Բացասական գնագոյացում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
West Texas Intermediate-ի նավթի գները պատմության մեջ առաջին անգամ կարճ ժամանակով բացասական են եղել 2020 թվականի ապրիլին[1]

Տնտեսագիտության մեջ բացասական գնագոյացում կարող է առաջանալ, երբ ապրանքի պահանջարկը նվազում է կամ առաջարկն այնքան է մեծանում, որ սեփականատերերը կամ մատակարարները պատրաստ են վճարել ուրիշներին այն ընդունելու համար, ըստ էության, գինը սահմանելով բացասական թիվ։ Դա կարող է տեղի ունենալ այն պատճառով, որ ապրանքը փոխադրելու, պահելու և տնօրինելու համար գումար է ծախսվում, նույնիսկ եթե այն գնելու պահանջարկը մեծ չէ, կամ որ արտադրության դադարեցումը ավելի թանկ կարժենա, քան բացասական գնով վաճառելը[2]։

Բացասական գները սովորական են այնպիսի թափոնների համար, ինչպիսիք են աղբը և միջուկային թափոնները։ Օրինակ, ատոմակայանը ռադիոակտիվ թափոնները կարող է բացասական գնով «վաճառել» վերամշակող ձեռնարկությանը։ Այսինքն՝ էլեկտրակայանը վճարում է վերամշակող ձեռնարկությանը՝ անցանկալի ռադիոակտիվ թափոններն ընդունելու համար[3]։ Այս երևույթը կարող է առաջանալ նաև էներգակիրների գներում, ներառյալ՝ էլեկտրաէներգիայի[3][4], բնական գազի[5] և նավթի գները[6][7]։

Օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնական գազն Արևմտյան Տեխասում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևմտյան Տեխասի Պերմյան ավազանում բնական գազի գները 2019 թվականին ոչ մեկ անգամ զրոյից ցածր են դարձել։ Բնական գազն այնտեղ արդյունահանվում է որպես նավթի արդյունահանման կողմնակի արտադրանք, սակայն արդյունահանումն աճել է ավելի արագ, քան բնական գազի տեղափոխման համար խողովակաշարերի կառուցումը։ Պերմյան ավազանում նավթի արդյունահանումը շահութաբեր է, ուստի բնական գազը շարունակում է արդյունահանվել, բայց դրա հեռացումը ծախսատար է. արդյունահանողները պետք է այրեն գազը (որը կանոնակարգվում է) կամ վճարեն գոյություն ունեցող խողովակաշարերի տարածքի համար։ Արդյունքում բնական գազի գինը դառնում է բացասական. փաստորեն, բնական գազ արդյունահանողները այն տեղափոխելու համար վճարում են ուրիշներին[5]։

Նավթը 2020 թվականին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հում նավթի ֆյուչերսային գները Նյու Յորքի ապրանքային բորսայում 2020 թվականի մարտ, ապրիլ և մայիս ամիսներին

2020 թվականի մարտին և ապրիլին COVID-19 համավարակի հետ կապված ճանապարհորդությունների սահմանափակումների պատճառով հում նավթի պահանջարկը կտրուկ նվազեց[8]։ Միևնույն ժամանակ, Ռուսաստանի և Սաուդյան Արաբիայի միջև ծավալվեց նավթի գնային պատերազմ, և երկու երկրներն էլ ավելացրին արդյունահանումը[7]։ Նավթի առաջարկի և պահանջարկի միջև բացառիկ մեծ տարբերությունը սկսեց լցնել նավթի պահեստավորման առկա լցարանները[7][8]։ Որոշ դեպքերում նավթի պահեստավորման և փոխադրման ծախսերը դարձան ավելի բարձր, քան նավթի արժեքը, ինչը որոշ վայրերում հանգեցրեց նավթի բացասական գների, իսկ մեկ օր (2020 թվականի ապրիլի 20-ին)՝ նավթի ֆյուչերսների (ապագայում նավթի մատակարարման պայմանագրերի) բացասական գների[6][9][10]։ Նավթի West Texas Intermediate տեսակի ֆյուչերսները մեկ բարելի դիմաց նվազեցին մինչև -37,63 դոլար[8] (սակայն սպառողական գները բացասական չեն եղել)։ Փաստորեն, ցածր պահանջարկի և պահեստավորման համար բարձր գների պայմաններում նավթ արտադրողները վճարում էին իրենց նավթից ազատվելու համար[6][8][9]։

