Ընդհանրական եկեղեցի
Ընդհանրական եկեղեցի, Կաթողիկե եկեղեցի, Տիեզերական եկեղեցի, եկեղեցու չորս հատկանիշներից կամ ստորոգելիներից (Մի, Ընդհանրական, Առաքելական և Սուրբ) մեկը, որը բանաձևված է Հավատո հանգանակում. «Հաւատամք ի Մի միայն Ընդհանրական և Առաքելական Սուրբ եկեղեցի»։ Եկեղեցին որպես Հիսուս Քրիստոսի խորհրդավոր մարմին և Տիրոջ ներկայության և փրկագործության երկրային արտահայտություն՝ մեկ ամբողջություն է, Մի և Ընդհանրական իր հիմնադրով՝ Հիսուս Քրիստոսով, իր գլխով, որ է՝ Հիսուս Քրիստոս. «Քրիստոս գլուխն է եկեղեցու»[1], կամ «Մե՛կ մարմին և մե՛կ հոգի, ինչպես որ մե՛կ է ձեր հույսը, որին Աստված կոչեց մեզ։ Մե՛կ Տեր կա, մե՛կ հավատ, մե՛կ մկրտություն, մե՛կ Աստված...»[2]: Եկեղեցին Ընդհանրական է, որովհետև Քրիստոսն իր մեջ ունի համայն մարդկությունը, չի ճանաչում ազգային, աշխարհագրական կամ այլ սահմանափակում և կոչված է քրիստոնեությունը քարոզելու ամբողջ աշխարհում ու բոլոր ժողովուրդների մեջ. «Գնացե՛ք ամբողջ աշխարհով մեկ և քարոզեցե՛ք Ավետարանը բոլոր մարդկանց»[3]։ Եկեղեցին Մի և Ընդհանրական է իր նպատակով և առաքելությամբ, այն է՝ Աստծո թագավորության հաստատումը և Աստծո կամքի կատարումը, Մի և Ընդհանրական է առ Քրիստոս իր հավատով, իր առաքելականությամբ՝ հաստատված նախ Քրիստոսով, ապա առաքյալների կողմից Երուսաղեմի Վերնատանը՝ Հոգեգալստյան իրադարձությամբ։ Այդ եկեղեցին կոչվել է Աշխարհամատուռ, այսինքն՝ աշխարհին պատկանող մատուռ և առաջին եկեղեցի, որն այնուհետև առաքյալների տիեզերական առաքելությամբ աճել, տարածվել, հաստատվել է տարբեր վայրերում ու դարձել բազմաճյուղ։ Առաքյալների և նրանց հաջորդների կողմից աշխարհի տարբեր ծայրերում հաստատված եկեղեցիներն Աշխարհամատուռ եկեղեցու ճառագայթումներն են։ Եկեղեցին Մի և Ընդհանրական է իր էության և իսկության մեջ, բայց բազմաճյուղ ու բազմաճառագայթ է երկրի վրա. «Ինչպես մեկ է մարմինը և ունի բազում անդամներ, և մարմնի այդ բազում անդամները բոլորը մեկ մարմին են, այնպես էլ՝ Քրիստոս»[4]։ Այս իմաստով հատկանշական է Իգնատիոս Անտիոքացու (1-ին - 2-րդ դարեր) այն միտքը, թե տեղական եկեղեցին ոչ թե մեկ մասնիկն է ընդհանրական եկեղեցու, այլ հենց ընդհանրական եկեղեցին է՝ գլուխ ունենալով Հիսուս Քրիստոսին և առաքյալներին։
Բազմաճյուղ ընդհանրական եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բազմաճյուղ ընդհանրական եկեղեցին Մի և Ընդհանրական է եղել նաև Քրիստոսի խոսքի, մարմնի և արյան խորհրդի հաղորդությամբ, որով եկեղեցին ապահովում է Տիրոջ ներկայությունն իր մեջ և հավատացյալների միջև։ Նա, ով դուրս է այդ հաղորդությունից, չի կարող քրիստոնեակն եկեղեցու մաս կազմել։ Աղանդավորներն ու հերետիկոսները, ենթարկվելով բանադրանքի, զրկվել են եկեղեցու հաղորդությունից։ Եկեղեցու ընդհանրականությունն