Ֆալլոյի տետրադա
| Ֆալլոյի տետրադա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | անբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն, սաղմի զարգացման արատներ, հազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ |
| Բժշկական մասնագիտություն | կարդիովիրաբույժ և մանկաբուժություն |
| Անվանվել է | Arthur Fallot? |
 Tetralogy of Fallot Վիքիպահեստում | |
Ֆալլոյի տետրադա (ՖՏ), սրտի բնածին արատի տեսակ, որը դրսևորվում է ծնված օրվանից[1]։ Ախտանիշներն ընդգրկում են մաշկի ցիանոտիկ գունավորման էպիզոդներ[2]։ Հիվանդ երեխաներիի մոտ, լացելու կամ դեֆեկացիայի ժամանակ, կարող է դրսևորվել ցիանոտիկ նոպա, որի ընթացքում նրանք կապտում են, ունենում են դժվարաշնչություն, լինում են թուլացած և երբեմն նրանց մոտ դիտվում են գիտակցության կորուստներ[2]։ Այլ ախտանիշներն են՝ սրտային աղմուկը, թմբկափայտի նման մատները և կրծքով կերակրման ժամանակ առաջացող արագ հոգնածությունը[2]։
Պատճառն անհայտ է[3]։ Ռիսկի գործոններն են՝ հղիության ընթացքում ալկոհոլի օգտագործումը, կարմրախտով վարակվելը, շաքարային դիաբետը և 40 տարեկանից բարձր հասակում հղիանալը[3]։ Ֆալլոյի տետրադան կարող է համակցված լինել նաև Դաունի համախտանիշի հետ[3]։ ՖՏ-ի ժամանակ հանդիպում են չորս տիպի արատներ[1]՝
- թոքային ստենոզ՝ աջ փորոքի ելքային հատվածի նեղացում
- միջփորոքային միջնաատի արատ՝ անցք երկու փորոքների միջև
- աջ փորոքի գերաճ՝ աջ փորոքի մկանային զանգվածի ավելացում
- գերադիր աորտա՝ արյունն անցնում է աորտա երկու փորոքներից
Ֆալլոյի տետրադան սովորաբար բուժվում է կյանքի առաջին տարում իրականացվող սրտի բաց վիրահատությամբ[4]։ Վիրահատության իրականացման ժամանակը կախված է երեխայի տարիքից և նրա մոտ դիտվող ախտանիշներից[4]։ Վիրահատական միջամտությունը ներառում է թոքային փականի և թոքային զարկերակների չափերի մեծացում և միջփորոքային միջնապատի արատի վերականգնում[4]։ Շատ փոքր երեխաների մոտ հնարավոր է իրականացնել ժամանակավոր վիրահատություն, հետագայում երկրորդ վիրահատությունն իրականացնելու նպատակով, երբ նրանք կլինեն ավելի մեծ[4]։ Հիվանդների մեծամասնությունը ապրում է մինչև հասունություն[1]։ Արատի երկարատև առկայության դեպքում ի հայտ եկող խնդիրներից են՝ անկանոն սրտային ռիթմը և թոքային հետհոսքը[5]։
Ֆալլոյի տետրադան հանդիպում է 2000 նորածիններից մեկի մոտ[1]։ Տղաները և աղջիկները հավասարապես են հիվանդանում[1]։ Սա ամենատարածված և համալիր սրտի բնածին արատն է[6]։ Առաջին նկարագրությունը տրվել է 1671 թվականին՝ Նիլս Ստենսենի կողմից[7]։ Հետագա նկարագրությունը կատարվել է 1888 թվականին, ֆրանսիացի բժիշկ Էթիեն-Լյուի Արթուր Ֆալլոյի կողմից, ում պատվին էլ այն անվանվում է[7]։ Առաջին վերականգնողական վիրահատությունն իրականացվել է 1954 թվականին[5]։