MarketWatch կայքն իրավիճակը նկարագրել է որպես «այսպես կոչված կարճ սեղմման հակառակը»։ Կարճ սեղմման դեպքում ներդրողները, որոնք ունեն ակտիվի կարճ դիրք, պետք է գնի աճին զուգահեռ փակեն իրենց դիրքերը, քանի որ գինը բարձրանում է, ինչը հանգեցնում է արատավոր շրջանի, քանի որ գները շարունակում են աճել։ 2020 թվականին նավթի գների պարագայում նավթային երկար դիրքեր ունեցող թրեյդերները պետք է փակեին իրենց դիրքերը՝ վախենալով, որ նավթը կարող է մնալ իրենց մոտ, իսկ պահելու տեղ չկա։ Ըստ MarketWatch-ի վերլուծության՝ նավթային ֆյուչերսների գների արագ անկումը կարող էր լինել ֆյուչերսների շուկայի կառուցվածքային արտեֆակտ, այլ ոչ թե նավթի առաջարկի և պահանջարկի ճշգրիտ արտացոլում[9]։ Նավթի բացասական գները «նշանակում էին նոր շուկայական պայմանների հայտնաբերում [...] «նավթային Էվերեստ, բայց՝ հակառակը»։ Նավթի գները ոչ միայն հասել էին հատակին, այլև կոտրել էին ժայռը»[11]։ Այնուամենայնիվ, հետագայում գները վերադարձան COVID-19-ից առաջ եղած մակարդակին, և նավթի ավելցուկը վերացավ։

Էլեկտրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը փոքր է, իսկ արտադրությունը՝ մեծ, էլեկտրաէներգիայի գները կարող են բացասական լինել։ Դա կարող է տեղի ունենալ, երբ պահանջարկն անսպասելիորեն փոքր է, օրինակ՝ տաք եղանակի պատճառով, և երբ արտադրությունն անսպասելիորեն մեծ է, օրինակ՝ անսովոր քամոտ եղանակի պատճառով[8]։ Միայն 2009 թվականին Կանադայի Օնտարիո նահանգում էլեկտրաէներգիայի բացասական գների 280 ժամ է գրանցվել[12], իսկ 2017 թվականին Գերմանիայում էլեկտրաէներգիայի գները բացասական են դարձել ավելի քան 100 անգամ[8]։

Էլեկտրաէներգիայի բացասական գները գոյանում են առաջարկի և պահանջարկի անհավասար և անկանխատեսելի մոդելների պատճառով. պահանջարկն ավելի ցածր է օրվա որոշակի ժամերին, տոնական և հանգստյան օրերին, մինչդեռ հողմային և արևային էներգիայի արտադրությունը մեծապես կախված է եղանակից։ Երբ ավելցուկային առաջարկը հանգեցնում է էլեկտրաէներգիայի գների անկման, որոշ արտադրողներ, ներառյալ հողմային և արևային, կարող են կրճատել արտադրությունը։ Բայց որոշ ածխային և ատոմային կայանների համար արդյունահանումը դադարեցնելն ու վերսկսելը ծախսատար է (քսենոնային փոսը կարող է նաև բացառել ռեակտորի արագ վերագործարկումը որոշակի ժամանակահատվածի անջատումից հետո[13][14]), ուստի ավելի հավանական է, որ նրանք շարունակեն արտադրությունը, նույնիսկ եթե գները դառնան բացասական, և նրանք պետք է վճարեն իրենց արտադրած էներգիան բեռնաթափելու համար[8][15][16]։ Բացի այդ, հողմի և արևի համար որոշ շուկաներում վերականգնվող էներգիայի սուբսիդիաները կարող են ավելի քան փոխհատուցել էներգիայի վաճառքի ծախսերը բացասական գներով՝ ստիպելով նրանց շարունակելու արտադրությունը նույնիսկ այն դեպքում, երբ գինը զրոյից ցածր է[16]։ Այս խնդրի հնարավոր լուծումները ներառում են տեխնոլոգիայի բարելավումը և հետագա օգտագործման համար ավելցուկային էներգիան կուտակելու կարողությունների ընդլայնումը (օրինակ՝ պոմպային հիդրոպահեստավորում, ջերմային էներգիայի պահեստավորում), էլեկտրաէներգիայի ավելի լայն բաշխումը գերցանցով, արձագանքումը պահանջարկին և մատակարարման աճի ավելի լավ կանխատեսումը[8]։

