Թեյի ծառ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թեյի ծառ
Դասակարգում
Թագավորություն  Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն Streptophyta
Վերնաբաժին Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ Մրտենածաղկավորներ (Myrtales)
Ընտանիք Մրտենազգիներ (Myrtaceae)
Ցեղ Թեյի ծառ (Melaleuca)
L., 1767

Թեյի ծառ կամ մելալևկա (Melaleuca, /ˌmɛləˈljuːkə/), մրտենազգիների ընտանիքի մոտ 300 տեսակներից բաղկացած բույսերի ցեղ, որոնք սովորաբար հայտնի են որպես թերթավոր կեղևներ, մեղր-մրտիկներ կամ թեյի ծառեր (թեև այս անվանումը կիրառվում է նաև Leptospermum-ի տեսակների համար)[1]:19։ Նրանց չափերը տատանվում են փոքր թփերից, որոնք հազվադեպ են աճում մինչև 16 մ (52 ոտնաչափ) բարձրություն, մինչև 35 մ (115 ոտնաչափ) ծառեր։ Նրանց ծաղիկները սովորաբար լինում են խմբերով՝ կազմելով «գլխիկ» կամ «հասկ», որը հիշեցնում է շշերի մաքրման համար օգտագործվող խոզանակ, որը պարունակում է մինչև 80 առանձին ծաղիկ։

Մելալևկաները սննդի կարևոր աղբյուր են նեկտարակեր միջատների, թռչունների և կաթնասունների համար։ Շատերը հայտնի են որպես պուրակային բույսեր՝ իրենց գրավիչ ծաղիկների և խիտ ծածկույթով հովանի հանդիսանալու շնորհիվ, իսկ մի քանիսը տնտեսական արժեք ունեն ցանկապատերի և յուղերի արտադրության՝ (օրինակ, «թեյի ծառի» յուղ) համար։ Մելալևկաների մեծ մասը էնդեմիկ է Ավստրալիայում, մի քանիսը հանդիպում են նաև Մալեսիայում։ Մելևակներից յոթը էնդեմիկ են Նոր Կալեդոնիայում, և մեկը հանդիպում է միայն Լորդ Հաու կղզում (Ավստրալիա, Նոր Հարավային Ուելս)։

Մելալևկաները հանդիպում են ամենատարբեր վայրերում։ Շատերը հարմարված են ճահիճներում և ճահճացած վայրերում ապրելու համար, իսկ մյուսները ծաղկում են ամենաաղքատ ավազոտ հողերում կամ աղուտներում։ Որոշները լայնորեն հայտնի են և տարածված են, մինչդեռ մյուսները հազվադեպ են և գտնվում են անհետացման եզրին։ Հողերի մաքրումը, էկզոտիկ մրտենու ժանգը և հատկապես ճահիճների ցամաքեցումն ու մաքրումը սպառնում են բազմաթիվ տեսակների ոչնչացում։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մելալևկայի չափերը տատանվում են փոքր թփերից, ինչպիսիք են M. aspalathoides և M. concinna տեսակները, որոնք հազվադեպ են հասնում 1 մ-ից ավելի բարձրության, մինչև M. cajuputi և M. quinquenervia նման ծառեր, որոնք կարող են հասնել 35 մ-ի (115)։ ֆտ)։ (M. cajuputi-ի մեկ նմուշ հասել է 46 մ (151 ոտնաչափ) բարձրության)[2]։

Շատերը, ինչպես M. lineariifolia-ն, հայտնի են որպես թղթե կեղևներ և ունեն կեղև, որից կարելի է առանձնացնել բարակ թերթեր, մինչդեռ ցեղի մոտ 20%-ը, ներառյալ M. bracteata-ն, ունի կոշտ, կոպիտ կեղև, ևս 20%-ը՝ մանրաթելային կեղև։ Ցեղի բոլոր տեսակները մշտադալար են, և տերևների չափերը տարբերվում են ամենամանրից և թեփուկանմանից (M. micromera) մինչև 270 մմ (11 դյույմ) երկարություն (M. leucadendra): Շատերն ունեն հստակ յուղագեղձեր, որոնք ցրված են տերևներում, ինչը տերևները դարձնում է բուրավետ, հատկապես, մանրացնելիս[1]:20–21։