Նշաններ և ախտանիշներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆալլոյի տետրադան հանգեցնում է արյան թթվածնով հագեցման նվազեցմանը, որի պատճառները հանդիսանում են ձախ փորոքում միջփորոքային միջնապատի արատի (ՄՄԱ) միջով օքսիգենացված և դեօքսիգենացված արյան խառնվելը և երկու փորոքներից արյան հիմնական մասի հոսքը դեպի աորտա՝ դեպի թոքային զարկերակ արյան հոսքի խոչընդոտման պատճառով։ Սա հայտնի է որպես աջից ձախ շունտ։ Առաջնային ախտանիշն է արյան ցածր սատուրացիան՝ բնածին կամ կյանքի առաջին տարում ի հայտ եկող ցիանոզով կամ էլ առանց դրա։ Երբ երեխան ցիանոտիկ չէ, ապա դա երբեմն կոչվում է «գունատ տիպի» Ֆալլոյի տետրադա։ Այլ ախտանիշներն են՝ սրտային աղմուկը, որը կաող է լինել աննկատելիից մինչև շատ բարձր, կերակրման դժվարությունները, քաշի դժվար ավելացումը, աճի և ֆիզիկական զարգացման հապաղումը, ծանրաբեռնվածության ժամանակ ի հայտ եկող հևոցը, ձեռքերի և ոտքերի թմբկափայտի նման մատները և պոլիցիտեմիան։ Կրծքով կերակրման ժամանակ և լացելիս երեխան կաորղ է դառնալ կապույտ։
Ցիանոտիկ նոպաներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆալլոյի տետրադայով երեխաների մոտ հնարավոր է «ցիանոտիկ նոպայի» զարգացում։ Դրանք սուր հիպօքսիայի նոպաներ են, որոնք բնութագրվում են հևոցով, ցիանոզով, լարվածությամբ և գիտակցության կորստով։ Դա կարող է հրահրվել տարբեր առիթներով, որոնք բերում են արյան թթվածնով հագեցման նվազեցմանը և հանդիսանում են համակարգային անոթային դիմադրողականության նվազեցման պատճառներ, ինչն էլ հանգեցնում է միջփորոքային միջնապատի արատի միջով շունտավորման ուժեղացմանը։
Ցիանոտիկ նոպաները բնութագրվում են հանկարծակիությամբ, ցիանոզի ակնհայտ աճով՝ դրան հաջորդող ուշագնությամբ, և կարող են հանգեցնել գլխուղեղի հիպօքսիկ (թթվածնաքաղցային) վնասմանն ու մահվան։
Ավելի մեծ տարիքի երեխաները ցիանոտիկ նոպայի ժամանակ ընդունում են կքանստած դիրք։ Դա մեծացնում է համակարգային անոթային դիմադրողականությունը և ժամանակավորապես նվազեցնում է շունտը։ Այս դիրքը մեծացնում է ճնշումը սրտի ձախ կեսում, նվազեցնում աջից ձախ շունտը, որն էլ նվազեցնում է դեօքսիգենացված արյան մուտքը համակարգային շրջանառություն[8][9]։
Պատճառ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ենթադրվում է, որ պատճառ են հանդիսանում էկոլոգիական կամ ժառանգական գործոնները կամ դրանց համակցումը։ ՖՏ-ն ասոցացված է 22-րդ քրոմոսի դելեցիայի և Դի Ջորջի համախտանիշի հետ։
Հատուկ գենային ասոցիացիաներն են՝
Սաղմնաբանական հետազոզոտությունները ցույց են տալիս, որ Ֆալլոյի տետրադան հանդիսանում է աորտաթոքային միջնապատի առաջային հատվածի տեղաշարժի արդյունք՝ հանգեցնելով միջփորոքային միջնապատի, թոքային ստենոզի և գերադիր աորտայի ժամանակ դիտվող կլինիկական պատկերների համակցմանը։ Աջ փորոքի գերաճը զարգանում է աստիճանաբար՝ աջ փորոքից արյան արտամղման ժամանակ առաջացող դիմադրության պատճառով։
Ախտաֆիզիոլոգիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Չորս մալֆորմացիաներ (ձևախախտումներ)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Տետրալոգիա» նշանակում է չորս մասեր, այստեղ նշանակում է համախտանիշի չորս նշաններ։ Սա չպետք է շփոթել «տերատոլոգիայի» հետ, վերջինս բժշկական բնագավառ է, որը կապված է ոչ նորմալ զարգացման և բնածին մալֆորմացիաների (զարգացման ընթացքում առաջացող խանգարումներ) հետ (ներառյալ Ֆալլոյի տետրադան)։ Ֆալլոյի տետրադայի ժամանակ կան հետևյալ տեսակի արատները՝
| Արատ | Նկարագրություն |
|---|---|
| Թոքային ինֆունդիբուլյար ստենոզ | Աջ փորոքի արտամղման ուղու նեղացում։ Դա կարող է լինել թոքային փականի մակարդակին (փականային ստենոզ) կամ անմիջապես դրա ներքևում (ձագարաձև նեղացում)։ Թոքային ձագարաձև նեղացումը հիմնականում առաջանում է սրտի մկանային պատի գերաճի հետևանքով (septoparietal trabeculae-ի գերաճ)[14], սակայն գերակայող աորտայի հանգեցնող ձևափոխությունները ևս կարող են լինել պատճառներ։ Թոքային ստենոզը ձևախախտման գլխավոր պատճառն է, որի հետ հանդիպող զարգացման այլ արատները հանդիսանում են թոքային ստենոզի կոմպենսացման մեխանիզմ[15]։ Ֆալլոյի տետրադայի ժամանակ ստենոզի աստիճանը յուրաքանչյուրի մոտ տարբեր է և ախտանիշների ու ծանրության աստիճանի հիմնական կողմնորոշիչն է։ Այս արատը հազվադեպ նկարագրվում է որես ենթաթոքային ստենոզ կամ ենթաթոքային օբստրուկցիա[16]։ |
| Գերադիր աորտա | Երկու փորոքների հետ հաղորդակցվող աորտալ փական, այսինքն, դա տեղակայված է միջփորոքային միջնապատի արատի վերևում և կապված է աջ ու ձախ փորոքների հետ։ Այն աստիճանը, որը ցույց է տալիս, թե ինչքանով է աորտան կապված աջ փորոքի հետ, կոչվում է «գերադրության» աստիճան։ Աորտալ ցողունը կարող է տեղաշարժված լինել դեպի առաջ (առաջային) անմիջապես միջնապատային արատի տակ, բայց դա միշտ տեղակայված է թոքային զարկերակացողունից` նորմային չհամապատասխանող աջ։ Գերադրության աստիճանը խիստ տարբեր է՝ փականի 5-95% հաղորդակցված է աջ փորոքի հետ[14]։ |
| Միջփորոքային միջնապատի արատ (ՄՄԱ) | Սրտի ստորին խոռոչների՝ փորոքների, միջև առկա անցք։ Արատը տեղակայված է միջփորոքային միջնապատի ամենավերին մասում, և դեպքերի մեծամասնությունում այն եզակի է ու խոշոր։ Որոշ դեպքերում միջնապատի հաստացումը (միջնապատային գերաճ) կարող է բերել արատի եզրերի նեղացման[14]։ |
| Աջ փորոքի գերաճ | Աջ փորոքը նորմայից ավելի մկանային է, կրծքավանդակի ռենտգենագրի վրա առաջացնում է բնութագրական պատկեր՝ կոշիկի տեսք (հոլանդական կոշիկ)։ Միջփորոքային միջնապատի արտաքին մասի սխալ տեղակայման պատճառով աջ փորոքի պատը մեծանում է, որպեսզի հաղթահարի աջ փորոքից արտամղման ուղու աճող օբստրուկցիան։ Ներկայումս, ընդունված է այս առանձնահատկությունը համարել երկրորդային անոմալիա, քանզի տարիքի հետ կապված հիպերտրոֆիայի աստիճանն ունի աճելու միտում[17]։ |
Ֆալլոյի տետրադայով անհատների մոտ կան սրտի անատոմիական տարբերակներ։ Նախ և առաջ, արյան արտամղման ուղու օբստրուկցիայի աստիճանը տարբեր հիվանդների մոտ տարբեր է, և այն սովորաբար որոշում է կլինիկական ախտանիշներն ու հիվանդության առաջխաղացումը։