Այս երևույթը տեղի է ունենում էլեկտրաէներգիայի մեծածախ գների հետ[15], և ձեռնարկությունները բացասական գնի ժամանակ գումար վաստակելու կամ էլեկտրաէներգիան օգտագործելու համար վարկեր ստանալու հնարավորություն են ունենում[17]։ Այնուամենայնիվ, թեև էլեկտրաէներգիայի կենցաղային սպառողները նույնպես կարող են գումար խնայել էլեկտրաէներգիայի մեծածախ բացասական գների ժամանակ, սակայն նրանք հիմնականում բացասական գները չեն զգում, քանի որ նրանց էլեկտրաէներգիայի վճարների մեջ ներառվում են նաև տարբեր հարկեր և տուրքեր[8][15]։

Որոշ շուկաներում վերականգնվող էներգիայի արտադրության ֆինանսական խթանները կարող են ավելի քան փոխհատուցել էներգիայի բացասական գնով վաճառքի ծախսերը[16]։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում այդ խթանները կարելի է գտնել վերականգնվող աղբյուրներից ստացվող էլեկտրաէներգիայի արտադրության հարկային արտոնությունների դաշնային ծրագրում (PTC) և էներգիայի վերականգնվող աղբյուրների արտոնությունների (REC) առևտրի մեջ։ PTC ծրագրին մասնակցող ընդունելի արտադրողները ստանում են հարկային արտոնություն արտադրված էլեկտրաէներգիայի յուրաքանչյուր կիլովատտ-ժամի (կՎտ·ժ) դիմաց՝ 10 տարվա ընթացքում գեներացման մեծ մասի համար։ 2020 թվականին այս վճարումը, կախված գեներացման տեսակից, տատանվում էր 0,013 ԱՄՆ դոլար/կՎտ·ժ-ից մինչև 0,025 ԱՄՆ դոլար/կՎտ·ժ[18]։ Արտադրության հարկային արտոնություն ստանալու հաշվին հարկ վճարելուց խուսափելը կարող է ավելի քան փոխհատուցել բացասական գնով էլեկտրաէներգիայի մատակարարման ծախսերը[16][18][19]։ Հարկային արտոնություններից զատ գործում են նաև REC-ը (ԱՄՆ-ում) կամ կանաչ վկայագրերը (Եվրոպայում)՝ առևտրային գործիքներ, որոնք հնարավոր է վաճառել՝ ներկայացնելով վերականգնվող էներգիայի արտադրության բնապահպանական օգուտները[20][21][22]։ Այս գործիքները կարող են վաճառվել և փոխանակվել, ինչն արտադրողներին թույլ է տալիս փոխհատուցել էներգիայի բացասական գները[23]։

Տեխասում հողմային էներգիայի մեծ զարգացումը Տեխասի էլեկտրական ցանցերի օպերատոր ERCOT-ում բացասական գնագոյացման պատճառ է դարձել[24][25]։ 2018 թվականի հունվարից մինչև 2020 թվականի նոյեմբերի սկիզբը ERCOT-ում գները բացասական են եղել ժամերի 19%-ի ընթացքում[25]։ Տեխասում էլեկտրաէներգիայի բացասական գնագոյացման բարձր հաճախականությունը պայմանավորված է այլ նահանգների նկատմամբ քամու բարձր ներթափանցմամբ (որը 2019 թվականի կեսերի դրությամբ գրեթե երեք անգամ գերազանցել է մյուս նահանգների ցուցանիշները[26]) և ERCOT-ի՝ որպես փոխանցման առանձին համակարգի մեկուսացմամբ, Միացյալ Նահանգների այլ հատվածներին սահմանափակ միացմամբ․ դա սահմանափակել է ավելորդ էլեկտրաէներգիան երկրի այլ մասեր փոխանցելու ERCOT-ի հնարավորությունները[24][27]։

Սոխը 1956 թվականին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1956 թվականին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում ապրանքային առևտրով զբաղվող Սեմ Սիգելը և Վինսենթ Կոսուգան մեծ քանակությամբ սոխ գնեցին, այնուհետև շուկան հեղեղեցին՝ սոխի ֆյուչերսների կարճ դիրքում գումար վաստակելու նպատակով[28]։ Սա 50-ֆունտանոց սոխի պարկի գինն իջեցրեց ընդամենը 10 ցենտի, որը դատարկ պարկի արժեքից ցածր էր[28][29]։ Փաստորեն, սոխի գինը բացասական է եղել[30]։