ու միությունն արտահայտվել են նաև ուղղափառ դավանանքով, դրսևորվել տիեզերական ժողովներում, որոնք բանաձևել են հայտնությամբ տրված դավանանքը։ Այն եկեղեցիները, որոնք ընդունել են տիեզերական երեք ժողովների (Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով), (Կոստանդնուպոլսի Բ տիեզերական ժողով), (Եփեսոսի Գ տիեզերական ժողով) հաստատած հավատի հիմնական սկզբունքները՝ Հոր և Որդու համագոյությունը, Որդու Աստվածությունը, Մարդեղության և Փրկագործության խորհուրդները, Սուրբ Հոգու Աստվածությունն ու Ամենասուրբ Երրորդության վարդապետությունը, Ս. Կույսի Աստվածածին կամ Աստվածամայր լինելը, կազմել են քրիստոնեական ընդհանրական եկեղեցու ընտանիքը, միասնաբար պայքարել աղանդների և հերձվածների դեմ։
Տիեզերական աթոռներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանրական եկեղեցին ունեցել է տարբեր ժամանակներում հաստատված և հավասար իրավունքներով օժտված հինգ տիեզերական աթոռներ՝ Հռոմի, Կոստանդնուպոլսի, Ալեքսանդրիայի, Անտիոքի և Երուսաղեմի։ Եկեղեցական կարևորագույն գործերում նրանցից ոչ մեկն առանց մյուսների համաձայնության չէր կարող որևէ բան ձեռնարկել կամ թելադրել։ Բացի այդ հինգ աթոռներից կային նաև այլ հայրապետություններ՝ առաքելահաստատ և առաքելական նույն իշխանությամբ, որոնցից է Հայոց աթոռը կամ հայրապետությունը՝ հաստատված Սուրբ Էջմիածնում։ Սակայն հատկապես քրիստոսաբանական տարբեր ընկալումները, արևելաքրիստոնեական և արևմտաքրիստոնեական ավանդությունները, ուղղափառության սահմանների և հասկացության շուրջ դավանական տարաձայնությունները, ինչպես նաև պատրիարքական աթոռների հակամարտություններն ու քրիստոնյա աշխարհում գերիշխանության հասնելու նկրտումները պատճառ են դարձել ընդհանրական եկեղեցու պառակտման։ 451 թվականի Քաղկեդոնի ժողովը սկիզբ է դրել ընդհանրական եկեղեցու բաժանմանը, ինչը խախտել է եկեղեցու միությունը, խզել եկեղեցիների միջև հաղորդությունը։ Եթե Քաղկեդոնի ժողովից առաջ հայը Հույն կամ Լատին եկեղեցիներում և փոխադարձաբար օտարազգիները Հայ եկեղեցում կարող էին առանց այլևայլության հաղորդվել Տիրոջ մարմնի և արյան խորհրդով, ապա Քաղկեդոնի ժողովից հետո եկեղեցիների միջև ստեղծված դավանական տարբերությունները խախտել են այն ներդաշնակությունը և միությունը, որ ներկայացնում էր ընդհանրական եկեղեցին։ Եթե մինչև ընդհանրական եկեղեցու պառակտումը բոլոր եկեղեցիները հավատի ավանդության առնչությամբ ունեցել են ընդհանրական և առաքելական համընդհանուր ակունք, այն է Աստվածաշունչը, տիեզերական ժողովների դավանական բանաձևումները և վճիռները, համաքրիստոնեական եկեղեցու սուրբ հայրերի ուսուցումները, ապա բաժանումից հետո յուրաքանչյուր եկեղեցի կամ եկեղեցիների ընտանիք ունեցել է իր դավանանքը, համաքրիստոնեական եկեղեցական հայրերի ու տիեզերական ժողովների սեփական ցանկը։ Քաղկեդոնի ժողովի դավանական վճիռները չընդունած եկեղեցիները, այդ թվում՝ Հայ եկեղեցին, կազմել են ընդհանրական եկեղեցու Արևելյան ուղղափառ ընտանիքը։ ընդհանրական եկեղեցու պառակտումը դարերի ընթացքում ավելի է խորացել և հանգեցրել նորանոր բաժանումների։ 1054 թվականին միմյանց նզովել և խզել են իրենց հաղորդությունը Կ.