Ենթադրաբար, սա կապված է աորտաթոքային միջնապատի անհավասարաչափ աճի հետ։ Աորտան շատ մեծ է, ունի գերադիր տեղակայում և «գողանում է» արյունը թոքային զարկերակից, ինչի հետևանքով էլ վերջինս ստենոզվում է։ Դա այնուհետև խոչընդոտում է փորոքային պատի փակմանը, հետևաբար նաև՝ ՄՄԱ-ի, որն էլ մեծացնում է ճնշումը սրտի աջ կեսում, վերջինն էլ իր ֆունկցիան իրականացնելու համար ենթարկվում է գերաճի։
Լրացուցիչ արատներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բացի վերևում նշված արատներից՝ մալֆորմացիաներից, ՖՏ-ի ժամանակ հնարավոր է նաև հետևյալ անատոմիական անոմալիաների առաջացումը՝
- ձախ թոքային զարկերակի ստենոզ՝ 40%
- երկփեղկանի թոքային փական՝ 60%
- աջակողմյան աորտալ ցողուն՝ 25%
- պսակաձև զարկերակների արատներ՝ 10%
- օվալ անցքի դեֆեկտ կամ նախասրտային միջնապատի արատ, որի դեպքում համախտանիշը երբեմն անվանվում է Ֆալլոյի պենտադա[18]
- նախասիրտ-փորոքային խտրոցի արատ
- թոքային երակային հետհոսքի մասնակի կամ ամբողջական անոմալիաներ
- երկատված կողեր և սկոլիոզ
ՖՏ-ի ծանր ձևերից է համարվում համակցումը թոքային ատրեզիայի հետ (pseudotruncus arteriosus)[19], որի դեպքում դիտվում է աջ փորոքի արտահոսքի ուղու ամբողջական օբստրուկցիա (ատրեզիա), ինչն էլ հանգեցնում է սաղմնային զարգացման ընթացքում թոքային ցողունի բացակայության։ Այս անհատների մոտ կա արյան աջից ձախ շունտավորում, որտեղից այն լցվում է միայն աորտայի մեջ։ Թոքերի արյունամատակարարումն իրականացվում է համակարգային զարկերակների կոլլատերալներով, երբեմն էլ նաև անմիջապես աորտալ ծորանով։
Ախտորոշում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այժմ սրտի բնածին արատներն ախտորոշվում են Էխոսրտագրությամբ, որն արագ է, չի պահանջում ճառագայթում, շատ սպեցիֆիկ է և կարող է իրականացվել հղիության ընթացքում։
Մինչ ախտորոշման ավելի բարդ միջոցների ի հայտ գալը, կրծքավանդակի ռենտգեն նկարահանումը հանդիսանում էր ախտորոշման վերջնական մեթոդ։ ՖՏ-ի ժամանակ դրսևորվող նորմային չհամապատասժանող սրտի արտաքին տեսքը՝ հոլանդական կոշիկի պատկերը, լավ տեսանելի է կրծքավանդակի ռենտգեն նկարահանման ժամանակ, չնայած ՖՏ ունեցող կրծքի հասակի երեխաների մեծամասնության մոտ այն կարող է և չհայտնաբերվել[20]։ Թոքերի ինտերստիցիալ նշանների բացակայությունը, որը թոքային օլիգեմիայի ժամանակ երկրորդային է, հանդիսանում է ՖՏ-ի այլ դասական դրսևորում, ինչպես նաև թոքային արտահոսքի նշան[21]։
Բուժում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ցիանոտիկ նոպաներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ցիանոտիկ նոպաները կարելի է բուժել բետա-ադրենոպաշարիչներով, ինչպիսին է պրոպրանոլոլը, բայց սուր դրվագները պահանջում են մորֆինով կամ ներքթային ֆենտանիլով[22] արագ միջամտություններ շնչառական կենտրոնը ընկճելու համար, անոթասեղմիչներ, ինչպիսիք են՝ ֆենիլէֆրինը կամ նորէպինեֆրինը, համակարգային անոթային դիմադրությունը մեծացնելու համար, և ներանոթային հեղուկներ շրջանառող արյան ծավալի մեծացնելուն համար։