Տարաժամկետային անդորրագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնարավոր է, որ տարաժամկետային անդորրագրերը վաճառվեն բացասական գներով։ Տարաժամկետային անդորրագիրը ֆինանսական գործիք է, որի համար գնորդը կատարում է նախնական վճարում և պարտավոր է հետագայում կատարել երկրորդ վճարումը՝ բաժնետոմսերի բաժնեմասի սեփականատերը դառնալու դիմաց[31][32]։

1998 թվականին Կանադայում ներդրողները գնեցին Boliden Ltd-ի բաժնետոմսերի տարաժամկետային անդորրագրեր։ Ներդրողները ստացված անդորրագրերով մեկ բաժնետոմսի դիմաց նախնական վճարել էին կանադական 8 դոլար, ինչը նրանց պարտավորեցրել էր ավելի ուշ կատարել ԱՄՆ-ի 8 դոլարի չափով երկրորդ վճարումը։ Բայց երբ բաժնետոմսի գինն իջել է մինչև 7,80 դոլար, անդորրագրի արժեքը դարձել է բացասական. անդորրագիրը պարտավորեցրել է նրա տիրոջը 8 դոլար վճարել 8 դոլարից պակաս բաժնետոմսի համար։ Արդյունքում անդորրագրերը վաճառվել են բացասական արժեքներով՝ -0,15-ից -0,40 դոլարի սահմաններում, իսկ Տորոնտոյի ֆոնդային բորսայում դրանց առևտուրը դադարեցվել է[33]։

Էֆեկտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես կանոն, բացասական գները ազդանշան են, որ առաջարկը պահանջարկի համեմատ չափազանց բարձր է։ Դա կարող է ստիպել մատակարարներին կրճատելու արտադրությունը՝ առաջարկն ավելի համապատասխանեցնելով պահանջարկին[34][35]։

Խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլեկտրոնային առևտրային համակարգերը չեն կարող կարգավորվել բացասական գների համար։ Եթե հնարավոր են բացասական գներ, շուկայի մասնակիցները պետք է համոզվեն, որ իրենց համակարգերը կարող են դրանք ճիշտ մշակել։ Սա ներառում է գնագոյացման մոդելները, շուկայական տվյալների հոսքերը, ռիսկերի կառավարումը, չարտոնված առևտրի մոնիթորինգը, հաշվետվությունները և հաշվապահական հաշվարկը[36]։

