինի մակարդակի, իսկ դոպամինի մակարդակի փոփոխությունները կապված են հոգեկան հիվանդության հետ<ref name=":1" />: Արդյունքում, սթրեսը մեծացնում է հոգեբանական խանգարումների այդ թվում նաև ընհանուր զառանցական խանգարման զարգացնելու հավանականությունը։

== Ախտորոշում ==
Ընհանուր զառանցական խանգարումը դժվար է ախտորոշել, քանի որ սովորաբար հիվանդը չի դիմում բժիշկի, հիվանդը չի գիտակցում չեն , որ իրենց համոզմունքները խելահեղ եմ է, քանի որ դա գալիս է գերիշխող դիրքի ինչ-որ մեկի կողմից, որին նրանք վստահում են: Ավելին, քանի որ նրանց մոլորությունը աստիճանաբար աճում է և ժամանակի ընթացքում ուժգնանում է, այս ընթացքում նրանց կասկածը դանդաղորեն թուլանում է: Համատեղ ապուշ խանգարումը ախտորոշվում է DSM-5- ի միջոցով, և ըստ այդմ տուժած անձը պետք է համապատասխանի երեք չափանիշ.

== Ծանոթագրություններ ==
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{ծանցանկ}}

16:37, 21 Մարտի 2020-ի տարբերակ

Խելագարություն երկուսով, ընհանուր պսիխոզ[1] կամ ընհանուր զառանցական խանգարում (ֆր.՝ Folie à deux [ֆոլե ա դու]) հոգեբուժություն համախտանիշ որի ժամանակ հիվանդության ախտանիշները՝ ցնորական համոզմունքները որոնք երբեմն ուղորդվում են զգայապատրանքներով[2][3] և փոխանցվում են մեկ անհատից մյուսին[4]։ Եթե հիվանդության աղտանիշները տարածվում են 2-ից ավել անհատների միջև այն կարող է կոչվել folie à trois («Խելագարություն երեքով»), folie à quatre (Խելագարություն չորսով), folie en famille («ընտանեկան խելագարություն») կամ նույնիսկ folie à plusieurs («խելագարություն մի քանի հոգու միջև»):

Հոգեբուժական վերջին աշխատություների մեջ հիվանդությունը է տրվում են պարբեր անվանումներ մասնավորապես «Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի» հինգրեորդ հրատարակությունում (DSM-IV – 297.3) այն կոչվում է ընդհանուր (միասնական) փսիխոտիկ խանգարում (անգլ.՝ shared psychotic disorder), իսկ «Հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների միջազգային վիճակագրական դասակարգիչում»՝ ինդուկցված զառանցական խանգարում (անգլ.՝ induced delusional disorder) (F24)։ Այնուամնենայնիվ հետազոտական գրականությունը հիմնականում օգտագործում է հիվանդության սկզբնական անվանումը։ Այս պահին հիվանդությունը ընդգրկված չէ «Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկ»-ում։ : Խանգարումը առաջին անգամ նկարագրվել է 19-րդ դարի ֆրանսիական հոգեբուժներ ՝ Շաղլ Լասիեգի և Ժան-Պիեղ Ֆալողեի կողմից հայտնի է նաև որպես Լասիեգի-Ֆալողեի համախտանիշ[3]: Հիվանդության անվանում գալիս է հենց ֆրանսերենից (ֆր.՝ Folie à deux)։

Նախանծաներ և ախտանիշներ

Խելագարություն երկուսով համախտանիշը առավել հաճախ ախտորոշվում է, երբ երկու կամ ավելի անհատներ ապրում են միասին, սոցիալական կամ ֆիզիկապես մեկուսացված են և այլ մարդկանց հետ շատ քիչ շփում ունեն։ Հատկանշական է որ հիվանդներից միայն մեկն է տառապում իսկական փսիխոտիկ խանգարումով: Զառանցանքը փոխանցվում է (ինդուկցիա) մյուս անձ(եր)ին և սովորաբար անհետանում է հիվանդի հետ շփումը դադարեցնելուց հետո[5]։ Առաջարկվել են հիվանդության մի շարք ենթադասակարգեր, որոնք նկարագրում են թե ինչպես է մեկ անհատի ցնորական համոզմունք փոխանցվում ուրիշներին։