Թթվածինը (100%) կարող է նոպայի բուժման ժամանակ լինել արդյունավետ, քանի որ այն հանդիսանում է ուժեղ թոքային անոթալայնիչ և համակարգային անոթասեղմիչ։ Դա ապահովում է դեպի թոքեր արյան հոսքի մեծացումը՝ ՄՄԱ-ով աջ փորոքից դեպի ձախ փորոք դեօքսիգենացված արյան շունտի նվազեցման հաշվին։ Կան նաև պարզ մեթոդներ՝ կքանստած և ծնկները դեպի կրծքավանդակ ծալված դիրքերը, որոնք հանգեցնում են համակարգային անոթային դիմադրողականության բարձրացմանը և աջից ձախ արյան շունտի ու դեօքսիգենցված արյան համակարգային արյունահոսք անցման նվազեցմանը[23]։
Պալիատիվ (ամոքիչ) բուժում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պալիատիվ բուժումը մշակվել է Ջոն Հոփքինսի համալսարանը վիրաբույժ Ալֆրեդ Բլալոքի, սրտաբան Հելեն Բ. Թաուսսինգի և լաբորանտ Վիվիեն Թոմասի կողմից։ Մինչև պալիատիվ բժշկության ի հայտ գալը ՖՏ-ն համարվում էր անբուժելի։ Այն իրենից ներկայացնում է ենթաանրակային և թոքային զարկերակների միջև ծայրը կողքին բերանակցման ձևավորում։ Այս վիրահատական միջամտությունը պատկերավորվել է «Something the Lord Made»[24] ֆիլմում։ Իրականում Հելեն Թաուսսինգն է վստահեցրել Ալֆրեդ Բլաքոքին, որ ձևավորվող շունտը կկատարի իր ֆունկցիան։ Պալիատիվ բուժման շնորհիվ թթվածնով մասամբ հագեցված արյան գերակշռող մասը վերուղղվում է դեպի թոքեր, դրանով իսկ մեծացնում է արյան հոսքը դեպի թոքեր և էապես նվազեցնում հիվանդների ախտանիշները։ Առաջին Բլալոք-Թոմաս-Թաուսսինգ շունտային վիրահատական միջամտությունն իրականացվել է 15 ամսական Էիլեն Սաքսոնին 1944 թվականի նոյեմբերի 24-ին՝ գրանցելով գոհացնող արդյունքներ։
Փոթսի[25] և Ուաթերսթոն-Քուլեի[26][27] շունտերը հանդիսանում են այլ շունտային միջամտություններ, որոնք ստեղծվել էին նույն նպատակի համար, սակայն այլևս չեն կիրառվում։
Ներկայումս, Բլալոք-Թոմաս-Թաուսսինգ շունտերը սովորաբար ՖՏ ունեցող կրծքի հասակի երեխաների մոտ չեն կիրառվում, բացառությամբ ծանր դեպքերի, օրինակ՝ ՖՏ-ն թոքային ատրեզիայի հետ (pseudotruncus arteriosus):
Ամբողջական վիրաբուժական վերականգնում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ի սկզբանե, ՖՏ-ի համար միակ հասանելի վիրահատական բուժումը՝ Բլալոք-Թոմաս-Թաուսսինգ միջամտությունը, եղել է ամոքիչ, բայց ոչ բուժիչ։ Ֆալլոյի տետրադայի առաջին ամբողջական վիրաբուժական վերականգնումը կատարվել է Մինիսսոտայի համալսարանում Քլարենս Ուալթոն Լիլլեհեյի և նրա գլխավորած թիմի կողմից 11 տարեկան տղային՝ 1954 թվականին[28]։ Կրծքի հասակի երեխաների շրջանում իրականացվող ամբողջական վիրաբուժական վերականգնումն ունեցել է հաջողություններ 1981 թվականից սկսած, և հետազոտությունները ցույց են տվել, որ դա ունի ցածր մահաբերություն[29]։