Մելալևկայի ծաղիկները սովորաբար հավաքցած են հասկերով կամ գլխիկներով։ Գլխիկի կամ հասկի ներսում ծաղիկները հաճախ դասավորված են երկու կամ երեք խմբերով, որոնց յուրաքանչյուր ծաղկի կամ ծաղիկախմբի հիմքում թղթե ծաղկակոթի տերև կա։ Լինում են հինգ բաժակատերևիկներ, թեև դրանք երբեմն միահյուսված են օղակով և հինգ ծաղկաթերթիկներով, որոնք սովորաբար փոքր են, ոչ շատ արտահայտված և թափվում են ծաղիկի բացման ժամանակ կամ դրանից անմիջապես հետո։ Առէջների գույնը խիստ տարբեր է՝ սպիտակից մինչև կրեմ կամ դեղին, կարմիր կամ մանուշակագույն՝ իրենց դեղին փոշեգլխիկներով, որոնք իրենց «ցողուններին» հակադրական են (թելերին)[1]:20–21։

Պտուղները փայտային, բաժակաձև, տակառաձև կամ գրեթե գնդաձև պարկուճներ են, որոնք հաճախ դասավորված են ցողունների երկայնքով ողկույզներով։ Սերմերը երբեմն պահվում են պտղի մեջ երկար տարիներ, բացվում են միայն այն ժամանակ, երբ բույսը կամ դրա մի մասը մեռնում է կամ տաքանում անտառային հրդեհի ժամանակ։ Արևադարձային շրջաններում սերմերն անջատվում են ամեն տարի խոնավ սեզոնին[1]:25–26։

Տաքսոնոմիա և անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

M. quinquenervia կեղևը, որը ցույց է տալիս թղթային շերտազատում, որից առաջացել է թերթե կեղև («paperbark») ընդհանուր անվանումը

Մելալևկայի տեսակի առաջին հայտնի նկարագրությունը տվել է Ռումֆիուսը, 1741 թվականին, Herbarium amboinense-ում[3], նախքան բույսերի անվանման ներկայիս համակարգի գրվելը։ Բույսը, որը նա անվանել է Arbor alba, այժմ հայտնի է որպես Melaleuca leucadendra: «Մելալևկա» անվաանումն առաջին անգամ օգտագործվել է Լիննեյը, 1767 թվականին[4]։ Շատ տեսակներ, որոնք նախկինում հայտնի էին որպես Metrosideros, այնուհետև մտել են մելալևկայի մեջ։ Ավստրալիայում մելալևկան բազմազանությամբ ամենատարբեր բույսերի ցեղերից երրորդն է իր մեջ ընդգրկող մինչև 300 տեսակով[5]։

Callistemon ցեղը մեծացրել է Ռոբերտ Բրոունը, ով նշել է դրա նմանությունը Մելալևկայի հետ՝ հաշվի առնելով միայն այն, որ առէջները միմյանցից հեռու են թե՞ միացած են կապոցներով[6]։ Նախկինում բուսաբանները, ներառյալ Ֆերդինանդ ֆոն Մյուլլերը և Լինդլի Քրեյվենը[7], առաջարկել են միավորել երկու սեռերը, բայց հարցը որոշված չէ։ ԴՆԹ-ի ուսումնասիրությունների ապացույցները ցույց են տալիս, որ կա՛մ Callistemon-ը և մի քանի այլ ցեղեր պետք է ներառված լինեն Melaleuca-ի մեջ, կամ առնվազն 10 նոր սեռ ստեղծվեն ներկա ցեղից[1]:16–17[8][9]։