Ածանցյալ գործիքների թրեյդերները ավանդաբար ապավինում են այնպիսի մոդելների, ինչպիսին է, օրինակ, Բլեք-Շոուլզի մոդելը, որոնք ենթադրում են դրական գներ։ Այն իրավիճակում, երբ ապրանքներն ունեն բացասական գներ, այդ մոդելները կարող են շարքից դուրս գալ[37][38]։ Արդյունքում 2020 թվականի ապրիլին նավթի գների անկման ֆոնին CME Group-ի հաշվարկային պալատը ֆյուչերսների բացասական գները հաշվի առնելու նպատակով անցել է գնագոյացման օպցիոնների համար Բաշելիեի մոդելին[38][39]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Sheppard, David; McCormick, Myles; Brower, Derek; Lockett, Hudson (2020 թ․ ապրիլի 20). «US oil price below zero for first time in history». Financial Times. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 20-ին.
  2. ↑ Resilience (2020 թ․ մայիսի 28). «Shutting Down Oil Wells, a Risky and Expensive Option». resilience (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 30-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Sornette, Didier (2017 թ․ մարտի 21). Why Stock Markets Crash: Critical Events in Complex Financial Systems (անգլերեն). Princeton University Press. էջ 142. ISBN 978-0-691-17595-9. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  4. ↑ «Power Worth Less Than Zero Spreads as Green Energy Floods the Grid». Bloomberg News. 2018 թ․ օգոստոսի 6.
  5. ↑ 5,0 5,1 «U.S. natural gas prices turn negative in Texas Permian shale again». Reuters. 2019 թ․ մայիսի 22.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 «One Corner of U.S. Oil Market Has Already Seen Negative Prices». 2020 թ․ մարտի 27.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Hundreds of US oil companies could go bankrupt». CNN. 2020 թ․ ապրիլի 29.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 {{cite news}}: Empty citation (օգնություն)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Watts, William. «Why oil prices just crashed into negative territory — 4 things investors need to know». MarketWatch. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
  10. ↑ «CME Group, as oil contract plunges negative, says markets working fine». Reuters (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  11. ↑ Saefong, Myra P. «Oil prices went negative a year ago: Here's what traders have learned since». MarketWatch (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  12. ↑ Butler, Don (2011 թ․ հուլիսի 25). «Surplus power costs Ontarians $35M». The Ottawa Citizen. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
  13. ↑ «Iodine Pit - Xenon Peak - Xenon Pit».
  14. ↑ «Xenon-135 Reactor Poisoning».
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 «Negative prices: how they occur, what they mean». Stanwell. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Deng, Lin; Hobbs, Benjamin F.; Renson, Piet. «Negative Bidding by Wind: A Unit Commitment Analysis of Cost and Emission Impacts» (PDF). IAEE Energy Forum. 2014 (3): 45–47. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 4-ին.
  17. ↑ Lewis, Katie (2006 թ․ սեպտեմբերի 26). «Labour Day power price dropped to all-time low». The Ottawa Citizen. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Lips, Brian; Inskeep, Ben. «Renewable Electricity Production Tax Credit (PTC)». DSIRE. N.C. Clean Energy Technology Center. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  19. ↑ «Negative Electricity Prices and the Production Tax Credit» (PDF). The NorthBridge Group. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 4-ին.
  20. ↑ «Renewable Energy Certificates (RECs)». EPA.gov. United States Environmental Protection Agency. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  21. ↑ Shields, Laura. «State Renewable Portfolio Standards and Goals». NCSL. National Conference of State Legislatures. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  22. ↑ «What is a green certificate?». KYOS. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 4-ին.
  23. ↑ «Adapting Market Design to High Shares of Variable Renewable Energy» (PDF). IRENA. էջ 87. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 4-ին.
  24. ↑ 24,0 24,1 Gross, Daniel (2015 թ․ սեպտեմբերի 18). «A Bizarre Thing Happened in Texas: Wind Power Made the Price of Electricity Go Negative». Slate Magazine (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 4-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 Boettiger, Corey. «ERCOT Wind Energy Leading To Lower, More Volatile Pricing?». BTU Analytics. BTU Analytics. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  26. ↑ Unwin, Jack (2019 թ․ ապրիլի 15). «Top ten US states by wind energy capacity». Power Technology. GlobalData. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  27. ↑ Price, Asher. «'An electrical island': Texas has dodged federal regulation for years by having its own power grid». Austin American-Statements. USA Today. USA Today. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 Greising, David; Morse, Laurie (1991), Brokers, Bagmen, and Moles: Fraud and Corruption in the Chicago Futures Markets, Hoboken: Wiley, էջեր 81, ISBN 978-0-471-53057-2
  29. ↑ Breitinger, Walt and Alex (2020 թ․ մայիսի 3). «More commodities below zero? It's happened before». The Des Moines Register. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  30. ↑ «Negative Commodity Prices – Causes and Effects». Yahoo! News. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 4-ին.
  31. ↑ «Introduction to Instalments» (PDF). էջ 9. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  32. ↑ «Installment Receipts». www.sedi.ca. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  33. ↑ Bagnell, Paul (1998 թ․ մայիսի 29). «Boliden investors out of luck». National Post (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  34. ↑ «Power Prices Below Zero Point to the 'End of the Energy Mainframe'». The Energy Mix (կանադական անգլերեն). 2018 թ․ օգոստոսի 29. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
  35. ↑ «What do negative crude oil prices even mean?». JP Morgan (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
  36. ↑ Evans, Rich. «Negative-Priced Assets - Some Practical Considerations». Global Investor Group. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  37. ↑ Duncan, Felicity (2020 թ․ հուլիսի 22). «The Great Switch – Negative Prices Are Forcing Traders To Change Their Derivatives Pricing Models». Intuition. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 «Traders Rewriting Risk Models After Oil's Plunge Below Zero». Bloomberg.com (անգլերեն). 2020 թ․ ապրիլի 21. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.
  39. ↑ «Switch to Bachelier Options Pricing Model - Effective April 22, 2020 - CME Group» (անգլերեն). CME Group. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 3-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բացասական_գնագոյացում&oldid=9807836» էջից