Սկզբնական շրջանում ՖՏ-ի ժամանակ իրականացվող ամբողջական վիրաբուժական վերականգնումն ունեցել է բարձր մահացության ռիսկ, բայց, անշուշտ, այս ռիսկը տարիների ընթացքում նվազել է։ Այժմ 1 տարեկան և ավելի ցածր տարիքի երեխաների շրջանում իրականացվող ամբողջական վերականգնումն ունի 5%-ից ցածր հետվիրահատական մահացելիություն։ Բաց սրտային վիրահատությունը նախատեսված է մկանների խնայողաբար հատման միջոցով աջ փորոքի ելքային հատվածի նեղացումը նվազեցնելու և Gore-Tex-ի® հյուսվածքային թաղանթներով (ալլոփոխպատվաստանյութ) կամ հոմոգրաֆտով (աուտոփոխպատվաստանյութ) ՄՄԱ-ի վերականգնման համար։ Հիվանդներին լրացուցիչ վերականգնողական վիրահատություններ իրականացնում են ըստ իրենց սրտի անատոմիական առանձնահատկությունների։
Համաճարակաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆալլոյի տետրադան հանդիպում է 1մլն կենդանի նորածնից 400-ի մոտ[30] և կազմում է սրտի բոլոր բնածին արատների 7-10%-ը։
Կանխատեսում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Չբուժելու դեպքում Ֆալլոյի տետրադան արագ հանգեցնում է աջ փորոքի պրոգրեսիվող հիպերտրոֆիայի՝ թոքային ցողունի նեղացման պատճառով առաջացող բարձր դիմադրողականության հետևանքով։ Դա առաջ է բերում սրտային անբավարարություն, որը սկսվում է աջ փորոքից և հաճախ հանգեցնում է նաև ձախ փորոքային անբավարության և դիլյատացիոն կարդիոմիոպաթիայի։ Մահացությունը պայմանավորված է ՖՏ-ի ծանրության աստիճանից։ Եթե չբուժել, ապա մահացությունը կյանքի առաջին տարում կարող է կազմել 35%, իսկ կյանքի առաջին երեք տարիների ընթացքում՝ 50%: Չբուժած ՖՏ-ն առաջ է բերում նաև աճի և զարգացման հապաղում, ներառյալ սեռական հասունացման։
Ամբողջական վերականգնողական վիրահատություն տարած հիվանդների մոտ վերականգնվում է արյան շրջանառությունը և հաճախ ունենում են լավ կամ գերազանց աշխատող սիրտ՝ ֆիզիկական անտանելիության հետ կապված վիրահատությունից հետո ՆՅՍԱ (Նյու Յորքյան Սրտաբանների Ասոցիացիա, I-II Դաս)։ Վիրահատական հաջողությունը և հետագա արդյունքները գլխավորապես կախված են տվյալ հիվանդի անատոմիական առանձնահատկություններից, և տվյալ տիպի վերականգնողական վիրահատության մեջ բժշկի ունեցած հմտություններից և փորձից։
Ամբողջական վերականգնողական վիրահատություն տարած երեխաների 90%-ի մոտ հետագա տարիների ընթացքում զարգանում է թոքային փականի պրոգրեսիվող անբավարարություն։ Խորհուրդ է տրվում, որ նրանք գտնվեն մեծահասակների համար նախատեսված սրտի բնածին արատների մասնագիտացված կենտրոններում։
Հիշարժան դեպքեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Շոուն Ուայթ[31]՝ ամերիկացի պրոֆեսիոնալ սնոուբորդիստ և սքեյթբորդիստ
- Բոու Քասսոն[32]՝ ավստրալիացի կրիկետի խաղացող
- Դեննիս Մակ Ելդոունեյ[33]՝ նոր զելանդացի հեղինակ և հրատարակիչ
- Մաքս Փեյջ՝ Volkswagen ավտոմոբիլային ապրանքանիշի 2011թ. Սուպերբոուլ գովազդի «Little Darth Vader»[34]