Պոլսի և Հռոմի աթոռները։ Պատմության մեջ դա հայտնի է արևելյան և արևմտյան եկեղեցիների մեծ բաժանում անունով։ Առաջացել են ուղղափառ (օրթոդոքս) և արևմտյան (կաթոլիկ) եկեղեցիները։ Ավելի ուշ, 16-րդ դարի Ռեֆորմացիայի արդյունքում, երբ ի հայտ է եկել բողոքականությունը, ստեղծվել են նոր եկեղեցիներ և հարանվանություններ՝ ձևավորված դավանական, վարդապետական, վարչական և կազմակերպական տարբեր հիմքերի վրա։
Տիեզերական ժողովներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայ եկեղեցին ընդունել է տիեզերական երեք ժողովների դավանությունը համապատասխան վճիռներով և իր Տոնացույցում առանձին հիշատակում է դրանք՝ տոնախմբելով այդ ժողովներին մասնակցած բոլոր եկեղեցիների հայրապետների հիշատակը։ Հայ եկեղեցին իր առաքելական հաջորդականությամբ, առաքելությամբ, դավանանքով և ինքնուրույն նվիրապետությամբ ընդհանրական եկեղեցու մեկ և անբաժան մասն է և ճանաչում է Քրիստոսի եկեղեցին իր միության, սրբության, առաքելականության և ընդհանրականության մեջ։ Եկեղեցու ընդհանրականության և միության՝ Հայ եկեղեցու ըմբըռնումը խտացված է «Միութիւն ի կարեւորս, ազատութիւն՝ յերկբայականս, և սէր՝ յամենայնի» բանաձևում։ Հայ եկեղեցին որպես անկախ և ինքնիշխան եկեղեցի մշտապես հաղորդակցվել է մյուս եկեղեցիների հետ. դրա արտահայտություններից է նաև քույր եկեղեցիների սրբերի (տես Սուրբեր Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու) և հայրապետների (տես Եկեղեցու հայրեր) ներկայությունը Հայ եկեղեցու Տոնացույցում ու ծիսական կյանքում։ Հայ եկեղեցին ունի եկեղեցու հայրերի մի ցանկ՝ «երկոտասան վարդապետք» անվամբ, որն արևելյան և արևմտյան քրիստոնեական մտածողության համադրություն է։ Այնտեղ ընդգրկված են ընդհանրական եկեղեցու հինգ տիեզերական աթոռների, ինչպես նաև Աթենքի, Կեսարիայի, Կիպրոսի աթոռների մեծահռչակ հայրապետները։ Քաղկեդոնի ժողովը խախտել է եկեղեցու միությունը հաղորդության ու դավանանքի պարագայում, բայց եկեղեցու, որպես Քրիստոսի խորհրդավոր մարմնի, ընդհանրականությունն արտահայտվում է մի հոտ լինելու և մի հովիվ ունենալու իրողությամբ՝ «պիտի լինի մի հոտ և մի հովիվ»[5], և հիմնադրի ու գլխի՝ Հիսուս Քրիստոսի հանդեպ բոլոր եկեղեցիների ու աթոռների ունեցած հավատարմությամբ, սիրով և հնազանդությամբ՝ «եկեղեցին հնազանդվում է Քրիստոսին»[6]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո: 
|