  • Պարտադրված խելագարություն (ֆր.՝ Folie imposée)Երբ գերիշխող անձը (նաև կոչվում է «առաջնային», «դրդող» կամ «գլխավոր») սկզբում հոգեբանական դրվագի ժամանակ ձևավորում է ցնորական համոզմունք և պարտադրում է այն մեկ այլ անձի կամ անձանց («երկրորդական», «ընդունող» կամ «մասնակից») որ արտաքին ազդեցութայան չենթարկվելու դեպքում ամենայն հավանականությամբ «երկրորդական անձը» մոլորության մեջ չէր ընկնի: Հիվանդների միմիանցից առանձին հիվանդանոց ընդունվելու դեպքում երկրորդական հիվանդ(ներ)ի մոտ խանգառումը սովորաբար անցնում է առանց դեղորայքի օգտագործման:
  • Միաժամանակյա խելագարություն (ֆր.՝ Folie simultanée) նկարագրում է այն իրավիճակը, երբ երկու անհատ ենթադրաբար միմիանցից անկախ տառապում են փսիխոզ, ազդում են միմյանց զառանցանքների բովանդակության վրա այնպես որ դրանք դառնում են նույնական կամ անհաստատլիերեն նման։ Կա՛մ իրավիճակ որի դեպքում երկու անձինք «անառողջ նախատրամադրվածություն» ցնորական փսիխոզ հանդեպ և նպաստում են միմիյանց ախտանիշները առաջացմանը[6]:

Խելագարություն երկուսովը և իր ավելի շատ մարդկանց ընդգրկող «ազգականեր» խանգառումները իրենց մի շարք հատկանիշներով հոգեբուժական հետաքրքրասիրության աղբյուր են հանդիսանում։ «Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկ» վերջին հրատարակության մեջ նշում է, եթե գաղափարը կամ համոզմունքը որին հավատում է անհայտը «սովորաբար ընդունվում է անհատի մշակույթի կամ ենթամշակույթի մնացած անդամների կողմից» ապա նրա չիկարող զառանցանք ախտորոշվել: Պարզ չէ, թե որ պահին է ցնորական համարվող համոզմունք, դուրս գալիս հիվանդության դասակարգից դառնում է տրամաբանական, դրան հավատացող մարդկանց քանակաի պատճառով: Երբ մեծ թվով մարդիկ հավատում են ակնհայտորեն կեղծ և ամենայն հավանականությամբ մտահոգող գաղափարների, որոնք հիմնված են լոկ լուրերի վրա, այդ համոզմունքները հոգեբուժների կողմից չեն համարվում կլինիկական ցնորաբանություն այլ փոխարենը կոչվում են զանգվածային հիստերիա:

Ինչպես շատ հոգեբանական խանգարումների դեպքում, հիվանդների զառանցանքի աստիճանը և տեսակը տարբերվում են, այնուամենայնիվ երկրորդական հիվանդ(ներ)ը սովորաբար ընդօրինակում են «դրդող»-ի զառանցանքը, և արդյունքում դրանք գրեթե նույնական են միմյանց[7]։ «Դրդող»-ը հիմնականում չի գիտակցում, որ նա վնասում է են մյուս անհատին(անհատներին), այլ փոխարենը կարծում է, որ օգնում է նրան՝ պատմելով նրան «ճշմարտություն»-ը։

Ցնորական համոզմունքները տեսակներ

«Psychology Today» (հայերեն՝ Հոգեբանությունն այսօր) ամսագիրը սահմանում է «հաստատուն համոզմունքներ, որոնք չեն փոխվում, նույնիսկ այն դեպքում, երբ մարդուն ներկայացվում են հակառակն ապացուցող փաստեր»[8]։ Գոյություն ունեն ցնորական համոզմունքները 4 հիմնական տեսակ, որոնք «դրդող»-ից փոխանցվում են երկրորդական անհատին․ Տարօրինակ ցնորական համոզմունքներ, ոչ տարօրինակ ցնորական համոզմունքներ, տրամադրություն համադրող մոլություն և տրամադրություն չեզոք մոլություն:

  • Տարօրինակ ցնորական համոզմունքներիը ակնհայտորեն անճշմարտացի են և անհասկանալի են նույն մշակույթի կորաղների, և նույն իսկ հոգեբանական խանգարում ունեցող մարդկանց համար: Օրինակ, երբ անհատը մտածում է ինչ-որ մեկը հանել և փոխարինել նրա բոլոր օրգանները մինչ նա քնած է եղել ընդորում առանց մարմնի վրա որևէ սպի թողնելու և նրանց արթնանալու: Մարդ ոչ միայն չի ողջ չի մնալ նման վիրահատությունից հետո, այլ եթե անգամ ողջ մնա, նրա մարմինը ծածկված կլինեին սպիներով, սպիպված կլինեն ընդունել շշերով դիմադրողականությունը թուլացնող և ցավազրկող դեղամիջոցներ, կունենա անտանելի ցավեր և ի վիճակի չի լինի շարժվել:
  • Ոչ այդքան տարօրինակ ցնորական համոզմունքներիը տարածված են անձնային խանգարում ունեցող մարդկանց շրջանում և հասկանալի են նույն մշակույթի պատկանող մարդկանց համար: Օրինակ, եթե մեկը մտածում է, որ ՀԴԲ-ն (FBI) իրենց հետևում է պաշտոնական նշան չունեցող մեքենաներով և անվտանգության տեսախցիկներով, ապա նրանք ունի ոչ այդան տարօրինակ ցնորական համոզմունք: Չնայած այդպիսի համոզմունք ունենալը սովորական մարդու համար շատ տարօրինակ, բայց դա հնարավոր է և, հետևաբար, հասկանում է շրջապատի համար։
  • Տրամադրությունից կախված ցնորական համոզմունքները կապված են տվյալ պահին մարդու հույզերին հետ, սովորբար առաջանում են մանիակային համախտանիշի և դեպրեսի դրվագիների ժամանակ: Օրինակ ՝ այսպիսի համոզմունք ունեցող մարդը կարող է հավատալ, որ նա այսօր երեկոյան կազինոյում 2 միլիոն դոլար է շահելու՝ չնայած այն փաստի, որ մարդկանց մեծամասնությունը, ովքեր կազինո են գնում, հեռանում են ՝ կորցնելով իրեց գումարը, իսկ որոշ դեպքերում էլ եթե անգամ շահում են, գումարը հազվադեպ է գերազանցում 100 դոլար, և 2 միլիոն դոլար շահելու հավանականություը չնչին է: Նույնկերպ, դեպրեսիվ վիճակում գտնվող մարդը կարող է հավատալ, որ հաջորդ օրը կայծակը հարվածելու է իր մորը , չնայած այն փաստը, որ տարեկան կայծակի հարվածներից վիրավորվում է ընդամենը մոտ 240 000 մարդ (2019 թվականի դրությամբ մոտավորապես 7.57 միլիարդ մարդուց բաղկացած համաշխարհային բնակչությունից):
  • Տրամադրությունից չկախված ցնորական համոզմունքները տրամադրությունից կախված ցնորական համոզմունքներիի հակառակ երևույթն են, քանի որ դրանք կապված չեն տրամադրության հետ անտարբեր։ Կարող են լինել տարօրինակ կամ ոչ այդքան տարօրինակ: Ըստ «Mental Health Daily» ամսագրի տրամադրած պաշտոնական սահմանումը դա՝ «կեղծ համոզմունք է, որն ուղղակիորեն կապված չէ անձի հուզական վիճակի հետ»: Օրինակ՝ եթե մեկը միանգամայն համոզված է, որ ինչ-որ մեկը մարմիններ է փոխել իր հարևանի հետ, այս համոզմունքը մնում է կապված չէ այդ մարդը դեպրեսիվ կամ մանիակային վիճակում լինլու փաստից[9][10]։

Կենսահոգեբանական ազդեցություններ

Ինչպես անձնային խանգարում մեծ մասը (եթե ոչ բալորը) համատեղ զառանցական խանգարում ազդում է մարդու կյանքի հոգեբանական և սոցիալական ասպեկտների վրա։ Կենսաբանակ ազդեցեւթյունը՝ քանի որ ցնորական համոզմունքներ ուղորդվում են վախի զգացումով և պարանոյաով մեծանում է լարվածության (սթրեսի) մակարդակը։ Օրինակ, եթե կինը հավատում է, որ արևից ճառագայթումը թունավորում է իր սնունդը, նա չափազանց և վախեցած կլինի իր կյանքի համար և կենթարկվի մեծ սթրեսի: Սթրեսի բարձրացումը բացասաբար կանդրադառնա նրա ֆիզիկական առողջության վրա, քանի որ սթրեսը մեծացնում է արյան ճնշումը և սրտի կծկումների հաճախություն, արագացնում է շնչառության, ինչը կարող է սրտանոթային հիվանդությունների զարգացման պատճառ դառնալ: Բացի այդ, սթրեսի պատճառով կթուլանում է իմունային համակարգը կմեծանում շաքարախտի և ճարպակալման առաջացման հավանակությունը[11]։ Այս առողջական ռիսկեր մեծանում են հիվանդության ծանրության հետ, հատկապես, եթե խնդիրնեև չեն բուժվում և դառնում են քրոնիկ, ինչը հանգեցնում է տագնապային խանգարման և դեպրեսիայի զարգացման:

Իրականում, զառանցական խանգարում տառապողներիր մոտ այլ հոգեբանական խանգարումներ օրինակ՝ անհանգստությունը և դեպրեսիան զարգացնելու հավանակությունը ավելի մեծ է։ Դա տեղի է ունենում այն պատճառով, որ ընհանուր զառանցական խանգարում ունեցող մարդկանց 55%-ը գենետիկորեն նախատրամադրված են որոշ հոգեբանական խանգարումների հանդեպ, ինչպիսիք են երկբևեռ աֆեկտիվ խանգարումը, շիզոֆրենիան, տագնապային խանգարումը և դեպրեսիան և այլն: Այս նախատրամադրվածությունը սովորաբար առաջանում է ընհանուր զառանցական խանգարումով (ԸԶԽ) տառապող մարդու մոտ վախի, անհանգստության և հուսալքության մակարդակի բարձրացմամբ հետևանքով, այս գործոները իրենց պայմանավորված արյան մեջ կորտիզոլի և դոֆամին մակարդակի բարձրացրացումով[12]: Քանի որ ընհանուր զառանցական խանգարումը ինքնին բավականին սարսափեցնող և սթրեսային խանգառում է որի հետ հիվանդները ստիպված են համակերպվել/ապրել ։ Այլ խանգառումների օիրնակ դեպրեսիայի՝ հուսահատության և ընկճվածություն անփոփոխ վիճակի, և տագնապային խանգարում ուղորդվում է նյարդայնացմամբ, անհանգստությամբ, վախով և մտավախությամբ ավելանան դեպքում հիվանդի կյանքը կդառնա անտանելի դժվար[13]։

Ընհանուր զառանցական խանգարման ամենա ակնհայտ հետևանքներից մեկը հասարակության մեկուսացումն է։ Եթե անհատը հավատում է, որ ՀԴԲ-ն հետևում է իրեն, կամ կան մարդիկ, ովքեր փորձում են վնասել նրան, նա մեկուսանում է հասարակությունից և դադարեցնել մարդկանց մեծամասնության հետ խոսելը, մանավանդ, եթե նա որևէ թշնամանք կամ իր ցնորական համոզմունքերի հանդեպ անհավառություն է զգում: Քանի որ ընդհանուր զառանցական խանգարումը սովորաբար տեղի է ունենում անդեն իսկ, սոցիալապես մեկուսացված մարդկանց մոտ, հետագա մեկուսացումը վաթարացնում է հիվանդությունը, քանի որ այն երկրորդական անհատը մնում է մենակ «դրդող»-ի հետ՝ հեռու այն մարդկանցից, ովքեր փորձում է օգնել նրանց:

Պատճառներ

Ոչ մեկի հայտնի չեն ԸԶԽ-ի առաջացման ճշգիրտ պատճառները, բայց հայտնի է որ սթրեսը և սոցալական մեկուսացումը գլխավոր նպաստող գործոններն են[14]։ Երբ մենք սոցիալապես մեկուսացված ենք, խոսում ենք շատ քիչ մարդկանցից հետ, որոնք մեզ համար շատ կարևոր են դառնում, և մենք նրանց են ավելի վստահելի համարվում, այդ իսկ պատճառոցով, երբ «դրդողը» է կիսում ցնորական համոզմունքներով, երկրորդական արձը, ամենայն հավանականությամբ, հավատում է նրան: Բացի այդ, քանի որ այն մարդիկ ում մոտ արդեն սկսում է զարգանալ ընհանուր զառանցական խանգարումը սոցալապես մեկուսացված են, չկա ինչ-որ մեկը որ նրանց հիշեցնի իրենց համոզմունքների մասին անհնարին են կամ կամ քիչ հավանական և դա մեծացնում է նրանց մուտ ԸԶԽ-ի զարգացման հավանականությունը։ Իրականում ընհանուր զառանցական խանգարումը բուժելու համար ընդամենը պետք է երկրորդական անհատին հեռացնել «դրդուղ»-ից և անհրաժեշտության դեպքում տրամադրել լրացուցիչ բուժում[15]։