2014 թվականին Լինդլի Քրեյվենը և մյուսներն առաջարկեցին, հիմնվելով ԴՆԹ-ի ապացույցների և մորֆոլոգիական աջակցության բացակայության վրա[9], որ Beaufortia, Calothamnus, Conothamnus, Eremaea, Lamarchea, Petraeomyrtus, Phymatocarpus և Regelia ցեղերի տեսակները տեղափոխվեն Melaleuca[10]: Քյուի Թագավորական բուսաբանական այգիների կողմից պահպանվող «Սելեկցիոն բույսերի ընտանիքների համաշխարհային ստուգաթերթը» Calothamnus-ը և մյուս ցեղերը ընդունում է Melaleuca ցեղի հոմանիշներ[11]։ Այս քայլը չի ընդունվել ավստրալական բոլոր հերբարիումների կողմից, քանի որ որոշ տաքսոնոմիստներ, ներառյալ Ալեքս Ջորջը, դեմ են այդ քայլին[12]։

Melaleuca անունը ծագել է հին հունարեն μέλας (mélas) նշանակում է «մուգ» կամ «սև» և λευκός (leukós) նշանակում է «սպիտակ»[13][14], ըստ երևույթին այն պատճառով, որ նկարագրված առաջին նմուշներից մեկն ուներ կրակից սևացած սպիտակ կեղև[15]։ «Թեյի ծառ» ընդհանուր անվանումը կիրառվել է Leptospermum, Melaleuca, Kunzea և Baeckea ցեղերի տեսակների համար, քանի որ նավաստիներն այս խմբերից մեկի թփի տերևներն օգտագործել են որպես Camellia sinensis թեյի փոխարինում HMS Endeavour նավով նավապետ Ջեյմս Կուկի 1770 թվականին Ավստրալիա ճանապարհորդության ժամանակ[16]։

Տարածվածություն և բնական միջավայր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թղթի կեղևի ծառեր Հյուսիսային տարածքի Արևելյան ալիգատոր գետի վրա

Մելալևկաների մեծ մասը բնական ճանապարհով հանդիպում է միայն Ավստրալիա մայրցամաքում։ Ութը հանդիպում են Թասմանիայում, բայց միայն երկուսն են այդ կղզու էնդեմիկ։ Մեկը (M. howeana) էնդեմիկ է Լորդ Հաու կղզու համար, իսկ յոթը էնդեմիկ են Գրանդե Տերրեում՝ Նոր Կալեդոնիայի գլխավոր կղզում[17]։ Մի քանի արևադարձային տեսակներ հանդիպում են նաև Պապուա Նոր Գվինեայում, և մեկը՝ Melaleuca cajuputi subsp. cumingiana ենթատեսակը տարածվում է մինչև Մյանմար, Թաիլանդ և Վիետնամ մինչև հյուսիս։ Արևմտյան Ավստրալիայի հարավ-արևմուտքն ունի տեսակների ամենամեծ խտությունը, իսկ մայրցամաքի արևադարձային հյուսիսում M. argentea և M. leucadendra տեսակները գերիշխող տեսակներն են մեծ տարածքներում։

Melaleuca-ն աճում է հողի մի շարք տեսակների մեջ, որոնցից շատերը ժամանակ առ ժամանակ կամ նույնիսկ մշտական ջրազրկման են ենթարկվում։ Որոշ տեսակներ, հատկապես Հարավային Ավստրալիայի ճահճային թղթի կեղևը, M. halmaturorum, ծաղկում են աղի հողերում, որտեղ տեսաներից քչերն են գոյատևում։ Շատերը հրդեհակայուն են, վերականգնվում են էպիկորմիկ շիվերից կամ ծառի հատված մասից (coppicing), բայց անձրևային անտառներում մելալևկա չի հանդիպում, իսկ չորային գոտում քիչ տեսակներ են հանդիպում[1]:26–31։

Էկոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մելալևկաները հիմնականում փոշոտվում են միջատներով, ներառյալ ներմուծված մեղրատու մեղուն (Apis mellifera), ճանճերը, բզեզները, կրետները և տրիպսները։ Թռչունները, ինչպիսիք են լորիկները և մեղրակերները, ինչպես նաև չղջիկները հաճախ նստում են ծաղիկների վրա և հավանաբար նաև փոշոտողներ են[1]:23[18]