- Բիլլի Քիմմել՝ թոք շոուի հաղորդավար Ջեյմս Քիմելի որդին։ Բիլլիի ախտորոշումը դրդեց Քիմմելլին իր՝ Jimmy Kimmel Live! հաղորդման ընթացքում քննարկել բժշկական ծառայությունների հասանելիությունը[35]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «What Is Tetralogy of Fallot?». NHLBI. 2011 թ․ հուլիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «What Are the Signs and Symptoms of Tetralogy of Fallot?». NHLBI. 2011 թ․ հուլիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 «What Causes Tetralogy of Fallot?». NHLBI. 2011 թ․ հուլիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 «How Is Tetralogy of Fallot Treated?». NHLBI. 2011 թ․ հուլիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
- ↑ 5,0 5,1 Warnes, Carole A. (July 2005). «The Adult With Congenital Heart Disease». Journal of the American College of Cardiology. 46 (1): 1–8. doi:10.1016/j.jacc.2005.02.083. PMID 15992627.
- ↑ «Types of Congenital Heart Defects». NHLBI. 2011 թ․ հուլիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
- ↑ 7,0 7,1 «Fallot's tetralogy». Whonamedit?. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
- ↑ Murakami T (2002). «Squatting: the hemodynamic change is induced by enhanced aortic wave reflection». Am. J. Hypertens. 15 (11): 986–8. doi:10.1016/S0895-7061(02)03085-6. PMID 12441219.
- ↑ Guntheroth WG, Mortan BC, Mullins GL, Baum D. Am Venous return with knee-chest position and squatting in tetralogy of Fallot. Heart J. 1968 Mar;75(3):313-8.
- ↑ Eldadah ZA, Hamosh A, Biery NJ, և այլք: (January 2001). «Familial Tetralogy of Fallot caused by mutation in the jagged1 gene». Hum. Mol. Genet. 10 (2): 163–9. doi:10.1093/hmg/10.2.163. PMID 11152664.
- ↑ Goldmuntz E, Geiger E, Benson DW (November 2001). «NKX2.5 mutations in patients with tetralogy of Fallot». Circulation. 104 (21): 2565–8. doi:10.1161/hc4601.098427. PMID 11714651. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
- ↑ Pizzuti A, Sarkozy A, Newton AL, և այլք: (November 2003). «Mutations of ZFPM2/FOG2 gene in sporadic cases of tetralogy of Fallot». Hum. Mutat. 22 (5): 372–7. doi:10.1002/humu.10261. PMID 14517948.
- ↑ Lambrechts D, Devriendt K, Driscoll DA, և այլք: (June 2005). «Low expression VEGF haplotype increases the risk for tetralogy of Fallot: a family based association study». J. Med. Genet. 42 (6): 519–22. doi:10.1136/jmg.2004.026443. PMC 1736071. PMID 15937089.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Gatzoulis MA, Webb GD, Daubeney PE. (2005) Diagnosis and Management of Adult Congenital Heart Disease. Churchill Livingstone, Philadelphia. 0-443-07103-9.
- ↑ Bartelings M, Gittenberger-de Groot A (1991). «Morphogenetic considerations on congenital malformations of the outflow tract. Part 1: Common arterial trunk and tetralogy of Fallot». Int. J. Cardiol. 32 (2): 213–30. doi:10.1016/0167-5273(91)90329-N. PMID 1917172.