Սթրեսը նույնպես գործոն է, որը առաջացնում է հոգեկան հիվանդություններ: Մարդկանց մեծամասնությունը, ում մոտ զարգացնում են համատարած զառանցքային խանգարում, գենետիկորեն նախատրամադրված են հոգեկան հիվանդությաների հանդեպ. Այնուամենայնիվ, այս նախատրամադրվածությունը (այսինքն `շիզոֆրենիայի գեները, որոնք անհրաժեշտ է ակտիվացնել) բավարար չէ հոգեկան խանգարման զարգացման համար: Սակայն, եթե մարդը սթրեսի է ենթարկվում, նրանց մակերիկամները արտազատում է սթրեսի հորմոնալ՝ կորտիզոլը, ինչը բարձրացնում է ուղեղում դոպամինի մակարդակի, իսկ դոպամինի մակարդակի փոփոխությունները կապված են հոգեկան հիվանդության հետ[12]: Արդյունքում, սթրեսը մեծացնում է հոգեբանական խանգարումների այդ թվում նաև ընհանուր զառանցական խանգարման զարգացնելու հավանականությունը։

Ախտորոշում

Ընհանուր զառանցական խանգարումը դժվար է ախտորոշել, քանի որ սովորաբար հիվանդը չի դիմում բժիշկի, հիվանդը չի գիտակցում չեն , որ իրենց համոզմունքները խելահեղ եմ է, քանի որ դա գալիս է գերիշխող դիրքի ինչ-որ մեկի կողմից, որին նրանք վստահում են: Ավելին, քանի որ նրանց մոլորությունը աստիճանաբար աճում է և ժամանակի ընթացքում ուժգնանում է, այս ընթացքում նրանց կասկածը դանդաղորեն թուլանում է: Համատեղ ապուշ խանգարումը ախտորոշվում է DSM-5- ի միջոցով, և ըստ այդմ տուժած անձը պետք է համապատասխանի երեք չափանիշ.

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Berrios G E & Marková IS (2015) Shared Pathologies. In Bhugra D & Malhi G (eds) Troublesome disguises. Managing challenging Disorders in Psychiatry. 2nd Edition, London, Wiley, pp3-15
  2. ↑ Arnone D, Patel A, Tan GM (2006). «The nosological significance of Folie à Deux: a review of the literature». Annals of General Psychiatry. 5: 11. doi:10.1186/1744-859X-5-11. PMC 1559622. PMID 16895601.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  3. ↑ 3,0 3,1 Dantendorfer K, Maierhofer D, Musalek M (1997). «Induced hallucinatory psychosis (folie à deux hallucinatoire): pathogenesis and nosological position». Psychopathology. 30 (6): 309–15. doi:10.1159/000285071. PMID 9444699.
  4. ↑ «Madness In The Fast Lane». Documentary Storm. 24.09.2010. Վերցված է 31.05.2011-ին.
  5. ↑ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ԱՌՈՂՋՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏ ԿԱՊՎԱԾ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ՎԻՃԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ԴԱՍԱԿԱՐԳԻՉ. 19․09․2013թ. էջ 186.
  6. ↑ Dewhurst, ; Todd,, Kenneth; Todd, John (https://journals.lww.com/jonmd/Citation/1956/11000/THE_PSYCHOSIS_OF_ASSOCIATION_FOLIE_A_DEUX.3.aspx) [1956]. «"The psychosis of association: Folie à deux"». Journal of Nervous and Mental Disease (5): 451–459. doi:10.1097/00005053-195611000-00003. PMID 13463598. {{cite journal}}: External link in |date= (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  7. ↑ «Shared Psychotic Disorder Symptoms - Psych Central». Psych Central (ամերիկյան անգլերեն). 2016-05-17. Վերցված է 2018-03-22-ին.
  8. ↑ «Delusional Disorder | Psychology Today». Psychology Today (անգլերեն). Վերցված է 2018-03-22-ին.
  9. ↑ «Delusion Types». News-Medical.net (անգլերեն). 2010-08-15. Վերցված է 2018-03-22-ին.
  10. ↑ «4 Types of Delusions & Extensive List of Themes - Mental Health Daily». Mental Health Daily (ամերիկյան անգլերեն). 2015-04-29. Վերցված է 2018-03-22-ին.
  11. ↑ «How stress affects your body and behavior». Mayo Clinic (անգլերեն). Վերցված է 2018-03-22-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 «EverydayHealth.com». EverydayHealth.com. 29.04. 2013. Վերցված է 22.03.2018-ին.
  13. ↑ «Anxiety: Causes, symptoms, and treatments». Medical News Today (անգլերեն). Վերցված է 2018-03-22-ին.
  14. ↑ «Shared Psychotic Disorder - Treatment Options». luxury.rehabs.com (անգլերեն). Վերցված է 2018-03-22-ին.
  15. ↑ «Symptoms of Shared Psychotic Disorder». www.mentalhelp.net. Վերցված է 2018-03-22-ին.



Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:ԱՆԱԻԼ7/Ավազարկղ1&oldid=6826891» էջից