Մելալևկայի որոշ տեսակներ, հատկապես M. alternifolia, մշակվում են թեյի ծառի յուղի արտադրության համար, իսկ պլանտացիաներում զգայուն են մի շարք վնասատու միջատների նկատմամբ։ Դրանցից ամենակարևորը Chrysomelid, Paropsisterna tigrina տեսակներն են, սակայն մյուս բզեզները, cutworm թրթուրները (Agrotis տեսակներ), փսիլիդները, խլուրդ ծղրիդները (Gryllotalpa) և այլն, զգալի վնաս են պատճառում։ Հայտնի է, որ ավելի քան 100 տեսակ միջատներ սնվում են մելալևկաներով։ Բնական պայմաններում ավելի քիչ գիշատիչներ կան, սակայն հաճախ հանդիպում են թեյի ծառի սղոցողներ (Pterygophorus տեսակներ) և երկարաբեղիկները[19]։ Մելալևկաները ենթակա են նաև մրտենու ժանգին (Puccinia psidii), որը կարող է հանգեցնել փափուկ բուսական նյութի վնասմանը և խիստ զգայուն տերերի վախճանի։ Myrtle ժանգը տարածված է Արևելյան Ավստրալիայում, ներառյալ Թասմանիայում և հայտնաբերվել է Տիվի կղզիներում[20]։

Ինվազիվ տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Melaleuca quinquenervia (լայնատերև թղթե կեղև) տեսակը 60 էկզոտիկ տեսակներից ամենավնասակարն է, որը ներմուծվել է Ֆլորիդայի Էվերգլեյդս՝ ցածրադիր ճահճային տարածքների չորացման համար։ Ինտրոդուկտված լինելով 20-րդ դարի սկզբին, այն դարձել է լուրջ ինվազիվ տեսակ՝ ունենալով վնասակար հետևանքներ՝ ներառյալ բնիկ տեսակների տեղաշարժ, վայրի բնության միջավայրի կրճատում, հիդրոլոգիայի փոփոխություն, հողի փոփոխություն և հրդեհային ռեժիմների փոփոխություններ[21][22][23]։

Կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբորիգենների ավանդաբար օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավստրալացի աբորիգեններն օգտագործում էին մելալևկաների մի քանի տեսակներ՝ լաստանավեր պատրաստելու համար, որպես տանիք՝ ապաստանի, վիրակապերի և սննդի պատրաստման համար[24]։ «Մեղվի հաց» և մեղր էին հավաքում Հյուսիսային տարածքի մելալևկայի անտառներում հայրենի անխայթ մեղուների փեթակներից[25]։ Բունդջալունգի ժողովուրդն ավանդաբար ապրում էր Նոր Հարավային Ուելսի հյուսիս-արևելքում, որտեղ Melaleuca alternifolia-ն էնդեմիկ է, և նրանք բուժում էին մաշկի ինֆեկցիաները՝ տրորելով այդ տեսակի տերևները մաշկի վարակների վրա, այնուհետև ծածկելով տարածքը տաք ցեխով[26]։

Եթերային յուղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Melaleuca alternifolia-ն աչքի է ընկնում իր եթերայուղով, որը և՛ հակասնկային է, և՛ հակաբիոտիկ[27], մինչդեռ անվտանգ օգտագործելի է տեղական օգտագործման համար[28]։ Սա արտադրվում է առևտրային մասշտաբով և վաճառվում է որպես թեյի ծառի յուղ[29]։

Melaleuca cajuputi-ն օգտագործվում է նմանատիպ յուղ արտադրելու համար, որը հայտնի է որպես կաջուպուտի յուղ, որն օգտագործվում է Հարավարևելյան Ասիայում տարբեր վարակների բուժման և սննդի և օճառի բուրմունք ավելացնելու համար[30]։