- ↑ Anderson RH, Weinberg. The clinical anatomy of tetralogy of Fallot. Cardiol Young. 2005 15;38-47. PubMed.
- ↑ Anderson RH, Tynan M. Tetralogy of Fallot – a centennial review. Int J Cardiol. 1988 21; 219-232. PubMed.
- ↑ Cheng TO (1995). «Pentalogy of Cantrell vs pentalogy of Fallot». Tex Heart Inst J. 22 (1): 111–2. PMC 325224. PMID 7787464.
- ↑ Farouk A, Zahka K, Siwik E, և այլք: (December 2008). «Individualized approach to the surgical treatment of tetralogy of Fallot with pulmonary atresia». Cardiol Young. 19 (1): 1–10. doi:10.1017/S1047951108003430. PMID 19079949.
- ↑ Weerakkody, Yuranga. «Tetralogy of Fallot - Radiology Reference Article - Radiopaedia.org». radiopaedia.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 20-ին.
- ↑ https://www.scribd.com/shawn_robinson_2/d/74194438/67-Tetralogy-of-Fallot(չաշխատող հղում) p290
- ↑ Tsze DS, Vitberg YM, Berezow J, Starc TJ, Dayan PS (2014). «Treatment of tetralogy of fallot hypoxic spell with intranasal fentanyl». Pediatrics. 134 (1): e266-9. doi:10.1542/peds.2013-3183. PMID 24936003.
- ↑ Murakami T (2002). «Squatting: the hemodynamic change is induced by enhanced aortic wave reflection». Am. J. Hypertens. 15 (11): 986–8. doi:10.1016/S0895-7061(02)03085-6. PMID 12441219.
- ↑ «First Operations; Blalock - Taussig Shunt». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
- ↑ Boshoff D, Budts W, Daenen W, Gewillig M (January 2005). «Transcatheter closure of a Potts' shunt with subsequent surgical repair of tetralogy of fallot». Catheter Cardiovasc Interv. 64 (1): 121–3. doi:10.1002/ccd.20247. PMID 15619282.
- ↑ Daehnert I, Wiener M, Kostelka M (May 2005). «Covered stent treatment of right pulmonary artery stenosis and Waterston shunt». Ann. Thorac. Surg. 79 (5): 1754–5. doi:10.1016/j.athoracsur.2003.11.059. PMID 15854971.
- ↑ «Systemic to Pulmonary Artery Shunting for Palliation: - eMedicine». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 2-ին.
- ↑ Lillehei CW; Cohen, M; Warden, HE; Read, RC; Aust, JB; Dewall, RA; Varco, RL (1955). «Direct Vision Intracardiac Surgical Correction of the Tetralogy of Fallot, Pentalogy of Fallot, and Pulmonary Atresia Defects Report of First Ten Cases». Ann. Surg. 142 (3): 418–442. doi:10.1097/00000658-195509000-00010. PMC 1465089. PMID 13249340.
- ↑ «Total correction of tetralogy of fallot in the first year of life: late results». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 7-ին..
- ↑ Child JS (July 2004). «Fallot's tetralogy and pregnancy: prognostication and prophesy». J. Am. Coll. Cardiol. 44 (1): 181–3. doi:10.1016/j.jacc.2004.04.009. PMID 15234430.
- ↑ «SI.com - SI Adventure - Double Ripper - Wednesday July 02, 2003 05:14 PM». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 2-ին.
- ↑ «New twist in Casson's amazing journey - Cricket - Sport - smh.com.au». The Sydney Morning Herald. 2008 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 2-ին.
- ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 28-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) - ↑ «'Little Darth Vader' reveals face behind the Force». 2011 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 10-ին.
- ↑ «Aide to All the Times Jimmy Kimmel Has Gotten Political». Time (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 23-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆալլոյի տետրադա» հոդվածին։ |
| ||||||||||