Դեկորատիվ կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մելալևկաները հայտնի դեկորատիվ բույսեր են ինչպես Ավստրալիայում, այնպես էլ աշխարհի այլ արևադարձային տարածքներում։ Առաջինը, որ մշակվել է, աճեցվել է Անգլիայում 1771 թվականին։ Որոշ մելալևկաներ սովորաբար աճեցվում են՝ որպես ծառեր զբոսայգիների և մեծ այգիների համար (օրինակ՝ Melaleuca leucadendra)[31] կամ որպես դեկորատիվ (երբեմն որպես Callistemon), ինչպիսիք են M. citrina (Callistemon citrinus), M. hypericifolia և M. wilsonii տեսակները[32]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • M. leucadendra
    M. leucadendra
  • M. pulchella
    M. pulchella
  • M. squarrosa
    M. squarrosa
  • M. elliptica
    M. elliptica
  • M. wilsonii
    M. wilsonii
  • M. pungens - իր փշոտ սաղարթով հարմար է որպես ցանկապատ
    M. pungens - իր փշոտ սաղարթով հարմար է որպես ցանկապատ
  • M. hypericifolia
    M. hypericifolia
  • M. salicina
    M. salicina
  • M. linariifolia
    M. linariifolia
  • M. nervosa
    M. nervosa
  • M. genialis
    M. genialis

Մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի ծառերը (գրվում է Ti-Trees) հատուկ հիշատակվում են 1916 թվականին լույս տեսած «Joy» կարճ արիայի տեքստերում, որը հրատարակվել է Լոնդոնի J.D.Fletcher & Co-ը, ավստրալացի կոմպոզիտոր Արթուր Չանտերի (1866-1950) կողմից[33]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Brophy, Joseph J.; Craven, Lyndley A.; Doran, John C. (2013). Melaleucas : their botany, essential oils and uses. Canberra: Australian Centre for International Agricultural Research. ISBN 9781922137517.
  2. ↑ Boland, Douglas J. (2006). Forest trees of Australia (5 ed.). Collingwood, Vic.: CSIRO. էջ 612. ISBN 9780643069695.
  3. ↑ Rumphius, Georg (1741). Herbarium amboinense Volume 2. Amsterdam. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  4. ↑ «Melaleuca L.». APNI. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  5. ↑ Barlow, B.A. (1998). «Patterns of differentiation in tropical species of Melaleuca L. (Myrtaceae)». Proceedings of the Ecological Society of Australia. 15: 239–247.
  6. ↑ Brown, Robert (1814). A Voyage to Terra Australis Volume 2. London. էջ 548. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  7. ↑ Craven, Lyndley (2006). «New combinations in Melaleuca for Australian species of Callistemon (Myrtaceae)». Novon. 16 (4): 468–475. doi:10.3417/1055-3177(2006)16[468:ncimfa]2.0.co;2. S2CID 84723155. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  8. ↑ «Callistemon - background». Australian Native Plant Society (Australia). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Edwards, Robert D.; Craven, Lyn A.; Crisp, Michael D.; Cook, Lyn G. (2010). «Melaleuca revisited: cpDNA and morphological data confirm that Melaleuca L. (Myrtaceae) is not monophyletic». Taxon. 59 (3): 744–754. doi:10.1002/tax.593007. JSTOR 25677666 – via JSTOR.
  10. ↑ Craven, Lyn A.; Edwards, Robert D.; Cowley, Kirsten J. (2014 թ․ հունիսի 30). «New combinations and names in Melaleuca (Myrtaceae)». Taxon. 63 (3): 663–670. doi:10.12705/633.38.
  11. ↑ «Calothamnus». wcsp.science.kew.org. World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  12. ↑ George, Alex S. (2015 թ․ օգոստոս). «More Nomenclature Clutter» (PDF). Wildflower Society of Western Australia Newsletter. 53 (3): 7–9. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  13. ↑ Gledhill, David (2006). The names of plants (4th ed.). Cambridge: Cambridge University Press. էջ 254. ISBN 978-0-521-86645-3.
  14. ↑ Moore, Bruce, ed. (2002). The Australian Oxford Dictionary (1999 ed.). South Melbourne, Vic: Oxford University Press. էջ 842. ISBN 0195507932.
  15. ↑ Holliday, Ivan (2004). Melaleucas : a field and garden guide (2nd ed.). Frenchs Forest, N.S.W.: Reed New Holland Publishers. էջեր 6–9. ISBN 1876334983.
  16. ↑ Southwell, Ian (1999). Southwell, Ian; Lowe, Robert (eds.). Tea tree : The genus Melaleuca. Amsterdam: Harwood Academic. էջեր 1–2. ISBN 9057024179.
  17. ↑ «Melaleuca L.». Endemia, New Caledonia. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 25-ին.
  18. ↑ Hawkeswood, Trevor J. (1980). «Jewel beetles as pollinators of Melaleuca pauperiflora F.Muell. between Eucla (W.A.) and Koonalda (S.A.)». The Western Australian Naturalist. 14: 238–239. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 20-ին.
  19. ↑ Campbell, A.J.; Maddox, C.D.A. (1999). Southwell, Ian; Lowe, Robert (eds.). Tea tree : The genus Melaleuca. Amsterdam: Harwood Academic. էջ 169. ISBN 9057024179.
  20. ↑ «Myrtle rust». South Wales Government Department of Primary Industries. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 29-ին.
  21. ↑ Mazzotti, Frank J.; Center, Ted D.; Dray, F. Allen; Thayer, Dan. «Ecological consequences of invasion by Melaleuca quinquenervia in south Florida wetlands: Paradise damaged, not lost». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  22. ↑ Langeland, K.A. «Help protect Florida's natural areas from non-native invasive plants». University of Florida. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  23. ↑ «Melaleuca quinquenervia». Smithsonian Marine Station at Fort Pierce. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
  24. ↑ Levitt, Dulcie; Lyon, Ken (1981). Plants and people : aboriginal uses of plants on Groote Eylandt. Canberra: Australian Institute of Aboriginal Studies. էջեր 54–55. ISBN 9780391022058.
  25. ↑ Williams, Cheryll (2010). Medicinal plants in Australia (1 ed.). Dural, N.S.W.: Rosenberg. ISBN 9781877058943.
  26. ↑ Markham, Julie L. (1999). Southwell, Ian; Lowe, Robert (eds.). Tea tree : The genus Melaleuca. Amsterdam: Harwood Academic. էջ 169. ISBN 9057024179.
  27. ↑ Carson, C. F.; Hammer, K. A.; Riley, T. V. (2006 թ․ հունվարի 17). «Melaleuca alternifolia (Tea Tree) Oil: a Review of Antimicrobial and Other Medicinal Properties». Clinical Microbiology Reviews. 19 (1): 50–62. doi:10.1128/CMR.19.1.50-62.2006. PMC 1360273. PMID 16418522.
  28. ↑ O'Brien, Peter; Dougherty, Tony (2007). The effectiveness and safety of Australian Tea Tree oil (PDF). Barton, A.C.T.: RIRDC. էջեր 9–12. ISBN 978-1741515398. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  29. ↑ Brophy, Joseph J.; Craven, Lyndley A.; Doran, John C. «Melaleuca - Their Botany, Essential Oil and uses (Preliminaries)» (PDF). Australian Centre for International Agricultural Research. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  30. ↑ Doran, John C. (1999). Southwell, Ian; Lowe, Robert (eds.). Tea tree: the genus melaleuca. Amsterdam: Harwood Academic. էջեր 221–224. ISBN 9057024179.
  31. ↑ Wrigley, John W.; Fagg, Murray (1983). Australian native plants : a manual for their propagation, cultivation and use in landscaping (2nd ed.). Sydney: Collins. էջեր 351–352. ISBN 0002165759.
  32. ↑ Brophy, Joseph J.; Craven, Lyndley A.; Doran, John C. (2013). Melaleucas : their botany, essential oils and uses. Canberra: Australian Centre for International Agricultural Research. էջեր 34–35. ISBN 9781922137517.
  33. ↑ «Joy [music]».

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տաքսոնի
նույնացուցիչներ
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թեյի ծառ» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թեյի ծառ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Տաքսոնոմիա
Չափորոշչային վերահսկողություն
Microsoft: 2776624662 · NKC: ph1178947
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թեյի_ծառ&oldid=9746178» էջից